492 492

« Væ tibi, Corozain ! » « Væ tibi, Corozain ! »

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Quæ est civitas super stagnum Gene- Quæ est civitas super stagnum Gene- sareth, sita in Galilæa, ad quam sæpe sareth, sita in Galilæa, ad quam sæpe devenit Christus, cum circuiret civitates devenit Christus, cum circuiret civitates et vicos et castella, sicut, Supra, 1v,23, et vicos et castella, sicut, Supra, 1v,23, dictum est, licet sub nomine proprio ci- dictum est, licet sub nomine proprio ci- vitatis non legatur. vitatis non legatur.

« Væ tibi, Bethsaida ! » « Væ tibi, Bethsaida ! »

Hæc etiam juxta idem stagnum in Ga- Hæc etiam juxta idem stagnum in Ga- lilæa est sita. Joan. 1, 44: Erat autem lilæa est sita. Joan. 1, 44: Erat autem Philippus a Bethsaida, civitate Andreæ Philippus a Bethsaida, civitate Andreæ et Petri et secundum Chrysostomum, et Petri et secundum Chrysostomum, Jacobus et Joannes etiam erant de ea- Jacobus et Joannes etiam erant de ea- dem civitate et ideo quia supra dictum dem civitate et ideo quia supra dictum est quod docebat in civitatibus discipu- est quod docebat in civitatibus discipu- lorum, intelligitur quod sæpe fuit in ista lorum, intelligitur quod sæpe fuit in ista civitate, ex qua tot Apostolos habuit. Væ civitate, ex qua tot Apostolos habuit. Væ autem est comminatio damnationis æter- autem est comminatio damnationis æter- næ pro contemptu, quod verbum Dei non næ pro contemptu, quod verbum Dei non receperunt. receperunt.

« Quia si in Tyro et Sidone, etc. » « Quia si in Tyro et Sidone, etc. »

Secundus paragraphus tangens causam Secundus paragraphus tangens causam exprobrationis, comparando ad duas ci- exprobrationis, comparando ad duas ci- vitates gentium, quæ non sunt trans- vitates gentium, quæ non sunt trans- gressæ nisi legem rationis: et ideo con- gressæ nisi legem rationis: et ideo con- temptus earum est minor quam istarum temptus earum est minor quam istarum quæ transgressæ sunt legem rationis, et quæ transgressæ sunt legem rationis, et scriptam, et verbum prædicatum a Do- scriptam, et verbum prædicatum a Do- mino, et viam fidei quam probabant mi- mino, et viam fidei quam probabant mi- racula. racula.

Et attende, quod fit comparatio tam Et attende, quod fit comparatio tam poenæ quam culpæ, non nisi quoad con- poenæ quam culpæ, non nisi quoad con- temptum, et non quoad actum peccato- temptum, et non quoad actum peccato- rum et secundum hunc contemptum rum et secundum hunc contemptum etiam fit comparatio pœnarum. etiam fit comparatio pœnarum.

Est autem Tyrus metropolis Phenicis, Est autem Tyrus metropolis Phenicis, sita in tribu Nephthalim, ut dicit Hiero- sita in tribu Nephthalim, ut dicit Hiero- nymus, licet filii Nephthalim non potue- nymus, licet filii Nephthalim non potue- runt eam obtinere a Chananæis. Sidon runt eam obtinere a Chananæis. Sidon autem urbs est non metropolitana, sed autem urbs est non metropolitana, sed secundaria ejusdem Phenicis terminos secundaria ejusdem Phenicis terminos Chananæorum ad aquilonem respiciens : Chananæorum ad aquilonem respiciens : et fuit quondam insignis et magna. «Quia et fuit quondam insignis et magna. «Quia si in Tyro et Sidone, » quæ sunt civita- si in Tyro et Sidone, » quæ sunt civita-

tes gentium nisi lege rationis utentium, tes gentium nisi lege rationis utentium, « factæ fuissent virtutes » signorum et « factæ fuissent virtutes » signorum et exemplorum, « quæ factæ sunt in vo- exemplorum, « quæ factæ sunt in vo- bis, qui habetis legem scriptam et bis, qui habetis legem scriptam et testimonia Prophetarum. Psal. CXLVII, testimonia Prophetarum. Psal. CXLVII, 20 Non taliter fecit omni nationi: et 20 Non taliter fecit omni nationi: et judicia sua non manifestavit eis. judicia sua non manifestavit eis. « Olim, » hoc est dudum, « in cilicio et « Olim, » hoc est dudum, « in cilicio et cinere pœnitentiam egissent. » Devotio cinere pœnitentiam egissent. » Devotio hæc ostenditur, infra, xv, 22: Ecce hæc ostenditur, infra, xv, 22: Ecce mulier Chananæa, a finibus Tyri et Si- mulier Chananæa, a finibus Tyri et Si- donis egressa, etc. Et sequitur, v. 28: donis egressa, etc. Et sequitur, v. 28: O mulier, magna est fides tua: fiat tibi O mulier, magna est fides tua: fiat tibi sicut vis. Quod autem dicit, « in cilicio sicut vis. Quod autem dicit, « in cilicio et cinere, » notat asperitatem pœniten- et cinere, » notat asperitatem pœniten- tiæ ex cilicio, et humilitatem ex cinere. tiæ ex cilicio, et humilitatem ex cinere. Job, XLII, 6: Ago pœnitentiam in favilla Job, XLII, 6: Ago pœnitentiam in favilla et cinere. et cinere.

Sed hic incidit quæstio, quare Domi- Sed hic incidit quæstio, quare Domi- nus his non prædicavit, quos præscivit nus his non prædicavit, quos præscivit fore devotos: et his prædicavit, quos in- fore devotos: et his prædicavit, quos in- devotos fore præscivit: cum ex prædi- devotos fore præscivit: cum ex prædi- catione sua indevotis creverit poena, et ex catione sua indevotis creverit poena, et ex subtractione prædicationis illis ablata sit subtractione prædicationis illis ablata sit salutis via ? salutis via ?

Ad hoc dicit Hieronymus, quod in ci- Ad hoc dicit Hieronymus, quod in ci- vitatibus indevotis quidam erant vocandi, vitatibus indevotis quidam erant vocandi, sicut discipuli quos oportuit primo vo- sicut discipuli quos oportuit primo vo- care, qui postmodum essent causa salutis care, qui postmodum essent causa salutis gentium, præcipue eo tempore quo ex- gentium, præcipue eo tempore quo ex- hibenda erat veritas promissæ legis, et hibenda erat veritas promissæ legis, et omnia probanda erant sacramenta per omnia probanda erant sacramenta per legem. Hoc enim non nisi in Judæis fieri legem. Hoc enim non nisi in Judæis fieri potuit: et ideo ante passionem in qua potuit: et ideo ante passionem in qua sacramenta consummata sunt, non fuit sacramenta consummata sunt, non fuit tempus declinandia Judæis ad Gentes. tempus declinandia Judæis ad Gentes. Cujus etiam alia causa est, ne Judæis Cujus etiam alia causa est, ne Judæis occasio recusandi verbum Dei daretur. occasio recusandi verbum Dei daretur. Apostoli autem cum non deberent præ-- Apostoli autem cum non deberent præ-- dicare nisi sacramenta Christi, exspe- dicare nisi sacramenta Christi, exspe- ctare oportuit usque ad sacramentorum ctare oportuit usque ad sacramentorum completionem. completionem.

Ad quæstionem ergo dicendum, quod Ad quæstionem ergo dicendum, quod Gentes neglectæ non fuerunt: quia tem- Gentes neglectæ non fuerunt: quia tem- poribus illis salus erat in eis in lege na- poribus illis salus erat in eis in lege na- turæ et rationis. Isa. XLV1, 8: Redite, turæ et rationis. Isa. XLV1, 8: Redite, prævaricatores, ad cor. Ad Roman. II, prævaricatores, ad cor. Ad Roman. II, 14 et 15: Naturaliter ea quæ legis sunt 14 et 15: Naturaliter ea quæ legis sunt faciunt, ejusmodi legem non habentes, faciunt, ejusmodi legem non habentes,

IN EVANG. MATTHÆI, XI-22, 23. IN EVANG. MATTHÆI, XI-22, 23.

ipsi sunt sibi lex : qui ostendunt opus ipsi sunt sibi lex : qui ostendunt opus legis scriptum in cordibus suis. legis scriptum in cordibus suis.

Ad aliud dicendum, quod licet contem- Ad aliud dicendum, quod licet contem- plus aggravet peccatum in audiente et plus aggravet peccatum in audiente et refutante verbum, tamen de officio tene- refutante verbum, tamen de officio tene- tur Doctor exhibere verbum: quia ad tur Doctor exhibere verbum: quia ad latebras ignorantiæ velle fugere majus et latebras ignorantiæ velle fugere majus et periculosius est peccatum, quam audi- periculosius est peccatum, quam audi- tum non suscipere per opus verbum. Isa. tum non suscipere per opus verbum. Isa. v, 13: Captivus ductus est meus populus, v, 13: Captivus ductus est meus populus, quia non habuit scientiam. 1 ad Corinth. quia non habuit scientiam. 1 ad Corinth. XIV, XIV, 38 Si quis ignorat, ignorabitur. 38 Si quis ignorat, ignorabitur.

« Verumtamen dico vobis, Tyro et « Verumtamen dico vobis, Tyro et Sidoni remissius erit in die judicii Sidoni remissius erit in die judicii quam vobis. » quam vobis. »

Hic subjungit poenæ comparationem: Hic subjungit poenæ comparationem: et non intelligitur ista comparatio fieri et non intelligitur ista comparatio fieri secundum comparationem peccati in sub- secundum comparationem peccati in sub- stantia, vel secundum comparationem stantia, vel secundum comparationem idololatriæ ad malum, colentem tamen idololatriæ ad malum, colentem tamen Deum, sed secundum solum comtem- Deum, sed secundum solum comtem- ptum qui consequitur auditum. ptum qui consequitur auditum.

