192 192

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

filium in conspectu patris sui. Isa. 111, filium in conspectu patris sui. Isa. 111, 14: Rapina pauperum in domo vestra. 14: Rapina pauperum in domo vestra.

« Ante altare. » « Ante altare. »

Non referas domum. Unde, Daniel, v, 1 Non referas domum. Unde, Daniel, v, 1 et seq., damnatur Balthassar a regno si- et seq., damnatur Balthassar a regno si- mul, et vita depositus, eo quod vasa Deo mul, et vita depositus, eo quod vasa Deo oblata in usus suos deputavit. oblata in usus suos deputavit.

« Et vade. » « Et vade. »

Hic tangit reconciliationem, quæ facit Hic tangit reconciliationem, quæ facit oblationem placabilem. Quamdiu enim oblationem placabilem. Quamdiu enim adversarium tuum juste audit lamentan- adversarium tuum juste audit lamentan- tem, non recipit munus tuum: quia ali- tem, non recipit munus tuum: quia ali- ter assisteret duobus adversariis, et esset ter assisteret duobus adversariis, et esset divisus in seipso, quod fieri non potest. divisus in seipso, quod fieri non potest. Imo dicet tibi illud Malach. 1, 10: Non Imo dicet tibi illud Malach. 1, 10: Non est mihi voluntas in vobis, dicit Dominus est mihi voluntas in vobis, dicit Dominus exercituum et munus non suscipiam de exercituum et munus non suscipiam de manu vestra. Et illud, ibidem, II, 13: manu vestra. Et illud, ibidem, II, 13: Operiebatis lacrymis altare Domini, Operiebatis lacrymis altare Domini, quando adversarius lamentatur ante me. quando adversarius lamentatur ante me.

« Vade prius. » « Vade prius. »

Hic tangit duo quæsitionem adversa- Hic tangit duo quæsitionem adversa- rii, et reconciliationem. rii, et reconciliationem. Quæsitionem dicit : Quæsitionem dicit :

<< Vade prius. » << Vade prius. »

Hoc est, vade prior ad eum prius Hoc est, vade prior ad eum prius passibus pedis, si presens, vel vicinus est. passibus pedis, si presens, vel vicinus est. Passibus autem devotionis et firmi pro- Passibus autem devotionis et firmi pro- positi placationis, si est absens, et longe positi placationis, si est absens, et longe est quia ridiculum esset tamdiu dimit- est quia ridiculum esset tamdiu dimit- tere oblationem, donec redires a longe tere oblationem, donec redires a longe agente fratre adversario. Vade ergo, ut agente fratre adversario. Vade ergo, ut dictum est, prior ad eum. Genes. L, 17: dictum est, prior ad eum. Genes. L, 17: Obsecro ut obliviscaris sceleris fratrum Obsecro ut obliviscaris sceleris fratrum tuorum, et peccati atque malitiæ quam tuorum, et peccati atque malitiæ quam exercuerunt in te. Augustinus in Regula: exercuerunt in te. Augustinus in Regula: << Melior est, qui quamvis ira sæpe ten- << Melior est, qui quamvis ira sæpe ten- « tatur, tamen impetrare festinat, ut sibi « tatur, tamen impetrare festinat, ut sibi « dimittat, cui se fecisse agnoscit injuriam, « dimittat, cui se fecisse agnoscit injuriam,

1 Matth. vi, 12: Sicut et nos dimittimus debito- 1 Matth. vi, 12: Sicut et nos dimittimus debito-

« quam qui tardius irascitur, et ad ve- « quam qui tardius irascitur, et ad ve- « niam petendam difficilius inclinatur. » « niam petendam difficilius inclinatur. » « Reconciliari fratri tuo. » « Reconciliari fratri tuo. »

Satisfaciendo, si potes: vel saltem pe- Satisfaciendo, si potes: vel saltem pe- tendo veniam, si aliter satisfacere non tendo veniam, si aliter satisfacere non vales. Nam cum possis satisfacere, ridi- vales. Nam cum possis satisfacere, ridi- culum est per solam veniam peccatum culum est per solam veniam peccatum putare abolere. Si enim tunc reconciliari putare abolere. Si enim tunc reconciliari nollet offensus frater, non ipse ex tunc nollet offensus frater, non ipse ex tunc adversus te, sed tu inciperes habere ali- adversus te, sed tu inciperes habere ali- quid adversus eum. Matth. xviii, 22: quid adversus eum. Matth. xviii, 22: Non dico tibi, Petre, usque septies, sed Non dico tibi, Petre, usque septies, sed usque septuagies septies. Luc. XI, 4 : Si- usque septuagies septies. Luc. XI, 4 : Si- quidem et ipsi dimittimus omni debenti quidem et ipsi dimittimus omni debenti nobis. Luc. vII, 42: Non habentibus il- nobis. Luc. vII, 42: Non habentibus il- lis unde redderent, donavit utrisque. lis unde redderent, donavit utrisque.

«< Et tunc veniens offeres munus «< Et tunc veniens offeres munus tuum. » tuum. »

Ecce depositio odii fraterni facit obla- Ecce depositio odii fraterni facit obla- tionem placabilem. tionem placabilem.

Et hoc est: Et hoc est:

<< Et tunc veniens. » << Et tunc veniens. »

Et notantur duo appropinquatio Dei Et notantur duo appropinquatio Dei per amorem fraternum, et acceptabilitas per amorem fraternum, et acceptabilitas muneris. muneris.

De primo dicit : De primo dicit :

« Et tunc veniens, »> « Et tunc veniens, »>

Accedendo ad Deum, qui prius per Accedendo ad Deum, qui prius per odium fraternum recessisti. I Joan. 11, 11: odium fraternum recessisti. I Joan. 11, 11: Qui odit fratrem suum, in tenebris est, Qui odit fratrem suum, in tenebris est, et in tenebris ambulat, et nescit quo eat : et in tenebris ambulat, et nescit quo eat : quia tenebræ obcæcaverunt oculos ejus. quia tenebræ obcæcaverunt oculos ejus. Et de hoc dicit in ista eadem epistola, Et de hoc dicit in ista eadem epistola, 111, 15, quod homicida est, ad minus 111, 15, quod homicida est, ad minus voluntate quia vel quærit suscipere vi- voluntate quia vel quærit suscipere vi- tam, aut id quod sustentat vitam, bona tam, aut id quod sustentat vitam, bona fortunæ, aut id sine quo non valet vita, fortunæ, aut id sine quo non valet vita, quod est honor, vel fama. quod est honor, vel fama. Tunc ergo deposito odio, Tunc ergo deposito odio,

ribus nostris. ribus nostris.

15 15

IN EVANG. MATTHÆI, V-25. IN EVANG. MATTHÆI, V-25.

« Offeres munus tuum, » « Offeres munus tuum, »

Et acceptabile erit: quia tunc est sacri- Et acceptabile erit: quia tunc est sacri- ficium justitiæ, quando fueris justifica- ficium justitiæ, quando fueris justifica- tus. Psal. L, 21 Acceptabis sacrifi- tus. Psal. L, 21 Acceptabis sacrifi- cium justitiæ, oblationes et holocausta. cium justitiæ, oblationes et holocausta. Isa. LVI, 7 Holocausta eorum, et victimæ Isa. LVI, 7 Holocausta eorum, et victimæ eorum placebunt mihi super altari meo. eorum placebunt mihi super altari meo.

« Esto consentiens adversario tuo « Esto consentiens adversario tuo cito dum es in via cum eo. » cito dum es in via cum eo. »

« Esto consentiens. » Exclusa ira, et « Esto consentiens. » Exclusa ira, et deposito odio per reconciliationem. Ad deposito odio per reconciliationem. Ad hoc quod ex corde numquam procuretur hoc quod ex corde numquam procuretur nocumentum proximi, oportet perfectum nocumentum proximi, oportet perfectum intervenire amicitiæ consensum: et de intervenire amicitiæ consensum: et de hoc loquitur hic, et tangit duo: invita- hoc loquitur hic, et tangit duo: invita- tionem ad consensum amicitiæ : et quia tionem ad consensum amicitiæ : et quia lex cogit per poenam, ideo in secundo in- lex cogit per poenam, ideo in secundo in- ducit poenam, ducit poenam, si non consentiat, ibi, « Ne si non consentiat, ibi, « Ne forte. » forte. »

Circa primum tangit duo: invitatio- Circa primum tangit duo: invitatio- nem ad consensum, et quando valet con- nem ad consensum, et quando valet con- sensus cum adversario. sensus cum adversario.

De primo dicit: De primo dicit:

« Esto consentiens. » « Esto consentiens. » Et subjungit cui: quia, Et subjungit cui: quia,

« Adversario tuo. » « Adversario tuo. »

Hoc est, ei qui habuit adversum te ali- Hoc est, ei qui habuit adversum te ali- quid et est consensus iste per exhibitio- quid et est consensus iste per exhibitio- nem amicitiæ. Quia sicut dicit Tullius in nem amicitiæ. Quia sicut dicit Tullius in libro de Amicitia : « Amicorum est idem libro de Amicitia : « Amicorum est idem « velle et idem nolle. » Ad Roman. XII, « velle et idem nolle. » Ad Roman. XII, 16 Idipsum invicem sentientes, etc. Ad 16 Idipsum invicem sentientes, etc. Ad Hebr. XIII, 1 et 2: Charitas fraternitatis Hebr. XIII, 1 et 2: Charitas fraternitatis maneat in vobis: et hospitalitatem nolite maneat in vobis: et hospitalitatem nolite oblivisci talibus enim hostiis promere- oblivisci talibus enim hostiis promere- tur Deus. Quædam tamen Glossæ dicunt, tur Deus. Quædam tamen Glossæ dicunt, adversarium, sermonem divinum, qui adversarium, sermonem divinum, qui monet nos de charitate fraterna, cui non monet nos de charitate fraterna, cui non debemus recalcitrare, sed consentire. debemus recalcitrare, sed consentire. Act. 1x, 5 Durum est tibi contra sti- Act. 1x, 5 Durum est tibi contra sti- mulum calcitrare. Sed prima expositio mulum calcitrare. Sed prima expositio litteralior est, et melior. litteralior est, et melior.

