CAP. XII MATTHÆI. CAP. XII MATTHÆI.

31. Ideo dico vobis: Omne peccatum 31. Ideo dico vobis: Omne peccatum et blasphemia remittetur homi- et blasphemia remittetur homi- nibus spiritus autem blasphe- nibus spiritus autem blasphe- mia non remittetur 1. mia non remittetur 1.

507 507

41. Viri Ninivitæ surgent in judicio 41. Viri Ninivitæ surgent in judicio

32. Et quicumque dixerit verbum 32. Et quicumque dixerit verbum contra Filium hominis, remit- contra Filium hominis, remit- tetur ei qui autem dixerit 42. tetur ei qui autem dixerit 42. contra Spiritum sanctum, non contra Spiritum sanctum, non remittetur ei, neque in hoc sæ- remittetur ei, neque in hoc sæ- culo, neque in futuro. culo, neque in futuro.

33. Aut facite arborem bonam, et fru- 33. Aut facite arborem bonam, et fru-

ctum ejus bonum: aut facite ctum ejus bonum: aut facite arborem malam, et fructum ejus 43. arborem malam, et fructum ejus 43. malum siquidem ex fructu ar- malum siquidem ex fructu ar- bor agnoscitur. bor agnoscitur.

34. Progenies viperarum, quomodo 34. Progenies viperarum, quomodo potestis bona loqui, cum sitis 44. potestis bona loqui, cum sitis 44. mali? ex abundantia enim cor- mali? ex abundantia enim cor- dis os loquitur 2. dis os loquitur 2.

35. Bonus homo de bono thesauro 35. Bonus homo de bono thesauro

cum generatione ista, et con- cum generatione ista, et con- demnabunt eam : quia pœni- demnabunt eam : quia pœni- tentiam egerunt in prædica- tentiam egerunt in prædica- tione Jonæ 5, et ecce plus quam tione Jonæ 5, et ecce plus quam Jonas hic. Jonas hic.

Regina austri surget in judicio Regina austri surget in judicio

cum generatione ista, et con- cum generatione ista, et con- demnabit eam : quia venit a demnabit eam : quia venit a finibus terræ audire sapientiam finibus terræ audire sapientiam Salomonis, et ecce plus quam Salomonis, et ecce plus quam Salomon hic 6. Salomon hic 6.

Cum autem immundus spiritus Cum autem immundus spiritus exierit ab homine, ambulat per exierit ab homine, ambulat per loca arida, quærens requiem, et loca arida, quærens requiem, et non invenit 7. non invenit 7.

Tunc dicit: Revertar in domum Tunc dicit: Revertar in domum meam, unde exivi. Et veniens meam, unde exivi. Et veniens invenit eam vacantem, scopis invenit eam vacantem, scopis mundatam, et ornatam. mundatam, et ornatam.

profert bona et malus homo de 45. Tunc vadit, et assumit septem profert bona et malus homo de 45. Tunc vadit, et assumit septem

: :

malo thesauro profert mala. malo thesauro profert mala.

36. Dico autem vobis, quoniam omne 36. Dico autem vobis, quoniam omne verbum otiosum quod locuti verbum otiosum quod locuti fuerint homines, reddent ratio- fuerint homines, reddent ratio- nem de eo in die judicii. nem de eo in die judicii.

alios spiritus secum nequiores alios spiritus secum nequiores se, et intrantes habitant ibi: se, et intrantes habitant ibi: et fiunt novissima hominis illius et fiunt novissima hominis illius pejora prioribus 8. Sic erit pejora prioribus 8. Sic erit et generationi huic pessimæ. et generationi huic pessimæ.

37. Ex verbis enim tuis justificaberis, 46. Adhuc eo loquente ad turbas, ecce 37. Ex verbis enim tuis justificaberis, 46. Adhuc eo loquente ad turbas, ecce

et ex verbis tuis condemnabe- et ex verbis tuis condemnabe- ris. ris.

38. Tunc responderunt ei quidam de 38. Tunc responderunt ei quidam de Scribis et Pharisæis, dicentes : Scribis et Pharisæis, dicentes : Magister, volumus a te signum Magister, volumus a te signum videre. videre.

39. Qui respondens ait illis Genera- 39. Qui respondens ait illis Genera- tio mala et adultera signum tio mala et adultera signum

47. 47.

mater ejus et fratres stabant mater ejus et fratres stabant foris, quærentes loqui ei ". foris, quærentes loqui ei ". Dixit autem ei quidam: Ecce Dixit autem ei quidam: Ecce mater tua et fratres tui foris mater tua et fratres tui foris stant, quærentes te. stant, quærentes te.

48. At ipse respondens dicenti sibi, 48. At ipse respondens dicenti sibi, ait Quæ est mater mea, et qui ait Quæ est mater mea, et qui

sunt fratres mei? sunt fratres mei?

quærit 3, et signum non dabitur 49. Et extendens manum in discipu- quærit 3, et signum non dabitur 49. Et extendens manum in discipu-

ei, nisi signum Jonæ prophe- ei, nisi signum Jonæ prophe- t *. t *.

40. Sicut enim fuit Jonas in ventre 40. Sicut enim fuit Jonas in ventre ceti tribus diebus et tribus no- ceti tribus diebus et tribus no- ctibus, sic erit Filius hominis ctibus, sic erit Filius hominis in corde terræ tribus diebus et in corde terræ tribus diebus et tribus noctibus. tribus noctibus.

los suos, los suos,

dixit Ecce mater dixit Ecce mater

mea et fratres mei. mea et fratres mei.

5o. Quicumque enim fecerit volunta- 5o. Quicumque enim fecerit volunta-

tem Patris mei qui in coelis est, tem Patris mei qui in coelis est, ipse meus frater, et soror, et ipse meus frater, et soror, et

mater est. mater est.

Marc. III, 28 et 29; Luc. XII, 10. Marc. III, 28 et 29; Luc. XII, 10.

* Luc. VI, 45. * Luc. VI, 45.

3 Infra, xvi, 4; Luc. XI, 29; I ad Corinth. 3 Infra, xvi, 4; Luc. XI, 29; I ad Corinth.

1, 22. 1, 22.

* Jonæ, II, 1. * Jonæ, II, 1.

* Jonæ, III, 5. * Jonæ, III, 5.

6 III Reg. x, 1; II Paralip. ix, 1. 6 III Reg. x, 1; II Paralip. ix, 1.

7 Luc. x1, 24. 7 Luc. x1, 24.

8 II Petr. 11, 20. 8 II Petr. 11, 20.

9 Marc. 111, 31; Luc. vIII, 19. 9 Marc. 111, 31; Luc. vIII, 19.

508 508

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

IN CAPUT XII MATTHÆI IN CAPUT XII MATTHÆI

ENARRATIO. ENARRATIO.

« In illo tempore abiit Jesus per sata « In illo tempore abiit Jesus per sata sabbato discipuli autem ejus esu- sabbato discipuli autem ejus esu- rientes coeperunt vellere spicas, et rientes coeperunt vellere spicas, et manducare. » manducare. »

Ab hoc loco incipit ordo Ecclesiasti- Ab hoc loco incipit ordo Ecclesiasti-

cus. cus.

Secundum autem duplicem istius or- Secundum autem duplicem istius or- dinis considerationem dividitur in partes dinis considerationem dividitur in partes duas in quarum prima promulgatur or- duas in quarum prima promulgatur or- do iste, secundum quod est communiter do iste, secundum quod est communiter respiciens omnia membra corporis my- respiciens omnia membra corporis my- stici sine distinctione. Secundo autem stici sine distinctione. Secundo autem promulgatur ordo iste, secundum quod promulgatur ordo iste, secundum quod est respiciens membra sub distinctione et est respiciens membra sub distinctione et respectu, hoc est, Prælatorum ad subdi- respectu, hoc est, Prælatorum ad subdi- tos, et e contra subditorum ad Prælatos : tos, et e contra subditorum ad Prælatos : et hoc incipit, Infra, cap. xvi. et hoc incipit, Infra, cap. xvi.

Adhuc autem,promulgatio ordinis istius Adhuc autem,promulgatio ordinis istius in communi sine distinctione membro- in communi sine distinctione membro- rum accepti quatuor habet consideratio- rum accepti quatuor habet consideratio- nes aut enim consideratur secundum nes aut enim consideratur secundum comparationem ad legem quam termi- comparationem ad legem quam termi- nat aut secundum formam doctrinæ nat aut secundum formam doctrinæ veritatis quæ est in ipso aut secundum veritatis quæ est in ipso aut secundum communitatem gratiæ quam præstat: communitatem gratiæ quam præstat: aut secundum quod est divinus immobi- aut secundum quod est divinus immobi- lis, omni traditioni humanæ superpo- lis, omni traditioni humanæ superpo- nendus. Et primum quidem in quantum nendus. Et primum quidem in quantum est veritas umbrarum, secundum autem est veritas umbrarum, secundum autem in quantum hæc eadem veritas propor- in quantum hæc eadem veritas propor- tionatur intellectibus auditorum, tertium tionatur intellectibus auditorum, tertium autem habet per generalem effectum, et autem habet per generalem effectum, et quartum habet ex auctoritate legislatoris. quartum habet ex auctoritate legislatoris. Et primo quidem modo determinatur in Et primo quidem modo determinatur in isto duodecimo capitulo: secundo autem isto duodecimo capitulo: secundo autem modo in sequenti, scilicet decimo tertio modo in sequenti, scilicet decimo tertio (XIII) tertio autem modo in decimo (XIII) tertio autem modo in decimo

quarto (xiv) : et quarto modo in decimo quarto (xiv) : et quarto modo in decimo quinto (xv). quinto (xv).

