IN EVANG. MATTHÆI, V-32, 33. IN EVANG. MATTHÆI, V-32, 33.

thoro, quia non peccat contra matrimo- thoro, quia non peccat contra matrimo- nium, sicut facit adulterium, sed coha- nium, sicut facit adulterium, sed coha- bitatione separantur, ita tamen quod bitatione separantur, ita tamen quod solvat et reddat debitum. Si enim alter solvat et reddat debitum. Si enim alter est fur, vel raptor, vel aliquid hujusmo- est fur, vel raptor, vel aliquid hujusmo- di, et ad usum talium cogat conjugem, di, et ad usum talium cogat conjugem, debet non obedire, et in usu talium lu- debet non obedire, et in usu talium lu- crorum non cohabitare. crorum non cohabitare.

Hoc est ergo quod dicit: Hoc est ergo quod dicit:

« Facit eam mochari. » « Facit eam mochari. »

Ecce secundum, ubi exaggerat pecca- Ecce secundum, ubi exaggerat pecca- tum quia per hoc, quod fraudat debito tum quia per hoc, quod fraudat debito eum qui propter timorem concupiscen- eum qui propter timorem concupiscen- tiæ contraxit matrimonium, dat ei cau- tiæ contraxit matrimonium, dat ei cau- sam adulterandi et hoc modo facit, sam adulterandi et hoc modo facit, quod non facit qui propter fornicationem quod non facit qui propter fornicationem dimittit quia tunc ille qui dimittit, cau- dimittit quia tunc ille qui dimittit, cau- sa est suæ dimissionis. sa est suæ dimissionis.

« Et qui dimissam duxerit, adulte- « Et qui dimissam duxerit, adulte- rat. » rat. »

Ecce tertium peccatum ejus qui ducit Ecce tertium peccatum ejus qui ducit dimissam propter fornicationem. I ad dimissam propter fornicationem. I ad Corinth. v, 10 et 11: Præcipio non ego, Corinth. v, 10 et 11: Præcipio non ego, sed Dominus, uxorem a viro non disce- sed Dominus, uxorem a viro non disce- dere quod si discesserit, manere innu- dere quod si discesserit, manere innu- ptam, aut viro suo reconciliari. Et ideo ptam, aut viro suo reconciliari. Et ideo qui ducit eam, adulteratur: mulier au- qui ducit eam, adulteratur: mulier au- tem sic adulterans, ut dicit Chrysosto- tem sic adulterans, ut dicit Chrysosto- mus, quatuor peccata comittit, quæ sunt, mus, quatuor peccata comittit, quæ sunt, exhæredatio verorum filiorum, fidei vio- exhæredatio verorum filiorum, fidei vio- latio, virum dimittit, et adulteratur. Et latio, virum dimittit, et adulteratur. Et horum tria ultima facit etiam vir adulte- horum tria ultima facit etiam vir adulte- rans. Eccli. XXIII, 32 et 33: Sic et rans. Eccli. XXIII, 32 et 33: Sic et mulier omnis relinquens virum suum, mulier omnis relinquens virum suum, scilicet peccabit, et statuens hæreditatem scilicet peccabit, et statuens hæreditatem ex alieno matrimonio: primo enim in ex alieno matrimonio: primo enim in lege Altissimi incredibilis fuit: secundo lege Altissimi incredibilis fuit: secundo in virum suum deliquit : tertio in adul- in virum suum deliquit : tertio in adul- terio fornicata est, et ex alio viro filios terio fornicata est, et ex alio viro filios statuit sibi, scilicet hæredes. Malach. statuit sibi, scilicet hæredes. Malach. 11, 15 Custodite spiritum vestrum, et 11, 15 Custodite spiritum vestrum, et uxorem adolescentiæ tuæ noli despi- uxorem adolescentiæ tuæ noli despi-

cere. cere.

207 207

« Iterum audistis quia dictum est « Iterum audistis quia dictum est antiquis. » antiquis. »

Hic inducit prohibitionem quæ est in Hic inducit prohibitionem quæ est in verbis, et implet eam : et ordo patet ex verbis, et implet eam : et ordo patet ex superioribus. Est autem ista prohibitio superioribus. Est autem ista prohibitio generaliter ordinata super omne in quo generaliter ordinata super omne in quo communicant sibi homines. communicant sibi homines.

Dividitur autem in partes duas: pri- Dividitur autem in partes duas: pri- mo, docet implere prohibitionem perju- mo, docet implere prohibitionem perju- rii: sed quia perjurium omne, vel ju- rii: sed quia perjurium omne, vel ju- ramentum cadit super omnes sermones ramentum cadit super omnes sermones in quibus communicant sibi homines, in quibus communicant sibi homines, ideo in secundo, docet implere illam ideo in secundo, docet implere illam partem quæ est in sermone simplici, ibi, partem quæ est in sermone simplici, ibi, . 37 « Sit autem sermo vester: Est, . 37 « Sit autem sermo vester: Est, etc. » etc. »

Adhuc, in priori duo facit: proponit Adhuc, in priori duo facit: proponit enim id quod est implendum: et se- enim id quod est implendum: et se- cundo, ponit ipsam impletionem, ibi, cundo, ponit ipsam impletionem, ibi, . 34 « Ego autem dico vobis, etc. » . 34 « Ego autem dico vobis, etc. »

Adhuc, modo superiori in primo facit Adhuc, modo superiori in primo facit duo primo, ponit modum prohibitionis, duo primo, ponit modum prohibitionis, et postea proponit id quod est ordinandum. et postea proponit id quod est ordinandum.

Modum autem prohibitionis tangens Modum autem prohibitionis tangens tria dicit: quorum primum est iteratio tria dicit: quorum primum est iteratio dictionis, cum dicit : « Iterum. » Confor- dictionis, cum dicit : « Iterum. » Confor- mitas dicti ad materiam, cum dicitur : mitas dicti ad materiam, cum dicitur : « Dictum est. » Approbatio veritatis per « Dictum est. » Approbatio veritatis per auctoritatem antiquorum, cum auctoritatem antiquorum, cum dicit: dicit: « Antiquis. « Antiquis.

» »

Circa primum nota, quod ea quæ in Circa primum nota, quod ea quæ in præhabitis sunt determinata, dictionem præhabitis sunt determinata, dictionem habuerunt rei tantum: istud autem est habuerunt rei tantum: istud autem est invocatio divinæ veritatis super dictum invocatio divinæ veritatis super dictum hominis. Et ideo est hic alia manifesta- hominis. Et ideo est hic alia manifesta- tio, vel alius modus quam in præceden- tio, vel alius modus quam in præceden- tibus. Et geminatio illa auditus rectitu- tibus. Et geminatio illa auditus rectitu- dinis in invocatione immobilis veritatis dinis in invocatione immobilis veritatis super dictum hominis notatur per itera- super dictum hominis notatur per itera- tionem, quam importat, cum dicit : tionem, quam importat, cum dicit :

« Iterum audistis. » « Iterum audistis. »

Interiori aure. Interiori aure.

« Quia dictum est. » « Quia dictum est. »

In auditu totius mundi, et omnium In auditu totius mundi, et omnium

33 33

208 208

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

hominum: omnium enim hominum hominum: omnium enim hominum (alias, omni enim homini) dictat ratio, (alias, omni enim homini) dictat ratio, quod divina veritas (quæ immobilis et in- quod divina veritas (quæ immobilis et in- deflexa est) non debet invocari in testem deflexa est) non debet invocari in testem dicti hominis falsi: quia, ad Roman. 111, dicti hominis falsi: quia, ad Roman. 111, 4: Est autem Deus verax : omnis autem 4: Est autem Deus verax : omnis autem homo mendax. Numer. XXIII, 19 : Non est homo mendax. Numer. XXIII, 19 : Non est Deus quasi homo, ut mentiatur. Ad Tit. Deus quasi homo, ut mentiatur. Ad Tit. 1, 2 Quam promisit qui non mentitur, 1, 2 Quam promisit qui non mentitur, Deus. Sicut ergo curvum, et rectum non Deus. Sicut ergo curvum, et rectum non adæquantur: ita etiam divina veritas adæquantur: ita etiam divina veritas non adæquatur verbis falsis hominis. non adæquatur verbis falsis hominis. Hoc igitur dictum est omnibus Hoc igitur dictum est omnibus

Antiquis, >> Antiquis, >>

Non solum corruptioni proximis (quo- Non solum corruptioni proximis (quo- rum non sunt prohibitiones nisi super rum non sunt prohibitiones nisi super horribilia secundum se), sed etiam his horribilia secundum se), sed etiam his quorum experientia sapientiæ est multa quorum experientia sapientiæ est multa et plurima agendorum circumspectio : a et plurima agendorum circumspectio : a quibus hoc (propter multum periculum quibus hoc (propter multum periculum quod est in jurando) est approbatum. quod est in jurando) est approbatum. Job, x11, 12 In antiquis est sapientia, Job, x11, 12 In antiquis est sapientia, et in multo tempore prudentia. Sic igi- et in multo tempore prudentia. Sic igi- tur istud « dictum est antiquis. » tur istud « dictum est antiquis. »

Et hoc intus auditum dicit nobis : Et hoc intus auditum dicit nobis :

« Non perjurabis, reddes autem Do- « Non perjurabis, reddes autem Do- mino juramenta tua. » mino juramenta tua. »

Hic tangit illud, quod est implendum. Hic tangit illud, quod est implendum. Et dicit duo prohibitionem perjurii, et Et dicit duo prohibitionem perjurii, et id quod indulgetur infirmitati, ibi, « Red- id quod indulgetur infirmitati, ibi, « Red- des autem Domino. » des autem Domino. »

De perjurio dicit : De perjurio dicit :

«Non perjurabis. «Non perjurabis.