XX XX

<< Cito. » << Cito. »

193 193

Ut non quæras moram, et procrasti- Ut non quæras moram, et procrasti- nes consensum. Eccli. v, 8 et 9: Non nes consensum. Eccli. v, 8 et 9: Non tardes converti ad Dominum, et ne diffe- tardes converti ad Dominum, et ne diffe- ras de die in diem : subito enim veniet ras de die in diem : subito enim veniet ira illius, et in tempore vindictæ disper- ira illius, et in tempore vindictæ disper- det te. Sophon. 11, 14: Vox cantantis in det te. Sophon. 11, 14: Vox cantantis in fenestra, corvus in superliminari, quo- fenestra, corvus in superliminari, quo- niam attenuabo robor ejus. Corvus can- niam attenuabo robor ejus. Corvus can- tat cras cras in superliminari ostii sen- tat cras cras in superliminari ostii sen- suum, donec robur attenuatur, ita quod suum, donec robur attenuatur, ita quod converti non poterit. converti non poterit.

<< Dum es in via cum eo. >> << Dum es in via cum eo. >>

In via esse est in hac luce adhuc cum In via esse est in hac luce adhuc cum eo vivere quia in nocte mortis itur ad eo vivere quia in nocte mortis itur ad domum æternitatis. Eccle. ix, 10: Quod- domum æternitatis. Eccle. ix, 10: Quod- cumque facere potest manus tua, instan- cumque facere potest manus tua, instan- ter operare quia nec opus, nec ratio, ter operare quia nec opus, nec ratio, nec sapientia, nec scientia erunt apud in- nec sapientia, nec scientia erunt apud in- feros, quo tu properas. Joan. ix, 4: Ve- feros, quo tu properas. Joan. ix, 4: Ve- nit nox, quando nemo potest operari. nit nox, quando nemo potest operari. Luce ergo hujus mundi adhuc lucente Luce ergo hujus mundi adhuc lucente reconciliare ei. Ad Ephes. Iv, 26: Sol reconciliare ei. Ad Ephes. Iv, 26: Sol non occidat super iracundiam vestram. non occidat super iracundiam vestram. Levit. xix, Levit. xix, 17 Non oderis fratrem 17 Non oderis fratrem tuum in corde tuo. Genes. XLV, 24: Ne tuum in corde tuo. Genes. XLV, 24: Ne irascamini in via. irascamini in via.

« Ne forte tradat te adversarius judi- « Ne forte tradat te adversarius judi- ci, et judex tradat te ministro et in ci, et judex tradat te ministro et in carcerem mittaris. » carcerem mittaris. »

Ecce tangit comminationem pœnæ. Ecce tangit comminationem pœnæ. Et tangit tria scilicet reatum judici Et tangit tria scilicet reatum judici tradentem, judicem tortori committen- tradentem, judicem tortori committen- tem, et carcerem. tem, et carcerem.

Reatum tangit duobus modis: innuit Reatum tangit duobus modis: innuit enim in casu possibilitatem eminere per enim in casu possibilitatem eminere per hoc quod dicit: hoc quod dicit:

<< Ne forte. » << Ne forte. »

Si enim adversarius ante reconciliatio- Si enim adversarius ante reconciliatio- nem a via decidit per mortem, qui tamen nem a via decidit per mortem, qui tamen in veritate aliquid adversum nos habuit, in veritate aliquid adversum nos habuit, posset aliquis credere quod tunc neces- posset aliquis credere quod tunc neces-

13 13

194 194

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

sario judici propter injuriam illatam es- sario judici propter injuriam illatam es- semus tradendi. Et ideo per adverbium semus tradendi. Et ideo per adverbium eventum significans, dicit : « Ne forte : » eventum significans, dicit : « Ne forte : » quia potest contingere, si non doles (alias, quia potest contingere, si non doles (alias, deles) per poenitentiam, quod tradet : si deles) per poenitentiam, quod tradet : si autem poenitueris, non tradet, Sic enim autem poenitueris, non tradet, Sic enim multi Christo homini injurias inferentes multi Christo homini injurias inferentes poenitentia diluerunt, sicut dixit Petrus poenitentia diluerunt, sicut dixit Petrus ad Judæos, Act. III, 19: Poenitemini igi- ad Judæos, Act. III, 19: Poenitemini igi- tur, et convertimini, ut deleantur peccata tur, et convertimini, ut deleantur peccata vestra. Isa. LV, 7: Derelinquat impius vestra. Isa. LV, 7: Derelinquat impius viam suam, et vir iniquus cogitationes viam suam, et vir iniquus cogitationes suas, et revertatur ad Dominum, et mise- suas, et revertatur ad Dominum, et mise- rebitur ejus et ad Deum nostrum, quo- rebitur ejus et ad Deum nostrum, quo- niam multus est ad ignoscendum: præ- niam multus est ad ignoscendum: præ- cipue autem quando homo deposita ira cipue autem quando homo deposita ira et inimicitia convertitur ad charitatem : et inimicitia convertitur ad charitatem : quia, I Petr. iv, 8, dicitur, quod charitas quia, I Petr. iv, 8, dicitur, quod charitas operit multitudinem peccatorum. Pro- operit multitudinem peccatorum. Pro- verb. x, 12 Universa delicta operit verb. x, 12 Universa delicta operit charitas. Luc. VII, 47 Remittuntur ei charitas. Luc. VII, 47 Remittuntur ei peccata multa, quoniam dilexit multum. peccata multa, quoniam dilexit multum. Cui autem minus dimittitur, minus di- Cui autem minus dimittitur, minus di- ligit. ligit.

« Tradat te adversarius judici. » « Tradat te adversarius judici. »

Hæc traditio intelligitur per interpel- Hæc traditio intelligitur per interpel- lationem apud judicem de injuria illata, lationem apud judicem de injuria illata, de qua non satisfecimus per consensum de qua non satisfecimus per consensum adversarii, nec per poenitentiam, si cum adversarii, nec per poenitentiam, si cum adversario propter absentiam, vel mor- adversario propter absentiam, vel mor- tem consentire non potuimus. Luc. xvIII, tem consentire non potuimus. Luc. xvIII, 7 et 8 Deus non faciet vindictam 7 et 8 Deus non faciet vindictam electorum suorum, clamantium ad se die electorum suorum, clamantium ad se die ac nocte, et patientiam habebit in illis? ac nocte, et patientiam habebit in illis? Dico vobis, quia cito faciet vindictam il- Dico vobis, quia cito faciet vindictam il- lorum. Apocal. VI, 10 : Usquequo, Do- lorum. Apocal. VI, 10 : Usquequo, Do- mine, (sanctus et verus) non judicas, et mine, (sanctus et verus) non judicas, et non vindicas sanguinem nostrum de iis non vindicas sanguinem nostrum de iis qui habitant in terra? qui habitant in terra?

« Et judex tradat te ministro. »> « Et judex tradat te ministro. »>

Ecce secundum, ubi condemnatus a Ecce secundum, ubi condemnatus a judice traditur tortori ministro pœna- judice traditur tortori ministro pœna- rum. Est autem duplex minister secun- rum. Est autem duplex minister secun-

1 Matth. xxv, 41. 1 Matth. xxv, 41.

dum duplicis pœnæ condemnationem : dum duplicis pœnæ condemnationem : condemnatur enim ad pœnam, quæ est condemnatur enim ad pœnam, quæ est in separatione a Deo et consortio electo- in separatione a Deo et consortio electo- rum et omnis boni et hoc fit per mini- rum et omnis boni et hoc fit per mini- strum bonum Angelum. Matth. xi, 41: strum bonum Angelum. Matth. xi, 41: Mittet Filius hominis Angelos suos, et Mittet Filius hominis Angelos suos, et colligent de regno ejus omnia scandala. colligent de regno ejus omnia scandala. Condemnatur etiam ad pœnam carceris Condemnatur etiam ad pœnam carceris et ignis inferni et hoc per malos Ange- et ignis inferni et hoc per malos Ange- los, ministros pœnarum, quibus traditur, los, ministros pœnarum, quibus traditur, cum dicitur Discedite a me, maledicti, cum dicitur Discedite a me, maledicti, in ignem æternum, qui paratus est dia- in ignem æternum, qui paratus est dia- bolo, et angelis ejus'. bolo, et angelis ejus'.

« Et in carcerem mittaris. » « Et in carcerem mittaris. »

Ecce tertium, conclusio carceris. Ecce tertium, conclusio carceris. Tangit duo conclusionem carceris, et Tangit duo conclusionem carceris, et diuturnitatem detentionis. diuturnitatem detentionis.