Dicit ergo: «Tyro et Sidoni remissius Dicit ergo: «Tyro et Sidoni remissius erit » in pœna : quia non contempserunt erit » in pœna : quia non contempserunt nisi interius vocantem, vos autem vocan- nisi interius vocantem, vos autem vocan- tem et exterius etiam ostendentem signa tem et exterius etiam ostendentem signa probantia. «In die judicii quam vobis. » probantia. «In die judicii quam vobis. » Aut in extremo et generali judicio: aut Aut in extremo et generali judicio: aut in extremo particulari, quando de uno- in extremo particulari, quando de uno- quoque judicatur post mortem. Luc. XII, quoque judicatur post mortem. Luc. XII, 47 Ille servus, qui cognovit voluntatem 47 Ille servus, qui cognovit voluntatem domini sui,... et non fecit secundum vo- domini sui,... et non fecit secundum vo- luntatem ejus, vapulabit multis. Jacob. luntatem ejus, vapulabit multis. Jacob. IV, 17: Scienti, bonum facere, et non fa- IV, 17: Scienti, bonum facere, et non fa- eienti, peccatum est illi. Joan. xv, 22 et eienti, peccatum est illi. Joan. xv, 22 et 24: Si non venissem, et locutus fuissem 24: Si non venissem, et locutus fuissem eis, peccatum non haberent... Si opera eis, peccatum non haberent... Si opera non fecissem in eis quæ nemo alius fecit, non fecissem in eis quæ nemo alius fecit, peccatum non haberent nunc autem et peccatum non haberent nunc autem et viderunt, et oderunt et me, et Patrem viderunt, et oderunt et me, et Patrem

meum. meum.

« Et tu, Capharnaum, numquid us- « Et tu, Capharnaum, numquid us- que in coelum exaltaberis? usque in que in coelum exaltaberis? usque in

493 493

infernum descendes: quia si in So- infernum descendes: quia si in So- domis factæ fuissent virtutes quæ fa- domis factæ fuissent virtutes quæ fa- ctæ sunt in te, forte mansissent usque ctæ sunt in te, forte mansissent usque in hanc diem. » in hanc diem. »

Ecce exprobratio comparata ad gen- Ecce exprobratio comparata ad gen- tes, quæ legem naturæ (quæ communiter tes, quæ legem naturæ (quæ communiter animalibus indita est) sunt transgressi. animalibus indita est) sunt transgressi.

Sunt autem hic tria, sicut ante, expro- Sunt autem hic tria, sicut ante, expro- bratio videlicet, et causa exprobrationis, bratio videlicet, et causa exprobrationis, et poena. et poena.

Exprobratio autem continet duo: Exprobratio autem continet duo: unum, quod congruit miraculis: aliud au- unum, quod congruit miraculis: aliud au- tem, quod respondet comptemptui. tem, quod respondet comptemptui.

» »

Dicit ergo « Et tu, Capharnaum, Dicit ergo « Et tu, Capharnaum, in qua plura et gloriosiora operatus sum. in qua plura et gloriosiora operatus sum. Luc. IV, 23: Quanta audivimus facta in Luc. IV, 23: Quanta audivimus facta in Capharnaum, fac et hic in patria Capharnaum, fac et hic in patria

tua. tua.

« Numquid usque in cælum exaltabe- « Numquid usque in cælum exaltabe- ris, supple, sicut deberes fide et conversa- ris, supple, sicut deberes fide et conversa- tione exaltari, tot auditis, et tot visis mi- tione exaltari, tot auditis, et tot visis mi- raculis? Psal. xx, 14: Exaltare, Domi- raculis? Psal. xx, 14: Exaltare, Domi-

ne, ne, , in virtute tua: cantabimus et psalle- , in virtute tua: cantabimus et psalle- mus virtutes tuas. Isa. 11, 17: Elevabi- mus virtutes tuas. Isa. 11, 17: Elevabi-

tur Dominus solus in die illa. tur Dominus solus in die illa.

« «

Usque in infernum descendes, » pro- Usque in infernum descendes, » pro- pter comtemptum. Abdiæ, y. 4: Si exal- pter comtemptum. Abdiæ, y. 4: Si exal- tatus fueris ut aquila, et si inter sidera tatus fueris ut aquila, et si inter sidera posueris nidum tuum, inde detraham te, posueris nidum tuum, inde detraham te, dicit Dominus. Amos, 1x, 2: Si ascen- dicit Dominus. Amos, 1x, 2: Si ascen- derint usque ad cœlum, inde detraham derint usque ad cœlum, inde detraham eos. Job, xx, 6 et 7: Si ascenderit usque eos. Job, xx, 6 et 7: Si ascenderit usque ad cœlum superbia ejus, et caput nubes ad cœlum superbia ejus, et caput nubes tetigerit, quasi sterquilinium in fine tetigerit, quasi sterquilinium in fine perdetur. perdetur.

Quidam legunt sic : « Numquid, » tua Quidam legunt sic : « Numquid, » tua reputationė, «ascendes, vel exaltaberis reputationė, «ascendes, vel exaltaberis usque in cœlum ? « Quasi dicat: Non: sed usque in cœlum ? « Quasi dicat: Non: sed « usque in infernum, » merito præsum- « usque in infernum, » merito præsum- ptionis, « descendes, » me contempto. ptionis, « descendes, » me contempto. Luc. xvi, 14: Qui se exaltat, humilia. Luc. xvi, 14: Qui se exaltat, humilia. bitur. Isa. xiv, 13: In cœlum bitur. Isa. xiv, 13: In cœlum dam, super astra Dei exaltabo solium dam, super astra Dei exaltabo solium meum. Et sequitur, v. 15: Verumtamen meum. Et sequitur, v. 15: Verumtamen ad infernum detraheris, in profundum ad infernum detraheris, in profundum laci. laci.

conscen- conscen-

24 24

494 494

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

« Quia si in Sodomis factæ fuissent « Quia si in Sodomis factæ fuissent virtutes, » virtutes, »

Operum, exempli, et miraculorum, Operum, exempli, et miraculorum, « quæ factæ sunt in te. » « quæ factæ sunt in te. »

Secundum est, in quo ponit causam Secundum est, in quo ponit causam exprobrationis, non in peccato contra na- exprobrationis, non in peccato contra na- turam exeunte et naturali, sed tantum turam exeunte et naturali, sed tantum in contemptu vocantis ad fidem et pœni- in contemptu vocantis ad fidem et pœni- tentiam. Ezechiel. xvi, 48: Vivo ego, di- tentiam. Ezechiel. xvi, 48: Vivo ego, di- cit Dominus Deus, quia non fecit Sodo- cit Dominus Deus, quia non fecit Sodo- ma, soror tua, ipsa et filiæ ejus, sicut fe- ma, soror tua, ipsa et filiæ ejus, sicut fe- cisti, tu et filiæ tuæ. Sodomitæ enim cisti, tu et filiæ tuæ. Sodomitæ enim contempserunt Angelos in specie homi- contempserunt Angelos in specie homi- num nulla signa facientes: isti autem num nulla signa facientes: isti autem majestatis Dominum plurima signa de- majestatis Dominum plurima signa de- monstrantem. Joan. x, 32: Multa bona monstrantem. Joan. x, 32: Multa bona opera ostendi vobis ex Patre meo. Joan. opera ostendi vobis ex Patre meo. Joan. v, 36 Opera quæ ego facio, testimonium v, 36 Opera quæ ego facio, testimonium perhibent de me. perhibent de me.

Dicit, « forte, » notans libertatem ar- Dicit, « forte, » notans libertatem ar- bitrii in Sodomitis, non defectum præ- bitrii in Sodomitis, non defectum præ- scientiæ Christi : « mansissent, » non sub- scientiæ Christi : « mansissent, » non sub- versæ pœnitentiæ merito, « usque in versæ pœnitentiæ merito, « usque in hunc diem,» sicut Ninive mansit 1. III Reg. hunc diem,» sicut Ninive mansit 1. III Reg. XXI, 29 Nonne vidisti humiliatum XXI, 29 Nonne vidisti humiliatum Achab coram me? quia igitur humilia- Achab coram me? quia igitur humilia- tus est mei causa, non inducam malum tus est mei causa, non inducam malum in diebus ejus. in diebus ejus.

« Verumtamen dico vobis, quia ter- « Verumtamen dico vobis, quia ter- ræ Sodomorum remissius erit in die ræ Sodomorum remissius erit in die judicii, quam tibi. » judicii, quam tibi. »

Tertium est, quod est aggravatio pœnæ Tertium est, quod est aggravatio pœnæ sequens contemptum. sequens contemptum.

Dicit ergo: «Verumtamen dico vobis, Dicit ergo: «Verumtamen dico vobis, quia terræ Sodomorum, » quæ Angelos quia terræ Sodomorum, » quæ Angelos in specie hominis contempsit, « remissius in specie hominis contempsit, « remissius erit in die judicii » generalis, « quam erit in die judicii » generalis, « quam tibi. » Ad Hebr. XII, 25: Si enim illi non tibi. » Ad Hebr. XII, 25: Si enim illi non effugerunt, recusantes eum qui super effugerunt, recusantes eum qui super terram loquebatur, multo magis nos, qui terram loquebatur, multo magis nos, qui de cœlis loquentem nobis avertimus. de cœlis loquentem nobis avertimus.

Sic ergo terminatur exprobratio infide- Sic ergo terminatur exprobratio infide- lium civitatum. lium civitatum.