» »

Exod. xx, 7 Non assumes nomen Dei Exod. xx, 7 Non assumes nomen Dei tui in vanum. Levit. xix, 12: Non per- tui in vanum. Levit. xix, 12: Non per- jurabis in nomine meo, nec pollues no- jurabis in nomine meo, nec pollues no- men Dei tui. men Dei tui.

Ad hoc quod bene sciatur quid sit per- Ad hoc quod bene sciatur quid sit per- jurium, oportet videre quid juramen- jurium, oportet videre quid juramen- tum, et quæ necessitas a qua oritur ju- tum, et quæ necessitas a qua oritur ju- ramentum, et quæ exiguntur ad juramen- ramentum, et quæ exiguntur ad juramen- tum, et quod juramentum sit licitum, et tum, et quod juramentum sit licitum, et qualiter sit intelligendum, et utrum qualiter sit intelligendum, et utrum

semper sit observandum: deinde qui semper sit observandum: deinde qui sint modi jurandi, deinde quare a ju- sint modi jurandi, deinde quare a ju- re nominetur potius quam ab alio: et re nominetur potius quam ab alio: et ex omnibus dictis videndum quid sit ex omnibus dictis videndum quid sit perjurium, et quare perjurium est in perjurium, et quare perjurium est in prohibitione legis, et non juramentum : prohibitione legis, et non juramentum : et de omnibus his diffiniendo potius et de omnibus his diffiniendo potius quam disputando dicemus. quam disputando dicemus.

Ad primum ergo dicimus, quod jura- Ad primum ergo dicimus, quod jura- mentum est invocatio immobilis veritatis mentum est invocatio immobilis veritatis ad testificandum et confirmandum verita- ad testificandum et confirmandum verita- tem mobilem quæ est in dicto hominis, tem mobilem quæ est in dicto hominis, ut melius aliquis veritati dicti hominis ut melius aliquis veritati dicti hominis inniti possit. Hoc autem accipitur ab eo inniti possit. Hoc autem accipitur ab eo quod dicitur, ad Hebr. vi, 16: Homines quod dicitur, ad Hebr. vi, 16: Homines per majorem sui jurant, et omnis con- per majorem sui jurant, et omnis con- troversiæ eorum finis, ad confirmatio- troversiæ eorum finis, ad confirmatio- nem, est juramentum. nem, est juramentum.

Necessitas autem quæ cogit ad jura- Necessitas autem quæ cogit ad jura- mentum, et a qua ortum est juramen- mentum, et a qua ortum est juramen- tum, est quod homines necesse habent tum, est quod homines necesse habent communicare in contractibus et pactis : communicare in contractibus et pactis : quia aliter cohabitare civiliter non pos- quia aliter cohabitare civiliter non pos- sent. Contractus autem et pacta non pos- sent. Contractus autem et pacta non pos- sunt fieri nisi in actionibus voluntariis et sunt fieri nisi in actionibus voluntariis et voluntates non sibi mutuo innotescunt voluntates non sibi mutuo innotescunt nisi per verba. Verba igitur faciunt obli- nisi per verba. Verba igitur faciunt obli- gationes et pacta et contractus, secun- gationes et pacta et contractus, secun- dum quod indicia sunt voluntatis. Nihil dum quod indicia sunt voluntatis. Nihil autem mobilius et instabilius et dubita- autem mobilius et instabilius et dubita- bilius et ignorantiæ permixtius est quam bilius et ignorantiæ permixtius est quam voluntas. Igitur de se verba nuntia vo- voluntas. Igitur de se verba nuntia vo- luntatis nihil habent stabilitatis cui aliquis luntatis nihil habent stabilitatis cui aliquis inniti possit oportet autem inniti tam in inniti possit oportet autem inniti tam in judiciis quam in contractibus et pactis et judiciis quam in contractibus et pactis et aliis obligationibus. Ergo veritatem dicti aliis obligationibus. Ergo veritatem dicti hominis oportet fulciri aliquo immobili: hominis oportet fulciri aliquo immobili: non est autem immobile aliquid (alias, ali- non est autem immobile aliquid (alias, ali- quod) quod ei applicari possit, nisi exem- quod) quod ei applicari possit, nisi exem- plar ejus quod est divina veritas. Illam plar ejus quod est divina veritas. Illam ergo oportet facere fidem ad confirma- ergo oportet facere fidem ad confirma- tionem dicti hominis. Et hæc duo simul tionem dicti hominis. Et hæc duo simul tangit Apostolus, ad Roman. III, 4: Est tangit Apostolus, ad Roman. III, 4: Est autem Deus verax: omnis autem homo autem Deus verax: omnis autem homo mendax. Et quia sic mendax est homo, mendax. Et quia sic mendax est homo, oportet quod firmitas dicti sui roboretur oportet quod firmitas dicti sui roboretur superiori veritate confirmante. superiori veritate confirmante.

Illa autem quæ exiguntur ad juramen- Illa autem quæ exiguntur ad juramen- tum, tanguntur, Jerem. IV 2: Jurabis: tum, tanguntur, Jerem. IV 2: Jurabis:

IN EVANG. MATTHÆI, V-33. IN EVANG. MATTHÆI, V-33.

Vivit Dominus in veritate, et in judicio, Vivit Dominus in veritate, et in judicio,

et in justitia. Et hæc tria dicit Hierony- et in justitia. Et hæc tria dicit Hierony- mus esse tres comites juramenti: et ho- mus esse tres comites juramenti: et ho- rum comitum unus format juramentum ex rum comitum unus format juramentum ex parte jurantis alter, ex parte rei quæ asse- parte jurantis alter, ex parte rei quæ asse- ritur et tertius, ex parte causæ per quam ritur et tertius, ex parte causæ per quam juratur. Judicium enim est judicium ra- juratur. Judicium enim est judicium ra- tionis, quo discernere habet jurans quid, tionis, quo discernere habet jurans quid, et quando, et ad quid jurat, qualiter cer- et quando, et ad quid jurat, qualiter cer- tificatus sit, et hujusmodi, et quam dis- tificatus sit, et hujusmodi, et quam dis- crete juret. Et hic comes comitatur jura- crete juret. Et hic comes comitatur jura- mentum secundum quod est actus ju- mentum secundum quod est actus ju- rantis, ut diximus. Sed quia in eo quod rantis, ut diximus. Sed quia in eo quod res est, vel non est, oratio vera, vel falsa res est, vel non est, oratio vera, vel falsa est: et ideo veritas est comes, quæ infor- est: et ideo veritas est comes, quæ infor- mare habet juramentum ex parte rei quæ mare habet juramentum ex parte rei quæ juratur. Non autem facienda justa semper, juratur. Non autem facienda justa semper, quinimo juste quod justum est exsequen- quinimo juste quod justum est exsequen- dum est et ideo causa propter quam ju- dum est et ideo causa propter quam ju- ratur, debet esse justa, et juste postulata. ratur, debet esse justa, et juste postulata. Juratio ergo non debet esse vel coacta, Juratio ergo non debet esse vel coacta, vel non voluntarie oblata, nec sponte vel non voluntarie oblata, nec sponte facta. facta.

Exiguntur ergo ad juramentum sex: Exiguntur ergo ad juramentum sex: quorum unum est, quod invocatio non sit quorum unum est, quod invocatio non sit super rem vanam. Secundum est, quod super rem vanam. Secundum est, quod testificatio fiat per divinam veritatem, et testificatio fiat per divinam veritatem, et non per aliud, Deuteron. vi, 13: Domi- non per aliud, Deuteron. vi, 13: Domi- num Deum tuum timebis, et illi soli ser- num Deum tuum timebis, et illi soli ser- vies, ac per nomen illius jurabis. Tertium vies, ac per nomen illius jurabis. Tertium est, quod sit de his in quibus increduli- est, quod sit de his in quibus increduli- tas adversarii, vel nobiscum communi- tas adversarii, vel nobiscum communi- cantis expostulat. Quartum est judicium. cantis expostulat. Quartum est judicium. Quintum est veritas. Et sextum, justitia. Quintum est veritas. Et sextum, justitia.

Ex his accipitur quod omne illud jura- Ex his accipitur quod omne illud jura- mentum sit licitum, sicut dicit Beda, quod mentum sit licitum, sicut dicit Beda, quod « observatum in deteriorem non vergit « observatum in deteriorem non vergit « exitum : » quia hæc omnia sex habet « exitum : » quia hæc omnia sex habet quæ sunt enumerata. quæ sunt enumerata.

Quod autem fit de re illicita, ut de Quod autem fit de re illicita, ut de furto, vel adulterio, vel non manifestando furto, vel adulterio, vel non manifestando crimine (cum Augustinus dicat, quod qui crimine (cum Augustinus dicat, quod qui crimen celat, consentit) est illicitum : crimen celat, consentit) est illicitum : unde in omnibus talibus statim jurando unde in omnibus talibus statim jurando homo efficitur perjurus et ideo «< debet homo efficitur perjurus et ideo «< debet << rescindere pactum et mutare decretum, » << rescindere pactum et mutare decretum, » ut dicit Beda. ut dicit Beda.