Primum tangit, cum dicit: Primum tangit, cum dicit:

« In carcerem mittaris. >> « In carcerem mittaris. >>

Hoc est, in infernum detrudaris. Isa. Hoc est, in infernum detrudaris. Isa. XXIV, 22 Congregabuntur in congrega- XXIV, 22 Congregabuntur in congrega- tione unius fascis in lacum, et clauden- tione unius fascis in lacum, et clauden- tur ibi in carcerem. Matth. XXII, 13 : Li- tur ibi in carcerem. Matth. XXII, 13 : Li- gatis manibus et pedibus ejus, mittite gatis manibus et pedibus ejus, mittite eum in tenebras exteriores: ibi erit fletus eum in tenebras exteriores: ibi erit fletus et stridor dentium, hoc est, in carcerem et stridor dentium, hoc est, in carcerem tenebrosum. tenebrosum.

« Amen dico tibi, non exies inde, « Amen dico tibi, non exies inde, donec reddas novissimum quadran- donec reddas novissimum quadran- tem. » tem. »

Secundum est, in quo tangit diuturni- Secundum est, in quo tangit diuturni-

tatem detentionis. tatem detentionis.

Et dicit duo: confirmationem dicti, ut Et dicit duo: confirmationem dicti, ut magis timeatur, cum dicit : « Amen dico magis timeatur, cum dicit : « Amen dico tibi. » tibi. »

Apocal. xx, 6: Ilæc verba fidelissima Apocal. xx, 6: Ilæc verba fidelissima sunt, et vera. II ad Corinth. 1, 18: Non sunt, et vera. II ad Corinth. 1, 18: Non est in illo Est, et Non: sed est in illo Est, est in illo Est, et Non: sed est in illo Est, hoc est, conformata veritas est in illo. hoc est, conformata veritas est in illo.

20 20

« Non exies inde. » « Non exies inde. »

IN EVANG. MATTHÆI, V-26. IN EVANG. MATTHÆI, V-26.

Secundo, tangit firmitatem carceris. Secundo, tangit firmitatem carceris. Unde, Isa. xxx, 33, dicitur quod Tophet, Unde, Isa. xxx, 33, dicitur quod Tophet, quæ est infernus, est profunda, et dila- quæ est infernus, est profunda, et dila-

tata 1. tata 1.

« Donec reddas. » « Donec reddas. »

Si carcer est infernus purgatorii, tunc Si carcer est infernus purgatorii, tunc reddes luendo pœnas: si autem carcer reddes luendo pœnas: si autem carcer est infernus gehennæ, tunc reddes in æter- est infernus gehennæ, tunc reddes in æter- num poenas luendo, sicut fur luendo pœ- num poenas luendo, sicut fur luendo pœ- nas reddit furtum, in cruce pendendo. nas reddit furtum, in cruce pendendo. Job, xx, 18 Luet quæ fecit omnia, nec Job, xx, 18 Luet quæ fecit omnia, nec tamen consumetur: juxta multitudinem tamen consumetur: juxta multitudinem adinventionum suarum, sic et sustine- adinventionum suarum, sic et sustine- bit. Apocal. xv, 6 et 7 : Reddite illi sic- bit. Apocal. xv, 6 et 7 : Reddite illi sic- ut et ipsa reddidit vobis: et duplicate ut et ipsa reddidit vobis: et duplicate duplicia secundum opera ejus: in poculo, duplicia secundum opera ejus: in poculo, quo miscuit, miscete illi duplum. Quan- quo miscuit, miscete illi duplum. Quan- tum glorificavit se, et in deliciis fuit, tum glorificavit se, et in deliciis fuit, tantum date illi tormentum et luctum. tantum date illi tormentum et luctum.

<< Novissimum quadrantem. » << Novissimum quadrantem. »

Exponitur in Glossa pro eo quod novis- Exponitur in Glossa pro eo quod novis- simum est in nobis, quod est causa pec- simum est in nobis, quod est causa pec- candi et hoc est terrenitas cordis nostri. candi et hoc est terrenitas cordis nostri. Primum enim est ignis, quo significatur Primum enim est ignis, quo significatur charitas, qua mundamur, et non inqui- charitas, qua mundamur, et non inqui- namur delictis. Matth. II, 11: Ipse vos namur delictis. Matth. II, 11: Ipse vos baptizabit in Spiritu sancto et igni. Se- baptizabit in Spiritu sancto et igni. Se- cundum est aer, quo significatur Spiri- cundum est aer, quo significatur Spiri- tus a quo est vita spiritualis: quia Spi- tus a quo est vita spiritualis: quia Spi- ritus est qui vivificat 2. A quo iterum non ritus est qui vivificat 2. A quo iterum non inquinamur, sed mundamur: quia Spi- inquinamur, sed mundamur: quia Spi- ritu condelectamur legi Dei secundum in- ritu condelectamur legi Dei secundum in- teriorem hominem 3. Tertium est aqua, teriorem hominem 3. Tertium est aqua, qua abluimur. Joan. III, 5: Nisi quis re- qua abluimur. Joan. III, 5: Nisi quis re- natus fuerit ex aqua, et Spiritu sancto, natus fuerit ex aqua, et Spiritu sancto, non potest introire in regnum Dei. non potest introire in regnum Dei. Quartum relinquitur, terra, nullius sa- Quartum relinquitur, terra, nullius sa- cramenti materia, nec aliquid faciens in cramenti materia, nec aliquid faciens in sacramentis quæ sua gravitate depri- sacramentis quæ sua gravitate depri- mit in peccatum, secundum quod dici- mit in peccatum, secundum quod dici-

1 Isa. xxx,33: Præparata est ab heri Tophet, 1 Isa. xxx,33: Præparata est ab heri Tophet, a rege præparata, profunda, et dilatata. a rege præparata, profunda, et dilatata.

IV, IV,

195 195

tur, Genes. II, 19: Pulvis es, et in pul- tur, Genes. II, 19: Pulvis es, et in pul- verum reverteris: passibus peccatorum. verum reverteris: passibus peccatorum. Psal. 3 Filii hominum, usquequo Psal. 3 Filii hominum, usquequo gravi corde? ut quid diligitis vanitatem gravi corde? ut quid diligitis vanitatem et quæritis mendacium? Job, iv, 19: et quæritis mendacium? Job, iv, 19: Qui terrenum habent fundamentum, Qui terrenum habent fundamentum, consumentur velut a tinea. Terrena igi- consumentur velut a tinea. Terrena igi- tur materies, quæ quarta est, in nobis tur materies, quæ quarta est, in nobis causat peccata et illa solvere per pœ- causat peccata et illa solvere per pœ- nas habemus in inferno, nisi dum in via nas habemus in inferno, nisi dum in via sumus, charitate Dei et proximi ea ope- sumus, charitate Dei et proximi ea ope- riamus. riamus.

Et licet hæc sit expositio Sanctorum, Et licet hæc sit expositio Sanctorum, tamen litteralius exponi potest, dicendo tamen litteralius exponi potest, dicendo quod quadrans est quarta pars peccati, quod quadrans est quarta pars peccati, de quo locutus est Dominus. Et hic qua- de quo locutus est Dominus. Et hic qua- drans est commotio animi, ad signum drans est commotio animi, ad signum indignationis non procedens : quem di- indignationis non procedens : quem di- xit esse reum judicio. Alius autem qua- xit esse reum judicio. Alius autem qua- drans est ira, ad signum indignationis drans est ira, ad signum indignationis procedens, sive indignatio (alias, com- procedens, sive indignatio (alias, com- motio). Et tertius quadrans est ira, infe- motio). Et tertius quadrans est ira, infe- rens extra in verbis convicium. Et quar- rens extra in verbis convicium. Et quar- tus quadrans est ira, nocumentum infe- tus quadrans est ira, nocumentum infe- rens per opus post convicium. Sed et in rens per opus post convicium. Sed et in omni peccato sunt isti quadrantés con- omni peccato sunt isti quadrantés con- stituentes ipsum, quando perficitur. Pri- stituentes ipsum, quando perficitur. Pri- mus enim est conceptio cum appetitu mus enim est conceptio cum appetitu illiciti secundus est suavis appetitus illiciti secundus est suavis appetitus et delectatio in libidine illiciti ter- et delectatio in libidine illiciti ter- tius est consensus: et quartus, opus, si tius est consensus: et quartus, opus, si adsit facultas : vel plena voluntas, si adsit facultas : vel plena voluntas, si non sit facultas perficiendi. Et in his qua- non sit facultas perficiendi. Et in his qua- drantibus novissimus dicitur, qui levius drantibus novissimus dicitur, qui levius est peccatum et ille est primus, quem est peccatum et ille est primus, quem tamen luere oportet in poenis. tamen luere oportet in poenis.

Attende autem, quod quadrans com- Attende autem, quod quadrans com- ponitur ex duobus minutis, ut dicit Glos- ponitur ex duobus minutis, ut dicit Glos- sa, quia conceptio cum appetitu illiciti sa, quia conceptio cum appetitu illiciti habet unum minutum, conceptum qui habet unum minutum, conceptum qui nuntiat illicitum, et alterum minutum, nuntiat illicitum, et alterum minutum, appetitum qui protendit desiderium in appetitum qui protendit desiderium in rem illicitam. rem illicitam.

Et hoc est, quod dicitur. Et hoc est, quod dicitur.

2 Joan. VI, 64. 2 Joan. VI, 64.

3 Ad Roman. VII, 22. 3 Ad Roman. VII, 22.

27 27

196 196

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

« Audistis quia dictum est anti- « Audistis quia dictum est anti- quis Non moechaberis. « quis Non moechaberis. «

Ordinat hic, et implet secundo prohi- Ordinat hic, et implet secundo prohi- bitionem mochiæ et patet ordo ex su- bitionem mochiæ et patet ordo ex su- perius dictis. Est autem intentio una in perius dictis. Est autem intentio una in omnibus his verbis legislatoris, videlicet omnibus his verbis legislatoris, videlicet intentionem sigillare in cordibus nostris, intentionem sigillare in cordibus nostris, ut tunc ex virtute informante animum ut tunc ex virtute informante animum tendamus contra illicitum. tendamus contra illicitum.