Istud autem capitulum dividitur in Istud autem capitulum dividitur in partes duas ita quod in prima parte os- partes duas ita quod in prima parte os- tendit terminum legis per hoc quod ma- tendit terminum legis per hoc quod ma- jor est veritas quam umbra. In secunda, jor est veritas quam umbra. In secunda, ostendit hujus veritatis auctoritatem, ne ostendit hujus veritatis auctoritatem, ne possit calumniari terminus umbrarum, possit calumniari terminus umbrarum, ibi, y. 22 « Tunc oblatus est ei dæmo- ibi, y. 22 « Tunc oblatus est ei dæmo- nium habens, etc. » nium habens, etc. »

Adhuc, in prima parte sunt duo : in Adhuc, in prima parte sunt duo : in primo quorum per auctoritatem suam primo quorum per auctoritatem suam ostendit solutionem ritus, templi, et figu- ostendit solutionem ritus, templi, et figu- rarum. In secundo, ostendit hoc idem rarum. In secundo, ostendit hoc idem per effectum gratiæ, ibi, y. 9 : « Et cum per effectum gratiæ, ibi, y. 9 : « Et cum inde transisset, venit in synagogam, etc. » inde transisset, venit in synagogam, etc. »

Adhuc, prior pars continet duo, scili- Adhuc, prior pars continet duo, scili- cet facti occasionem, et prædictæ solu- cet facti occasionem, et prædictæ solu- tionis ostensionem, ibi, y. 3 : « At ille tionis ostensionem, ibi, y. 3 : « At ille dixit eis: Non legistis, etc. » dixit eis: Non legistis, etc. »

In primo horum duo continentur: oc- In primo horum duo continentur: oc- casio scilicet per factum, et occasio per casio scilicet per factum, et occasio per objectionem sumptam ex facto. objectionem sumptam ex facto.

De facto dicit quatuor: tempus com- De facto dicit quatuor: tempus com- mune, transitum Domini, tempus pro- mune, transitum Domini, tempus pro- prium, et factum. prium, et factum.

Tempus commune dicit: Tempus commune dicit:

« In illo tempore. » « In illo tempore. »

Nec tempus commune diceret, nisi Nec tempus commune diceret, nisi præfinitionem Dei temporalia disponen- præfinitionem Dei temporalia disponen- tis, designaret. Ad Galat. IV, 3 et 4 : tis, designaret. Ad Galat. IV, 3 et 4 : Cum essemus parvuli, sub elementis Cum essemus parvuli, sub elementis mundi eramus servientes. At ubi venit mundi eramus servientes. At ubi venit plenitudo temporis, misit Deus Filium plenitudo temporis, misit Deus Filium suum, etc. Et vocat elementa mundi, pri- suum, etc. Et vocat elementa mundi, pri- mas figuras legis, quibus homo erudie- mas figuras legis, quibus homo erudie- batur ad justitiam. Solutionis ergo figu- batur ad justitiam. Solutionis ergo figu- rarum (ut dicit Chysostomus) quærens rarum (ut dicit Chysostomus) quærens occasionem in illo tempore præfinito, occasionem in illo tempore præfinito, dat discipulis solvendi causam. Et hoc dat discipulis solvendi causam. Et hoc est, quod in antehabitis diximus, quod est, quod in antehabitis diximus, quod videlicet Matthæus non ordinat histo- videlicet Matthæus non ordinat histo- riam, secundum quod gesta est in tem- riam, secundum quod gesta est in tem- pore, quia istud factum est post mortem pore, quia istud factum est post mortem Joannis, quæ tamen inferius narratur : Joannis, quæ tamen inferius narratur : sed quia dixerat de novæ gratiæ intro- sed quia dixerat de novæ gratiæ intro-

IN EVANG. MATTHÆI, XII-1, 2. IN EVANG. MATTHÆI, XII-1, 2.

ductione in capitulo præcedenti, et huic ductione in capitulo præcedenti, et huic convenit esse terminum legis: ideo hic convenit esse terminum legis: ideo hic statim ordinat factum, quod legis ostendit statim ordinat factum, quod legis ostendit terminum, licet tempore non immediate terminum, licet tempore non immediate secutum sit propter quod etiam Glossa secutum sit propter quod etiam Glossa dicit, quod nihil aliud hic intendit nisi dicit, quod nihil aliud hic intendit nisi legis solutionem. legis solutionem.

« Abiit Jesus. » « Abiit Jesus. »

Antequam sumeret cibum in domo: Antequam sumeret cibum in domo: ut famescentes discipulos relinqueret, et ut famescentes discipulos relinqueret, et causam necessitatis solvendæ legis præ- causam necessitatis solvendæ legis præ- beret. «Per sata, » hoc est per campos beret. «Per sata, » hoc est per campos messium, in quibus solutionis accipere- messium, in quibus solutionis accipere- tur materia. Hoc significatum est pul- tur materia. Hoc significatum est pul- chre, Genes. xxiv, 63, ubi dum sponsa chre, Genes. xxiv, 63, ubi dum sponsa Isaac adduceretur, egressus fuerat in Isaac adduceretur, egressus fuerat in agro ad meditandum in agro: quia dum agro ad meditandum in agro: quia dum sponsa Ecclesia Christo adducitur, abiit sponsa Ecclesia Christo adducitur, abiit per sata quærens occasionem, ut novam per sata quærens occasionem, ut novam sponsam acciperet. Joan. IV, 35: Videte sponsam acciperet. Joan. IV, 35: Videte regiones, quia albæ sunt jam ad messem. regiones, quia albæ sunt jam ad messem.

<< Sabbato. » << Sabbato. »

Tempus est proprium quod exprimi- Tempus est proprium quod exprimi- tur, ut locum habeat reprehensiva inter- tur, ut locum habeat reprehensiva inter- rogatio Pharisæorum, et ex hoc legis rogatio Pharisæorum, et ex hoc legis ostendatur solutio secundum sensum ostendatur solutio secundum sensum carnalem. carnalem.

« Discipuli autem ejus esurientes. » « Discipuli autem ejus esurientes. »

Famis hujus causa non fuit tantum ne_ Famis hujus causa non fuit tantum ne_ cessitas, sed dispensativa fuit secundum cessitas, sed dispensativa fuit secundum causas superiores divinas et secundum causas superiores divinas et secundum causas inferiores causabatur ex nimia causas inferiores causabatur ex nimia frequentia turbarum, non dantium spa- frequentia turbarum, non dantium spa- tium ad manducandum. Unde, Marc. 111, tium ad manducandum. Unde, Marc. 111, 20 Convenit turba, ita ut non possent 20 Convenit turba, ita ut non possent neque panem manducare: et in hoc no- neque panem manducare: et in hoc no- tatur instantia prædicationis Domini. tatur instantia prædicationis Domini. Simile, Joannis, iv, 32: Ego cibum ha- Simile, Joannis, iv, 32: Ego cibum ha- beo manducare, quem vos nescitis. Tob. beo manducare, quem vos nescitis. Tob. XII, 19: Ego cibo invisibili utor. XII, 19: Ego cibo invisibili utor.

1 Amos, vi, 4 et 6: Væ .. qui comeditis agnum 1 Amos, vi, 4 et 6: Væ .. qui comeditis agnum de grege, et vitulos de medio armenti ... bibentes de grege, et vitulos de medio armenti ... bibentes

509 509

« Discipuli autem ejus esurientes, » « Discipuli autem ejus esurientes, » adhuc carnales naturæ defectu victi, adhuc carnales naturæ defectu victi, « cœperunt vellere spicas. » Proverb. « cœperunt vellere spicas. » Proverb. XXVII, 7 Anima esuriens etiam amarum XXVII, 7 Anima esuriens etiam amarum pro dulci sumet. Job, VI, 7 : Quæ prius pro dulci sumet. Job, VI, 7 : Quæ prius nolebat tangere anima mea, nunc præ nolebat tangere anima mea, nunc præ angustia cibi mei sunt et in hoc nota- angustia cibi mei sunt et in hoc nota- tur austeritas vitæ Apostolicæ et Domini. tur austeritas vitæ Apostolicæ et Domini. Quod autem vellebant spicas non tostas, Quod autem vellebant spicas non tostas, et panes non habebant, nec aliquas præ- et panes non habebant, nec aliquas præ- parationes, declarat victus simplicitatem parationes, declarat victus simplicitatem ad reprehensionem eorum qui sicut di- ad reprehensionem eorum qui sicut di- citur, Amos, vi, 4, 6, comedunt agnum citur, Amos, vi, 4, 6, comedunt agnum de grege, et vitulum de medio armenti, de grege, et vitulum de medio armenti, bibentes vinum in phialis, et optimo bibentes vinum in phialis, et optimo unguento sunt delibuti, et nihil compa- unguento sunt delibuti, et nihil compa- tiuntur super contritione Joseph, hoc est, tiuntur super contritione Joseph, hoc est, pauperum Christi 1. pauperum Christi 1.