1 Cf. Genes. XXXI, 44 et seq. 1 Cf. Genes. XXXI, 44 et seq.

XX XX

209 209

Quia vero homo non jurat propter se- Quia vero homo non jurat propter se- ipsum, quia conscientia sufficit ei ad se- ipsum, quia conscientia sufficit ei ad se- ipsum, ideo oportet quod quacumque arte ipsum, ideo oportet quod quacumque arte verborum utatur, quodjuramentum sem- verborum utatur, quodjuramentum sem- per in illo sensu intelligatur factum, in per in illo sensu intelligatur factum, in quo accipit ille cui fit, et propter quem fit quo accipit ille cui fit, et propter quem fit juramentum. juramentum.

• •

Ex his patet etiam, quod juramentum Ex his patet etiam, quod juramentum semper est observandum: quia non est semper est observandum: quia non est juramentum, nisi sit licitum : et tunc est juramentum, nisi sit licitum : et tunc est observandum: alioquin in juratione esset observandum: alioquin in juratione esset perjurium. perjurium.

Modi autem duo sunt, quibus juratur Modi autem duo sunt, quibus juratur in genere modus testificationis, et modus in genere modus testificationis, et modus exsecrationis. Modus testificationis est, exsecrationis. Modus testificationis est, quando simplex fit testificatio dicti per quando simplex fit testificatio dicti per divinæ veritatis invocationem: et hic ha- divinæ veritatis invocationem: et hic ha- bet multos modos secundum consuetu- bet multos modos secundum consuetu- dines juramenti. Aliquando enim juraba- dines juramenti. Aliquando enim juraba- tur, Vivit Dominus: et hic erat per vi- tur, Vivit Dominus: et hic erat per vi- tam infallibilis veritatis Dei aliquando tam infallibilis veritatis Dei aliquando autem per Deum, et aliquando testem in- autem per Deum, et aliquando testem in- vocando in animam suam, sic, II ad Co- vocando in animam suam, sic, II ad Co- rinth. 1, 23 Ego autem testem Deum invo- rinth. 1, 23 Ego autem testem Deum invo- co in animam meam, quod parcens vobis, co in animam meam, quod parcens vobis, non veni ultra Corinthum. Et aliis diversis non veni ultra Corinthum. Et aliis diversis modis. Juramentum autem exsecrationis modis. Juramentum autem exsecrationis fit per interminationem pœnæ, sicut, Si fit per interminationem pœnæ, sicut, Si non faciam, mala mors me apprehendat: non faciam, mala mors me apprehendat: sicut juramentum quod fuit inter Jacob sicut juramentum quod fuit inter Jacob et Laban. Hæc autem poena apponitur, et Laban. Hæc autem poena apponitur, quando homo jurat : quando (alias, quia) quando homo jurat : quando (alias, quia) in hominem cadere potest poena, sicut, in hominem cadere potest poena, sicut, Job, xxxI, 17: Si comedi buccellam meam Job, xxxI, 17: Si comedi buccellam meam solus, etc. et subinfert, y. 8: Seram, et solus, etc. et subinfert, y. 8: Seram, et alius comedat. Et, ibidem, infra, ỳ. 40 : alius comedat. Et, ibidem, infra, ỳ. 40 : Pro frumento oriatur mihi tribulus, et pro Pro frumento oriatur mihi tribulus, et pro hordeo spina. Quando autem Deus jurat hordeo spina. Quando autem Deus jurat exsecrando, poena determinari non potest, exsecrando, poena determinari non potest, quia poena non cadit in Deum, sicut, Psal. quia poena non cadit in Deum, sicut, Psal. 11 Quibus juravi in ira mea: Si 11 Quibus juravi in ira mea: Si introibunt in requiem meam. introibunt in requiem meam.

XCIV, XCIV,

A jure autem denominatur: quia «< cum A jure autem denominatur: quia «< cum « omne jus, ut dicit Tullius, a judicio, « omne jus, ut dicit Tullius, a judicio, « vel pacto, vel a pari oriatur, » jura- « vel pacto, vel a pari oriatur, » jura- mentum non nisi in judicio, vel pacto, mentum non nisi in judicio, vel pacto, vel pari, sive æquali (quod inter contra vel pari, sive æquali (quod inter contra

14 14

210 210

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ctus facientes attenditur) exhibetur: in ctus facientes attenditur) exhibetur: in omni enim contractu attenditur æquale, omni enim contractu attenditur æquale, quod uterque contrahentium æquali gau- quod uterque contrahentium æquali gau- deat valore, et neuter decipiatur: et ita deat valore, et neuter decipiatur: et ita non præstatur juramentum nisi super non præstatur juramentum nisi super juris originem. Et ideo a jure etiam juris originem. Et ideo a jure etiam jusjurandum, vel juramentum appella- jusjurandum, vel juramentum appella-

tur. tur.

Ex omnibus autem inductis, et præci- Ex omnibus autem inductis, et præci- pue ab illis sex quæ exiguntur, accipitur pue ab illis sex quæ exiguntur, accipitur quid sit perjurium. Sicut enim virtus quid sit perjurium. Sicut enim virtus constat ex una tota et sola causa, quæ est constat ex una tota et sola causa, quæ est omnes circumstantiæ in debito actu cum omnes circumstantiæ in debito actu cum fine et si aliquid horum singulum cor- fine et si aliquid horum singulum cor- rumpatur, nascitur vitium: ita etiam ju- rumpatur, nascitur vitium: ita etiam ju- ramentum verum conficitur omnibus si- ramentum verum conficitur omnibus si- mul supradictis sex convenientibus: per- mul supradictis sex convenientibus: per- jurium autem est, si unum solum ex jurium autem est, si unum solum ex omnibus omittatur. Sed tunc de multis omnibus omittatur. Sed tunc de multis dicitur perjurium per prius et posterius: dicitur perjurium per prius et posterius: ei illud maxime nomen habet perjurii, in ei illud maxime nomen habet perjurii, in quo omnia simul corrumpuntur: et post quo omnia simul corrumpuntur: et post hoc, illud in quo deest veritas: et post hoc, illud in quo deest veritas: et post hoc, quod caret justitia et sub illo est, hoc, quod caret justitia et sub illo est, quod caret judicio: et omnia alia habet: quod caret judicio: et omnia alia habet: et sic de aliis quod plus habet deformita- et sic de aliis quod plus habet deformita- tis, habet etiam plus de nomine et ratione tis, habet etiam plus de nomine et ratione perjurii. Hinc patet quare perjurium in perjurii. Hinc patet quare perjurium in lege prohibetur. lege prohibetur.

Juramentum non præcipitur, sed cum Juramentum non præcipitur, sed cum fit, indulgetur infirmitati non credentis fit, indulgetur infirmitati non credentis aliter proximo et hoc fit ideo, quia licet aliter proximo et hoc fit ideo, quia licet juramentum ex duobus componitur, quo- juramentum ex duobus componitur, quo- rum utrumque est bonum, quod est enun- rum utrumque est bonum, quod est enun- tiatio veritatis in sermone humano, et in- tiatio veritatis in sermone humano, et in- vocatio veritatis divinæ, tamen conjunctio vocatio veritatis divinæ, tamen conjunctio istorum duorum est periculosa propter istorum duorum est periculosa propter incertitudinem dicti humani: quia homo incertitudinem dicti humani: quia homo est ignorantiæ permistus et dubietati, et est ignorantiæ permistus et dubietati, et ideo periculum est suo dicto testimonium ideo periculum est suo dicto testimonium divinæ veritatis invocare. Et hæc est cau- divinæ veritatis invocare. Et hæc est cau- sa, quod perjurium prohibetur: sed jura- sa, quod perjurium prohibetur: sed jura- mentum non præcipitur, sed indulgetur mentum non præcipitur, sed indulgetur infirmitati, et ordinatur, sicut patebit in- infirmitati, et ordinatur, sicut patebit in- ferius. ferius.

Hoc est ergo quod dicit : Hoc est ergo quod dicit :

« Reddes autem Domino juramenta « Reddes autem Domino juramenta

tua. » tua. »

Eccli. XXIII, 9: Jurationi non assuescat Eccli. XXIII, 9: Jurationi non assuescat os tuum multi enim casus in illa. Et, os tuum multi enim casus in illa. Et, ibidem, subditur, y. 12: Vir multum ju- ibidem, subditur, y. 12: Vir multum ju- rans implebitur iniquitate, etnon discedet rans implebitur iniquitate, etnon discedet a domo illius plaga. Quamvis enim le- a domo illius plaga. Quamvis enim le- gatur, Psal. cix, 4, quod juravit Dominus, gatur, Psal. cix, 4, quod juravit Dominus, et non pænitebit eum: et quod Sancti ju- et non pænitebit eum: et quod Sancti ju- raverunt tamen periculosum est jurare: raverunt tamen periculosum est jurare: et assuescens jurare, antequam sciat, labi- et assuescens jurare, antequam sciat, labi- tur in perjurium aliquod de supradictis. tur in perjurium aliquod de supradictis. Jacob. v, 12 Ante omnia, fratres mei, Jacob. v, 12 Ante omnia, fratres mei, nolite jurare, etc. Prohibet enim Domi- nolite jurare, etc. Prohibet enim Domi- nus jurare falso, scilicet sine veritate: du- nus jurare falso, scilicet sine veritate: du- bie, sine teste conscientiæ : superflue, sine bie, sine teste conscientiæ : superflue, sine necessitate causæ : sive temere, sive præ- necessitate causæ : sive temere, sive præ- cipitanter, sine judicio deliberationis. Hac cipitanter, sine judicio deliberationis. Hac igitur de causa non dicit lex: Jura, et igitur de causa non dicit lex: Jura, et cum juras, « redde Domino juramenta cum juras, « redde Domino juramenta tua: » sed tacet de præcepto juramenti, tua: » sed tacet de præcepto juramenti, et relinquit tamen indultum. Et quando et relinquit tamen indultum. Et quando fit, præcipit quod reddatur Domino. fit, præcipit quod reddatur Domino.