Cum autem matrimonium sit conjun- Cum autem matrimonium sit conjun- ctio maris et fœminæ legitima, individuæ ctio maris et fœminæ legitima, individuæ vitæ consuetudinem retinens actus pro- vitæ consuetudinem retinens actus pro- hibitus (quia contra leges est matrimo- hibitus (quia contra leges est matrimo- nii) dupliciter fuit matrimonio contrarius. nii) dupliciter fuit matrimonio contrarius. Legitimæ enim conjunctioni repugnat Legitimæ enim conjunctioni repugnat mochia et individuæ vitæ consuetudini mochia et individuæ vitæ consuetudini repugnat repudium et ideo duo hic in- repugnat repudium et ideo duo hic in- ducuntur, impletio scilicet prohibitionis ducuntur, impletio scilicet prohibitionis mochiæ, et impletio repudii, ibi, y. 31: mochiæ, et impletio repudii, ibi, y. 31: « Dictum est autem : Quicumqne dimise- « Dictum est autem : Quicumqne dimise- rit uxorem. » rit uxorem. »

Adhuc, prima pars dividitur in duas : Adhuc, prima pars dividitur in duas : in prohibitionem implendam, et in ipsam in prohibitionem implendam, et in ipsam impletionem, quam tangit, ibi, y. 28: impletionem, quam tangit, ibi, y. 28: « Ego autem dico vobis, quia omnis qui « Ego autem dico vobis, quia omnis qui

viderit mulierem. » viderit mulierem. »

In prima harum sunt duo paragraphi: In prima harum sunt duo paragraphi: mentio videlicet præcepti, et ipsum præ- mentio videlicet præcepti, et ipsum præ- ceptum prohibitionis. ceptum prohibitionis.

Mentionem autem facit dicendo: Mentionem autem facit dicendo:

« Audistis, etc. »> « Audistis, etc. »>

Et in hoc notantur tria: inexcusabi- Et in hoc notantur tria: inexcusabi- litas peccantium, modus et evidentia di- litas peccantium, modus et evidentia di- cti, et dispositio audientium. Inexcusabi- cti, et dispositio audientium. Inexcusabi- litas, quia ab antiquo dictum non pote- litas, quia ab antiquo dictum non pote- rat ignorari, et ideo nemo se per igno- rat ignorari, et ideo nemo se per igno-

« Dictum est. » « Dictum est. »

Ipsa rei evidentia, et clamore de cœlis Ipsa rei evidentia, et clamore de cœlis facto. Et ipsa rei evidentia dicit hoc om- facto. Et ipsa rei evidentia dicit hoc om- ni hominised quia exemplatum est ad ni hominised quia exemplatum est ad justitiam coeli, ideo dictum est istud de justitiam coeli, ideo dictum est istud de cœlo, quia nullus dubitat quin contineat cœlo, quia nullus dubitat quin contineat in se coeli justitiam quæ Deo placet. Quod in se coeli justitiam quæ Deo placet. Quod non est ita evidens in aliis. Ad Roman. non est ita evidens in aliis. Ad Roman. I, 20 et 21: Ita ut sint inexcusabiles, quia, I, 20 et 21: Ita ut sint inexcusabiles, quia, cum cognovissent Deum, non sicut Deum cum cognovissent Deum, non sicut Deum glorificaverunt. Et, ibidem, paulo infra, glorificaverunt. Et, ibidem, paulo infra, . 32: Qui cum justitiam Dei cognovis- . 32: Qui cum justitiam Dei cognovis- sent, non intellexerunt quoniam qui ta- sent, non intellexerunt quoniam qui ta- lia agunt, digni sunt morte. lia agunt, digni sunt morte.

Justitia enim Dei in decalogo ita est Justitia enim Dei in decalogo ita est evidens, quod omnis homo cognoscit evidens, quod omnis homo cognoscit

eam. eam.

« «

Antiquis. Antiquis.

» »

Antiqui sunt carnales, ut in præhabitis Antiqui sunt carnales, ut in præhabitis est ostensum, qui licet generatione car- est ostensum, qui licet generatione car- nali fuerint Israelitæ, tamen tota con- nali fuerint Israelitæ, tamen tota con- versatione fuerunt Egyptii et ideo talia versatione fuerunt Egyptii et ideo talia conveniebat eis dari mandata, quæ ma- conveniebat eis dari mandata, quæ ma- num cohiberent. Isa. XLVIII, 4: Scivi num cohiberent. Isa. XLVIII, 4: Scivi quia durus es tu, et nervus ferreus cer- quia durus es tu, et nervus ferreus cer- vix tua, et frons tua ærea. vix tua, et frons tua ærea.

«Non mochaberis. » «Non mochaberis. »

Ecce prohibitio, quæ cadebat super Ecce prohibitio, quæ cadebat super actum quem per se horret natura : quia actum quem per se horret natura : quia alia mandata non servassent. Et ideo, alia mandata non servassent. Et ideo, Jerem. xxx1, 32, ubi littera Hieronymi Jerem. xxx1, 32, ubi littera Hieronymi habet Pactum quod irritum fecerunt: habet Pactum quod irritum fecerunt: habet alia littera : « Ego neglexi eos. » habet alia littera : « Ego neglexi eos. » Et hanc inducit Apostolus, ad Hebr. vi, Et hanc inducit Apostolus, ad Hebr. vi, 9. Quia pro certo neglecti sunt, non ex 9. Quia pro certo neglecti sunt, non ex venissem, et locutus fuissem eis, pecca- negligentia legislatoris, sed ex conniven- venissem, et locutus fuissem eis, pecca- negligentia legislatoris, sed ex conniven- tum non haberent: nunc autem excusa- tia qua transivit cohibendo manum pro- tum non haberent: nunc autem excusa- tia qua transivit cohibendo manum pro- tionem non habent de peccato suo. tionem non habent de peccato suo. pter carnalitatem eorum. pter carnalitatem eorum. Modus autem dicendi et evidentia Modus autem dicendi et evidentia accipitur in hoc quod dicit: accipitur in hoc quod dicit:

rantiam excusare. Joan. rantiam excusare. Joan.

XV, XV,

22: Si non 22: Si non

Attende autem, quod licet horribilior Attende autem, quod licet horribilior actus sit sodomiæ, vel mollitiei, quam actus sit sodomiæ, vel mollitiei, quam mochiæ, tamen super illum non cadit mochiæ, tamen super illum non cadit

1 Ad Hebr. VIII, 9: Quoniam ipsi non perman- 1 Ad Hebr. VIII, 9: Quoniam ipsi non perman- serunt in testamento meo, et ego neglexi eos, dicit serunt in testamento meo, et ego neglexi eos, dicit

Dominus. Dominus.

IN EVANG. MATTHÆI, V-28. IN EVANG. MATTHÆI, V-28.

prohibitio quia natura etiam bestialis prohibitio quia natura etiam bestialis inclinat ad non faciendum illum: et ideo inclinat ad non faciendum illum: et ideo de illo non oportet fieri mentionem, sed de illo non oportet fieri mentionem, sed de inordinatione mochiæ, ubi servatur de inordinatione mochiæ, ubi servatur sexus, et corrumpitur ordo legis matri- sexus, et corrumpitur ordo legis matri- monii. monii.

« «

Ego autem dico vobis. >> Ego autem dico vobis. >>

Hic incipit implere prohibitionem : Hic incipit implere prohibitionem : et sicut in præhabitis, ita tangit hic tria, et sicut in præhabitis, ita tangit hic tria, exclusionem videlicet concupiscentiæ, exclusionem videlicet concupiscentiæ, quæ afficit suaviter in corde et exclu- quæ afficit suaviter in corde et exclu- sionem illius, quæ manifestatur in signo sionem illius, quæ manifestatur in signo sine opere inclinante ad mochiam : et sine opere inclinante ad mochiam : et exclusionem ejus, quæ jam operatur exclusionem ejus, quæ jam operatur aliquid ad mechandum: verbi gratia, aliquid ad mechandum: verbi gratia, est concupiscentia cordis, et est signum est concupiscentia cordis, et est signum adulterii in oculis, et est aliquid operis in adulterii in oculis, et est aliquid operis in corporalibus contactibus amplexuum et corporalibus contactibus amplexuum et osculorum et tactuum. De primo igitur osculorum et tactuum. De primo igitur dicit in prima parte. De secundo, ibi, dicit in prima parte. De secundo, ibi, . 29: « Quod si oculus tuus dexter scan- . 29: « Quod si oculus tuus dexter scan- dalizat te. » De tertia, ibi, y. 30: « Et dalizat te. » De tertia, ibi, y. 30: « Et si dextra manus, etc. » Et ista sunt circa si dextra manus, etc. » Et ista sunt circa opus coitus, et cum coitu faciunt qua- opus coitus, et cum coitu faciunt qua- tuor quadrantes ex quibus est pecca- tuor quadrantes ex quibus est pecca- tum, sicut habitum est in præhabitis de tum, sicut habitum est in præhabitis de ira. ira.