« Et manducare. » I ad Timoth. vi, 8: « Et manducare. » I ad Timoth. vi, 8: Habentes alimenta, et quibus tegamur, Habentes alimenta, et quibus tegamur, his contenti sumus. I ad Corinth. iv, 11: his contenti sumus. I ad Corinth. iv, 11: Usque in hanc horam et esurimus, et si- Usque in hanc horam et esurimus, et si- timus, et nudi sumus. Hoc verificatum timus, et nudi sumus. Hoc verificatum est, quod dixit, Supra, vi, 26 : Respicite est, quod dixit, Supra, vi, 26 : Respicite volatilia coli, quoniam non serunt, ne- volatilia coli, quoniam non serunt, ne- que metunt, neque congregant in horrea: que metunt, neque congregant in horrea: el Pater vester cælestis pascit illa. Ad el Pater vester cælestis pascit illa. Ad Hebr. x1, 37 et 38: Egentes, angustiati, Hebr. x1, 37 et 38: Egentes, angustiati, afflicti: quibus dignus non erat mun- afflicti: quibus dignus non erat mun- dus. dus.

ei ei

<< Pharisæi autem videntes, dixerunt << Pharisæi autem videntes, dixerunt Ecce discipuli faciunt quod non Ecce discipuli faciunt quod non licet eis facere sabbatis. >> licet eis facere sabbatis. >>

Ecce reprehensiva interrogatio. Ecce reprehensiva interrogatio. Et dicit tria superstitionem, suspi- Et dicit tria superstitionem, suspi- cionem, et interrogationem. cionem, et interrogationem.

Superstitio notatur in nomine Phari- Superstitio notatur in nomine Phari- sæorum: quia gloriabantur de religione sæorum: quia gloriabantur de religione superstitiosa unde, Infra, xxIII, 27, as- superstitiosa unde, Infra, xxIII, 27, as- similantur sepulcris dealbatis, quæ a fo- similantur sepulcris dealbatis, quæ a fo- ris apparent hominibus speciosa, intus ris apparent hominibus speciosa, intus vero plena sunt ossibus mortuorum et vero plena sunt ossibus mortuorum et omni spurcitia. omni spurcitia.

vinum in phialis, et optimo unguento delibuti, vinum in phialis, et optimo unguento delibuti, et nihil patiebantur super contritione Joseph. et nihil patiebantur super contritione Joseph.

510 510

« Videntes, » « Videntes, »

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Suspicionis oculo. Matth. xx, 15: An Suspicionis oculo. Matth. xx, 15: An oculus tuus nequam est, quia ego bonus oculus tuus nequam est, quia ego bonus sum? Matth. vII, 3: Quid autem vides sum? Matth. vII, 3: Quid autem vides festucam in oculo fratris tui, et trabem festucam in oculo fratris tui, et trabem in oculo tuo non vides? Et patet hoc : in oculo tuo non vides? Et patet hoc : quia isti non sequebantur Christum, nisi quia isti non sequebantur Christum, nisi ut invenirent accusationem contra eum. ut invenirent accusationem contra eum.

« Dixerunt ei. » « Dixerunt ei. »

Contra, Luc. vI, 2, dicitur, quod dixe- Contra, Luc. vI, 2, dicitur, quod dixe- runt discipulis, non Christo 1. runt discipulis, non Christo 1.

Ad hoc dicendum, quod primo dixe- Ad hoc dicendum, quod primo dixe- runt discipulis et cum desistere nollent, runt discipulis et cum desistere nollent, dixerunt Christo et sic utrumque fa- dixerunt Christo et sic utrumque fa- ctum est. Sed iste narrat hic quod directe ctum est. Sed iste narrat hic quod directe facit ad solutionis legis occasionem. facit ad solutionis legis occasionem.

« Ecce discipuli tui. » « Ecce discipuli tui. »

Reprehensiva est interrogatio: ut aut Reprehensiva est interrogatio: ut aut prohiberet, aut legem accusaretur sol- prohiberet, aut legem accusaretur sol- vere. Quasi dicant: Malus magister in vere. Quasi dicant: Malus magister in discipulorum illegali ostenditur conver- discipulorum illegali ostenditur conver- satione. Eccli. x, 2: Qualis rector est ci- satione. Eccli. x, 2: Qualis rector est ci- vitatis, tales et inhabitantes in ea. vitatis, tales et inhabitantes in ea. Est autem istud derogatio et detractio Est autem istud derogatio et detractio discipulorum, et apparens Christi repre- discipulorum, et apparens Christi repre- hensio. Ad Roman. 1, 30: Detractores hensio. Ad Roman. 1, 30: Detractores Deo odibiles. Sapient. 1, 11: A detra- Deo odibiles. Sapient. 1, 11: A detra- ctione parcite linguæ, quoniam sermo ctione parcite linguæ, quoniam sermo obscurus in vacuum non ibit. obscurus in vacuum non ibit.

« Faciunt quod non licet facere sab- « Faciunt quod non licet facere sab- batis. » batis. »

Non enim accusare poterant factum : Non enim accusare poterant factum : quia, Deuter. xxIII, 25, dicitur : Si intra- quia, Deuter. xxIII, 25, dicitur : Si intra- veris in segetem amici tui, franges spi- veris in segetem amici tui, franges spi- cus, et manu conteres, falce autem non cus, et manu conteres, falce autem non metes. Confricationem autem volebant metes. Confricationem autem volebant esse præparationem: quia cibos non li- esse præparationem: quia cibos non li- cebat præparare die sabbati, quamvis li- cebat præparare die sabbati, quamvis li- ceret panem incidere, et mensam ponere ceret panem incidere, et mensam ponere et amovere, et hujusmodi. Et videtur et amovere, et hujusmodi. Et videtur Dominus supponere verum esse dictum Dominus supponere verum esse dictum

1 Luc. vi, 2: Quidam Pharisæorum dicebant 1 Luc. vi, 2: Quidam Pharisæorum dicebant

eorum quia respondet ac si discipuli eorum quia respondet ac si discipuli solvant sabbatum, eo quod licet disci- solvant sabbatum, eo quod licet disci- puli in facto per (alias, propter) necessi- puli in facto per (alias, propter) necessi- tatem famis sint excusati tamen, quia tatem famis sint excusati tamen, quia intendit solvere, potius respondet ad in- intendit solvere, potius respondet ad in- tentionem Pharisæorum, quam se con- tentionem Pharisæorum, quam se con- vertat ad facti excusationem. Facit ta- vertat ad facti excusationem. Facit ta- men utrumque in littera, sicut patebit, men utrumque in littera, sicut patebit, licet finaliter non intendat nisi solutionis licet finaliter non intendat nisi solutionis ostensionem. Et sic hoc quod dicit Apo- ostensionem. Et sic hoc quod dicit Apo- stolus, ad Hebr. vII, 18 et 19: Reproba- stolus, ad Hebr. vII, 18 et 19: Reproba- tio quidem fit præcedentis mandati, tio quidem fit præcedentis mandati, propter infirmitatem ejus et inutilitatem: propter infirmitatem ejus et inutilitatem: nihil enim ad perfectum adduxit lex: nihil enim ad perfectum adduxit lex: introductio vero melioris spei, per quam introductio vero melioris spei, per quam proximamus ad Deum. proximamus ad Deum.

<< At ille dixit eis: Non legistis quid << At ille dixit eis: Non legistis quid fecerit David, quando esuriit, et qui fecerit David, quando esuriit, et qui cum eo erant? cum eo erant?

Hic ponitur ostensio solutionis legis. Hic ponitur ostensio solutionis legis. Et ponit tres responsiones: quarum Et ponit tres responsiones: quarum prima facti ostendit excusationem et de- prima facti ostendit excusationem et de- trahentium retunsionem: secunda au- trahentium retunsionem: secunda au- tem ostendit templi cultus solutionem : tem ostendit templi cultus solutionem : et tertia, solutionem sabbati. Et hæc pa- et tertia, solutionem sabbati. Et hæc pa- tent in littera. tent in littera.

Prima sumitur ex prophetia, regno, et Prima sumitur ex prophetia, regno, et sacerdotio secunda, ex sacerdotio solo: sacerdotio secunda, ex sacerdotio solo: tertia, ex prophetia sola. tertia, ex prophetia sola.

In prima harum duo dicuntur: repre- In prima harum duo dicuntur: repre- hensio Pharisæorum, et excusatio disci- hensio Pharisæorum, et excusatio disci- pulorum. pulorum.

Reprehensio est in hoc quod dicit : Reprehensio est in hoc quod dicit :

« Non legistis? » « Non legistis? »

Quasi dicat Contra conscientiam lo- Quasi dicat Contra conscientiam lo- quimini, habentes ex Scripturæ auctori- quimini, habentes ex Scripturæ auctori- tate, unde excusetis eos quibus detrahi- tate, unde excusetis eos quibus detrahi- tis. Eccli. x1, 33: Bona in mala conver- tis. Eccli. x1, 33: Bona in mala conver- tens insidiatur, et in electis imponet tens insidiatur, et in electis imponet maculam. Job, xv1, 9: Suscitatur falsi- maculam. Job, xv1, 9: Suscitatur falsi- loquus adversus faciem meam, contradi- loquus adversus faciem meam, contradi- cens mihi. cens mihi.

illis Quid facitis quod non licet in sabbatis. illis Quid facitis quod non licet in sabbatis.

« Quid fecerit David. » « Quid fecerit David. »

IN EVANG. MATTHÆI, XII-3, 4. IN EVANG. MATTHÆI, XII-3, 4.

Ecce excusatio discipulorum. Tangun- Ecce excusatio discipulorum. Tangun- tur hic quatuor, scilicet, solventis perso- tur hic quatuor, scilicet, solventis perso- næ solemnitas, solutionis necessitas, so- næ solemnitas, solutionis necessitas, so- lutionem (alias, solventium) comitas, et lutionem (alias, solventium) comitas, et factum per quod solvebatur. factum per quod solvebatur.