1 Cf. Jonæ, 11, 5. 1 Cf. Jonæ, 11, 5.

Moraliter autem loquendo sunt tria ge- Moraliter autem loquendo sunt tria ge- nera hominum, quibus Deus propter in- nera hominum, quibus Deus propter in- gratitudinem exprobrat: quia miracula gratitudinem exprobrat: quia miracula suæ bonitatis illis maxime exhibuit. Sa- suæ bonitatis illis maxime exhibuit. Sa- pientibus enim exhibuit dona intelligen- pientibus enim exhibuit dona intelligen- tiæ, propter quæ in admiratione mundi tiæ, propter quæ in admiratione mundi positi sunt: et illi significantur per Co- positi sunt: et illi significantur per Co- rozain, quæ secretum meum interpretatur. rozain, quæ secretum meum interpretatur. Ad Roman. 1, 19: Quod notum est Dei, Ad Roman. 1, 19: Quod notum est Dei, manifestum est in illis. Deus enim illis manifestum est in illis. Deus enim illis manifestavit. Divitibus etiam et poten- manifestavit. Divitibus etiam et poten- tibus hujus mundi contulit bona fortunæ, tibus hujus mundi contulit bona fortunæ, propter quæ et illi sunt in admiratione propter quæ et illi sunt in admiratione hominum et illi significantur per Beth- hominum et illi significantur per Beth- saidam, quæ domus venatorum interpre- saidam, quæ domus venatorum interpre- tatur, quæ dicitur, Eccli. x111, 22 Vena- tatur, quæ dicitur, Eccli. x111, 22 Vena- tio leonis onager in eremo sic et pascua tio leonis onager in eremo sic et pascua divitum sunt pauperes. Religiosis autem divitum sunt pauperes. Religiosis autem contulit pulcherrimam quietem, liberas contulit pulcherrimam quietem, liberas administrans possessiones, ut libere va- administrans possessiones, ut libere va- cent contemplationi; et propter illam cent contemplationi; et propter illam sunt, vel deberent esse in admiratione: sunt, vel deberent esse in admiratione: et illi significantur per Capharnaum, quæ et illi significantur per Capharnaum, quæ villa pulcherrima interpretatur. Sed villa pulcherrima interpretatur. Sed nunc de eis potest dici, quod fallax gra- nunc de eis potest dici, quod fallax gra- tia, et vana est pulchritudo, quia ad tia, et vana est pulchritudo, quia ad concupiscentias abutuntur otio, quod concupiscentias abutuntur otio, quod contemplationi servire debuit: et ad lu- contemplationi servire debuit: et ad lu- xum divitiis et possessionibus, quæ datæ xum divitiis et possessionibus, quæ datæ sunt in sustentationem studentium virtu- sunt in sustentationem studentium virtu- ti et sapientiæ et laudantium Deum. ti et sapientiæ et laudantium Deum. Thren. iv, 2: Filii Sion inclyti, et ami- Thren. iv, 2: Filii Sion inclyti, et ami- cti auro primo, quomodo reputati sunt in cti auro primo, quomodo reputati sunt in vasa testea, opus manuum figuli ! vasa testea, opus manuum figuli !

« In illo tempore respondens Jesus, « In illo tempore respondens Jesus, dixit: Confiteor tibi, Pater, Domine dixit: Confiteor tibi, Pater, Domine cœli et terræ, quia abscondisti hæc a cœli et terræ, quia abscondisti hæc a sapientibus et prudentibus, et reve- sapientibus et prudentibus, et reve- lasti ea parvulis. lasti ea parvulis.

Ita, Pater, quia sic fuit placitum Ita, Pater, quia sic fuit placitum ante te. » ante te. »

Hic incipit gratias agere pro his qui Hic incipit gratias agere pro his qui veritatem introductam receperunt. veritatem introductam receperunt.

Proverb. xxx1, 30. Proverb. xxx1, 30.

IN EVANG. MATTHÆI, X1-24, 23. IN EVANG. MATTHÆI, X1-24, 23.

Et dividitur in duas partes, in gratia- Et dividitur in duas partes, in gratia- rum actionem videlicet, et ad bonum de rum actionem videlicet, et ad bonum de quo gratias agit generalem invitationem quo gratias agit generalem invitationem ibi, . 28 « Venite ad me. » ibi, . 28 « Venite ad me. »

Gratiarum autem actio continet tria, Gratiarum autem actio continet tria, #cilicet ipsam gratiarum actionem: et #cilicet ipsam gratiarum actionem: et quia in ipsa est revelatio de qua gratias quia in ipsa est revelatio de qua gratias agit, ideo secundo tangit revelationis agit, ideo secundo tangit revelationis causam et tertio, tangit modum, sicut causam et tertio, tangit modum, sicut patet in littera. patet in littera.

Ipsam autem gratiarum actionem cir- Ipsam autem gratiarum actionem cir- cumstant tria præcedentia ipsam, scilicet cumstant tria præcedentia ipsam, scilicet tempus, causa, et actio laudis. tempus, causa, et actio laudis. De tempore dicit : De tempore dicit :

«In illo tempore » «In illo tempore »

Præfinitionis divinæ, quo consilium Præfinitionis divinæ, quo consilium æternum Dei patefieri cœpit per effe- æternum Dei patefieri cœpit per effe- ctum, de quo dicitur, Isa. XLIX, 8: In ctum, de quo dicitur, Isa. XLIX, 8: In tempore placito exaudivi te, et in die sa- tempore placito exaudivi te, et in die sa- lutis auxiliatus sum tui. II ad Corinth. lutis auxiliatus sum tui. II ad Corinth. vi, 2: Ecce nunc tempus acceptabile, ecce vi, 2: Ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies salutis. Psal. ci, 14: Miserebe- nunc dies salutis. Psal. ci, 14: Miserebe- ris Sion, quia tempus miserendi ejus, ris Sion, quia tempus miserendi ejus, quia venit tempus. Et hoc innuitur, Luc. quia venit tempus. Et hoc innuitur, Luc. x, 21, ubi est ista littera: In ipsa hora x, 21, ubi est ista littera: In ipsa hora exsultavit Spiritu. Non quidem, ut dicit exsultavit Spiritu. Non quidem, ut dicit Chrysostomus, de excæcatione Judæo- Chrysostomus, de excæcatione Judæo- rum, sed de revelatione mysteriorum. rum, sed de revelatione mysteriorum. Isa. XLVI, 10 Consilium meum stabit, et Isa. XLVI, 10 Consilium meum stabit, et omnis voluntas mea fiet. Vel, exsultavit omnis voluntas mea fiet. Vel, exsultavit de conversione gentium et quia malo de conversione gentium et quia malo excæcationis Judæorum usus est ad tan- excæcationis Judæorum usus est ad tan- tum bonum, quod est totius mundi con- tum bonum, quod est totius mundi con- versio. Ad Roman. xi, 25 Cæcitas ex versio. Ad Roman. xi, 25 Cæcitas ex parte contigit in Israel, donec plenitudo parte contigit in Israel, donec plenitudo gentium intraret, et sic omnis Israel sal- gentium intraret, et sic omnis Israel sal- vus fieret. vus fieret.

« Respondens Jesus, dixit. » « Respondens Jesus, dixit. »

Causa est, quare tunc gratias egit. Et Causa est, quare tunc gratias egit. Et hoc notat responsio, quæ est antipopho- hoc notat responsio, quæ est antipopho- ra: quia aliquis dicere posset, quæ est ra: quia aliquis dicere posset, quæ est ratio, quod Judæus notitiam Dei per Pro- ratio, quod Judæus notitiam Dei per Pro- phetas et Legem habens, Filium in carne phetas et Legem habens, Filium in carne venientem rejecit, et gentilitas devota re- venientem rejecit, et gentilitas devota re- cepit. Et huic respondet, ut dicit Glossa. cepit. Et huic respondet, ut dicit Glossa.

495 495

Vel, dicere possumus, quod responsio Vel, dicere possumus, quod responsio ista est ad hoc, quod supra, y. 19, dixit, ista est ad hoc, quod supra, y. 19, dixit, quod justificata est sapientia a filiis quod justificata est sapientia a filiis suis. Et est sensus: Ita exprobras reji- suis. Et est sensus: Ita exprobras reji- cientibus gratiam oblatam: numquid cientibus gratiam oblatam: numquid omnes ita gratiam auditam et visam re- omnes ita gratiam auditam et visam re- jecerunt? « Et respondens Jesus, dixit.» jecerunt? « Et respondens Jesus, dixit.» Et istud est magis secundum litteram : Et istud est magis secundum litteram : quia filii sapientiæ justificantes sapien- quia filii sapientiæ justificantes sapien- tiam, causa sunt gratiarum actionis. De tiam, causa sunt gratiarum actionis. De his enim dicitur. Joan. xvII, 6 et 7: Tui his enim dicitur. Joan. xvII, 6 et 7: Tui erant, et mihi eos dedisti: et sermonem erant, et mihi eos dedisti: et sermonem tuum servaverunt. Nunc cognoverunt tuum servaverunt. Nunc cognoverunt quia omnia quæ dedisti mihi, abs te quia omnia quæ dedisti mihi, abs te

sunt. sunt.

« Confiteor tibi, Pater. » « Confiteor tibi, Pater. »

Hæc est gratiarum actio. Hæc est gratiarum actio. Et tangit hic gratiarum actionis mo- Et tangit hic gratiarum actionis mo- dum, et cui fieri debet, et de quo. dum, et cui fieri debet, et de quo.