Circa primum dicit duo primo enim Circa primum dicit duo primo enim tangit dicendorum auctoritatem, et se- tangit dicendorum auctoritatem, et se- cundo, prohibitionis ponit impletionem. cundo, prohibitionis ponit impletionem. De primo: De primo:

« Ego autem dico. » « Ego autem dico. »

Quasi dicat Illud dictum est, qua Quasi dicat Illud dictum est, qua auctoritate? Mea: tamen non per me auctoritate? Mea: tamen non per me immediate, sed per Angelos. Sed, immediate, sed per Angelos. Sed,

« Ego dico. »> « Ego dico. »>

Isa. LII, 6 Propter hoc sciet populus Isa. LII, 6 Propter hoc sciet populus meus nomen meum in die illa quia meus nomen meum in die illa quia ego ipse qui loquebar, ecce adsum. ego ipse qui loquebar, ecce adsum.

1 Isa. xxv, 7 Dominus præcipitabit in monte 1 Isa. xxv, 7 Dominus præcipitabit in monte isto faciem vinculi colligati super omnes popu- isto faciem vinculi colligati super omnes popu-

Ad Hebr. 1, 2 Ad Hebr. 1, 2

197 197

Novissime, diebus istis Novissime, diebus istis locutus est nobis in Filio. Ad Galat. locutus est nobis in Filio. Ad Galat. III, 19 Ordinata per Angelos in manu III, 19 Ordinata per Angelos in manu mediatoris. Ad Hebr. 1, 2 et 3 : Si mediatoris. Ad Hebr. 1, 2 et 3 : Si enim qui per angelos dictus est sermo, enim qui per angelos dictus est sermo, factus est firmus, et omnis prævaricatio factus est firmus, et omnis prævaricatio et inobedientia accepit justam mercedis et inobedientia accepit justam mercedis retributionem quomodo nos effugie- retributionem quomodo nos effugie- mus, si tantam neglexerimus salutem? mus, si tantam neglexerimus salutem?

Sic ergo, Sic ergo,

« Ego dico vobis, » « Ego dico vobis, »

Novo et spirituali populo. Apocal. 11, Novo et spirituali populo. Apocal. 11, 29 et in, 22: Qui habet aurem, audiat 29 et in, 22: Qui habet aurem, audiat quid Spiritus dicat ecclesiis. quid Spiritus dicat ecclesiis.

« Quia omnis qui viderit mulie- « Quia omnis qui viderit mulie-

rem. » rem. »

Hic ponit prohibitionis expletionem. Hic ponit prohibitionis expletionem. Et tangit duo primo enim tangit Et tangit duo primo enim tangit concupiscentiam quam excludere inten- concupiscentiam quam excludere inten- dit secundo, excludit per exaggeratio- dit secundo, excludit per exaggeratio- nem concupiscentiam quam excludere nem concupiscentiam quam excludere intendit. intendit.

: :

Circa primum tangit duo per for- Circa primum tangit duo per for- mam moventem, et per motum, quia est mam moventem, et per motum, quia est a forma. a forma.

Tangendo autem formam moventem, Tangendo autem formam moventem, tangit quinque : tangit quinque :

Primo, generalitatem eorum quæ pas- Primo, generalitatem eorum quæ pas- sioni subjacent, cum dicit: sioni subjacent, cum dicit:

<< Omnis. >> << Omnis. >>

Quasi dicat Non distinguitur aliquis, Quasi dicat Non distinguitur aliquis, nec ex gradu honoris, nec conditione, nec ex gradu honoris, nec conditione, nec sexu, nec ætate: quia omnes cir- nec sexu, nec ætate: quia omnes cir- cumdati sunt hac infirmitate concupisci- cumdati sunt hac infirmitate concupisci- bilitatis, et similes sunt in ea. Quia pec- bilitatis, et similes sunt in ea. Quia pec- cati effectus, qui est fomes, est in cor- cati effectus, qui est fomes, est in cor- pore sicut languor naturæ: hæc enim est pore sicut languor naturæ: hæc enim est facies vinculi colligati, quod præcipita- facies vinculi colligati, quod præcipita- vit Dominus super omnes populos 1. vit Dominus super omnes populos 1. Il Paralip. in oratione Manassæ, in medio: Il Paralip. in oratione Manassæ, in medio:

los, etc. los, etc.

498 498

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD D. ALB. MAG. ORD. PRÆD

Incurvatus sum multo vinculo ferreo,... major est tentatio, ibi ponit Dominus Incurvatus sum multo vinculo ferreo,... major est tentatio, ibi ponit Dominus

et non est respiratio mihi. et non est respiratio mihi.

Secundo, dicit id quod nuntiat formam Secundo, dicit id quod nuntiat formam concupiscentiæ, cum dicit : concupiscentiæ, cum dicit :

« Qui viderit. » « Qui viderit. »

Visus enim nuntiat formam, quæ Visus enim nuntiat formam, quæ movet ad concupiscentiam : auditus movet ad concupiscentiam : auditus enim non nuntiat formam, sed nomen : enim non nuntiat formam, sed nomen : et hoc de se non movet, sed in quantum et hoc de se non movet, sed in quantum est significans formam quæ movet. Et est significans formam quæ movet. Et ideo non dicit : Qui audierit, nec dicit: ideo non dicit : Qui audierit, nec dicit: Qui olfecerit, quia olfactus circa mulieres Qui olfecerit, quia olfactus circa mulieres nihi nuntiat appetibile : et similiter nihi nuntiat appetibile : et similiter gustus. Tactus autem habet delectatio- gustus. Tactus autem habet delectatio- nem in cooperatione corporali, vel in nem in cooperatione corporali, vel in ipso opere coitus : sed solus visus nun- ipso opere coitus : sed solus visus nun- tiat formam pulchritudinis mulieris, quæ tiat formam pulchritudinis mulieris, quæ movet libidinem. movet libidinem.

Hujusmodi autem et alia causa est : Hujusmodi autem et alia causa est : quia videlicet visus plures differentias quia videlicet visus plures differentias repræsentat delectabilium, quam aliquis repræsentat delectabilium, quam aliquis aliorum sensuum per visum enim vi- aliorum sensuum per visum enim vi- demus colorem, figuram, compositionem demus colorem, figuram, compositionem membrorum, ornatum vestium, modum membrorum, ornatum vestium, modum incessus, gestus, et multa hujusmodi : incessus, gestus, et multa hujusmodi : quæ omnia movent concupiscentiam : quæ omnia movent concupiscentiam : et hoc non fit per alium aliquem sensum. et hoc non fit per alium aliquem sensum. Adhuc autem, quia visus etiam voca- Adhuc autem, quia visus etiam voca- tur interior imaginatio et cogitatio fœ- tur interior imaginatio et cogitatio fœ- minarum, quæ non sunt similia auditui, minarum, quæ non sunt similia auditui, vel alii sensui. His igitur de causis dici- vel alii sensui. His igitur de causis dici- tur: «Qui viderit. » tur: «Qui viderit. »

Sed incidit quæstio, quare potius lo- Sed incidit quæstio, quare potius lo- quitur de viro, dicens : « Qui viderit, » quitur de viro, dicens : « Qui viderit, » quam de muliere dicendo: quæ viderit? quam de muliere dicendo: quæ viderit? Et dicit Chrysostomus ad hoc, quod «< in Et dicit Chrysostomus ad hoc, quod «< in « hoc ad paria judicantur vir et mulier, « hoc ad paria judicantur vir et mulier, «sed propter dignitatem complexionis, «sed propter dignitatem complexionis, « omnis legislator præcepta dat viris, ut « omnis legislator præcepta dat viris, ut « per viros ad mulieres transeant. » « per viros ad mulieres transeant. » 1 ad Corinth. xiv, 35: Si quid volunt 1 ad Corinth. xiv, 35: Si quid volunt discere, domi viros suos interrogent. discere, domi viros suos interrogent. Posset tamen dici, quod tentatio major Posset tamen dici, quod tentatio major est in viro quam in muliere, licet in est in viro quam in muliere, licet in muliere resistentia sit minor et ubi muliere resistentia sit minor et ubi

1 Cf. II Reg. XI, 2 et seq. 1 Cf. II Reg. XI, 2 et seq.

instructionem. Sic etiam per visum pri- instructionem. Sic etiam per visum pri- ma peccati incepit tentatio, Genes. 111, ma peccati incepit tentatio, Genes. 111, 6 Vidit igitur mulier quod bonum 6 Vidit igitur mulier quod bonum esset lignum ad vescendum, et pulchrum esset lignum ad vescendum, et pulchrum oculis, adspectuque delectabile, etc. oculis, adspectuque delectabile, etc. Psal. CXVIII, 37 Averte oculos meos, Psal. CXVIII, 37 Averte oculos meos, ne videant vanitatem. Sic David vidit, ne videant vanitatem. Sic David vidit, quod male concupivit . Quia, sicut dicit quod male concupivit . Quia, sicut dicit Gregorius « Non licet intueri, quod Gregorius « Non licet intueri, quod « non licet concupiscere. » « non licet concupiscere. »

« Mulierem. » « Mulierem. »

Ecce tertium, quod est forma quæ per Ecce tertium, quod est forma quæ per se movet ad concupiscentiam : et hoc se movet ad concupiscentiam : et hoc patet: quia statim imaginata forma mu- patet: quia statim imaginata forma mu- lieris, diffunditur calor concupiscentiæ, lieris, diffunditur calor concupiscentiæ, et laxantur membra ad coitum, sive ho- et laxantur membra ad coitum, sive ho- mo dormiat, sive vigilet. Et dicit mulie- mo dormiat, sive vigilet. Et dicit mulie- rem, et non fœminam, vel virginem : rem, et non fœminam, vel virginem : quia mulier a molliendo dicitur et hic quia mulier a molliendo dicitur et hic sumit eam secundum quod emollit for- sumit eam secundum quod emollit for- ma ejus in concupiscentia. Thren. III, 51: ma ejus in concupiscentia. Thren. III, 51: Oculus meus deprædatus est animam Oculus meus deprædatus est animam meam in cunctis filiabus urbis meæ. meam in cunctis filiabus urbis meæ. Job, xxxi, 1 Pepigi fœdus cum oculis Job, xxxi, 1 Pepigi fœdus cum oculis meis, ut ne cogitarem quidem de virgine. meis, ut ne cogitarem quidem de virgine. II Petr. 11, 14: Oculos habentes plenos II Petr. 11, 14: Oculos habentes plenos adulterii, et incessabilis delicti: pelli- adulterii, et incessabilis delicti: pelli- cientes animas instabiles, hoc est, pul- cientes animas instabiles, hoc est, pul- chritudine pellis decipientes. chritudine pellis decipientes.