De primo dicit : « Quid fecerit Da- De primo dicit : « Quid fecerit Da- vid? » qui tantus ac talis erat rex, et vid? » qui tantus ac talis erat rex, et patriarcha, et propheta: et ideo num- patriarcha, et propheta: et ideo num- quam solvens legem sine magna causa, quam solvens legem sine magna causa, et per solutionem suam, præsignans fu- et per solutionem suam, præsignans fu- turam solutionem legis, et docens in qui- turam solutionem legis, et docens in qui- bus casibus solvenda sit : hoc enim est bus casibus solvenda sit : hoc enim est officium prophetæ et patriarchæ : regis officium prophetæ et patriarchæ : regis autem est cogere ad legis observantiam, autem est cogere ad legis observantiam, et non legem violare. Et si justus rex et non legem violare. Et si justus rex violat, exemplaris erit violatio et doctri- violat, exemplaris erit violatio et doctri- nalis: quia superjustus in quibusdam ca- nalis: quia superjustus in quibusdam ca- sibus violando legem, melius servat sibus violando legem, melius servat eam, sicut in antehabitis determinatum eam, sicut in antehabitis determinatum est. Et ideo dicit, Psal. cxvII, 100: Su- est. Et ideo dicit, Psal. cxvII, 100: Su- per senes intellexi: quia intellectum le- per senes intellexi: quia intellectum le- gis non ad litteram, sed ad spiritum re- gis non ad litteram, sed ad spiritum re- ferebat. Cum enim alibi diceret, ibidem, ferebat. Cum enim alibi diceret, ibidem, . 106: Juravi et statui custodire judicia . 106: Juravi et statui custodire judicia justitiæ tuæ oportuit, quod omnia quæ justitiæ tuæ oportuit, quod omnia quæ justus fecit, essent custoditio legis: cu- justus fecit, essent custoditio legis: cu- stoditio autem ista non potest esse nisi se- stoditio autem ista non potest esse nisi se- cundum spiritum, et non secundum lit- cundum spiritum, et non secundum lit- teram. teram.

Sed quare Christus non facit mentio- Sed quare Christus non facit mentio- nem suarum dignitatum, ut diceret quid nem suarum dignitatum, ut diceret quid fecerit David propheta et patriarcha ? fecerit David propheta et patriarcha ? Respondet Chrysostomus : « Ne com- Respondet Chrysostomus : « Ne com- « mendare se ipsum videatur: quia per « mendare se ipsum videatur: quia per « lineam David descenderat. » Sed posset « lineam David descenderat. » Sed posset etiam dici, quod hæc relinquit Christus etiam dici, quod hæc relinquit Christus tamquam notissima apud Judæos quibus tamquam notissima apud Judæos quibus loquebatur. loquebatur.

« Quando esuriit. » « Quando esuriit. »

Ecce necessitas: nec intelligitur ista Ecce necessitas: nec intelligitur ista necessitas extrema fuisse, sed inducens, necessitas extrema fuisse, sed inducens, et non cogens: quod et significatur in et non cogens: quod et significatur in verbis Sacerdotis, I Reg. xx1, 4, ubi verbis Sacerdotis, I Reg. xx1, 4, ubi

1 Cf. I Reg. xxi, 1-7. 1 Cf. I Reg. xxi, 1-7.

511 511

dixit: Si mundi sunt pueri, maxime a dixit: Si mundi sunt pueri, maxime a mulieribus, comedant eos, scilicet panes mulieribus, comedant eos, scilicet panes propositionis: quia si necessitas extrema propositionis: quia si necessitas extrema fuisset, ita quod immineret mors, nihil fuisset, ita quod immineret mors, nihil penitus interrogasset, sed statim dedisset. penitus interrogasset, sed statim dedisset. Et hoc est contra eos, qui necessitatem Et hoc est contra eos, qui necessitatem extremam solam (alias, solum) dicunt extremam solam (alias, solum) dicunt esse, in qua aliquis tenetur esurienti sub- esse, in qua aliquis tenetur esurienti sub- venire. I Joan. III, 17: Qui habuerit sub- venire. I Joan. III, 17: Qui habuerit sub- stantiam hujus mundi, et viderit fratrem stantiam hujus mundi, et viderit fratrem suum necessitatem habere, et clauserit suum necessitatem habere, et clauserit viscera sua ab eo, quomodo charitas viscera sua ab eo, quomodo charitas Dei manet in eo? Dei manet in eo?

« Et qui cum eo erant. » « Et qui cum eo erant. »

Ecce solventium communitas, ne dica- Ecce solventium communitas, ne dica- tur quod David propheta inspiratione tur quod David propheta inspiratione solvit, adducuntur in medium commu- solvit, adducuntur in medium commu- nes personæ, quæ secum solverunt. nes personæ, quæ secum solverunt.

« Quomodo intravit in domum Dei, « Quomodo intravit in domum Dei, et panes propositionis comedit, quos et panes propositionis comedit, quos non licebat ei edere, neque his qui non licebat ei edere, neque his qui cum eo erant, nisi solis sacerdotibus. » cum eo erant, nisi solis sacerdotibus. »

Ecce factum, et tangit quatuor. Pri- Ecce factum, et tangit quatuor. Pri- mum est introitus, secundum comestio mum est introitus, secundum comestio panum, tertium ratio illiciti, et quartum panum, tertium ratio illiciti, et quartum ratio consecrationis usus panum. ratio consecrationis usus panum. De primo dicit : De primo dicit :

« Quomodo intravit in domum Do- « Quomodo intravit in domum Do- mini. »> mini. »>

Hoc est, in atrium interius, ubi habita- Hoc est, in atrium interius, ubi habita- vit sacerdos, quo non erat communis ac- vit sacerdos, quo non erat communis ac- cessus laicorum hominum, sed ad ostium cessus laicorum hominum, sed ad ostium stabant, et ibi sacerdotes hostias eorum stabant, et ibi sacerdotes hostias eorum accipientes offerebant: et tangitur histo- accipientes offerebant: et tangitur histo- ria 1. ria 1.

Et dicitur, Marci, 11, 26, quod introivit Et dicitur, Marci, 11, 26, quod introivit in domum Dei sub Abiathar principe sa- in domum Dei sub Abiathar principe sa- cerdotum. Glossa autem hic dicit, quod cerdotum. Glossa autem hic dicit, quod intravit ad Abimelech, qui pro eo con- intravit ad Abimelech, qui pro eo con-

512 512

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

suluit Dominum. Et ideo dicit Chryso- suluit Dominum. Et ideo dicit Chryso- stomus, quod binomius fuit iste sacerdos. stomus, quod binomius fuit iste sacerdos. Sed melius est, quod dicatur, sicut et ve- Sed melius est, quod dicatur, sicut et ve- rum est, quod ambo aderant, et pater, rum est, quod ambo aderant, et pater, et filius et unum nominat Dominus in et filius et unum nominat Dominus in Marco alter autem nominatur hic, et in Marco alter autem nominatur hic, et in historia Regum: multi enim aderant sa- historia Regum: multi enim aderant sa- cerdotes unde et postea Saul propter cerdotes unde et postea Saul propter hoc factum omnes interfecit. hoc factum omnes interfecit.

« Et panes propositionis comedit. » « Et panes propositionis comedit. »

Ecce secundum: quia intravit propter Ecce secundum: quia intravit propter Dei responsum quærendum, et come- Dei responsum quærendum, et come- dit panes propositionis propter famis dit panes propositionis propter famis necessitatem quia in necessitate om- necessitatem quia in necessitate om- nia sunt communia. Dicunt tamen nia sunt communia. Dicunt tamen quidam, quod præsentia sacerdotum se- quidam, quod præsentia sacerdotum se- cum dispensavit. Sed hoc nihil omnino, cum dispensavit. Sed hoc nihil omnino, et contra intentionem istius responsionis, et contra intentionem istius responsionis, quæ vult quod necessitas fecerit licitum quæ vult quod necessitas fecerit licitum quod alias illicitum fuit. Si tamen dica- quod alias illicitum fuit. Si tamen dica- tur, quod per hoc verbum quod dixit sa- tur, quod per hoc verbum quod dixit sa- cerdos Si mundi sunt pueri, maxime cerdos Si mundi sunt pueri, maxime a mulieribus, comedant: sacerdos dis- a mulieribus, comedant: sacerdos dis- pensavit. Tunc hic accipitur, quod dis- pensavit. Tunc hic accipitur, quod dis- pensatio non debet fieri nisi causa publi- pensatio non debet fieri nisi causa publi- cæ necessitatis, vel publicæ utilitatis : cæ necessitatis, vel publicæ utilitatis : quia publica necessitas dispensationem quia publica necessitas dispensationem excusat publica autem utilitas eamdem excusat publica autem utilitas eamdem commendat, ut dicit Bernardus ad Euge- commendat, ut dicit Bernardus ad Euge-

nium Papam. nium Papam.

« Quos non licebat ei edere, etc. » « Quos non licebat ei edere, etc. »

Ecce tangit rationem illiciti in facto: Ecce tangit rationem illiciti in facto: quia lex hoc factum prohibuit. Illicitum quia lex hoc factum prohibuit. Illicitum enim est, quod præcepto communi legis enim est, quod præcepto communi legis est prohibitum. Levit. xxiv, est prohibitum. Levit. xxiv, 5 et seq: 5 et seq: Accipies similam, et coques ex ea duo- Accipies similam, et coques ex ea duo- decim panes, qui singuli habebunt duas decim panes, qui singuli habebunt duas decimas: quorum senos altrinsecus super decimas: quorum senos altrinsecus super mensam purissimam coram Domino sta- mensam purissimam coram Domino sta- tues et pones super eos thus lucidissi- tues et pones super eos thus lucidissi- mum, ut sit panis in monimentum obla- mum, ut sit panis in monimentum obla- tionis Domini. Per singula sabbata tionis Domini. Per singula sabbata mutabuntur coram Domino suscepti a mutabuntur coram Domino suscepti a filiis Israel fœdere sempiterno: eruntque filiis Israel fœdere sempiterno: eruntque Aaron et filiorum ejus, ut comedant eos Aaron et filiorum ejus, ut comedant eos

in loco sancto, quia sanctum sanctorum in loco sancto, quia sanctum sanctorum est de sacrificiis Domini jure perpetuo. est de sacrificiis Domini jure perpetuo.