Modum tangit, cum dicit: « Confi- Modum tangit, cum dicit: « Confi- teor. » Gratiarum enim actio nihil est teor. » Gratiarum enim actio nihil est aliud quam bonorum habitorum ab ipso aliud quam bonorum habitorum ab ipso a quo habentur relatio, et magnificentiæ a quo habentur relatio, et magnificentiæ et liberalitatis et virtutis ejus propter hoc et liberalitatis et virtutis ejus propter hoc laudatio et hoc vocatur confessio, quia laudatio et hoc vocatur confessio, quia et fatetur se habere grate, et ad fontem et fatetur se habere grate, et ad fontem unde primum bona effluunt, referre., unde primum bona effluunt, referre., Eccle. 1, 7: Ad locum unde exeunt flu- Eccle. 1, 7: Ad locum unde exeunt flu- mina, revertuntur ut iterum fluant. Psal. mina, revertuntur ut iterum fluant. Psal. CVIII, 30 Confitebor Domino nimis in CVIII, 30 Confitebor Domino nimis in ore meo, etc. Isa. xi, 1: Confitebor tibi, ore meo, etc. Isa. xi, 1: Confitebor tibi, Domine, quoniam iratus es mihi: con- Domine, quoniam iratus es mihi: con- versus est furor tuus, et consolatus es me. versus est furor tuus, et consolatus es me. Ira enim conversa est in consolationem, Ira enim conversa est in consolationem, non in eo quod ira, sed in eo quod ad non in eo quod ira, sed in eo quod ad consolationem irascitur; ira Patris est: consolationem irascitur; ira Patris est: et hæc habet confessionis laudem. Est et hæc habet confessionis laudem. Est tamen et alia confessio veritatis in præ- tamen et alia confessio veritatis in præ- dicatione, de qua, ad Roman. x, 10: dicatione, de qua, ad Roman. x, 10: Corde creditur ad justitiam, ore autem Corde creditur ad justitiam, ore autem confessio fit in salutem. Et tertia confes- confessio fit in salutem. Et tertia confes- sio fit peccati. Jacob. v, 16: Confitemini sio fit peccati. Jacob. v, 16: Confitemini alterutrum peccata vestra, et orate pro alterutrum peccata vestra, et orate pro invicem ut salvemini. Josue, VII, 19: invicem ut salvemini. Josue, VII, 19: Fili, da gloriam Domino Deo Israel, et Fili, da gloriam Domino Deo Israel, et confitere, atque indica mihi quid fece- confitere, atque indica mihi quid fece- ris. Sed hic agitur de confessione laudis. ris. Sed hic agitur de confessione laudis.

496 496

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Isa. xxv, 1: Domine, Deus meus es tu : Isa. xxv, 1: Domine, Deus meus es tu : exaltabo te, et confitebor nomini tuo: exaltabo te, et confitebor nomini tuo: quoniam fecisti mirabilia, cogitationes quoniam fecisti mirabilia, cogitationes antiquas fideles. Amen! antiquas fideles. Amen!

« Tibi, Pater, etc, » « Tibi, Pater, etc, »

Ecce tangit cui confitendum est. Et Ecce tangit cui confitendum est. Et quia tria sunt in omni qui facit benefi- quia tria sunt in omni qui facit benefi- cium, vel præstat, scilicet liberalitas, et cium, vel præstat, scilicet liberalitas, et affectus, et facultas: ideo « tibi » dicit. affectus, et facultas: ideo « tibi » dicit. Liberalitatis enim magnificentiam notat Liberalitatis enim magnificentiam notat in pronomine, cum dicit « tibi : » affe- in pronomine, cum dicit « tibi : » affe- ctum quo vult, notat in Patre, cum dicit: ctum quo vult, notat in Patre, cum dicit: » Pater » facultatem qua potest, notat » Pater » facultatem qua potest, notat in Domino, cum dicit: « Domine cœli et in Domino, cum dicit: « Domine cœli et terræ. » terræ. »

Dicit igitur: «Tibi, » qui omnium bo- Dicit igitur: «Tibi, » qui omnium bo- norum largitor es magnificus. Exod. xv, norum largitor es magnificus. Exod. xv, 11: Magnificus in sancitate. Jacob. 1, 11: Magnificus in sancitate. Jacob. 1, 5: Dat omnibus affluenter, et non im- 5: Dat omnibus affluenter, et non im- properat. Ad Roman. x1, 35: Quis prior properat. Ad Roman. x1, 35: Quis prior dedit illi, et retribuetur ei? Psal. CXLIV, dedit illi, et retribuetur ei? Psal. CXLIV, 20: Aperis tu manum tuam, et imples 20: Aperis tu manum tuam, et imples omne animal benedictione. Item, Psal. omne animal benedictione. Item, Psal. 5: Magnificentiam gloriæ sancti- 5: Magnificentiam gloriæ sancti- tatis tuæ loquentur, et mirabilia tua tatis tuæ loquentur, et mirabilia tua narrabunt. Est autem magnificentia, narrabunt. Est autem magnificentia, ut dicit Aristoteles, liberalitas, sive ut dicit Aristoteles, liberalitas, sive largitas in magnis. largitas in magnis.

CXLIV, CXLIV,

Pater, »mei quidem per naturam, Pater, »mei quidem per naturam, eorum autem quibus te revelas, per ima- eorum autem quibus te revelas, per ima- ginem et gratiam. Joan. 1, 14: Vidimus ginem et gratiam. Joan. 1, 14: Vidimus gloriam ejus, gloriam quasi Unigeniti a gloriam ejus, gloriam quasi Unigeniti a Patre. Joan. xx, 17: Ascendo ad Patrem Patre. Joan. xx, 17: Ascendo ad Patrem meum, et Patrem vestrum. meum, et Patrem vestrum.

« Domine cœli et terræ, » non Pater « Domine cœli et terræ, » non Pater cœli et terræ: quia licet cœlum et terra a cœli et terræ: quia licet cœlum et terra a te sint, non habent tecum (alias, tamen) te sint, non habent tecum (alias, tamen) naturam unam forma et specie, sicut ego: naturam unam forma et specie, sicut ego: nec te imitantur per imaginis et similitu- nec te imitantur per imaginis et similitu- dinis conformitatem, sicut homo. Dicit au- dinis conformitatem, sicut homo. Dicit au- tem, Domine cœli et terræ, quantum ad tem, Domine cœli et terræ, quantum ad propositam pertinet locutionem permeto- propositam pertinet locutionem permeto- nymiam. Cæli enim dicit, propter cœle- nymiam. Cæli enim dicit, propter cœle- stes, qui propter eos quibus se revelat, stes, qui propter eos quibus se revelat, sunt missi in ministerium 1. Terram au- sunt missi in ministerium 1. Terram au-

1 Cf. ad Hebr. 1, 1 Cf. ad Hebr. 1,

14. 14.

tem nominat, propter hominem cui con- tem nominat, propter hominem cui con- fertur suæ cognitionis beneficium. Do- fertur suæ cognitionis beneficium. Do- minum autem nominat, eo quod domi- minum autem nominat, eo quod domi- natio (alias, dominium), ut dicit Diony- natio (alias, dominium), ut dicit Diony- sius, non dicit subditorum excessum sius, non dicit subditorum excessum tantum, sed insuper dicit omnium bono- tantum, sed insuper dicit omnium bono- rum et pulchrorum veram et omnimo- rum et pulchrorum veram et omnimo- dam possessionem, et etiam veram et dam possessionem, et etiam veram et non nutare valentem fortitudinem et non nutare valentem fortitudinem et sic dicit altitudinem honoris et dignitatis, sic dicit altitudinem honoris et dignitatis, divitias gratiæ et virtutis, et fortitudi- divitias gratiæ et virtutis, et fortitudi- nem omnis vigoris et confirmationis. Hic nem omnis vigoris et confirmationis. Hic ergo, ut dicitur, Act. xvII, 24: Cœli et ergo, ut dicitur, Act. xvII, 24: Cœli et terræ cum sit Dominus, decorem hono- terræ cum sit Dominus, decorem hono- ris ostendens, ex divitiis virtutum larga ris ostendens, ex divitiis virtutum larga manu dat dona hominibus 2: terræ con- manu dat dona hominibus 2: terræ con- ferens coelestia, ut ex coelestibus terrena ferens coelestia, ut ex coelestibus terrena sublevata locentur in cœlestibus. Ad Ro- sublevata locentur in cœlestibus. Ad Ro- man. x, 12 Idem Dominus omnium, man. x, 12 Idem Dominus omnium, dives in omnes qui invocant illum. Ju- dives in omnes qui invocant illum. Ju- dith, IX, 17: Deus cœlorum, creator dith, IX, 17: Deus cœlorum, creator aquarum, et Dominus totius creaturæ. aquarum, et Dominus totius creaturæ. Esther, 11, 16 Dona largitus est juxta Esther, 11, 16 Dona largitus est juxta magnificentiam principalem. magnificentiam principalem.

« Quia abscondisti hæc, etc. » « Quia abscondisti hæc, etc. »

Quæ sunt de divitiis revelationis tuæ, Quæ sunt de divitiis revelationis tuæ, de thesauris sapientiæ et scientiæ in me de thesauris sapientiæ et scientiæ in me absconditis. Ad Ephes. III, 16 et 17 : Det absconditis. Ad Ephes. III, 16 et 17 : Det vobis secundum divitias gloriæ suæ vir- vobis secundum divitias gloriæ suæ vir- tute corroborari per Spiritum ejus in in- tute corroborari per Spiritum ejus in in- teriorem hominem: Christum habitare teriorem hominem: Christum habitare per fidem in cordibus vestris. Absconsio per fidem in cordibus vestris. Absconsio autem hæc non fit aliquid agente Deo, autem hæc non fit aliquid agente Deo, sed uno modo offerente se Judæis et Gen- sed uno modo offerente se Judæis et Gen- tibus. Et excæcatis Judæis, hanc lucem tibus. Et excæcatis Judæis, hanc lucem non videre contingit propter velamen non videre contingit propter velamen litteræ et carnalis sensus, quod positum litteræ et carnalis sensus, quod positum est super corda eorum. Il ad Corinth. est super corda eorum. Il ad Corinth. III, 14 Usque in hodiernum diem idip- III, 14 Usque in hodiernum diem idip- sum velamen manet non revelatum. Sic- sum velamen manet non revelatum. Sic- ut enim lux æqualiter se offert cæco et ut enim lux æqualiter se offert cæco et videnti, et tamen cæcus manet in tene- videnti, et tamen cæcus manet in tene- brisita est de claritate notitiæ Dei. brisita est de claritate notitiæ Dei. Oportet enim nos obicem removere, si Oportet enim nos obicem removere, si lux illuminare debeat et hic obex est lux illuminare debeat et hic obex est

2 Cf. ad Ephes. IV, 8. 2 Cf. ad Ephes. IV, 8.

IN EVANG. MATTHÆI, XI-25, 26. IN EVANG. MATTHÆI, XI-25, 26.

obstinata voluntas. Sic ergo abscondit. obstinata voluntas. Sic ergo abscondit. Job, xxxvi, 32 et 33: In manibus abs- Job, xxxvi, 32 et 33: In manibus abs- condit lucem, et præcipit ei ut rursus condit lucem, et præcipit ei ut rursus adveniat. Annuntiat de ea amico suo, adveniat. Annuntiat de ea amico suo, quod possessio ejus sit, et ad eam possit quod possessio ejus sit, et ad eam possit ascendere. ascendere.