« Ad concupiscendum eam. » « Ad concupiscendum eam. »

Ecce quartum, et in hoc notantur duo. Ecce quartum, et in hoc notantur duo. Per præpositionem enim ad notatur Per præpositionem enim ad notatur finis et quia finem non præordinat nisi finis et quia finem non præordinat nisi ratio, oportet quod ratio in hac concu- ratio, oportet quod ratio in hac concu- piscentia consentiat ad minus ad dele- piscentia consentiat ad minus ad dele- clandum suaviter in corde, si negetur clandum suaviter in corde, si negetur perficiendi facultas in opere. perficiendi facultas in opere. Per hoc autem, quod dicit, Per hoc autem, quod dicit,

« Concupiscendum, » « Concupiscendum, »

Et non cupiendum simpliciter, notat Et non cupiendum simpliciter, notat

IN EVANG. MATTHÆI, V-28, 29. IN EVANG. MATTHÆI, V-28, 29.

conventum potentiarum animæ ad cu- conventum potentiarum animæ ad cu- pidinem, ut voluntas velit hoc quod pidinem, ut voluntas velit hoc quod sensualitas suggerit. Unde Glossa Au- sensualitas suggerit. Unde Glossa Au- gustini dicit, quod « hic loquitur de con- gustini dicit, quod « hic loquitur de con- « cupiscentia deliberata et volita, quæ « cupiscentia deliberata et volita, quæ « passio et qualitas animi est, et non de « passio et qualitas animi est, et non de « illa quæ prima titillatio est ante ra- « illa quæ prima titillatio est ante ra- « tionis judicium et deliberationem. » « tionis judicium et deliberationem. » Sicut enim diximus in præcedentibus de Sicut enim diximus in præcedentibus de ira, talis concupiscentia magis propassio ira, talis concupiscentia magis propassio est quam passio et hoc vocatur post est quam passio et hoc vocatur post concupiscentias ire et intrare in concu- concupiscentias ire et intrare in concu- piscentiam, Eccli. xvш, 30 et 31 : Fili, piscentiam, Eccli. xvш, 30 et 31 : Fili, post concupiscentias tuas non eas, et a post concupiscentias tuas non eas, et a voluntate tua avertere. Si præstes ani- voluntate tua avertere. Si præstes ani- mæ tuæ concupiscentias ejus, faciet te mæ tuæ concupiscentias ejus, faciet te in gaudium inimicis tuis. Exod. xx, in gaudium inimicis tuis. Exod. xx, 17 Non desiderabis uxorem proximi 17 Non desiderabis uxorem proximi

tui. tui.

<< Eam. >> << Eam. >>

Ecce quintum, ubi tangitur materia Ecce quintum, ubi tangitur materia concupiscentiæ : unde sensus est, ut concupiscentiæ : unde sensus est, ut habeat eam, si potest, ad fruendum con- habeat eam, si potest, ad fruendum con- cubitu ejus et si non potest, ad minus cubitu ejus et si non potest, ad minus ut habeat eam ad delectandum in ea: ut habeat eam ad delectandum in ea: hoc enim fit, quando transit passibus hoc enim fit, quando transit passibus suis concupiscentia ad perfectionem com- suis concupiscentia ad perfectionem com- pletæ voluntatis. Daniel. xi, 8: Vide- pletæ voluntatis. Daniel. xi, 8: Vide- bant eam senes quotidie ingredientem, et bant eam senes quotidie ingredientem, et deambulantem in pomario: et exarserunt deambulantem in pomario: et exarserunt in concupiscentiam ejus. Et, in eodem, in concupiscentiam ejus. Et, in eodem, . 20 In concupiscentia tui sumus. . 20 In concupiscentia tui sumus. Sic ergo describit concupiscentiam, Sic ergo describit concupiscentiam, quam excludere hic intendit. quam excludere hic intendit.

199 199

tabant aliquam esse mochiam, quæ in tabant aliquam esse mochiam, quæ in solo corde perficeretur. solo corde perficeretur.

De primo, II ad Corinth. VIII, 12: De primo, II ad Corinth. VIII, 12: Si voluntas prompta est, secundum id Si voluntas prompta est, secundum id quod habet, accepta est, non secundum quod habet, accepta est, non secundum id quod non habet. Osee, IV, 19: Liga- id quod non habet. Osee, IV, 19: Liga- vit eum spiritus in alis suis. Glossa vit eum spiritus in alis suis. Glossa dicit: « Spiritus fornicationis ligavit cor dicit: « Spiritus fornicationis ligavit cor << intus in alis dissolute volantis concu- << intus in alis dissolute volantis concu- << piscentiæ. >> << piscentiæ. >>

De secundo, Osee, VII, 4: Omnes De secundo, Osee, VII, 4: Omnes adulterantes, quasi clibanus succensus a adulterantes, quasi clibanus succensus a coquente. coquente.

Attende autem in hoc, quod dicit, Attende autem in hoc, quod dicit, « mulierem, » et prohibet quod minus « mulierem, » et prohibet quod minus est, intelligitur prohibitio facta omnis est, intelligitur prohibitio facta omnis innaturalis libidinis. In hoc autem, quod innaturalis libidinis. In hoc autem, quod dicit, « mulierem, » non uxorem, vel dicit, « mulierem, » non uxorem, vel conjugem, intelligitur prohibitio forni- conjugem, intelligitur prohibitio forni- cationis, et non tantum mochiæ, sive cationis, et non tantum mochiæ, sive adulterii. Aliter enim non totam a corde adulterii. Aliter enim non totam a corde excluderet concupiscentiam : et sic lex excluderet concupiscentiam : et sic lex non perfecte impleretur. Sic igitur a cor- non perfecte impleretur. Sic igitur a cor- de excludit concupiscentiam. de excludit concupiscentiam.

« Quod si oculus tuus dexter scan- « Quod si oculus tuus dexter scan- dalizat te, erue eum, et projice abs dalizat te, erue eum, et projice abs te. » te. »

Hic incipit secundum, in quo excludit Hic incipit secundum, in quo excludit concupiscentiam, quæ manifestatur in concupiscentiam, quæ manifestatur in signo corporis, non operante ad perfe- signo corporis, non operante ad perfe- ctionem actus corporalis, sed ostendente ctionem actus corporalis, sed ostendente concupiscentiam cordis. concupiscentiam cordis.

: :

Et dicit hic tria: signum videlicet in Et dicit hic tria: signum videlicet in quo manifestatur concupiscentia et me- quo manifestatur concupiscentia et me- « Jam moechatus est eam in corde dicinam, ibi, « Erue eum : » et ratio- « Jam moechatus est eam in corde dicinam, ibi, « Erue eum : » et ratio- nem medicinæ, sive curæ, ibi, « Expedit nem medicinæ, sive curæ, ibi, « Expedit enim tibi. » enim tibi. »

suo. » suo. »

Hic ponit exclusionem peccati per Hic ponit exclusionem peccati per aggravationem. aggravationem.

Et tangit duo unum (quod primum Et tangit duo unum (quod primum est) est, quod completa voluntas reputa- est) est, quod completa voluntas reputa- tur pro opere et hoc est, quod dicit: tur pro opere et hoc est, quod dicit: «< Jam machatus est eam. » Aliud (quod «< Jam machatus est eam. » Aliud (quod credebat carnalis populus) quod est credebat carnalis populus) quod est mochia spiritualis et hanc tangit, cum mochia spiritualis et hanc tangit, cum dicit «In corde suo, » Non enim pu- dicit «In corde suo, » Non enim pu-

Sed antequam aliquid de primo expo- Sed antequam aliquid de primo expo- natur, oportet quærere, quare dicat Chri- natur, oportet quærere, quare dicat Chri- stus: Si dexter oculus offenderit, cum stus: Si dexter oculus offenderit, cum sinister sit causa offensionis, sicut et sinister sit causa offensionis, sicut et dexter? dexter?