Reddere autem Domino est referre Reddere autem Domino est referre Domino et hoc fit, quando juratur per Domino et hoc fit, quando juratur per Deum, et non per aliquem alium deum, Deum, et non per aliquem alium deum, vel aliquam creaturam: quia illi creditur vel aliquam creaturam: quia illi creditur inesse immobilis veritas, per quod jura- inesse immobilis veritas, per quod jura- tur, in quantum est de ratione juramenti, tur, in quantum est de ratione juramenti, ut patet per antedicta. ut patet per antedicta.

Non debet autem aliquis significare ta- Non debet autem aliquis significare ta- lem veritatem esse nisi in Deo tamen lem veritatem esse nisi in Deo tamen huic videtur esse contrarium, quod Jo- huic videtur esse contrarium, quod Jo- seph juravit per salutem Pharaonis 1. Et seph juravit per salutem Pharaonis 1. Et dicendum, quod Joseph non juravit per dicendum, quod Joseph non juravit per salutem Pharaonis ibi sistendo, sed re- salutem Pharaonis ibi sistendo, sed re- ferendo illud quod dixit, ad Deum salvan- ferendo illud quod dixit, ad Deum salvan- tem, cujus salus in salute Pharaonis ap- tem, cujus salus in salute Pharaonis ap- parebat. parebat.

« Ego autem dico vobis, non jurare 31 « Ego autem dico vobis, non jurare 31 omnino neque per coelum, quia thro- omnino neque per coelum, quia thro- nus Dei est : nus Dei est :

Neque per terram, quia scabellum за Neque per terram, quia scabellum за

1 Cf. Genes. XLII, 15. 1 Cf. Genes. XLII, 15.

86 86

87 87

211 211

IN EVANG. MATTHÆI, V-34, 35, 36, 37. IN EVANG. MATTHÆI, V-34, 35, 36, 37. est pedum ejus neque per Jerosoly- est pedum ejus neque per Jerosoly- mam, quia civitas est magni regis : mam, quia civitas est magni regis : Neque per caput tuum juraveris, Neque per caput tuum juraveris, quia non potes unum capillum album quia non potes unum capillum album facere, aut nigrum. facere, aut nigrum.

Chrysostomus, qui dicit, quod « jurare Chrysostomus, qui dicit, quod « jurare « omnino sit illicitum: » et arguit Cle- « omnino sit illicitum: » et arguit Cle- ricos, « qui Evangelia porrigunt et ricos, « qui Evangelia porrigunt et

Sit autem sermo vester: Est, est: Sit autem sermo vester: Est, est: Non, non quod autem his abundan- Non, non quod autem his abundan- tius est, a malo est. » tius est, a malo est. »

« Ego autem dico vobis, » qui per me- « Ego autem dico vobis, » qui per me- ipsum, non per Angelum loquor vobis. ipsum, non per Angelum loquor vobis.

« Non jurare omnino. » « Non jurare omnino. »

Hic docet implendo perficere prohibi- Hic docet implendo perficere prohibi- tionem eo modo quo alia docuit. tionem eo modo quo alia docuit.

Et dividitur in duos paragraphos: pri- Et dividitur in duos paragraphos: pri- mus loquitur de impletione prohibitionis, mus loquitur de impletione prohibitionis, et secundus, de impletione indulgentiæ et secundus, de impletione indulgentiæ jurandi, qua ad Dominum præcepit reddi jurandi, qua ad Dominum præcepit reddi juramenta, ibi, « Neque per cœlum, juramenta, ibi, « Neque per cœlum,

etc. » etc. »

De primo attende, sicut ante dictum est, De primo attende, sicut ante dictum est, quod non est impletio legis in addendo, quod non est impletio legis in addendo, vel minuendo, sed potius in reducendo vel minuendo, sed potius in reducendo eam, quod inscribatur cordibus et visce- eam, quod inscribatur cordibus et visce- ribus audientium, sicut in ante habitis ribus audientium, sicut in ante habitis expositum est. expositum est.

Et ideo dicit : Et ideo dicit :

« Non jurare omnino. » « Non jurare omnino. »

<< tenent jurantibus: » et hoc non tenet << tenent jurantibus: » et hoc non tenet Ecclesia. Ecclesia.

Unde notandum, quod revera sensus Unde notandum, quod revera sensus litteræ est, quem dicit Chrysostomus sed litteræ est, quem dicit Chrysostomus sed quia jurare est actus jurantis, cujus prin- quia jurare est actus jurantis, cujus prin- cipium est voluntas et non natura, pro- cipium est voluntas et non natura, pro- hibetur iste actus, secundum quod erit a hibetur iste actus, secundum quod erit a voluntate. Et sensus est: Nullam omnino voluntate. Et sensus est: Nullam omnino voluntatem habeatis jurandi, sed semper voluntatem habeatis jurandi, sed semper sit vobis voluntas contraria juramento: sit vobis voluntas contraria juramento: et ideo, quando contingit propter neces- et ideo, quando contingit propter neces- sitatem jurare, indulgetur: sicut quando sitatem jurare, indulgetur: sicut quando contingit ex concupiscentia sola uxorem contingit ex concupiscentia sola uxorem cognoscere: et talem indulgentiam dans cognoscere: et talem indulgentiam dans lex vult in casu fieri, quod indulget : et lex vult in casu fieri, quod indulget : et non præcipit, vel suadet, sicut diximus non præcipit, vel suadet, sicut diximus in præcedentibus. Et hoc modo tunc pro- in præcedentibus. Et hoc modo tunc pro- hibitio inscribitur cordi: quia in nullam hibitio inscribitur cordi: quia in nullam habet jurandi voluntatem, sed necessita- habet jurandi voluntatem, sed necessita- tem, nullo modo pejerat: et tunc com- tem, nullo modo pejerat: et tunc com- pleta est lex prohibitionis perjurii. Et in pleta est lex prohibitionis perjurii. Et in eodem sensu dicit Jacobus, v, 12: Ante eodem sensu dicit Jacobus, v, 12: Ante omnia, fratres mei, nolite jurare. omnia, fratres mei, nolite jurare.

« «

Neque per coelum. » Neque per coelum. »

Ecce tangit impletionem juramenti, Ecce tangit impletionem juramenti, scilicet quod si juratur, juretur per eum scilicet quod si juratur, juretur per eum qui veritas est immobilis. qui veritas est immobilis.

Attende autem causam dicti duo enim Attende autem causam dicti duo enim genera hominum jurabant per creaturas, genera hominum jurabant per creaturas, videlicet fideles, et infideles. Fideles sim- videlicet fideles, et infideles. Fideles sim- plices ideo per creaturas jurabant, quia plices ideo per creaturas jurabant, quia putabant talibus juramentis non obligari, putabant talibus juramentis non obligari, eo quod nulla in creaturis esset divinitas, eo quod nulla in creaturis esset divinitas, nulla esset testificata per eas veritas, cum nulla esset testificata per eas veritas, cum de omnibus dictum sit, Eccle. 1, 14, quod de omnibus dictum sit, Eccle. 1, 14, quod cuncta subjacent vanitati '. Et hi arguun- cuncta subjacent vanitati '. Et hi arguun- tur ab Augustino, quia licet creatura in tur ab Augustino, quia licet creatura in se vana sit, tamen veritatem habet exem- se vana sit, tamen veritatem habet exem- platam a divina veritate, et hoc, quando platam a divina veritate, et hoc, quando juratur ipsa intentione juramenti, et re- juratur ipsa intentione juramenti, et re- fertur ad divinam veritatem: sicut in fertur ad divinam veritatem: sicut in

Et dicitur, quod ista oratio duplex est: Et dicitur, quod ista oratio duplex est: eo quod signum distributionis potest a eo quod signum distributionis potest a negatione respici formaliter, vel materia- negatione respici formaliter, vel materia- liter. Si formaliter, tunc negatio refer- liter. Si formaliter, tunc negatio refer- tur ad totum : et est sensus: Dico vobis tur ad totum : et est sensus: Dico vobis non omnino jurare, hoc est, non ex qua- non omnino jurare, hoc est, non ex qua- cumque causa, vel levitate jurare: et cumque causa, vel levitate jurare: et tunc non prohibet quin ex aliqua causa tunc non prohibet quin ex aliqua causa jurari possit. Si autem respiciatur mate- jurari possit. Si autem respiciatur mate- rialiter, tunc est sensus: Dico vobis om- rialiter, tunc est sensus: Dico vobis om- nino jurare, hoc est, ex nulla causa nino jurare, hoc est, ex nulla causa jurare: et in hoc sensu videtur accipere veneratione adorationis, imago refertur jurare: et in hoc sensu videtur accipere veneratione adorationis, imago refertur

Eccle. 1, 14: Vidi cuncta quæ fiunt sub sole, Eccle. 1, 14: Vidi cuncta quæ fiunt sub sole,

et ecce universa vanitas et afflictio spiritus. et ecce universa vanitas et afflictio spiritus.