Et dicit a quibus abscondit, quoniam Et dicit a quibus abscondit, quoniam " a sapientibus et prudentibus. » Sapien- " a sapientibus et prudentibus. » Sapien- tes autem sunt mundi scrutatores Philo- tes autem sunt mundi scrutatores Philo- sophi, qui causas rerum inquirunt, quod sophi, qui causas rerum inquirunt, quod philosophari est vocatum. Sapientia enim philosophari est vocatum. Sapientia enim est cognitio rerum altissimarum, quas est cognitio rerum altissimarum, quas difficile est homini (alias, hominem) cog- difficile est homini (alias, hominem) cog- noscere. Prudentes autem sunt circum- noscere. Prudentes autem sunt circum- specti et providi et utiles in conferenti- specti et providi et utiles in conferenti- bus ad vitam et ideo est circa actus hu- bus ad vitam et ideo est circa actus hu- manos et circa bona fortunæ ad vitam manos et circa bona fortunæ ad vitam hominis ordinata. Prudentia enim est, hominis ordinata. Prudentia enim est, ut dicit Aristoteles in Ethicis, a cum ra- ut dicit Aristoteles in Ethicis, a cum ra- a tione recta humanorum activus habi- a tione recta humanorum activus habi- «tus. » Sapientes igitur præsumunt de «tus. » Sapientes igitur præsumunt de syllogismo, et prudentes de circumspe- syllogismo, et prudentes de circumspe- ctione commodorum. Et ideo absconditur ctione commodorum. Et ideo absconditur ab eis lumen fidei. Isa. v, 21: Væ qui ab eis lumen fidei. Isa. v, 21: Væ qui sapientes estis in oculis vestris, et coram sapientes estis in oculis vestris, et coram vobismetipsis prudentes. Isa. xxix, vobismetipsis prudentes. Isa. xxix, Peribit sapientia a sapientibus ejus, et Peribit sapientia a sapientibus ejus, et intellectus prudentium ejus absconde- intellectus prudentium ejus absconde- tur. Job, v, 13: Qui apprehendit sa- tur. Job, v, 13: Qui apprehendit sa- pientes in astutia eorum, et consilium pientes in astutia eorum, et consilium pravorum dissipat. pravorum dissipat.

« Et revelasti ea parvulis. » « Et revelasti ea parvulis. »

14: 14:

Per oppositum dicit veritatem fidei hu- Per oppositum dicit veritatem fidei hu- milibus esse revelatam: quia, sicut dicit milibus esse revelatam: quia, sicut dicit Gregorius, « Tumor mentis est obstacu- Gregorius, « Tumor mentis est obstacu- « lum veritatis: » eo quod dicitur, Ja- « lum veritatis: » eo quod dicitur, Ja- cob. iv, 6, et I Petr. v, 5: Deus superbis cob. iv, 6, et I Petr. v, 5: Deus superbis resistit, humilibus autem dat gratiam. Et resistit, humilibus autem dat gratiam. Et non dicit stultis et hebetibus, qui oppo- non dicit stultis et hebetibus, qui oppo- nuntur sapientibus et prudentibus: ut nuntur sapientibus et prudentibus: ut ostendat se non detestari sapientiam ostendat se non detestari sapientiam mundanam et prudentiam, quæ bona mundanam et prudentiam, quæ bona sunt, quando referuntur ad bonum usum : sunt, quando referuntur ad bonum usum : sed potius detestatur vitium tumoris, de sed potius detestatur vitium tumoris, de quo dicitur, I ad Corinth. VIII, 1 : Scien- quo dicitur, I ad Corinth. VIII, 1 : Scien- tia inflat charitas vero ædificat. Eccle. tia inflat charitas vero ædificat. Eccle. 1, 18 In multa sapientia multa fit in- 1, 18 In multa sapientia multa fit in-

XX XX

497 497

dignatio : et qui addit scientiam, addit dignatio : et qui addit scientiam, addit et laborem. Et ideo tangit oppositum non et laborem. Et ideo tangit oppositum non sapientiæ et prudentiæ, sed ejus quod ad- sapientiæ et prudentiæ, sed ejus quod ad- jungitur ei, quod est tumor: et dicit: jungitur ei, quod est tumor: et dicit: « Et revelasti ea parvulis.» « Et revelasti ea parvulis.»

" "

Est autem parvulus minor parvo : et Est autem parvulus minor parvo : et significat eos, qui nec parvis se antepo- significat eos, qui nec parvis se antepo- nunt. Unde Ptolomæus Philosophus in nunt. Unde Ptolomæus Philosophus in Proverbiis suis dicit : « Qui inter sapien- Proverbiis suis dicit : « Qui inter sapien- «tes est humilior, est inter sapientes «tes est humilior, est inter sapientes « sapientior: sicut humilior lacuna plu- « sapientior: sicut humilior lacuna plu- « res recipit aquas. » Psal. cxvIII, 130: « res recipit aquas. » Psal. cxvIII, 130: Intellectum dat parvulis. I ad Corinth. Intellectum dat parvulis. I ad Corinth. 1, 27 Quæ stulta sunt mundi elegit 1, 27 Quæ stulta sunt mundi elegit Deus, ut confundat sapientes. Unde, Deus, ut confundat sapientes. Unde, Daniel. 11 et 111, Deus tribus pueris se re- Daniel. 11 et 111, Deus tribus pueris se re- velavit. velavit.

« Ita, Pater, etc. » « Ita, Pater, etc. »

Ecce causa istius discrete revelationis, Ecce causa istius discrete revelationis, quod quibusdam absconditur, quibusdam quod quibusdam absconditur, quibusdam autem revelatur. autem revelatur.

Dicit igitur: « Ita, Pater, » qui habes Dicit igitur: « Ita, Pater, » qui habes boni affectum, « quoniam sic fuit placi- boni affectum, « quoniam sic fuit placi- tum ante te, » hoc est, coram te. Supra tum ante te, » hoc est, coram te. Supra autem notatum est, quoniam placitum autem notatum est, quoniam placitum est pascens in volito voluntas: et est est pascens in volito voluntas: et est sensus, quod justa voluntas et bona et sensus, quod justa voluntas et bona et dulcis et discreta, causa est hujusmodi dulcis et discreta, causa est hujusmodi revelationis quæ uni confertur et alteri revelationis quæ uni confertur et alteri absconditur in qua Deus procul dubio absconditur in qua Deus procul dubio antecedenter vult omnes homines salvos antecedenter vult omnes homines salvos fieri, et ad agnitionem veritatis venire, fieri, et ad agnitionem veritatis venire, sicut dicitur, I ad Timoth. 11, 4. sicut dicitur, I ad Timoth. 11, 4.

Et hoc in duobus intelligitur, quorum Et hoc in duobus intelligitur, quorum unum est ex parte Dei : quia æqualiter unum est ex parte Dei : quia æqualiter se omnibus exhibet, sicut dictum est su- se omnibus exhibet, sicut dictum est su- perius. Et quod non omnes recipiunt, perius. Et quod non omnes recipiunt, hoc est ideo, quia non omnes id quod in hoc est ideo, quia non omnes id quod in se est, faciunt, quod vocatur obicem tol- se est, faciunt, quod vocatur obicem tol- lere. Deus enim fons bonitatis omnibus lere. Deus enim fons bonitatis omnibus fluit uno modo quoad se. Et sicut dicit fluit uno modo quoad se. Et sicut dicit Dionysius : « Æqualiter se expandit per Dionysius : « Æqualiter se expandit per « omnes intellectuales vultus. » Et sic in « omnes intellectuales vultus. » Et sic in telligitur illud Joan. 1, 9: Qui illuminat telligitur illud Joan. 1, 9: Qui illuminat omnem hominem venientem in hunc omnem hominem venientem in hunc mundum. Lux enim jacet super non il- mundum. Lux enim jacet super non il- luminatum et quod non omnes illumi- luminatum et quod non omnes illumi-

32 32

27 27

498 498

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

nantur, non est defectus lucis, sed defe- nantur, non est defectus lucis, sed defe- ctus lucem percipientis. Unde Augusti- ctus lucem percipientis. Unde Augusti- nus in primo de Trinitate : « Si quis alii nus in primo de Trinitate : « Si quis alii digito solem ostenderit, et ille solem digito solem ostenderit, et ille solem « ostensum non viderit, culpet potius « ostensum non viderit, culpet potius « oculi sui lippitudinem quam digiti os- « oculi sui lippitudinem quam digiti os-

" "

a tensionem. >> a tensionem. >>

: :