Et ad hoc sciendum quod dextera, Et ad hoc sciendum quod dextera, ut dicit Philosophus in secundo de Calo ut dicit Philosophus in secundo de Calo et Mundo, est unde motus, et sinistra et Mundo, est unde motus, et sinistra trahitur in motu. Ubi enim virtus mo- trahitur in motu. Ubi enim virtus mo-

29 29

200 200

: :

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ventis est, ibi incipit motus, et ibi est ventis est, ibi incipit motus, et ibi est dextra et secundum hoc prospectus dextra et secundum hoc prospectus cordis, unde est ordo et motus totius cordis, unde est ordo et motus totius vitæ, est dexter oculus. Sinister autem, vitæ, est dexter oculus. Sinister autem, qui trahitur et obedit, est prospectus qui trahitur et obedit, est prospectus corporis in organis sensualis motus. corporis in organis sensualis motus. Sensualis autem motus ligari quidem Sensualis autem motus ligari quidem potest, sed curari perfecte non potest, potest, sed curari perfecte non potest, quia ille est animalis: quia, sicut dicit quia ille est animalis: quia, sicut dicit Augustinus « Fertur dissoluta lascivia Augustinus « Fertur dissoluta lascivia «< in delectabilia sensuum: » quia, sicut «< in delectabilia sensuum: » quia, sicut dicitur, ad Galat. v, 17 Caro concu- dicitur, ad Galat. v, 17 Caro concu- piscit adversus spiritum. Et, ad Roman. piscit adversus spiritum. Et, ad Roman. VII, 18 Scio quia non habitat in me, VII, 18 Scio quia non habitat in me, hoc est in carne mea, bonum. Et ideo de hoc est in carne mea, bonum. Et ideo de illo sinistro nihil dicitur: quia supponi- illo sinistro nihil dicitur: quia supponi- tur, quod quantumcumque est de se, tur, quod quantumcumque est de se, semper scandalizat. Sed de dextro, quia semper scandalizat. Sed de dextro, quia illius scandalum pervertit hominem, et illius scandalum pervertit hominem, et cura scandali ejus perfecte implet legem. cura scandali ejus perfecte implet legem.

Hoc habito, dico quod circa primum Hoc habito, dico quod circa primum dicuntur duo primum, quod comme- dicuntur duo primum, quod comme- morat oculum dextrum, qui in ordinem morat oculum dextrum, qui in ordinem suum, vel suam inordinationem et per- suum, vel suam inordinationem et per- versitatem trahit sinistrum: secundum versitatem trahit sinistrum: secundum est, quod dicit sub conditione: Si ille est, quod dicit sub conditione: Si ille scandalizat te. scandalizat te.

Dicit igitur: Dicit igitur:

« Quod si oculus tuus dexter. >> « Quod si oculus tuus dexter. >>

Hoc est, prospectus cordis, qui est Hoc est, prospectus cordis, qui est principium totius motus vitæ, et qui principium totius motus vitæ, et qui secum circumtrahit et circumducit si- secum circumtrahit et circumducit si- nistrum, hoc est, prospectum corporis. nistrum, hoc est, prospectum corporis. De hoc prospectu cordis dicitur, ad De hoc prospectu cordis dicitur, ad Ephes. 1, 17 et 18: Deus Domini nostri Ephes. 1, 17 et 18: Deus Domini nostri Jesu Christi, Pater gloriæ, det vobis spi- Jesu Christi, Pater gloriæ, det vobis spi- ritum sapientiæ et revelationis, in agni- ritum sapientiæ et revelationis, in agni- tione ejus illuminatos oculos cordis tione ejus illuminatos oculos cordis vestri et isti sunt oculi dextri, quos vestri et isti sunt oculi dextri, quos maxime nititur excæcare diabolus. maxime nititur excæcare diabolus.

Reg. xi, 2 In hoc feriam vobiscum Reg. xi, 2 In hoc feriam vobiscum fœdus, ut eruam omnium vestrum oculos fœdus, ut eruam omnium vestrum oculos dextros. dextros.

« Scandalizat te. » « Scandalizat te. »

Ecce tertium. Ecce tertium.

« «

: :

Est autem græce oxávalov obex, sive Est autem græce oxávalov obex, sive obstaculum quod objicitur in via plana, obstaculum quod objicitur in via plana, ad quod cum pes impingit, cadit ambu- ad quod cum pes impingit, cadit ambu- lans et hoc ponitur pro forma concu- lans et hoc ponitur pro forma concu- piscentiæ carnalis, sicut est forma deci- piscentiæ carnalis, sicut est forma deci- pientis mulieris subvertens prospectum pientis mulieris subvertens prospectum a via recta per casum libidinis. Et ideo a via recta per casum libidinis. Et ideo vituperantur mulieres tales formas pro- vituperantur mulieres tales formas pro- spectibus hominum objicientes : quia spectibus hominum objicientes : quia primo, forma venit ad prospectum cor- primo, forma venit ad prospectum cor- poris, qui est oculus sinister, et hoc non poris, qui est oculus sinister, et hoc non multum nocet: sed quando transit ad multum nocet: sed quando transit ad prospectum mentis, tunc scandalizat. prospectum mentis, tunc scandalizat. Unde, Augustinus in Regula: » Neque Unde, Augustinus in Regula: » Neque « enim cum inceditis, fœminas videre « enim cum inceditis, fœminas videre « prohibemini sed appetere, vel ab « prohibemini sed appetere, vel ab « ipsis appeti velle, criminosum est. »> « ipsis appeti velle, criminosum est. »> Et præmittit dicens : « Oculi vestri etsi Et præmittit dicens : « Oculi vestri etsi jaciantur in aliquam fœminarum, in jaciantur in aliquam fœminarum, in << nullam figantur. » Et, ibidem, iterum << nullam figantur. » Et, ibidem, iterum in Regula: « Impudicus oculus impudici in Regula: « Impudicus oculus impudici << cordis est nuntius. Et cum se sibi mu- << cordis est nuntius. Et cum se sibi mu- << tuo tacente lingua corda nuntiant im- << tuo tacente lingua corda nuntiant im- « pudica, etiam intactis ab immunda vio- « pudica, etiam intactis ab immunda vio- « latione corporibus, fugit castitas ipsa « latione corporibus, fugit castitas ipsa « de moribus. » Ideo, ut dixi, vituperan- « de moribus. » Ideo, ut dixi, vituperan- tur fœminæ tales formas objicientes. tur fœminæ tales formas objicientes. Isa. III, 16 et 17 Pro eo quod elevatæ Isa. III, 16 et 17 Pro eo quod elevatæ sunt filiæ Sion, et ambulaverunt extento sunt filiæ Sion, et ambulaverunt extento collo, et nutibus oculorum ibant, et collo, et nutibus oculorum ibant, et plaudebant, ambulabant pedibus suis, plaudebant, ambulabant pedibus suis, et composito gradu incedebant : decal- et composito gradu incedebant : decal- vabit Dominus verticem filiarum Sion, vabit Dominus verticem filiarum Sion, et Dominus crinem earum nudabit. et Dominus crinem earum nudabit. Proverb. vi, 10 et seq.: Ecce occurrit Proverb. vi, 10 et seq.: Ecce occurrit juveni mulier ornatu meretricio, præpa- juveni mulier ornatu meretricio, præpa- rata ad capiendas animas: garrula et rata ad capiendas animas: garrula et vaga, quietis impatiens, nec valens in vaga, quietis impatiens, nec valens in domo consistere pedibus suis nunc fo- domo consistere pedibus suis nunc fo- ris, nunc in plateis, nunc juxta angulos ris, nunc in plateis, nunc juxta angulos insidians. Apprehensumque deosculatur insidians. Apprehensumque deosculatur juvenem, etc. Eccle. vi, 27 : Inveni juvenem, etc. Eccle. vi, 27 : Inveni amariorem morte mulierem, quæ la- amariorem morte mulierem, quæ la- queus venatorum est, et sagena cor ejus, queus venatorum est, et sagena cor ejus, vincula sunt manus illius. Qui placet vincula sunt manus illius. Qui placet Deo, effugiet illam : qui autem peccator Deo, effugiet illam : qui autem peccator est, capietur ab illa. Ab hujusmodi ergo est, capietur ab illa. Ab hujusmodi ergo formis informatus visus dexter scandali- formis informatus visus dexter scandali- zat et impingit ad ruinam totius hominis. zat et impingit ad ruinam totius hominis.

« Erue eum. » « Erue eum. »

IN EVANG. MATTHÆI, V-29. IN EVANG. MATTHÆI, V-29.

Ecce medicina: quia cum posuit scan- Ecce medicina: quia cum posuit scan- dalum primo, secundo ponit medicinam, dalum primo, secundo ponit medicinam, et tertio, medicinæ rationem. et tertio, medicinæ rationem.

In medicina autem duo dicit: morbi In medicina autem duo dicit: morbi videlicet eductionem, et perfectæ sanita- videlicet eductionem, et perfectæ sanita- tis restitutionem. tis restitutionem.

Morbi eductionem tangit, cum dicit: Morbi eductionem tangit, cum dicit:

« Erue eum. >> « Erue eum. >>

Quod autem eruendus sit oculus cor- Quod autem eruendus sit oculus cor- poris, secundum quod est in via illiciti poris, secundum quod est in via illiciti ad oculum cordis, probant quidam per ad oculum cordis, probant quidam per simile in morbo corporis: quoniam si simile in morbo corporis: quoniam si membrum putrescat in corpore, et ti- membrum putrescat in corpore, et ti- meatur per collimitationem destrui cor- meatur per collimitationem destrui cor- pus, vel aliud membrum, præcipitur pus, vel aliud membrum, præcipitur amputari membrum putridum. Cum amputari membrum putridum. Cum igitur melior sit anima quam corpus, si igitur melior sit anima quam corpus, si ex membro corporali perdi timeatur ex membro corporali perdi timeatur anima, debet amputari membrum cor- anima, debet amputari membrum cor- poris. poris.

Adhuc, Origenes ex amore castitatis Adhuc, Origenes ex amore castitatis dicitur emutilasse seipsum: et similiter dicitur emutilasse seipsum: et similiter duo juvenes in Vitas patrum. duo juvenes in Vitas patrum.

Adhuc, quidam Philosophus exocula- Adhuc, quidam Philosophus exocula- vit se, ut magis haberet cor congrega- vit se, ut magis haberet cor congrega- tum ad sapientiam. tum ad sapientiam.