« Neque his qui cum eo erant. » Quasi « Neque his qui cum eo erant. » Quasi dicat: Et si David aliquam videtur ha- dicat: Et si David aliquam videtur ha- bere in hoc prærogativam, tamen hi qui bere in hoc prærogativam, tamen hi qui cum eo erant, nullam penitus habebant, cum eo erant, nullam penitus habebant, nisi necessitatis causam: neque etiam nisi necessitatis causam: neque etiam (alias, enim) sacerdos sine causa mini- (alias, enim) sacerdos sine causa mini- strasset, cum lex Domini oppositum in- strasset, cum lex Domini oppositum in- peraret. peraret.

« Nisi solis sacerdotibus. >> « Nisi solis sacerdotibus. >>

Et etiam in loco sancto. Signum enim Et etiam in loco sancto. Signum enim hoc erat Eucharistiæ, quæ non nisi his hoc erat Eucharistiæ, quæ non nisi his quos Deus sacravit, administranda fuit. quos Deus sacravit, administranda fuit. Et sic inducta est dignitas regalis et pro- Et sic inducta est dignitas regalis et pro- phetalis in comedente, et dignitas sacer- phetalis in comedente, et dignitas sacer- dotalis in ministrante panes : et istæ per- dotalis in ministrante panes : et istæ per- sonæ præcipue positæ fuerunt ad legis sonæ præcipue positæ fuerunt ad legis custodiam, sacerdos ad exponendum, et custodiam, sacerdos ad exponendum, et rex ad cogendum. rex ad cogendum.

Sic ergo solvebat: Multo magis etiam Sic ergo solvebat: Multo magis etiam præsentia mea in simili, et majori neces- præsentia mea in simili, et majori neces- sitate, et præfinito tempore solvere pos- sitate, et præfinito tempore solvere pos- sum et hæc est intentio istius partis. sum et hæc est intentio istius partis.

« Aut non legistis in lege quia sab- « Aut non legistis in lege quia sab- batis sacerdotes in templo sabbatum batis sacerdotes in templo sabbatum violant, et sine crimine sunt? violant, et sine crimine sunt?

Dico autem vobis, quia templo ma- Dico autem vobis, quia templo ma- jor est hic. » jor est hic. »

Ecce secunda responsio, in qua osten- Ecce secunda responsio, in qua osten- ditur solutio cultus templi: quia propter ditur solutio cultus templi: quia propter cultum templi sabbatum violatur. cultum templi sabbatum violatur.

Et dicit tria: quorum unum est re- Et dicit tria: quorum unum est re- prehensio: alterum, convictio: et tertium, prehensio: alterum, convictio: et tertium, argumentatio ex illis. Et hæc patent in argumentatio ex illis. Et hæc patent in littera. littera.

De primo dicit: De primo dicit:

« Aut non legistis? « Aut non legistis?

Quasi dicat Reprehensibiles de igno- Quasi dicat Reprehensibiles de igno- rantia legis estis: quia, sicut dicitur, II ad rantia legis estis: quia, sicut dicitur, II ad Corinth. 11, 15: Cum legitur Moyses, Corinth. 11, 15: Cum legitur Moyses,

IN EVANG. MATTHÆI, XII-6. IN EVANG. MATTHÆI, XII-6.

velamen positum est super cor eorum. velamen positum est super cor eorum. Joan. v, 46: Si crederetis Moysi, crede- Joan. v, 46: Si crederetis Moysi, crede- retis forsitan et mihi: de me enim ille retis forsitan et mihi: de me enim ille scripsit. scripsit.

« Quia sabbatis sacerdotes. » « Quia sabbatis sacerdotes. »

Hic ponit convictionem. Et dicit qua- Hic ponit convictionem. Et dicit qua- tuor auctoritatem violantium, causam tuor auctoritatem violantium, causam violationis, quid violant, et quam im- violationis, quid violant, et quam im- pune. pune.

ore ore

De primo dicit: «Sacerdotes, » quo- De primo dicit: «Sacerdotes, » quo- rum est custodia legis in se, et in aliis. Ma- rum est custodia legis in se, et in aliis. Ma- lach. 11, 7: Labia sacerdotis custodient lach. 11, 7: Labia sacerdotis custodient scientiam, et legem requirent ex scientiam, et legem requirent ex ejus. ejus. Causam autem violationis dicit, cum Causam autem violationis dicit, cum subjungit: subjungit:

<< In templo. >> << In templo. >>

Hoc est, in ritu templi, et observatione Hoc est, in ritu templi, et observatione sacrificiorum: et hoc non posset esse, nisi sacrificiorum: et hoc non posset esse, nisi ritus templi melior esset sabbato: in ritus templi melior esset sabbato: in mandatis enim et votis talis est regula, mandatis enim et votis talis est regula, quod quando duo sunt quæ simul stare quod quando duo sunt quæ simul stare non possunt, fortius violat illud quod non possunt, fortius violat illud quod minus est forte: eadem enim est ratio minus est forte: eadem enim est ratio mandatorum in hoc, quæ est vinculorum mandatorum in hoc, quæ est vinculorum in oppositum stringentium: in his enim in oppositum stringentium: in his enim minus forte solvitur per majus forte. Ta- minus forte solvitur per majus forte. Ta- lis autem solutio fiebat tribus modis : lis autem solutio fiebat tribus modis : uno modo ex obligatione præcepti, sicut, uno modo ex obligatione præcepti, sicut, Levit. XII, 3, et Genes. XVII, 12, dicitur, Levit. XII, 3, et Genes. XVII, 12, dicitur, quod infans octo dierum circumcidetur: quod infans octo dierum circumcidetur: et sæpe contingit octavum diem esse et sæpe contingit octavum diem esse sabbatum: et tunc oportebat circumcidi, sabbatum: et tunc oportebat circumcidi, et agnum offerri et mactari: quæ omnia et agnum offerri et mactari: quæ omnia corporalia erant opera. Joan. VII, 23: corporalia erant opera. Joan. VII, 23: Si circumcisionem accipit homo in sab- Si circumcisionem accipit homo in sab- bato, ut non solvatur lex Moysi, mihi bato, ut non solvatur lex Moysi, mihi indignamini quia totum hominem sa- indignamini quia totum hominem sa- num feci in sabbato. Simile quid sequi- num feci in sabbato. Simile quid sequi- tur ex prœcepto puerperæ, Levit. XII, 4, 5, tur ex prœcepto puerperæ, Levit. XII, 4, 5, cui præcipitur, quod trigesimo die pro cui præcipitur, quod trigesimo die pro filio, et sexagesimo sexto pro filia puerum filio, et sexagesimo sexto pro filia puerum in templo cum sacrificiis occidendis et in templo cum sacrificiis occidendis et

1 Cf. Levit. xxv, passim. 1 Cf. Levit. xxv, passim.

XX XX

513 513

immolandis præsentet: quæ sæpe ne- immolandis præsentet: quæ sæpe ne- cesse fuit cadere super diem sabbati. Si- cesse fuit cadere super diem sabbati. Si- militer in ipso sabbato Paschæ et Pente- militer in ipso sabbato Paschæ et Pente- costes et Scenopegiæ, multæ fiebant costes et Scenopegiæ, multæ fiebant animalium occisiones 1. Et similiter in animalium occisiones 1. Et similiter in singulis sabbatis: quæ omnia erant opera singulis sabbatis: quæ omnia erant opera corporalia lassantia operantes. Ergo pro- corporalia lassantia operantes. Ergo pro- pter templi ritum, sicut majus et dignius pter templi ritum, sicut majus et dignius aliquid sabbato existens, solvebatur quies aliquid sabbato existens, solvebatur quies sabbati. sabbati.

Secundo modo fiebat propter homi- Secundo modo fiebat propter homi- num necessitatem, sicut, I Machab. 11, 41, num necessitatem, sicut, I Machab. 11, 41, Mathathias statuit pugnare die sabbati Mathathias statuit pugnare die sabbati adversus gentes, ne ipsis deletis deleretur adversus gentes, ne ipsis deletis deleretur et lex: ergo ipse homo etiam est aliquid et lex: ergo ipse homo etiam est aliquid majus sabbato: quia sabbatum est pro- majus sabbato: quia sabbatum est pro- pter hominem, et non homo propter sab- pter hominem, et non homo propter sab- batum. batum.

Tertio modo fiebat hujusmodi solutio Tertio modo fiebat hujusmodi solutio propter brutorum animalium necessita- propter brutorum animalium necessita- tem, Infra, eodem, xi, 15, et Luc. xiv, 5, tem, Infra, eodem, xi, 15, et Luc. xiv, 5, ubi dicitur, quod adaquabant boves et ubi dicitur, quod adaquabant boves et asinos, et extrahebant eos de puteis die asinos, et extrahebant eos de puteis die sabbatorum. Sabbatum ergo solvere ex sabbatorum. Sabbatum ergo solvere ex parvis etiam causis non videbatur esse parvis etiam causis non videbatur esse

magnum. magnum.