Aliud, unde id scitur, est ex parte no- Aliud, unde id scitur, est ex parte no- stra quia omnibus naturam rationalem stra quia omnibus naturam rationalem indidit, per quam sua potest percipi re- indidit, per quam sua potest percipi re- velatio. Psal. IV, 7: Signatum est super velatio. Psal. IV, 7: Signatum est super nos lumen vultus tui, Domine, etc. Et si nos lumen vultus tui, Domine, etc. Et si dicis, quod præscit excæcationem : et sic dicis, quod præscit excæcationem : et sic ipsa est futura immobiliter. Dico, quod ipsa est futura immobiliter. Dico, quod nihil facit quia sua præscientia non est nihil facit quia sua præscientia non est causa tuæ excæcationis, licet sit causa tuæ causa tuæ excæcationis, licet sit causa tuæ illuminationis. Et ideo non imponit ei ne- illuminationis. Et ideo non imponit ei ne- cessitatem sicut si lumen solis haberet cessitatem sicut si lumen solis haberet præscientiam, præsciret quidem cæcum præscientiam, præsciret quidem cæcum sibi objectum non fore illuminandum, sibi objectum non fore illuminandum, sed non causaret in eo cæco tenebras : sed non causaret in eo cæco tenebras : sed in omnibus videntibus causaret illu- sed in omnibus videntibus causaret illu- minationem quam recepturi forent ex minationem quam recepturi forent ex ipso, sicut dicitur, II Petr. III, 9: Non ipso, sicut dicitur, II Petr. III, 9: Non vult aliquos perire, sed omnes ad pœni- vult aliquos perire, sed omnes ad pœni- ientiam reverti. II Reg. xiv, 14: Non ientiam reverti. II Reg. xiv, 14: Non vult Deus perire animam, sed retractat vult Deus perire animam, sed retractat cogitans ne penitus pereat qui abjectus cogitans ne penitus pereat qui abjectus est. Ezechiel. xxx11, 11: Nolo mortem est. Ezechiel. xxx11, 11: Nolo mortem impii, sed ut convertatur impius a via impii, sed ut convertatur impius a via sua, et vivat. Osee, XIII, 9: Perditio tua, sua, et vivat. Osee, XIII, 9: Perditio tua, Israel tantummodo in me auxilium Israel tantummodo in me auxilium tuum. Sic ergo Pater luminum revelat tuum. Sic ergo Pater luminum revelat parvulis, in quibus per tumorem mentis parvulis, in quibus per tumorem mentis non ponitur obstaculum veritatis. Et non ponitur obstaculum veritatis. Et causa est revelationis, quia sic placitum causa est revelationis, quia sic placitum est ante ipsum, cum tamen non sit ante est ante ipsum, cum tamen non sit ante ipsum placitum de obtenebratis et exca- ipsum placitum de obtenebratis et exca- catis quia in ipsis fit hoc quod dicitur, catis quia in ipsis fit hoc quod dicitur, Joan. 5 1, Joan. 5 1, Lux in tenebris lucet, et te. Lux in tenebris lucet, et te. nebræ eam non comprehenderunt. nebræ eam non comprehenderunt.

« Omnia mihi tradita sunt a Patre « Omnia mihi tradita sunt a Patre meo. Et nemo novit Filium, nisi Pater : meo. Et nemo novit Filium, nisi Pater : neque Patrem quis novit, nisi Filius, neque Patrem quis novit, nisi Filius, et cui voluerit Filius revelare. » et cui voluerit Filius revelare. »

Hic ponitur revelationis modus. Hic ponitur revelationis modus.

Et duo tanguntur, quorum primum Et duo tanguntur, quorum primum est modus, qui solus est revelationis : est modus, qui solus est revelationis : secundo, ostenditur omnis alius modus secundo, ostenditur omnis alius modus esse impossibilis. esse impossibilis.

Dicit ergo «Omnia mihi sunt, » per Dicit ergo «Omnia mihi sunt, » per generationem æternam,« tradita a Patre generationem æternam,« tradita a Patre meo, » consubstantiali et æterno: et sic meo, » consubstantiali et æterno: et sic sibi in quantum Filio Dei, qui idem est sibi in quantum Filio Dei, qui idem est hominis filius. hominis filius.

« Tradita sunt, » sed non secundum « Tradita sunt, » sed non secundum conditionem humanæ naturæ homo ac- conditionem humanæ naturæ homo ac- cepit, sed potius secundum proprietatem cepit, sed potius secundum proprietatem divinæ (alias, divinam). Et signum univer- divinæ (alias, divinam). Et signum univer- sale distributivum distribuit pro omni- sale distributivum distribuit pro omni- bus appropriatis et attributis divinis, sive bus appropriatis et attributis divinis, sive sint in Deo, sicut omnipotentia et sapien- sint in Deo, sicut omnipotentia et sapien- tia, et virtus et bonitas, æternitas et ve- tia, et virtus et bonitas, æternitas et ve- ritas, et omnia hujusmodi: sive etiam ritas, et omnia hujusmodi: sive etiam sint in subjectis per naturam, sicut mun- sint in subjectis per naturam, sicut mun- dus et in eo contenta: sive etiam sint dus et in eo contenta: sive etiam sint secundum ordinem gratiæ in Sanctis : secundum ordinem gratiæ in Sanctis : sive secundum ordinem gloriæ in Beatis : sive secundum ordinem gloriæ in Beatis : et quæcumque possunt alia cogitari. Ad et quæcumque possunt alia cogitari. Ad Philip. 11, 9 et seq. Donavit illi nomen, Philip. 11, 9 et seq. Donavit illi nomen, quod est super omne nomen: ut in nomi- quod est super omne nomen: ut in nomi- ne Jesu omne genu flectatur, cœlestium, ne Jesu omne genu flectatur, cœlestium, terrestrium, et infernorum, et omnis lin- terrestrium, et infernorum, et omnis lin- gua confiteatur quia Dominus Jesus gua confiteatur quia Dominus Jesus Christus in gloria est Dei Patris. Joan. Christus in gloria est Dei Patris. Joan. XVII, 10 Mea omnia tua sunt, et tua mea XVII, 10 Mea omnia tua sunt, et tua mea sunt et clarificatus sum in eis. Joan. sunt et clarificatus sum in eis. Joan. XVI, 15: Omnia quæcumque habet Pater, XVI, 15: Omnia quæcumque habet Pater, mea sunt. Luc. xv, 31: Fili, tu semper mea sunt. Luc. xv, 31: Fili, tu semper mecum es, et omnia mea tua sunt. Et mecum es, et omnia mea tua sunt. Et omnibus his in Filio suppositis, quod ad omnibus his in Filio suppositis, quod ad propositum est, de sapientia est, quam propositum est, de sapientia est, quam totam accepit et ideo per ipsum, et non totam accepit et ideo per ipsum, et non per alium fit revelatio, per alium fit revelatio,

Hujus autem duo sunt pulchra simi- Hujus autem duo sunt pulchra simi- lia unum in natura nobiliori corporum, lia unum in natura nobiliori corporum, imperfectum et alterum in natura intelle imperfectum et alterum in natura intelle ctualis animæ, perfectius, sed tamen non ctualis animæ, perfectius, sed tamen non omnino completum. In corporibus est at- omnino completum. In corporibus est at- tendere solem, qui secundum naturam tendere solem, qui secundum naturam omnium nascentium in terra est pater et omnium nascentium in terra est pater et causa, ut dicunt Philosophi: sed non causa, ut dicunt Philosophi: sed non causat aliquid nisi per lumen, quod est causat aliquid nisi per lumen, quod est perfecta similitudo suæ lucis, et exit ab perfecta similitudo suæ lucis, et exit ab ipso per conformitatem suæ formæ et ipso per conformitatem suæ formæ et

IN EVANG. MATTHÆI, XI-27. IN EVANG. MATTHÆI, XI-27.

virtutis. Et ideo lumen simul habet for- virtutis. Et ideo lumen simul habet for- mam solis, et omnem virtutem ejus se- mam solis, et omnem virtutem ejus se- cundum omnem diversitatem generato- cundum omnem diversitatem generato- rum et corruptorum in terra et aquis et rum et corruptorum in terra et aquis et aere. Et ideo si lumen haberet cognitio- aere. Et ideo si lumen haberet cognitio- nem et interpretationem, dicere posset nem et interpretationem, dicere posset quod omnia sibi tradita essent a sole, et quod omnia sibi tradita essent a sole, et quod non infunderentur alicui nisi per quod non infunderentur alicui nisi per ipsum ea quæ sunt solis originaliter et ipsum ea quæ sunt solis originaliter et quod in ista universali virtute nemo nos- quod in ista universali virtute nemo nos- set solem nisi lumen, et lumen in virtute set solem nisi lumen, et lumen in virtute universali acceptum nemo nosset nisi sol universali acceptum nemo nosset nisi sol et cui lumen vellet revelare: cum tamen et cui lumen vellet revelare: cum tamen in terra nihil inveniretur, quod omnium in terra nihil inveniretur, quod omnium capax esset simul, quæ lumen accepit a capax esset simul, quæ lumen accepit a sole et ideo revelatio fit secundum Pa- sole et ideo revelatio fit secundum Pa- trem pro capacitate et præparatione eo- trem pro capacitate et præparatione eo- rum quibus lumen se infuudit. In qui- rum quibus lumen se infuudit. In qui- bus videmus, quod aliter recipit carbun- bus videmus, quod aliter recipit carbun- culus, et aliter sapphyrus, et aliter sma- culus, et aliter sapphyrus, et aliter sma- ragdus, et sic de aliis, qui in profundum ragdus, et sic de aliis, qui in profundum Nui illuminantur. Et similiter diversimo- Nui illuminantur. Et similiter diversimo- de ea quæ non illuminantur nisi in su- de ea quæ non illuminantur nisi in su- perficie exterius: quia aliter recipit al- perficie exterius: quia aliter recipit al- bum, et aliter viride, et aliter nigrum, bum, et aliter viride, et aliter nigrum, quod stat in lumine quasi cæcum. quod stat in lumine quasi cæcum.