Ex ex omnibus his concluditur, quod Ex ex omnibus his concluditur, quod oculus scandalizans corporaliter sit eruen- oculus scandalizans corporaliter sit eruen-

dus. dus.

Et dicendum, quod hoc est stultitia, Et dicendum, quod hoc est stultitia, quia ex hoc non curaretur morbus: quia quia ex hoc non curaretur morbus: quia eruto oculo, non propter hoc cessat con- eruto oculo, non propter hoc cessat con- cupiscentia, nisi etiam imago eruatur, cupiscentia, nisi etiam imago eruatur, quæ erui non potest. Et ideo cum Do- quæ erui non potest. Et ideo cum Do- minus doceat curare morbum, constat minus doceat curare morbum, constat quod de erutione corporali non intelli- quod de erutione corporali non intelli- gitur. Nec est simile de membro putrido gitur. Nec est simile de membro putrido in corpore, quia ex continuatione, et in corpore, quia ex continuatione, et collimitatione illius cum aliis de neces- collimitatione illius cum aliis de neces- sitate putrescunt alia: et ideo non est sitate putrescunt alia: et ideo non est cura nisi per amputationem : in anima cura nisi per amputationem : in anima autem non est sic, et est possibilis alia autem non est sic, et est possibilis alia cura. Nec commendatur Origenes, quod cura. Nec commendatur Origenes, quod se emutilavit imo tales sunt postea ir- se emutilavit imo tales sunt postea ir- regulares ad ordines Ecclesiasticos. De regulares ad ordines Ecclesiasticos. De

201 201

illis autem, qui se emutilaverunt in Vitas illis autem, qui se emutilaverunt in Vitas patrum, dicitur ibidem, quod propter hoc patrum, dicitur ibidem, quod propter hoc usque ad condignam poenitentiam fue- usque ad condignam poenitentiam fue- runt excommunicati. De Philosopho au- runt excommunicati. De Philosopho au- tem dicendum, quod hoc in eo fuit stul- tem dicendum, quod hoc in eo fuit stul- titia Philosophi enim in multis errave- titia Philosophi enim in multis errave- runt. runt.

Attendendum igitur, quod oculus du- Attendendum igitur, quod oculus du- pliciter eruitur : materialiter, quando pliciter eruitur : materialiter, quando pupilla excutitur : et hoc modo non va- pupilla excutitur : et hoc modo non va- let ad morbi curationem eruere oculum. let ad morbi curationem eruere oculum. Alio modo eruitur secundum formam: Alio modo eruitur secundum formam: oculus enim sicut et cæteræ potentiæ oculus enim sicut et cæteræ potentiæ animæ nihil omnino agunt, nisi per for- animæ nihil omnino agunt, nisi per for- mas apprehensas: et illæ sunt perficien- mas apprehensas: et illæ sunt perficien- tes eas ad operationem. Et tunc oculus tes eas ad operationem. Et tunc oculus dexter eruitur, quando fœmina (alias, dexter eruitur, quando fœmina (alias, forma) movens illicitas concupiscentias forma) movens illicitas concupiscentias amputatur. Ideo dicit Apostolus, I ad amputatur. Ideo dicit Apostolus, I ad Corinth. vi, 18 Fugite fornicationem : Corinth. vi, 18 Fugite fornicationem : quia non est vincere nisi fugiendo tales quia non est vincere nisi fugiendo tales formas. Psal. LIV, 8 Ecce elongavi formas. Psal. LIV, 8 Ecce elongavi fugiens et mansi in solitudine. Genes. fugiens et mansi in solitudine. Genes. xx, 16 Hoc erit tibi in velamen oculo- xx, 16 Hoc erit tibi in velamen oculo- rum ad omnes qui tecum sunt, et quo- rum ad omnes qui tecum sunt, et quo- cumque perrexeris: mementoque te de- cumque perrexeris: mementoque te de- prehensam. Proverb. xxx, 17: Oculum prehensam. Proverb. xxx, 17: Oculum qui subsannat patrem, et qui despicit qui subsannat patrem, et qui despicit partum matris suæ, effodiant eum corvi partum matris suæ, effodiant eum corvi de torrentibus, et comedant eum filii de torrentibus, et comedant eum filii aquila! Oculus subsannans patrem est aquila! Oculus subsannans patrem est oculus lasciviens in subsannationem Pa- oculus lasciviens in subsannationem Pa- tris cœlestis et hic despicit partum ma- tris cœlestis et hic despicit partum ma- tris Ecclesiæ, quia scandalizat eum. tris Ecclesiæ, quia scandalizat eum. Corvi autem sunt humiles, nigri exterius Corvi autem sunt humiles, nigri exterius mortificati, in torrentibus poenarum pœ- mortificati, in torrentibus poenarum pœ- nitentiæ habitantes, et de torrente pas- nitentiæ habitantes, et de torrente pas- sionum in via cum viro beato bibentes, sionum in via cum viro beato bibentes, qui suffodiunt eum eruendo formas con- qui suffodiunt eum eruendo formas con- cupiscentiæ et filii magnæ aquilæ, qui cupiscentiæ et filii magnæ aquilæ, qui Christus est, comedunt eum sibi incor- Christus est, comedunt eum sibi incor- porantes. Sic ergo eruitur oculus in cu- porantes. Sic ergo eruitur oculus in cu- ram morbi concupiscentiæ. ram morbi concupiscentiæ.

" "

Projice eum abs te. » Projice eum abs te. »

Ecce restitutio plenæ sanitatis. Abs te Ecce restitutio plenæ sanitatis. Abs te autem projicere est hujusmodi species autem projicere est hujusmodi species peccatorum a te elongare. Proverb. xxx, peccatorum a te elongare. Proverb. xxx,

202 202

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

8 Vanitatem et verba mendacia longe 8 Vanitatem et verba mendacia longe fac a me. Projectio enim est motus ab eo fac a me. Projectio enim est motus ab eo qui projicit. Osee, iv, 17 et 18: Dimitte qui projicit. Osee, iv, 17 et 18: Dimitte eum. Separatum est convivium eorum. eum. Separatum est convivium eorum. Isa. xxxvII, 22: Despexit te, et subsan- Isa. xxxvII, 22: Despexit te, et subsan- navit te, virgo filia Sion. Hoc est ergo navit te, virgo filia Sion. Hoc est ergo projicere oculum: et patet, quod loquitur projicere oculum: et patet, quod loquitur de concupiscentia quæ manifestatur in de concupiscentia quæ manifestatur in oculis, sicut dicitur, Eccli. xxvi, 12: oculis, sicut dicitur, Eccli. xxvi, 12: Fornicatio mulieris in extollentia ocu- Fornicatio mulieris in extollentia ocu- lorum ejus. lorum ejus.

« Expedit enim tibi ut pereat unum « Expedit enim tibi ut pereat unum membrorum tuorum, quam totum cor- membrorum tuorum, quam totum cor- pus tuum mittatur in gehennam. » pus tuum mittatur in gehennam. »

« Quam totum corpus tuum. » « Quam totum corpus tuum. »

Hoc est, tota congeries membrorum Hoc est, tota congeries membrorum spiritualium. spiritualium.

<< Mittatur in gehennam, » << Mittatur in gehennam, »

Æterni incendii. Luc. xv1, 24 Cru- Æterni incendii. Luc. xv1, 24 Cru- cior in hac flamma, dixit is qui sepultus cior in hac flamma, dixit is qui sepultus est in inferno eo quod unum membrum est in inferno eo quod unum membrum linguæ secundum formam gulæ nolebat linguæ secundum formam gulæ nolebat

eruere. eruere.

« Et si dextra manus tua scandalizat 30 « Et si dextra manus tua scandalizat 30 te, abscide eam, et projice abs te : ex- te, abscide eam, et projice abs te : ex- Ecce tertium, ubi tangit curæ inductæ pedit enim tibi ut pereat unum mem- Ecce tertium, ubi tangit curæ inductæ pedit enim tibi ut pereat unum mem- brorum tuorum, quam totum corpus brorum tuorum, quam totum corpus tuum eat in gehennam. » tuum eat in gehennam. »

rationem. rationem.

Et dicit comparationem, quæ in duo- Et dicit comparationem, quæ in duo- bus consistit, de quibus hic facit mentio- bus consistit, de quibus hic facit mentio- nem. Et in utroque comparatorum sunt nem. Et in utroque comparatorum sunt duo in una parte ponitur membrum duo in una parte ponitur membrum cum perditione sua : in altera autem cum perditione sua : in altera autem

Hic incipit tertia pars, ubi docet ex- Hic incipit tertia pars, ubi docet ex- cludere concupiscentiam secundum hoc cludere concupiscentiam secundum hoc

totum corpus cum interitu in gehen- quod manifestatur in proximo opere ad totum corpus cum interitu in gehen- quod manifestatur in proximo opere ad

nam. nam.

De primo dicit : De primo dicit :

« Expedit enim tibi. » « Expedit enim tibi. »

Quantum ad vitam gratiæ. Quantum ad vitam gratiæ.

coitum ordinato. coitum ordinato.

Et dicit tria morbum concupiscentiæ, Et dicit tria morbum concupiscentiæ, medicinam, et medicinæ rationem. medicinam, et medicinæ rationem.

De morbo dicit sicut de oculo. Est au- De morbo dicit sicut de oculo. Est au- tem dextera manus, unde est motus tem dextera manus, unde est motus operationis, et operandi principium: hæc operationis, et operandi principium: hæc autem est virtus cordis : quia, sicut pro- autem est virtus cordis : quia, sicut pro-