Sequitur: Sequitur:

« Sabbatum violant. » « Sabbatum violant. »

Ecce quod violatur tribus modis indu- Ecce quod violatur tribus modis indu- ctis, sed hic intendit de violatione illa ctis, sed hic intendit de violatione illa quæ fuit propter ritum templi. Violatio quæ fuit propter ritum templi. Violatio autem illa est, quia (alias, quæ) dicitur, autem illa est, quia (alias, quæ) dicitur, Exod. xx, 10: Septimo die sabbatum Exod. xx, 10: Septimo die sabbatum Domini Dei tui est: non facies omne Domini Dei tui est: non facies omne opus servile, scilicet, in eo: et ista erant opus servile, scilicet, in eo: et ista erant opera servilia. opera servilia.

Sed objicitur: Quia opera templi ad Sed objicitur: Quia opera templi ad cultum Dei erant pertinentia: ergo non cultum Dei erant pertinentia: ergo non erant servilia, nec per illa violari vide- erant servilia, nec per illa violari vide- batur sabbatum. batur sabbatum.

RESPONSIO, quod in veritate per illa RESPONSIO, quod in veritate per illa violabatur sabbatum: quia nec conve- violabatur sabbatum: quia nec conve- niebant causæ institutionis, neque fini, niebant causæ institutionis, neque fini, secundum quod carnaliter et litteraliter secundum quod carnaliter et litteraliter sabbatum accipitur. Causa enim institu- sabbatum accipitur. Causa enim institu-

33 33

514 514

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

tionis sabbati fuit, quia illa die quievit tionis sabbati fuit, quia illa die quievit Deus ab omni opere exteriori, quiescens Deus ab omni opere exteriori, quiescens in seipso. Ergo si institutio respondet in seipso. Ergo si institutio respondet causæ institutionis, sabbatum est in hoc causæ institutionis, sabbatum est in hoc quod nullum penitus fiat opus exterius. quod nullum penitus fiat opus exterius. Finis autem institutionis exprimitur, Finis autem institutionis exprimitur, Exod. xx, 10: Non facies omne opus in Exod. xx, 10: Non facies omne opus in eo, tu, et filius tuus, et filia tua, servus eo, tu, et filius tuus, et filia tua, servus tuus et ancilla tua, jumentum tuum, et tuus et ancilla tua, jumentum tuum, et advena qui est intra portas tuas. Huic au- advena qui est intra portas tuas. Huic au- tem fini non concordat, quod aliquid ope- tem fini non concordat, quod aliquid ope- ris in eo fiat, quod lassitudinem corpo- ris in eo fiat, quod lassitudinem corpo- ralem inducat. Si igitur talia opera in ralem inducat. Si igitur talia opera in sabbato fiant, oportet quod fiant propter sabbato fiant, oportet quod fiant propter aliquid majus sabbato: ita quod merito aliquid majus sabbato: ita quod merito religio sabbati cedat illi tamquam ma- religio sabbati cedat illi tamquam ma- jori. Et sic templum et necessitas anima- jori. Et sic templum et necessitas anima- lium major est sabbato: et hoc intendit lium major est sabbato: et hoc intendit in littera. in littera.

« Et sine crimine sunt. » « Et sine crimine sunt. »

Ecce impunitas cum tamen dicatur, Ecce impunitas cum tamen dicatur, Exód. xxxı, 14 : Qui polluerit sabbatum, Exód. xxxı, 14 : Qui polluerit sabbatum, morte moriatur. morte moriatur.

Sed attende, quod alia est sanctificatio Sed attende, quod alia est sanctificatio sabbati, et alia observatio septimæ diei. sabbati, et alia observatio septimæ diei. Sanctificatio enim sabbati est sanctifica- Sanctificatio enim sabbati est sanctifica- tio quietis: non enim quiescitur, nisi in tio quietis: non enim quiescitur, nisi in eo quod diligitur: quies ergo cordis est eo quod diligitur: quies ergo cordis est in eo, ubi ponitur finis dilectionis: hæc in eo, ubi ponitur finis dilectionis: hæc autem non sanctificatur nisi in Sancto autem non sanctificatur nisi in Sancto sanctorum, ut in eo quiescatur finaliter: sanctorum, ut in eo quiescatur finaliter: ut separati ab operibus nostris et in nullo ut separati ab operibus nostris et in nullo quietem invenientes ultimæ dilectionis, quietem invenientes ultimæ dilectionis, permaneamus in ipso et hoc est morale permaneamus in ipso et hoc est morale in præcepto de sabbato. Sed in determi- in præcepto de sabbato. Sed in determi- natione diei duo attenduntur: unum, natione diei duo attenduntur: unum, quod est causa finalis: et hoc est, quod quod est causa finalis: et hoc est, quod cum homo in opere est, vel negotio pri- cum homo in opere est, vel negotio pri- vatæ utilitatis, occupatione ipsa trahitur vatæ utilitatis, occupatione ipsa trahitur cor ad obliviscendum quietis quam per cor ad obliviscendum quietis quam per gustum et dilectionem bonitatis ejus in gustum et dilectionem bonitatis ejus in Deo debet habere: et ideo instituitur, et Deo debet habere: et ideo instituitur, et determinatus (alias, determinatur) feria- determinatus (alias, determinatur) feria- tus dies, in quo ab occupatione tali sepa- tus dies, in quo ab occupatione tali sepa- ratus, discat redire ad Dei dulcedinem ex- ratus, discat redire ad Dei dulcedinem ex- periendam, quæ postea in ejus remaneat periendam, quæ postea in ejus remaneat memoria, quando est in negotio, et non memoria, quando est in negotio, et non

abstrahatur. Causa autem determinatio- abstrahatur. Causa autem determinatio- nis inducens ad hanc vel illam diem de- nis inducens ad hanc vel illam diem de- terminandam et instituendam, est emer- terminandam et instituendam, est emer- gens aliquid divinum quod quietem illam gens aliquid divinum quod quietem illam in Deo ostendit, sicut in Veteri Testa- in Deo ostendit, sicut in Veteri Testa- mento fuit quies ab opere constitutionis mento fuit quies ab opere constitutionis mundi cui cum postea succederet aliud mundi cui cum postea succederet aliud divinum, quod illam quietem melius os- divinum, quod illam quietem melius os- tendit in octavo die, quando Christus re- tendit in octavo die, quando Christus re- surgens felicitateni quietis æternæ osten- surgens felicitateni quietis æternæ osten- dit in plena gratia (alias, gloria) corporis dit in plena gratia (alias, gloria) corporis et animæ constitutam, (alias, institutio) et animæ constitutam, (alias, institutio) prima cessavit, et dies octava prævaluit. prima cessavit, et dies octava prævaluit. Et istæ dierum deterininationes non ca- Et istæ dierum deterininationes non ca- dunt sub præcepto morali, sed sunt quæ- dunt sub præcepto morali, sed sunt quæ- dam institutiones tenendæ, quamdiu dam institutiones tenendæ, quamdiu causa movet (alias, manet) institutionis. causa movet (alias, manet) institutionis. Et quoad ista, dicit Dominus solvi sabba- Et quoad ista, dicit Dominus solvi sabba- tum, et non quoad primum, quod simpli- tum, et non quoad primum, quod simpli- citer est morale. Isa. LXVI, 23: Erit sab- citer est morale. Isa. LXVI, 23: Erit sab- batum ex sabbato. Ad Hebr. IV, 10: Qui batum ex sabbato. Ad Hebr. IV, 10: Qui ingressus est in requiem ejus etiam ipse ingressus est in requiem ejus etiam ipse requievit ab operibus suis, sicut a suis requievit ab operibus suis, sicut a suis Deus. Deus.

Unde subinfert : Unde subinfert :

« Dico autem vobis, etc. » « Dico autem vobis, etc. »

Qui sum veritas, et cujus verbum ef- Qui sum veritas, et cujus verbum ef- fectivum est. Psal. CXL, 6: Audient ver- fectivum est. Psal. CXL, 6: Audient ver- ba mea quoniam potuerunt. « Quia tem- ba mea quoniam potuerunt. « Quia tem- plo, » propter quod sicut aliquid majus plo, » propter quod sicut aliquid majus sabbato, solvebatur lex sabbati, « major sabbato, solvebatur lex sabbati, « major est hic, » quia veritas figurata per tem- est hic, » quia veritas figurata per tem- plum, et omnem templi ritum. Joan. 11, plum, et omnem templi ritum. Joan. 11, 19: Solvite templum hoc et in tribus 19: Solvite templum hoc et in tribus diebus excitabo illud. Et, post pauca, diebus excitabo illud. Et, post pauca, y, 21 Ille autem dicebat de templo cor- y, 21 Ille autem dicebat de templo cor- poris sui. Aggæi, 11, 10: Magna erit poris sui. Aggæi, 11, 10: Magna erit gloria domus istius novissimæ plus quam gloria domus istius novissimæ plus quam primæ. Ergo multo magis discipulorum primæ. Ergo multo magis discipulorum lex mihi adhærentium solvit legem sab- lex mihi adhærentium solvit legem sab- bati. bati.

Cum autem dicit : « Templo major est Cum autem dicit : « Templo major est hic, » hæc dictio hic, adverbium est lo- hic, » hæc dictio hic, adverbium est lo- ci, et significat, quod præsentia sui tem- ci, et significat, quod præsentia sui tem- pli corporalis solvit sabbati religionem pli corporalis solvit sabbati religionem in discipulis. in discipulis.

IN EVANG. MATTHÆI, XII-7, 8, 9. IN EVANG. MATTHÆI, XII-7, 8, 9.