499 499

secundum hominem: ita quod ostensio secundum hominem: ita quod ostensio inducta non dicit modum revelationis ex inducta non dicit modum revelationis ex parte revelantis, sed potius dicat causam parte revelantis, sed potius dicat causam ex parte eorum quibus facta est revela- ex parte eorum quibus facta est revela- tio : et tunc signum universale non dis- tio : et tunc signum universale non dis- tribuit nisi pro vocatis et electis parvu- tribuit nisi pro vocatis et electis parvu- lis ac si aliquis quæreret, quare parvu- lis ac si aliquis quæreret, quare parvu- lis facta est revelatio? Et responderet lis facta est revelatio? Et responderet Dominus, quia his omnibus facta est re- Dominus, quia his omnibus facta est re- velatio quibus tradita sunt ei a Patre, velatio quibus tradita sunt ei a Patre, sicut dicitur, Joan. xvII, 6: Tui erant, et sicut dicitur, Joan. xvII, 6: Tui erant, et mihi eos dedisti: et sermonem tuum ser- mihi eos dedisti: et sermonem tuum ser- vaverunt. Et hæc lectura est in Glossa vaverunt. Et hæc lectura est in Glossa Hieronymi, et non est litteralis, quia non Hieronymi, et non est litteralis, quia non est ratio, quare tunc omnia dicat sibi est ratio, quare tunc omnia dicat sibi tradita esse a Patre, sed potius quædam, tradita esse a Patre, sed potius quædam, vel magis quosdam : nisi diceretur quod vel magis quosdam : nisi diceretur quod omnia sunt electorum, eo quod propter omnia sunt electorum, eo quod propter electos sunt facta. Psal. VIII, 8: Omnia electos sunt facta. Psal. VIII, 8: Omnia subjecisti sub pedibus ejus, oves et bo- subjecisti sub pedibus ejus, oves et bo- ves, etc. I ad Corinth. xv, 26: Omnia ves, etc. I ad Corinth. xv, 26: Omnia subjecit sub pedibus ejus. Ad Hebr. 11, subjecit sub pedibus ejus. Ad Hebr. 11, 8 In eo quod omnia ei subjecit, nihil 8 In eo quod omnia ei subjecit, nihil dimisit non subjectum ei. Hæc autem om- dimisit non subjectum ei. Hæc autem om- nia sunt improprie dicta. Sed prior le- nia sunt improprie dicta. Sed prior le- ctura Ambrosii est, et vera: et ad illam ctura Ambrosii est, et vera: et ad illam revertentes dicimus, quod secundum il- revertentes dicimus, quod secundum il- lam ostendit impossibilem esse modum lam ostendit impossibilem esse modum revelationis alium, cum subjungit : revelationis alium, cum subjungit :

« Et nemo novit, »> « Et nemo novit, »>

Perfecta notitia, « Filium nisi Pater, » Perfecta notitia, « Filium nisi Pater, » a quo generatur. a quo generatur.

Aliud exemplum est in natura intel- Aliud exemplum est in natura intel- lectualis animæ, in qua est intellectus lectualis animæ, in qua est intellectus omnis cognitionis pater, et verbum (quod omnis cognitionis pater, et verbum (quod est splendor ejus) loquens et manifestans est splendor ejus) loquens et manifestans omnia quæ sunt in ipso. Et tunc verbum omnia quæ sunt in ipso. Et tunc verbum solum scit intellectum, et e converso, so- solum scit intellectum, et e converso, so- lus intellectus scit in universali virtute lus intellectus scit in universali virtute verbum natum ex ipso, et non fit reve- verbum natum ex ipso, et non fit reve- latio nisi ab intellectu et homines ver- latio nisi ab intellectu et homines ver- bum audientes non in tota virtute, quæ bum audientes non in tota virtute, quæ ab intellectu procedit, percipiunt : sed ab intellectu procedit, percipiunt : sed unusquisque sibi percipit proportionabi- unusquisque sibi percipit proportionabi- liter secundum suam capacitatem : et liter secundum suam capacitatem : et hoc præcipue est de verbo, quo intelle- hoc præcipue est de verbo, quo intelle- ctus practicus se dicit et manifestat in to- ctus practicus se dicit et manifestat in to- ta simul virtute suæ operationis: sicut ta simul virtute suæ operationis: sicut si architectus in tota virtute ædificandi si architectus in tota virtute ædificandi secundum omnem modum adificii se uno secundum omnem modum adificii se uno et eodem manifestat verbo. Hoc enim et eodem manifestat verbo. Hoc enim ambit quidquid intellectus habet virtutis, ambit quidquid intellectus habet virtutis, et tamen pro capacitate discreta percipi- et tamen pro capacitate discreta percipi- tur ab operariis. tur ab operariis. Aliter etiam potest accipi de Christo ipsum est Verbum in quo sunt omnium Aliter etiam potest accipi de Christo ipsum est Verbum in quo sunt omnium

Quæritur autem, de qua notitia in- Quæritur autem, de qua notitia in- telligitur. Aut enim de creata, aut de telligitur. Aut enim de creata, aut de increata: et si de creata, illam etiam increata: et si de creata, illam etiam alii habuerunt de Patre : si de increata, alii habuerunt de Patre : si de increata, tunc videtur quod illa non sit communi- tunc videtur quod illa non sit communi- cabilis: et sic videtur quod sine causa cabilis: et sic videtur quod sine causa hic introducatur, ubi agit de modo reve- hic introducatur, ubi agit de modo reve- lationis. lationis.

Et ad hoc dicendum, quod de utraque Et ad hoc dicendum, quod de utraque non potest intelligi: quia Pater non non potest intelligi: quia Pater non habet notitiam creatam. Sed intelligitur habet notitiam creatam. Sed intelligitur secundum similitudinem inductam supe- secundum similitudinem inductam supe- rius de notitia Verbi secundum univer- rius de notitia Verbi secundum univer- salem Verbi virtutem, secundum quod salem Verbi virtutem, secundum quod

500 500

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

simul rationes, quod est in quo est, ut simul rationes, quod est in quo est, ut fiant omnia et est perfecta Patris si- fiant omnia et est perfecta Patris si- militudo, faciens et formans et portans militudo, faciens et formans et portans omnia. Hoc enim dicit Filius in eo omnia. Hoc enim dicit Filius in eo quod Verbum et hoc nemo novit nisi quod Verbum et hoc nemo novit nisi notitiam Patris habeat: et per hoc non notitiam Patris habeat: et per hoc non excluditur Spiritus sanctus, qui Filium excluditur Spiritus sanctus, qui Filium in eadem cum Patre novit notitia. in eadem cum Patre novit notitia.

Et ideo cum dicitur « Nemo novit, Et ideo cum dicitur « Nemo novit, etc., » negatio signi negat simpliciter etc., » negatio signi negat simpliciter et extra genus. Ita quod sensus est: Ni- et extra genus. Ita quod sensus est: Ni- hil novit Patrem, etc. Sed quia notitia hil novit Patrem, etc. Sed quia notitia est essentialis, non personalis, ideo dictio est essentialis, non personalis, ideo dictio exceptiva quæ sequitur, cum dicitur, exceptiva quæ sequitur, cum dicitur,

nisi Filius, » excludit respectum essen- nisi Filius, » excludit respectum essen- tiæ. Et ideo Spiritus sanctus non exclu- tiæ. Et ideo Spiritus sanctus non exclu- ditur et est sensus: Nemo novit, hoc ditur et est sensus: Nemo novit, hoc est, nihil novit Filium, nisi id quod est, nihil novit Filium, nisi id quod Pater est. Et ideo dicit, Joan. VI, 44 Pater est. Et ideo dicit, Joan. VI, 44 Nemo potest venire ad me, nisi Pater, Nemo potest venire ad me, nisi Pater, qui misit me, traxerit eum. qui misit me, traxerit eum.

« Neque Patrem quis novit, nisi « Neque Patrem quis novit, nisi Filius, etc. » Filius, etc. »

Conversa est præcedentis, et eodem Conversa est præcedentis, et eodem modo intelligitur: quia Patrem in uni- modo intelligitur: quia Patrem in uni- versali natura et virtute deitatis nihil versali natura et virtute deitatis nihil novit, nisi id quod est Filius. Sicut lu- novit, nisi id quod est Filius. Sicut lu- men solis, ubi rotam solis attingit solum, men solis, ubi rotam solis attingit solum, attingit solis virtutem et naturam: et attingit solis virtutem et naturam: et ideo per Filium solum accessum habe- ideo per Filium solum accessum habe- mus ad Patrem 1. mus ad Patrem 1.

« Et cui voluerit Filius revelare. » « Et cui voluerit Filius revelare. » Licet autem et Pater revelet et Spiritus Licet autem et Pater revelet et Spiritus sanctus, tamen revelatio omnis, quæ sanctus, tamen revelatio omnis, quæ sine ænigmate et similitudine fit, fit per sine ænigmate et similitudine fit, fit per Verbum, a quacunque fiat personarum : Verbum, a quacunque fiat personarum : et Verbum non est nisi Filius. Et ideo et Verbum non est nisi Filius. Et ideo Filii proprie est quoad nos revelare, hoc Filii proprie est quoad nos revelare, hoc est, quod per ipsum fiat revelatio. Et est, quod per ipsum fiat revelatio. Et ideo cuicumque aliquid notitiæ Patris ideo cuicumque aliquid notitiæ Patris infunditur, per Verbum funditur. Unde, infunditur, per Verbum funditur. Unde, Joan. 1, 18 Deum nemo vidit umquam: Joan. 1, 18 Deum nemo vidit umquam: unigenitus Filius qui est in sinu Pa- unigenitus Filius qui est in sinu Pa- tris, ipse enarravit. Eccli. I, 5: Fons tris, ipse enarravit. Eccli. I, 5: Fons sapientiæ verbum Patris in excelsis. sapientiæ verbum Patris in excelsis.