212 212

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ad sanctum, cujus est imago et tunc sic ad sanctum, cujus est imago et tunc sic relata ad Dei veritatem, obligat juramen- relata ad Dei veritatem, obligat juramen- tum quod fit per creaturas. Infideles au- tum quod fit per creaturas. Infideles au- tem jurabant per creaturas, quia puta- tem jurabant per creaturas, quia puta- bant aliquid numinis esse in creaturis, et bant aliquid numinis esse in creaturis, et attribuerunt eis venerationem immobi- attribuerunt eis venerationem immobi- lis veritatis. Et hoc arguit Chrysostomus : lis veritatis. Et hoc arguit Chrysostomus : littera autem consentit utrique exposi- littera autem consentit utrique exposi- tioni, sicut patebit. tioni, sicut patebit.

Attende ergo, quod creatura, per quam Attende ergo, quod creatura, per quam jurare non debemus (et quæ non habens jurare non debemus (et quæ non habens divinitatem, ut Chrysostomus dicit, habet divinitatem, ut Chrysostomus dicit, habet tamen veritatis Dei exemplationem), aut tamen veritatis Dei exemplationem), aut est imago, aut est vestigium. Et si est est imago, aut est vestigium. Et si est vestigium, aut imitatur in gratia et san- vestigium, aut imitatur in gratia et san- ctitate, aut in natura. Et si in natura, aut ctitate, aut in natura. Et si in natura, aut in repræsentatione imitatur pulchritu- in repræsentatione imitatur pulchritu- dinis gloriæ, aut in ultima exigua simili- dinis gloriæ, aut in ultima exigua simili- tudine. Et si imitatur in repræsentatione tudine. Et si imitatur in repræsentatione pulchritudinis et gloriæ, tunc dicit : « Ne- pulchritudinis et gloriæ, tunc dicit : « Ne- que per cœlum, » quia non Deus, que per cœlum, » quia non Deus,

sed sed

<< Thronus Dei est. » << Thronus Dei est. »

Et ideo repræsentans pulchritudinem Et ideo repræsentans pulchritudinem gloriæ suæ, per quam jurans exemplari gloriæ suæ, per quam jurans exemplari illius pulchritudinis (quod est in Deo) illius pulchritudinis (quod est in Deo) obligatur. obligatur.

Scias autem, quod sicut in naturis lux Scias autem, quod sicut in naturis lux emittens lumen in purum et clarum ae- emittens lumen in purum et clarum ae- rem serenando eum, facit ipsum sedem rem serenando eum, facit ipsum sedem et locum pulchritudinis lucis, quia om- et locum pulchritudinis lucis, quia om- nes colorum species depuratæ et a fæce nes colorum species depuratæ et a fæce materiæ remotæ, stant in ipso, et re- materiæ remotæ, stant in ipso, et re- præsentantur in ipso, et agunt in oculos præsentantur in ipso, et agunt in oculos videntium ex ipso et sic etiam luce in- videntium ex ipso et sic etiam luce in- creata per candorem lucis suæ serenan- creata per candorem lucis suæ serenan- tur coeli per metonymiam dicti (qui sunt tur coeli per metonymiam dicti (qui sunt Angeli), et serenati candore lucis æter- Angeli), et serenati candore lucis æter- næ, locus efficiuntur omnium pulchritu- næ, locus efficiuntur omnium pulchritu- dinum veritatis divinæ et ideo dicuntur dinum veritatis divinæ et ideo dicuntur throni. Propter hoc attribuitur Thronis a throni. Propter hoc attribuitur Thronis a beato Dionysio esse elevatos a scabellari beato Dionysio esse elevatos a scabellari subjectione propter depurationem et se- subjectione propter depurationem et se- renationem naturæ, et thearchici (hoc renationem naturæ, et thearchici (hoc est, divini principalis) adventus esse im- est, divini principalis) adventus esse im- materialiter susceptivos: sic etiam ani- materialiter susceptivos: sic etiam ani- ma hominis lucem habet intellectus ma hominis lucem habet intellectus

agentis. Cum infunditur lux increata, agentis. Cum infunditur lux increata, commiscetur, et emissione luminis sere- commiscetur, et emissione luminis sere- nat et immaterialem facit animam in ea nat et immaterialem facit animam in ea parte qua recipere habet veritatem : et parte qua recipere habet veritatem : et hæc pars vocatur intellectus passibilis hæc pars vocatur intellectus passibilis (alias, possibilis), et tunc efficitur locus (alias, possibilis), et tunc efficitur locus et thronus pulchritudinum veritatum di- et thronus pulchritudinum veritatum di- vinarum altissimarum. Sicut perspicuum vinarum altissimarum. Sicut perspicuum serenatum lumine efficitur locus specie- serenatum lumine efficitur locus specie- rum lucis, ut diximus, et sic anima justi rum lucis, ut diximus, et sic anima justi sedes est sapientiæ : non enim recipit sedes est sapientiæ : non enim recipit aliquid horum trium species pulchritudi- aliquid horum trium species pulchritudi- nis, ut materia, vel subjectum : quia si nis, ut materia, vel subjectum : quia si sic reciperet, tunc afficeretur illis, et de- sic reciperet, tunc afficeretur illis, et de- nominaretur ab eis, et esset perspicuum nominaretur ab eis, et esset perspicuum aeris album, vel rutilum, vel aliquod hu- aeris album, vel rutilum, vel aliquod hu- jusmodi, quod absurdum est. Recipiunt jusmodi, quod absurdum est. Recipiunt ergo ista sicut locus specierum, et non ergo ista sicut locus specierum, et non sicut materia: et hoc jam a nobis in ope- sicut materia: et hoc jam a nobis in ope- ribus philosophicis est demonstratum. ribus philosophicis est demonstratum. Tales autem species pulchritudines vo- Tales autem species pulchritudines vo- cantur proprie, quia nihil de fæce mate- cantur proprie, quia nihil de fæce mate- riali retinentes in pulchritudine, qua in riali retinentes in pulchritudine, qua in mente Dei candent, sunt in talibus thro- mente Dei candent, sunt in talibus thro- nis immaterialiter susceptæ, in perspicuo nis immaterialiter susceptæ, in perspicuo minus et particulariter, et in anima plus minus et particulariter, et in anima plus et universaliter, in Angelis autem maxi- et universaliter, in Angelis autem maxi- me et universaliter et simpliciter. Sic er- me et universaliter et simpliciter. Sic er- go cœlum Dei thronus est et anima ju- go cœlum Dei thronus est et anima ju- sti sedes sapientiæ et hoc modo sedet sti sedes sapientiæ et hoc modo sedet super Cherubim plenitudinem scientiæ, super Cherubim plenitudinem scientiæ, cujus plenitudo nusquam est nisi in tali cujus plenitudo nusquam est nisi in tali pulchritudine veritatis. pulchritudine veritatis.

Tangens autem creaturam propter op- Tangens autem creaturam propter op- positum,quæ exigui vestigii per naturam positum,quæ exigui vestigii per naturam est repræsentativa, dicit: est repræsentativa, dicit:

« Neque per terram, quia scabel- « Neque per terram, quia scabel- lum est pedum ejus, » lum est pedum ejus, »

Et non Deus. In scabello pedum non Et non Deus. In scabello pedum non resultat nisi figura plantæ pedis, quæ est resultat nisi figura plantæ pedis, quæ est similitudo non sedentis, nec pedis, sed similitudo non sedentis, nec pedis, sed ultimi termini pedis. Et hoc modo terre- ultimi termini pedis. Et hoc modo terre- na materialia ultimam habent et mini- na materialia ultimam habent et mini- mam imitationem Dei, non in pulchritu- mam imitationem Dei, non in pulchritu- dine sed materialibus formis in mate- : dine sed materialibus formis in mate- : riam dejectis et calcatis quædam indicia riam dejectis et calcatis quædam indicia repræsentant Creatoris, et non enarrant repræsentant Creatoris, et non enarrant

IN EVANG. MATTHÆI, V-35, 36, 37. IN EVANG. MATTHÆI, V-35, 36, 37.

gloriam Dei, sicut cœlum 1. Tamen qui gloriam Dei, sicut cœlum 1. Tamen qui jurat per terram, non erit innocens : jurat per terram, non erit innocens : quia illa ipsa imitatio relata est in Dei quia illa ipsa imitatio relata est in Dei veritatem, et per illam obligabitur. Isa. veritatem, et per illam obligabitur. Isa. LXVI, 1 Cœlum sedes mea, terra autem LXVI, 1 Cœlum sedes mea, terra autem scabellum pedum meorum. scabellum pedum meorum.

« Neque per Jerosolymam. » « Neque per Jerosolymam. »

Ecce tangit imitans in gratia: quia ab Ecce tangit imitans in gratia: quia ab illa civitate processit regimen utrumque, illa civitate processit regimen utrumque, spirituale videlicet in sacerdotio, et mun- spirituale videlicet in sacerdotio, et mun- danum in regno: quæ duo exemplata danum in regno: quæ duo exemplata fuerunt a justitia regente in sanctitate fuerunt a justitia regente in sanctitate gratiæ, et regente in legum urbanitati- gratiæ, et regente in legum urbanitati- bus: et ideo non est jurandum per illam. bus: et ideo non est jurandum per illam.

« Quia civitas est magni regis. » « Quia civitas est magni regis. »

Non Deus, sed exemplum regni ejus. Non Deus, sed exemplum regni ejus. Et ideo obligatur, qui jurat per eam. Et ideo obligatur, qui jurat per eam. Psal. cxx1, Psal. cxx1, 3: Jerusalem, quæ ædificatur 3: Jerusalem, quæ ædificatur ut civitas, cujus participatio ejus in id- ut civitas, cujus participatio ejus in id- ipsum. ipsum.