« Si autem sciretis quid est: Mise- « Si autem sciretis quid est: Mise- ricordiam volo, et non sacrificium, ricordiam volo, et non sacrificium, numquam condemnassetis innocen- numquam condemnassetis innocen-

tes. tes.

515 515

fiet illi qui non fecit misericordiam. fiet illi qui non fecit misericordiam.

« Innocentes » autem sunt, qui nec « Innocentes » autem sunt, qui nec miserum faciunt, nec miserum re- miserum faciunt, nec miserum re- linquunt, sicut fuerunt Apostoli, qui linquunt, sicut fuerunt Apostoli, qui omnibus profuerunt, et nulli nocuerunt. omnibus profuerunt, et nulli nocuerunt.

Dominus est enim Filius hominis Tamen hic intelligit innocentes de legis Dominus est enim Filius hominis Tamen hic intelligit innocentes de legis etiam sabbati. >> etiam sabbati. >>

transgressione. Psal. xxii, 4: Innocens transgressione. Psal. xxii, 4: Innocens manibus et mundo corde, qui non accepit manibus et mundo corde, qui non accepit

Ecce redargutio impietatis per pro- in vano animam suam. 1 ad Corinth. Ecce redargutio impietatis per pro- in vano animam suam. 1 ad Corinth. phetiæ intellectum. phetiæ intellectum.

Et facit tria redarguit enim cæcita- Et facit tria redarguit enim cæcita- tem, confutat errorem, et suam ostendit tem, confutat errorem, et suam ostendit supra legem auctoritatem. supra legem auctoritatem. De primo dicit: De primo dicit:

« Si autem sciretis, » « Si autem sciretis, »

Hoc est, intelligeretis. Matth. xxII, 29: Hoc est, intelligeretis. Matth. xxII, 29: Erratis nescientes Scripturas, neque Erratis nescientes Scripturas, neque virtutem Dei, « Quid est, » quod dicitur, virtutem Dei, « Quid est, » quod dicitur, Osee, VI, 6: « Misericordiam volo, » Osee, VI, 6: « Misericordiam volo, » voluntate finali, et per se. Proprium voluntate finali, et per se. Proprium enim Dei est misereri et parcere. Joel, 11, enim Dei est misereri et parcere. Joel, 11, 13: Benignus et misericors est.,., et præ- 13: Benignus et misericors est.,., et præ- stabilis super malitia. « Et non sacrifi- stabilis super malitia. « Et non sacrifi- cium. » Numquam enim hoc volui, nisi cium. » Numquam enim hoc volui, nisi per accidens, et propter aliud: per acci- per accidens, et propter aliud: per acci- dens quidem, ne illud idolis sacrificare- dens quidem, ne illud idolis sacrificare- tur: propter aliud, ut ipso aliquid in tur: propter aliud, ut ipso aliquid in futurum significaretur. futurum significaretur.

Sed contra, Joel, 11, 14: Sacrificium et Sed contra, Joel, 11, 14: Sacrificium et libamen Domino Deo vestro. RESPONSIO. libamen Domino Deo vestro. RESPONSIO. Hoc intelligitur de sacrificio cordis con- Hoc intelligitur de sacrificio cordis con- tribulati per se, et de sacrificio corporali tribulati per se, et de sacrificio corporali per accidens. Hoc tamen totum, supra, per accidens. Hoc tamen totum, supra, Ix, 13, notatum est ¹. Ix, 13, notatum est ¹.

« «

x, 32 et 33: Sine offensione estote Judæis, x, 32 et 33: Sine offensione estote Judæis, et Gentibus, et Ecclesiæ Dei: sicut et et Gentibus, et Ecclesiæ Dei: sicut et ego per omnia in omnibus placeo, non ego per omnia in omnibus placeo, non quærens quod mihi utile est, sed quod quærens quod mihi utile est, sed quod multis, ut salvi fiant. Bene autem dico multis, ut salvi fiant. Bene autem dico « innocentes, » quoad legem sabbati, « innocentes, » quoad legem sabbati,

« Dominus enim est, » « Dominus enim est, »

Auctoritate. Apocal. xix, 16: Habeț in Auctoritate. Apocal. xix, 16: Habeț in vestimento et in femore suo scriptum : vestimento et in femore suo scriptum : Rex regum, et Dominus dominantium. Rex regum, et Dominus dominantium. I Reg., 18: Dominus est: quod bonum I Reg., 18: Dominus est: quod bonum est in oculis suis faciat. « Filius homi- est in oculis suis faciat. « Filius homi- nis, » hoc est, quamvis sit Filius homi- nis, » hoc est, quamvis sit Filius homi- nis, paulo minus minoratus ab Angelis nis, paulo minus minoratus ab Angelis propter passionem mortis 2. Joan. v, 27 propter passionem mortis 2. Joan. v, 27 et seq.: Sicut Pater habet vitam in semet- et seq.: Sicut Pater habet vitam in semet- ipso, sic dedit et Filio habere vitam in ipso, sic dedit et Filio habere vitam in semetipso, et potestatem ei dedit judi- semetipso, et potestatem ei dedit judi- cium facere, quia filius hominis est, cium facere, quia filius hominis est, Nolite mirari hoc, etc. « Etiam sabba- Nolite mirari hoc, etc. « Etiam sabba- ti, sicut templi: quamvis sabbatum san- ti, sicut templi: quamvis sabbatum san- ctificatum sit non ex lege tantum Moysi, ctificatum sit non ex lege tantum Moysi, sed ab institutione mundi. Ad Hebr. IV, sed ab institutione mundi. Ad Hebr. IV, 3 et 4: Et quidem operibus ab institu- 3 et 4: Et quidem operibus ab institu- tione mundi perfectis. Dixit enim in quo- tione mundi perfectis. Dixit enim in quo- dam loco de die septima sic: Et requie- dam loco de die septima sic: Et requie-

Numquam condemnassetis inno- vit Deus die septima ab omnibus operi- Numquam condemnassetis inno- vit Deus die septima ab omnibus operi- centes, » centes, »

Hoc est, condemnandos judicassetis. Hoc est, condemnandos judicassetis. Math. vi, 1 et 2: Nolite judicare, ut Math. vi, 1 et 2: Nolite judicare, ut non judicemini... In quo enim judi- non judicemini... In quo enim judi- cio judicaveritis, judicabimini. Jacob. cio judicaveritis, judicabimini. Jacob. 11, 13 Judicium sine misericordia 11, 13 Judicium sine misericordia

1 Cf. ennarationem in y. 13 cap. 1x Matthæi, 1 Cf. ennarationem in y. 13 cap. 1x Matthæi, pag. 423. pag. 423.

Cf. Ad Hebr. 11, 9: Cum autem, qui modico Cf. Ad Hebr. 11, 9: Cum autem, qui modico

bus suis. bus suis.

Sic igitur ostensa est templi et sabba- Sic igitur ostensa est templi et sabba- ti solutio per Jesu Christi auctoritatem. ti solutio per Jesu Christi auctoritatem.

«Et cum inde transisset, venit in «Et cum inde transisset, venit in synagogam eorum. synagogam eorum.

quam angeli minoratus est videmus Jesum, propter quam angeli minoratus est videmus Jesum, propter passionem mortis, gloria et honore coronatum, etc. passionem mortis, gloria et honore coronatum, etc.

516 516

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

10 10

« Et ecce homo manum habens ari- pellabat Christum miserabilibus vocibus « Et ecce homo manum habens ari- pellabat Christum miserabilibus vocibus dam. » dam. »

Hic incipit idem, quod supra manife- Hic incipit idem, quod supra manife- stare videtus per effectum gratiæ. stare videtus per effectum gratiæ.

Et dividitur in partes tres: in quarum Et dividitur in partes tres: in quarum prima ponitur gratiæ faciendæ opportu- prima ponitur gratiæ faciendæ opportu- nitas et in secunda, gratiæ exhibitio: nitas et in secunda, gratiæ exhibitio: et in tertia, Pharisæorum excæcatio. et in tertia, Pharisæorum excæcatio.

Prima autem harum duo continet, sci- Prima autem harum duo continet, sci- licet opportunitatem gratiæ in rebus, et licet opportunitatem gratiæ in rebus, et opportunitatem in probatione et conjun- opportunitatem in probatione et conjun- ctione sermonum. ctione sermonum.

De primo dicit tria: transitum gratiæ De primo dicit tria: transitum gratiæ fontis, cum dicit: fontis, cum dicit:

« Cum transisset inde. » « Cum transisset inde. »

A Pharisæis, quibus tamquam indi- A Pharisæis, quibus tamquam indi- gnis lucem suam subduxit. Job, 111, 6, 4: gnis lucem suam subduxit. Job, 111, 6, 4: Noctem illam tenebrosus turbo possideat, Noctem illam tenebrosus turbo possideat, et non illustretur lumine. Luc. IV, 43: et non illustretur lumine. Luc. IV, 43: Quia et aliis civitatibus oportet me Quia et aliis civitatibus oportet me evangelizare regnum Dei: quia ideo mis- evangelizare regnum Dei: quia ideo mis-

sus sum. sus sum.