1 Cf. ad Roman. v, 2. 1 Cf. ad Roman. v, 2.

Et attendenda est similitudo: quia solem Et attendenda est similitudo: quia solem nihil manifestat nisi lumen, et intelle- nihil manifestat nisi lumen, et intelle- ctum nihil declarat nisi verbum. Joan. ctum nihil declarat nisi verbum. Joan. XVII, 4: Ego te clarificavi super terram : XVII, 4: Ego te clarificavi super terram : opus consummavi quod dedisti mihi ut opus consummavi quod dedisti mihi ut faciam. Et in hoc actu declarationis di- faciam. Et in hoc actu declarationis di- citur, Sapient. vII, 26, quod candor est citur, Sapient. vII, 26, quod candor est lucis æternæ, et speculum sine macula lucis æternæ, et speculum sine macula Dei majestatis, et imago bonitatis illius, Dei majestatis, et imago bonitatis illius, et emanatio quædam claritatis omni- et emanatio quædam claritatis omni- potentis Dei sincera. Hæc enim omnia potentis Dei sincera. Hæc enim omnia sunt modi manifestationis Patris per sunt modi manifestationis Patris per Verbum, quod est sapientia. Et quia sic Verbum, quod est sapientia. Et quia sic suum est Patrem revelare, cui voluerit: suum est Patrem revelare, cui voluerit: ideo ibidem, post pauca, sequitur, y. 27, ideo ibidem, post pauca, sequitur, y. 27, quod per nationes in animas sanctas quod per nationes in animas sanctas se transfert, amicos Dei et Prophetas se transfert, amicos Dei et Prophetas constituit. Et iste planus et absque omni constituit. Et iste planus et absque omni scrupulo est litteræ intellectus. scrupulo est litteræ intellectus.

Ad hanc autem declarationem, quæ Ad hanc autem declarationem, quæ nullo modo fieri potest, nisi per eum nullo modo fieri potest, nisi per eum (alias, Verbum) in quantum est Verbum, (alias, Verbum) in quantum est Verbum, vocat omnes, dicens: vocat omnes, dicens:

« Venite ad me, omnes qui labora- « Venite ad me, omnes qui labora- tis et onerati estis, et ego reficiam tis et onerati estis, et ego reficiam

VOS. » VOS. »

Tangit autem duo: quorum primum Tangit autem duo: quorum primum est quos, ad quem, et quo fructu vocat : est quos, ad quem, et quo fructu vocat : secundum autem, quid advocati faciant, secundum autem, quid advocati faciant, ibi, y. 29 : « Tollite jugum meum, etc. » ibi, y. 29 : « Tollite jugum meum, etc. » Vocans ergo primum dicit : Vocans ergo primum dicit :

<< Venite. >> << Venite. >>

Jerem. LI, 50 Qui fugistis gladium, Jerem. LI, 50 Qui fugistis gladium, venite, nolite stare recordamini procul venite, nolite stare recordamini procul Domini, et Jerusalem ascendat super cor Domini, et Jerusalem ascendat super cor vestrum. Est autem venire fide et devo- vestrum. Est autem venire fide et devo- tione. Isa. 11, 5: Domus Jacob, venite, tione. Isa. 11, 5: Domus Jacob, venite, et ambulemus in lumine Domini. Psal. et ambulemus in lumine Domini. Psal. XXXIII, 12 Venite, filii, audite me : ti- XXXIII, 12 Venite, filii, audite me : ti- morem Domini docebo vos. morem Domini docebo vos.

« Ad me. » « Ad me. »

IN EVANG. MATTHÆI, XI-28. IN EVANG. MATTHÆI, XI-28.

Ecce ad quem: quia ad Verbum, Ecce ad quem: quia ad Verbum, quod solum est via redeundi ad Patrem, quod solum est via redeundi ad Patrem, et solum dans notitiam Patris. Eccli. et solum dans notitiam Patris. Eccli. 11, 31 Appropiate ad me, indocti, et 11, 31 Appropiate ad me, indocti, et congregate vos in domum disciplinæ. congregate vos in domum disciplinæ. Psal. xxxm, 6: Accedite ad eum, et illu- Psal. xxxm, 6: Accedite ad eum, et illu- minamini, et facies vestræ non confun- minamini, et facies vestræ non confun- dentur. Deuter. XXXIII, 3: Qui appro- dentur. Deuter. XXXIII, 3: Qui appro- pinquant pedibus ejus, accipient de do- pinquant pedibus ejus, accipient de do- ctrina illius: hoc enim est lumen ad ctrina illius: hoc enim est lumen ad revelationem gentium, et gloriam plebis revelationem gentium, et gloriam plebis tuæ Israel. Via enim sine exemplo tuæ Israel. Via enim sine exemplo (alias, impedimento), veritas revelatione (alias, impedimento), veritas revelatione Verbi, et vita per Spiritum. Joannis, Verbi, et vita per Spiritum. Joannis, XIV, 6 Ego sum via, et veritas, et vita. XIV, 6 Ego sum via, et veritas, et vita. Et subjungit quos vocat : Et subjungit quos vocat :

« Omnes, etc. »> « Omnes, etc. »>

Ut notetur vocatorum generalitas, Ut notetur vocatorum generalitas, « qui laboratis, » ut notetur veniendi « qui laboratis, » ut notetur veniendi necessitas, « et onerati estis, »ut note- necessitas, « et onerati estis, »ut note- tur veniendi utilitas. Et sic vocat ge- tur veniendi utilitas. Et sic vocat ge- neraliter, necessitate et utilitate persua- neraliter, necessitate et utilitate persua- dens. De generalitate, Eccli. xxiv, 26: dens. De generalitate, Eccli. xxiv, 26: Transite ad me, omnes qui concupiscitis Transite ad me, omnes qui concupiscitis me, et a generationibus meis implemi- me, et a generationibus meis implemi- ni. Act. x, 35: In omni gente qui ti- ni. Act. x, 35: In omni gente qui ti- met Deum et operatur justitiam, acce- met Deum et operatur justitiam, acce- ptus est illi. Cum enim homo generaliter ptus est illi. Cum enim homo generaliter capax sit Dei per intellectum et affectum, capax sit Dei per intellectum et affectum, numquam potest esse perfectus nisi ca- numquam potest esse perfectus nisi ca- piat eum, secundum quod est sapientia piat eum, secundum quod est sapientia per intellectum, et secundum quod est per intellectum, et secundum quod est virtus per affectum : et ideo invitat virtus per affectum : et ideo invitat Christus ad se omnes quia, I ad Co- Christus ad se omnes quia, I ad Co- rinth. 1, 24, dicitur: Prædicamus Chri- rinth. 1, 24, dicitur: Prædicamus Chri- stum Dei virtutem, et Dei sapientiam. stum Dei virtutem, et Dei sapientiam. Sapient. vi, 8: Pusillum et magnum ipse Sapient. vi, 8: Pusillum et magnum ipse fecit, et æqualiter cura est illi de omnibus: fecit, et æqualiter cura est illi de omnibus:

Persuadet autem a duobus defectibus Persuadet autem a duobus defectibus in nobis, ut veniamus: et his defectibus in nobis, ut veniamus: et his defectibus unam subjungit refectionem. unam subjungit refectionem.

De primo dicit : De primo dicit :

« Qui laboratis. » « Qui laboratis. »

501 501

Labor causatur ex tribus: labor enim Labor causatur ex tribus: labor enim est ex contrarietate naturæ, et hoc mo- est ex contrarietate naturæ, et hoc mo- do naturæ infirmitas causat laborem, do naturæ infirmitas causat laborem, sicut dicimus ægros laborare. Ex con- sicut dicimus ægros laborare. Ex con- trarietate autem potentiæ ad opus ali- trarietate autem potentiæ ad opus ali- quod causatur labor, qui est in contrario quod causatur labor, qui est in contrario nobis onere, vel eo quod est supra vir- nobis onere, vel eo quod est supra vir- tutem, vel ex eo quod est contrarium. tutem, vel ex eo quod est contrarium. Tertio modo causatur ex impedimento Tertio modo causatur ex impedimento virtutis ad opus, quando opus quidem virtutis ad opus, quando opus quidem gravat et consumit, et nihil restituens, gravat et consumit, et nihil restituens, vel conferens secum in laborante resti- vel conferens secum in laborante resti- tuit, quod juvet ad opus. Et primo qui- tuit, quod juvet ad opus. Et primo qui- dem laborant, qui per errorem infideli- dem laborant, qui per errorem infideli- tatis, idololatriæ, vel hæresis in contrariis tatis, idololatriæ, vel hæresis in contrariis suæ detinentur naturæ ægritudinibus, suæ detinentur naturæ ægritudinibus, vel passionibus vitiorum ægrotare fa- vel passionibus vitiorum ægrotare fa- cientibus animam: illa enim adimunt cientibus animam: illa enim adimunt naturale animæ bonum: et ideo naturæ naturale animæ bonum: et ideo naturæ bonæ sunt contraria. Unde, Isa. xLv, bonæ sunt contraria. Unde, Isa. xLv, 14 Labor Ægypti, et negotiatio 14 Labor Ægypti, et negotiatio Æthiopiæ, et Sabaim viri sublimes ad Æthiopiæ, et Sabaim viri sublimes ad te transibunt, et tui erunt. Labor enim te transibunt, et tui erunt. Labor enim Ægypti fuit idololatria et hæresis, omni- Ægypti fuit idololatria et hæresis, omni- no laborare faciens intellectum : et nego- no laborare faciens intellectum : et nego- tiatio Æthiopum nigrorum est negotiatio tiatio Æthiopum nigrorum est negotiatio et exagitatio passionum et inconstan- et exagitatio passionum et inconstan- tiæ et hi, ut quiescant, veniunt ad tiæ et hi, ut quiescant, veniunt ad Christum. Psal. cxxxix, 10: Labor la- Christum. Psal. cxxxix, 10: Labor la- biorum ipsorum operiet eos. biorum ipsorum operiet eos.