« Neque per caput tuum juraveris. » « Neque per caput tuum juraveris. »

Ecce tangit creaturam, quæ est imago. Ecce tangit creaturam, quæ est imago. Et tangit caput, quia ibi vigent opera- Et tangit caput, quia ibi vigent opera- tiones animæ, secundum quam homo est tiones animæ, secundum quam homo est imago Dei 2. imago Dei 2.

Et subjungit causam : Et subjungit causam :

« Quia non potes unum capillum « Quia non potes unum capillum album facere, aut nigrum. »' album facere, aut nigrum. »'

Quasi dicat Quia non es Deus: si Quasi dicat Quia non es Deus: si enim tu esses Deus per quem jurandum enim tu esses Deus per quem jurandum est, omnia tua in tua caderent potestate: est, omnia tua in tua caderent potestate: et hoc non est verum, quod patet in et hoc non est verum, quod patet in minimis. Capillus enim minimum est minimis. Capillus enim minimum est quod adhæret capiti, et albescit in canitie quod adhæret capiti, et albescit in canitie

1 Psal. XVIII, 2: Cæli enarrant gloriam Dei, 1 Psal. XVIII, 2: Cæli enarrant gloriam Dei,

etc. etc.

2 Genes. 1, 27: Et creavit Deus hominem ad 2 Genes. 1, 27: Et creavit Deus hominem ad imaginem suam, etc. imaginem suam, etc.

3 Apostolus in epistola II ad Corinth. 1, 15 et 3 Apostolus in epistola II ad Corinth. 1, 15 et seq., loquitur de desiderio quod habuit ad eos seq., loquitur de desiderio quod habuit ad eos transire, et ait: Cum ergo hoc voluissem, num- transire, et ait: Cum ergo hoc voluissem, num-

213 213

potius ex defectu quam ex virtute: et potius ex defectu quam ex virtute: et iste tamen defectus tuæ non subjacet po- iste tamen defectus tuæ non subjacet po- testati imago tamen Dei est, et ideo testati imago tamen Dei est, et ideo obligatur qui per ipsum jurat. obligatur qui per ipsum jurat.

Sed attende, quod Ecclesia jurando te- Sed attende, quod Ecclesia jurando te- net modum istum, quod jurat per Evan- net modum istum, quod jurat per Evan- gelia, et reliquias Sanctorum: quod est gelia, et reliquias Sanctorum: quod est jurare per creaturas, cum hoc hic videa- jurare per creaturas, cum hoc hic videa- tur prohiberi. Et dicendum, quod Evan- tur prohiberi. Et dicendum, quod Evan- gelium non habet veritatem nisi divinam, gelium non habet veritatem nisi divinam, et reliquiæ Sanctorum expresse demon- et reliquiæ Sanctorum expresse demon- strant virtutem divinam in eis miracula strant virtutem divinam in eis miracula operantem et ideo per illas juratur. operantem et ideo per illas juratur.

« Sit autem sermo vester: Est, est: « Sit autem sermo vester: Est, est: Non, non. Non, non.

Ecce impletio alterius partis, quæ est, Ecce impletio alterius partis, quæ est, non falsum testimonium dicere, et non non falsum testimonium dicere, et non mentiri. Et, « Est, est » dictum est, quod mentiri. Et, « Est, est » dictum est, quod si est affirmatio in corde, sit etiam in si est affirmatio in corde, sit etiam in oreet sicut est negatio in corde, sit oreet sicut est negatio in corde, sit etiam in ore. etiam in ore.

Vel melius dicatur, quod per modum Vel melius dicatur, quod per modum stipulationis accipitur. Quia enim sermo stipulationis accipitur. Quia enim sermo est ad alterum, cui pandere volumus in- est ad alterum, cui pandere volumus in- tentiones nostras, si ille quærit : « Est, » tentiones nostras, si ille quærit : « Est, » dicant simpliciter: « Est, » si ita est in dicant simpliciter: « Est, » si ita est in re. Et si petit: «Non, » dicamus: « Non,» re. Et si petit: «Non, » dicamus: « Non,» si ita se res non habet. Il ad Corinth. I, si ita se res non habet. Il ad Corinth. I, 18 Sermo noster, qui fuit apud vos, 18 Sermo noster, qui fuit apud vos, non fuit in illo Est et Non 3. Jacob. v, non fuit in illo Est et Non 3. Jacob. v, 12 Sit sermo vester: Est, est: Non, 12 Sit sermo vester: Est, est: Non, non. Psal. xi, 3: In corde et corde locuti non. Psal. xi, 3: In corde et corde locuti sunt, etc. Isa. xxvшI, 15: Posuimus men- sunt, etc. Isa. xxvшI, 15: Posuimus men- dacium spem nostram, et mendacio pro- dacium spem nostram, et mendacio pro- tecti sumus. tecti sumus.

« Quod autem his abundantius est, » « Quod autem his abundantius est, »

In confirmatione, vel juramento, vel In confirmatione, vel juramento, vel mendacio. mendacio.

quid levitate usus sum? Aut quæ cogito, secun- quid levitate usus sum? Aut quæ cogito, secun- dum carnem cogito, ut sit apud me Est et Non? dum carnem cogito, ut sit apud me Est et Non? Fidelis autem Deus, quia sermo noster, qui fuit Fidelis autem Deus, quia sermo noster, qui fuit apud vos, non est illo Est et Non? Dei enim Filius, apud vos, non est illo Est et Non? Dei enim Filius, Jesus Christus, qui in vobis per nos prædicatus Jesus Christus, qui in vobis per nos prædicatus est, per me, et Silvanum, et Timotheum, non fuit est, per me, et Silvanum, et Timotheum, non fuit Est et Non sed Est in illo fuit, etc. Est et Non sed Est in illo fuit, etc.

38 38

214 214

« A malo est, » « A malo est, »

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Tuo, vel alieno tuo si usum habes Tuo, vel alieno tuo si usum habes jurandi, vel mentiendi alieno autem, si jurandi, vel mentiendi alieno autem, si non credit tibi is cum quo loqueris, nisi non credit tibi is cum quo loqueris, nisi jures, vel confirmes ea quæ dicis. Hoc jures, vel confirmes ea quæ dicis. Hoc enim est malum incredulitatis, quæ pro- enim est malum incredulitatis, quæ pro- venit ex fallacia sermonis humani. venit ex fallacia sermonis humani.

« Audistis quia dictum est: Oculum « Audistis quia dictum est: Oculum pro oculo, et dentem pro dente. »> pro oculo, et dentem pro dente. »>

Hic incipit ordinare et implere judicia- Hic incipit ordinare et implere judicia- lia. lia.

Et dividitur in partes duas primo Et dividitur in partes duas primo enim proponit id, quod implendum est : enim proponit id, quod implendum est : et deinde impletionem subjungit, ibi, et deinde impletionem subjungit, ibi, y. 39 « Ego autem dico vobis, non re- y. 39 « Ego autem dico vobis, non re-

sistere malo. » sistere malo. »

Adhuc autem circa primum, modo Adhuc autem circa primum, modo consueto dicit duo: modum videlicet consueto dicit duo: modum videlicet quod dictum est loquendo de judicio, et quod dictum est loquendo de judicio, et ipsum judicium. ipsum judicium.

Circa primum alium habet modum Circa primum alium habet modum quam habuerat in præmissis: quia in quam habuerat in præmissis: quia in quibusdam naturalibus, dixerat, supra, quibusdam naturalibus, dixerat, supra,

. 21, 27 et 33: «Audistis, quia dictum . 21, 27 et 33: «Audistis, quia dictum est antiquis. » In quo et auditus rei so- est antiquis. » In quo et auditus rei so- nabat ad omnes, et antiquitas sonabat nabat ad omnes, et antiquitas sonabat inexcusabilitatem, et ad probationem et inexcusabilitatem, et ad probationem et futuram impletionem propter corruptio- futuram impletionem propter corruptio- nem (alias, correctionem) antiquæ gentis. nem (alias, correctionem) antiquæ gentis. Ubi autem nihil naturalium sonabat, non Ubi autem nihil naturalium sonabat, non dixit de auditu aliquid, sed simpliciter, dixit de auditu aliquid, sed simpliciter, supra, y. 31 « Dictum est autem,» sic- supra, y. 31 « Dictum est autem,» sic- ut in libello repudii: hic autem medio ut in libello repudii: hic autem medio modo utitur inter utrumque, quia di- modo utitur inter utrumque, quia di-

cit: cit:

« Audistis quia dictum est. » « Audistis quia dictum est. »

Eo quod hoc sonat ad omnes. Et non Eo quod hoc sonat ad omnes. Et non dicit, antiquis quia hoc in judiciis, et dicit, antiquis quia hoc in judiciis, et continenda justitia semper servari est ne- continenda justitia semper servari est ne- cesse, nec antiquatur, nec senescit, ne- cesse, nec antiquatur, nec senescit, ne- que est prope interitum : quia diu in que est prope interitum : quia diu in mundo dominatur malitia. Unde Aposto- mundo dominatur malitia. Unde Aposto- lus loquens de principe dicit, ad Roman. lus loquens de principe dicit, ad Roman.