<< Venit. » << Venit. »

Secundum est, quo tangit loci solem- Secundum est, quo tangit loci solem- nitatem. Est autem hoc factum non eo- nitatem. Est autem hoc factum non eo- dem sabbato, quo præcedens, sed in alio. dem sabbato, quo præcedens, sed in alio. Luc. vI, 6: Factum est autem et in alio Luc. vI, 6: Factum est autem et in alio sabbato, ut intraret in synagogam. Et sabbato, ut intraret in synagogam. Et hoc est quod dicit : « In synagogam hoc est quod dicit : « In synagogam eorum, » quia locus fuit publicus, et so- eorum, » quia locus fuit publicus, et so- lemnis, ubi multi conveniebant. Joan. lemnis, ubi multi conveniebant. Joan. XVIII, 20: Ego semper docui in synagoga, XVIII, 20: Ego semper docui in synagoga, et in templo, quo omnes Judæi conve- et in templo, quo omnes Judæi conve- niunt et in occulto locutus sum nihil. niunt et in occulto locutus sum nihil. Supra, x, 27: Quod in aure auditis, præ- Supra, x, 27: Quod in aure auditis, præ- dicate super tecta. dicate super tecta.

dicens, quoniam manu illa victum quæ- dicens, quoniam manu illa victum quæ- rebat. Et dixit: Jesu Nazarene, manum rebat. Et dixit: Jesu Nazarene, manum victui meo necessariam restitue, ne tur- victui meo necessariam restitue, ne tur- piter cogar mendicare. Unde, Luc. VI, 6, piter cogar mendicare. Unde, Luc. VI, 6, dicitur quod manus erat dextra, quæ per- dicitur quod manus erat dextra, quæ per- ficit diligentiam operis. Præsentavit au- ficit diligentiam operis. Præsentavit au- tem se iste in synagoga, ut ex religione tem se iste in synagoga, ut ex religione loci et prophetiarum, quæ ibi de Christo loci et prophetiarum, quæ ibi de Christo legebantur, facilius inclinaret eum ad mi- legebantur, facilius inclinaret eum ad mi- serendum. Genes. xxvi, 16, 17: Do- serendum. Genes. xxvi, 16, 17: Do- minus est in loco isto...: Non est hic aliud minus est in loco isto...: Non est hic aliud nisi domus Dei, et porta cæli. nisi domus Dei, et porta cæli.

« Et interrogabant eum dicentes: Si « Et interrogabant eum dicentes: Si licet sabbatis curare? ut accusarent licet sabbatis curare? ut accusarent eum. " eum. "

Ecce opportunitas ex conjunctione ver- Ecce opportunitas ex conjunctione ver- borum veritatem probantium. borum veritatem probantium.

Et dicuntur hic duo, dolosa videlicet Et dicuntur hic duo, dolosa videlicet interrogatio Sacerdotum et Pharisæo- interrogatio Sacerdotum et Pharisæo- rum, et demonstratio veritatis ex veri- rum, et demonstratio veritatis ex veri- tate Christi sermonum. tate Christi sermonum.

De primo dicit: De primo dicit:

« Et interrogaverunt eum dicen- « Et interrogaverunt eum dicen- tes. » tes. »

Contra, Luc. vi, 9, dicitur, quod Chri- Contra, Luc. vi, 9, dicitur, quod Chri- stus eos interrogavit. RESPONSIO, dicen- stus eos interrogavit. RESPONSIO, dicen- dum, quod utrumque factum est. Sed dum, quod utrumque factum est. Sed Christus eos interrogavit primo, ut daret Christus eos interrogavit primo, ut daret occasionem demonstrandæ veritatis: et occasionem demonstrandæ veritatis: et ipsi eum reinterrogaverunt secundo, ut ipsi eum reinterrogaverunt secundo, ut accusationem acciperent malignitatis. accusationem acciperent malignitatis.

« Si licet sabbatis curare ? » « Si licet sabbatis curare ? »

Hæc quæstio aliter formatur, Marc. Hæc quæstio aliter formatur, Marc. 11, 4, et Luc. VI, 9: Si licet sabbatis 11, 4, et Luc. VI, 9: Si licet sabbatis Tertium est præsentia indigentis gra- benefacere, an male ? animam sal- Tertium est præsentia indigentis gra- benefacere, an male ? animam sal- tia et hoc tangit, cum dicit: tia et hoc tangit, cum dicit:

« Et ecce « Et ecce aridam. » aridam. »

vam facere, an perdere ? Sed in hac vam facere, an perdere ? Sed in hac forma proposuit Dominus quæstionem: forma proposuit Dominus quæstionem:

homo manum habens quia sic formata in se habet rationem homo manum habens quia sic formata in se habet rationem

Et sicut in Evangelio Nazaræorum le- Et sicut in Evangelio Nazaræorum le- gitur, iste fuit cæmentarius: et inter- gitur, iste fuit cæmentarius: et inter-

ostendentem tale opus non esse viola- ostendentem tale opus non esse viola- tionem sabbati. Constat enim benefacere tionem sabbati. Constat enim benefacere esse de quiete sabbati : et cum Deus perire esse de quiete sabbati : et cum Deus perire nolit animas, quod licet sabbato animam nolit animas, quod licet sabbato animam

: :

IN EVANG. MATTHÆI, XII-10,11. IN EVANG. MATTHÆI, XII-10,11.

salvare quia sabbatum propter animæ salvare quia sabbatum propter animæ salutem factum est. Pharisæi autem for- salutem factum est. Pharisæi autem for- mant eam, secundum quod sonat opus mant eam, secundum quod sonat opus servile quia curare sonat sollicitudinem, servile quia curare sonat sollicitudinem, et quasi opus medicinale: ut ex hoc ma- et quasi opus medicinale: ut ex hoc ma- gis accipiatur accusatio. Unde, Luc. xiii, gis accipiatur accusatio. Unde, Luc. xiii, 14: Sex dies sunt in quibus oportet ope- 14: Sex dies sunt in quibus oportet ope- rari in his ergo venite, et curamini, et rari in his ergo venite, et curamini, et non in die sabbati. non in die sabbati.

« Ut accusarent eum. » « Ut accusarent eum. »

: :

Perversitas intentionis notatur. Non Perversitas intentionis notatur. Non enim quærebant, ut addiscerent legis enim quærebant, ut addiscerent legis intellectum nec misericordia movebat intellectum nec misericordia movebat ad pietatem sed pertinaces in malitia ad pietatem sed pertinaces in malitia potius eligebant derogare Christo, quam potius eligebant derogare Christo, quam legis vel pietatis observantiæ studere: legis vel pietatis observantiæ studere: discipuli pro certo ejus de quo dicitur, discipuli pro certo ejus de quo dicitur, Apocal. xi, 10 Projectus est accusator Apocal. xi, 10 Projectus est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos fratrum nostrorum, qui accusabat illos ante conspectum Dei nostri die ac nocte. ante conspectum Dei nostri die ac nocte. Est autem idem, ut accusarent, quod est, Est autem idem, ut accusarent, quod est, ut crimen objicerent. ut crimen objicerent.

« Ipse autem dixit illis: Quis erit ex « Ipse autem dixit illis: Quis erit ex vobis homo qui habeat ovem unam.» vobis homo qui habeat ovem unam.»

Ecce convictio veritatis per sermones Ecce convictio veritatis per sermones Christi. Christi.

Et dicuntur duo primo enim præmit- Et dicuntur duo primo enim præmit- titur facti similitudo pro argumento : se- titur facti similitudo pro argumento : se- cundo autem concluditur generaliter pie- cundo autem concluditur generaliter pie- tatis intentio. tatis intentio.

In facti similitudine quatuor proponit, In facti similitudine quatuor proponit, quorum primum comparationem inter quorum primum comparationem inter Christum et Pharisæos innuit: secundum Christum et Pharisæos innuit: secundum autem dicit comparationem hominis et autem dicit comparationem hominis et bruti simplicis et mansueti et utilis: ter- bruti simplicis et mansueti et utilis: ter- tium innuit comparationem defectus ho- tium innuit comparationem defectus ho- minis ad defectum bruti: quartum autem minis ad defectum bruti: quartum autem propositionem (alias, proportionem) facti propositionem (alias, proportionem) facti avari hominis ad factum divinæ pietatis. avari hominis ad factum divinæ pietatis. De primo dicit : De primo dicit :

«< Quis, etc. » «< Quis, etc. »

1 Cf. enarrationem supra factam, x, 6, pag. 1 Cf. enarrationem supra factam, x, 6, pag.

517 517

Hoc notat generalitatem. « Erit, » no- Hoc notat generalitatem. « Erit, » no- tat propositi avaritiæ in futurum perti- tat propositi avaritiæ in futurum perti- naciam. « Ex vobis, » notat avaritiæ si- naciam. « Ex vobis, » notat avaritiæ si- militudinem in Pharisæis. « Homo, » militudinem in Pharisæis. « Homo, » notat avaritiæ fomitem quia factus, ab notat avaritiæ fomitem quia factus, ab humo, sapit ea quæ humi sunt. Joan. 111, humo, sapit ea quæ humi sunt. Joan. 111, 31 Qui de terra est, de terra loquitur. 31 Qui de terra est, de terra loquitur. Job, IV, 19: Qui terrenum habent funda- Job, IV, 19: Qui terrenum habent funda- mentum, consumentur velut a tinea. mentum, consumentur velut a tinea.

Et est comparatio latens: quod si ho- Et est comparatio latens: quod si ho- mines ipsi nihil nisi humanam infirmita- mines ipsi nihil nisi humanam infirmita- tem in operibus demonstrantes, vindi- tem in operibus demonstrantes, vindi- cant sibi aliquid facere fieri in die sabba- cant sibi aliquid facere fieri in die sabba- ti, multo magis qui super omnes est per ti, multo magis qui super omnes est per opera se demonstrans esse Dominum opera se demonstrans esse Dominum sabbati, quod pietatis est, potest facere sabbati, quod pietatis est, potest facere in die sabbati. in die sabbati.