XIII, 4 Non sine causa gladium portat. XIII, 4 Non sine causa gladium portat. Dei enim minister est, vindex in iram Dei enim minister est, vindex in iram ei qui malum agit. Et hoc, ut in I Petri, ei qui malum agit. Et hoc, ut in I Petri, 11, 14, dicitur, est ad vindictam malefa- 11, 14, dicitur, est ad vindictam malefa- ctorum, laudem vero bonorum. Hæc igi- ctorum, laudem vero bonorum. Hæc igi- tur est causa, quod in tali hoc utitur mo- tur est causa, quod in tali hoc utitur mo- do loquendi. Exod. xxII, 18: Maleficos do loquendi. Exod. xxII, 18: Maleficos non patieris vivere. non patieris vivere.

« Oculum pro oculo. »> « Oculum pro oculo. »>

« Hic incidit quæstio, cum alia præter « Hic incidit quæstio, cum alia præter istud fuerint judicia notata in Exod. xxi istud fuerint judicia notata in Exod. xxi et xx, quare de sola lege talionis hic et xx, quare de sola lege talionis hic ponit impletionem, et non facit mentio- ponit impletionem, et non facit mentio- nem de aliquo aliorum ? Sed ad hæc nem de aliquo aliorum ? Sed ad hæc plana est responsio secundum ante dicta: plana est responsio secundum ante dicta: quia nullum aliorum ordinabile est ad quia nullum aliorum ordinabile est ad

viscera et cor secundum naturæ ordi- viscera et cor secundum naturæ ordi- nem, nisi istud et cum ille solus modus nem, nisi istud et cum ille solus modus sit perfectæ impletionis legis, sicut sæpe sit perfectæ impletionis legis, sicut sæpe diximus, de isto solo hic facit mentio- diximus, de isto solo hic facit mentio-

nem. nem.

In lege autem talionis, cujus impletio- In lege autem talionis, cujus impletio- nem ponit hic, non facit mentionem nisi nem ponit hic, non facit mentionem nisi de duobus membris, dicens: de duobus membris, dicens:

« Oculum pro oculo, et dentem pro « Oculum pro oculo, et dentem pro dente. » dente. »

Horum unum est formalioris sensus Horum unum est formalioris sensus organi, et quod plus habet de ratione organi, et quod plus habet de ratione sensus, et minus de ratione naturæ: et sensus, et minus de ratione naturæ: et hoc est oculus. Alterum est, quod minus hoc est oculus. Alterum est, quod minus inter omnia membra aliquid sensus ha- inter omnia membra aliquid sensus ha- bentia participat: nullum enim ossium bentia participat: nullum enim ossium aliquid participat de vi sensus nisi dentes, aliquid participat de vi sensus nisi dentes, secundum Galenum, qui dicit, quod secundum Galenum, qui dicit, quod « propter vicinitatem cerebri, et com- « propter vicinitatem cerebri, et com- « plexionem dentis, aliquid est in dente « plexionem dentis, aliquid est in dente « de vi tactus. » Per supremum ergo in « de vi tactus. » Per supremum ergo in sensu et infimum comprehendit omnia sensu et infimum comprehendit omnia in medio contenta, ut tantum recipiat in medio contenta, ut tantum recipiat quisque, quantum intulit. Deuter. xxv, quisque, quantum intulit. Deuter. xxv, 2: Pro mensura peccati erit et plagarum 2: Pro mensura peccati erit et plagarum modus. Isa. XXVII, 8: In mensura contra modus. Isa. XXVII, 8: In mensura contra mensuram, cum abjecta fuerit, judicabis mensuram, cum abjecta fuerit, judicabis eam nisi enim ita fieret, cohabitatio et eam nisi enim ita fieret, cohabitatio et civilitas inter homines dissolveretur. civilitas inter homines dissolveretur.

IN EVANG. MATTHÆI, V-39. IN EVANG. MATTHÆI, V-39.

215 215

« Ego autem dico vobis, non resi- « Ego autem dico vobis, non resi- stere malo. » stere malo. »

ponere in visceribus, et patientiæ in pro- ponere in visceribus, et patientiæ in pro- priis injuriis. Amor enim vindictæ in priis injuriis. Amor enim vindictæ in propria injuria facit lites, et suscitatas li- propria injuria facit lites, et suscitatas li-

Ecce tangit impletionem, et tangit tes non permittit reconciliari et hunc Ecce tangit impletionem, et tangit tes non permittit reconciliari et hunc

duo: duo:

Auctoritatem dicti, cum dicit : Auctoritatem dicti, cum dicit :

« Ego autem dico vobis. » « Ego autem dico vobis. »

Qui sum fons misericordiæ in isto pri- Qui sum fons misericordiæ in isto pri- mo adventu. Ezechiel. XVIII, 21 et 22: mo adventu. Ezechiel. XVIII, 21 et 22: Si impius egerit pœnitentiam ab omnibus Si impius egerit pœnitentiam ab omnibus peccatis suis, quæ operatus est, et custo- peccatis suis, quæ operatus est, et custo- dierit omnia præcepta mea,... omnium ini- dierit omnia præcepta mea,... omnium ini- quitatum ejus, quas operatus est, non re- quitatum ejus, quas operatus est, non re- cordabor. II ad Corinth. v, 19: Deus erat cordabor. II ad Corinth. v, 19: Deus erat in Christo mundum reconcilians sibi, non in Christo mundum reconcilians sibi, non reputans illis delicta ipsorum. Isa. LIII, reputans illis delicta ipsorum. Isa. LIII, 12 Ipse peccata multorum tulit, et pro 12 Ipse peccata multorum tulit, et pro transgressoribus rogavit. transgressoribus rogavit.

«Non resistere malo. » «Non resistere malo. »

Hic tangit impletionem. Et tangit im- Hic tangit impletionem. Et tangit im- pletionem secundum duos ordines: con- pletionem secundum duos ordines: con- tra malum, et in ordine ad bonum, ibi, tra malum, et in ordine ad bonum, ibi, . 42: « Qui petit a te, da ei, etc. » . 42: « Qui petit a te, da ei, etc. »

Contra malum ordinat dupliciter: in Contra malum ordinat dupliciter: in universali, et in generibus mali illati se- universali, et in generibus mali illati se- cundum materiæ diversitatem, ibi, « Sed cundum materiæ diversitatem, ibi, « Sed si quis te percusserit, etc. » si quis te percusserit, etc. » In universali dicit: In universali dicit:

« Non resistere malo. » « Non resistere malo. »

Et malum de quo dicit, est malum vio- Et malum de quo dicit, est malum vio- lentiæ quod infert pœnam damni, vel lentiæ quod infert pœnam damni, vel

sensus. sensus.

Sed contra Si nullus resistat malo, Sed contra Si nullus resistat malo, mali crescent in nocumentum bonorum : mali crescent in nocumentum bonorum : et hoc est Ecclesiæ destructivum. Dicen- et hoc est Ecclesiæ destructivum. Dicen- dum, quod Christus non vetat hic judi- dum, quod Christus non vetat hic judi- cium debere fieri contra malos, quia hoc cium debere fieri contra malos, quia hoc esset malum. Eccle. vi, 11: Quia non esset malum. Eccle. vi, 11: Quia non profertur cito sententia contra malos, profertur cito sententia contra malos, absque timore ullo filii hominum perpe- absque timore ullo filii hominum perpe- trant mala. Sed legem benignitatis vult trant mala. Sed legem benignitatis vult

1 Per totum caput v Isaiæ. 1 Per totum caput v Isaiæ.

patientia Christi, et benignitas omnino patientia Christi, et benignitas omnino excludit, et tunc cessant lites: et hunc excludit, et tunc cessant lites: et hunc sensum confirmat Apostolus dicens, ad sensum confirmat Apostolus dicens, ad Roman. XII, 19: Non vosmetipsos defen- Roman. XII, 19: Non vosmetipsos defen- dentes, charissimi, sed date locum iræ. dentes, charissimi, sed date locum iræ. Scriptum est enim, Deuter. xxxII, 35: Scriptum est enim, Deuter. xxxII, 35: Mea est ultio, et ego retribuam. Auxi- Mea est ultio, et ego retribuam. Auxi- lium iræ judicis non prohibet Christus, lium iræ judicis non prohibet Christus, sed perfectionem docet, quæ est perfectæ sed perfectionem docet, quæ est perfectæ pacis, non resistere malo, sed potius ma- pacis, non resistere malo, sed potius ma- li desiderare correctionem. li desiderare correctionem.

Videtur autem et hoc ipsum inconve- Videtur autem et hoc ipsum inconve- nienter dici quia vim vi repellere licet, nienter dici quia vim vi repellere licet, ut dicit Isaias 1. Nulli umquam non li- ut dicit Isaias 1. Nulli umquam non li- cuit et est de lege naturali. Christus cuit et est de lege naturali. Christus autem naturam, quam condidit, non ve- autem naturam, quam condidit, non ve- nit subvertere ergo videtur, quod in- nit subvertere ergo videtur, quod in- convenienter dicit malo non esse resi- convenienter dicit malo non esse resi- stendum. Ad hoc dici potest, quod licet stendum. Ad hoc dici potest, quod licet quidem vim vi repellere cum moderamine quidem vim vi repellere cum moderamine talis tutelæ, quæ culpari non possit, quæ talis tutelæ, quæ culpari non possit, quæ non sit ad inferendum, vel cumulandum non sit ad inferendum, vel cumulandum malum, sed ad repulsam mali quod in- malum, sed ad repulsam mali quod in- tendit infligere adversarius: sed hoc non tendit infligere adversarius: sed hoc non vocatur resistere malo: resistere enim vocatur resistere malo: resistere enim est contrapugnare: et hoc est plusquam est contrapugnare: et hoc est plusquam malum repellere, quia contrapugnare est malum repellere, quia contrapugnare est pugnando velle malum inferre, quod so- pugnando velle malum inferre, quod so- nat appetitum vindictæ, et libidinem de- nat appetitum vindictæ, et libidinem de- struendi inimicum. struendi inimicum.

Sed tunc quæritur, utrum quod hic di- Sed tunc quæritur, utrum quod hic di- cit, sit præceptum, vel consilium ? Si cit, sit præceptum, vel consilium ? Si est præceptum, tunc omnes tenentur ad est præceptum, tunc omnes tenentur ad istud, et hoc esset grave. Si autem est istud, et hoc esset grave. Si autem est consilium, tunc videtur quod nullus ad consilium, tunc videtur quod nullus ad hoc tenetur, nisi qui ad hoc consilium, hoc tenetur, nisi qui ad hoc consilium, se specialiter obligavit: quia ex hoc quod se specialiter obligavit: quia ex hoc quod homo obligat se ad unum consilium, homo obligat se ad unum consilium, non propter hoc tenetur ad aliud, nisi non propter hoc tenetur ad aliud, nisi specialiter se obliget ad illud: et tunc specialiter se obliget ad illud: et tunc hoc non erit impletio legis, quia lex pro- hoc non erit impletio legis, quia lex pro- ponitur omnibus, sed erit instructio pau- ponitur omnibus, sed erit instructio pau- corum. RESPONSIO est, quod est præce- corum. RESPONSIO est, quod est præce-

216 216

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ptum hoc modo quo expositum est: quia ptum hoc modo quo expositum est: quia etiam quando aliquis vim repellendo ex- etiam quando aliquis vim repellendo ex- cludit malum, non facit hoc resistendo cludit malum, non facit hoc resistendo malo secundum animum, sed potius ut malo secundum animum, sed potius ut illi (alias, ille) caveat qui malum inferre illi (alias, ille) caveat qui malum inferre nititur, et sibi : illi specialiter, ne incidat nititur, et sibi : illi specialiter, ne incidat in grande peccatum et sibi temporali- in grande peccatum et sibi temporali- ter, ne amittat vel corpus, vel alia in ob- ter, ne amittat vel corpus, vel alia in ob- sequium Christi conservanda. sequium Christi conservanda.

: :

Sic igitur Christus dicit: «Non restitere Sic igitur Christus dicit: «Non restitere malo. » I Machab. 11, 40 : Si non pugnave- malo. » I Machab. 11, 40 : Si non pugnave- rimus adversus gentes pro animabus no- rimus adversus gentes pro animabus no- stris, et justificationibus nostris, nunc stris, et justificationibus nostris, nunc citius disperdent nos a terra. Numer. citius disperdent nos a terra. Numer. xxv, 17 et 18 Hostes vos sentiant Ma- xxv, 17 et 18 Hostes vos sentiant Ma- dianitæ, et percutite eos : quia et ipsi ho- dianitæ, et percutite eos : quia et ipsi ho- stiliter egerunt contra vos. Ad Roman. stiliter egerunt contra vos. Ad Roman. XIII, 3 et 4 Vis non timere potestatem ? XIII, 3 et 4 Vis non timere potestatem ? Bonum fac, et habebis laudem ex illa. Bonum fac, et habebis laudem ex illa. Dei enim minister est tibi in bonum. Si Dei enim minister est tibi in bonum. Si autem malum feceris, time: non enim sine autem malum feceris, time: non enim sine causa gladium portat. Dei enim minister causa gladium portat. Dei enim minister est, vindex in iram ei qui malum agit. est, vindex in iram ei qui malum agit. Ex omnibus his accipitur, quod aliud Ex omnibus his accipitur, quod aliud est resistere malo, et aliud repellere vio- est resistere malo, et aliud repellere vio- lentiam quia resistere malo est ex libi- lentiam quia resistere malo est ex libi- dine se vindicandi contrapugnare usque dine se vindicandi contrapugnare usque ad perfectæ vindicta consecutionem : ad perfectæ vindicta consecutionem : unde etiam sæpe pugnat posteaquam unde etiam sæpe pugnat posteaquam cessavit violentia adversarii: sed vim cessavit violentia adversarii: sed vim repellere est nocumentum tam adversarii repellere est nocumentum tam adversarii quam proprium declinare ex compassione quam proprium declinare ex compassione adversarii et suiipsius: et ideo non con- adversarii et suiipsius: et ideo non con- trapugnat (alias, repugnat) nisi quando trapugnat (alias, repugnat) nisi quando fit violentia, et non habetur alia nisi fit violentia, et non habetur alia nisi manus defensio. manus defensio.

: :

« Sed si quis te percuserit in dex- « Sed si quis te percuserit in dex- teram maxillam tuam, præbe illi et teram maxillam tuam, præbe illi et alteram. » alteram. »

Hic tangit malum, quod inferri potest Hic tangit malum, quod inferri potest secundum triplicem differentiam, sicut secundum triplicem differentiam, sicut dicit Glossa secundum læsionem corpo- dicit Glossa secundum læsionem corpo- rum, secundum angariam servitiorum, rum, secundum angariam servitiorum, et secundum oblationem rerum. Et hæc et secundum oblationem rerum. Et hæc patent per ordinem in littera. patent per ordinem in littera.

De læsione autem corporum dicit, quæ De læsione autem corporum dicit, quæ major est: major est:

« Si quis te percusserit in dexteram « Si quis te percusserit in dexteram maxillam tuam. » maxillam tuam. »

Hic quæritur, quare in læsione corpo- Hic quæritur, quare in læsione corpo- ris potius tangit percussionem maxillæ, ris potius tangit percussionem maxillæ, quam alterius partis corporis ? Et di- quam alterius partis corporis ? Et di- cendum, quod monendo ad patientiam cendum, quod monendo ad patientiam omnes, nominat maxillam: quia in fa- omnes, nominat maxillam: quia in fa- cie est, et percussio est ibi, et probrum, cie est, et percussio est ibi, et probrum, et pœna, et visa: quia si retro percute- et pœna, et visa: quia si retro percute- ret, non videretur ictus. Sed modo per- ret, non videretur ictus. Sed modo per- cutitur ante oculos, et prævidetur ictus: cutitur ante oculos, et prævidetur ictus: et in illa prævisione componitur animus et in illa prævisione componitur animus ad patientiam pœnæ et ad sustinentiam ad patientiam pœnæ et ad sustinentiam vituperii. Thren. III, 30: Dabit percu- vituperii. Thren. III, 30: Dabit percu- tienti se maxillam, saturabitur oppro- tienti se maxillam, saturabitur oppro- briis. Job, xvi, 11: Exprobrantes per- briis. Job, xvi, 11: Exprobrantes per- cusserunt maxillam meam. cusserunt maxillam meam.

" Præbe ei et alteram. >> " Præbe ei et alteram. >>

Isa. L, 6 Corpus meum dedi percu- Isa. L, 6 Corpus meum dedi percu- tientibus, et genas meas vellentibus. II ad tientibus, et genas meas vellentibus. II ad Corinth. x1, 20: Sustinetis si quis vos Corinth. x1, 20: Sustinetis si quis vos in servitutem redigit, si quis devorat, si in servitutem redigit, si quis devorat, si quis accipit, si quis extollitur, si quis in quis accipit, si quis extollitur, si quis in faciem vos cædit. faciem vos cædit.

: :

Sed contra, Joan. XIX, 23, non præ- Sed contra, Joan. XIX, 23, non præ- buit Christus alteram, sed corripuit per- buit Christus alteram, sed corripuit per- cutientem, dicens: Simale locutus sum, cutientem, dicens: Simale locutus sum, testimonium perhibe de malo si autem testimonium perhibe de malo si autem bene, quid me cædis ? Act. XXIII, 2 et 3 : bene, quid me cædis ? Act. XXIII, 2 et 3 : Princeps Sacerdotum Ananias præcepit Princeps Sacerdotum Ananias præcepit adstantibus sibi percutere os ejus. Tunc adstantibus sibi percutere os ejus. Tunc Paulus dixit ad eum : Percutiet te Deus, Paulus dixit ad eum : Percutiet te Deus, paries dealbate. Cum igitur Christi actio paries dealbate. Cum igitur Christi actio sit nobis instructio, et exempla Sancto- sit nobis instructio, et exempla Sancto- rum imitari debeamus, videtur quod rum imitari debeamus, videtur quod non debemus præbere alteram, sed corri- non debemus præbere alteram, sed corri- pere percutientem, et contra maledi- pere percutientem, et contra maledi-

cere. cere.

Ad hoc dicendum quod ex æquanimi- Ad hoc dicendum quod ex æquanimi- tate animi semper debemus esse parati tate animi semper debemus esse parati recipere ictum secundum, et tertium, et recipere ictum secundum, et tertium, et sic deinceps. Sed in exteriori exhibitione sic deinceps. Sed in exteriori exhibitione distinguendum aut enim prævalet ma- distinguendum aut enim prævalet ma- litia, aut non. Si non prævalet possumus litia, aut non. Si non prævalet possumus excludere violentiam: si autem præva- excludere violentiam: si autem præva- let malitia, ex charitate corripienda est, let malitia, ex charitate corripienda est,

IN EVANG. MATTHÆI, V-39, 40. IN EVANG. MATTHÆI, V-39, 40.