18 18

IN EVANG. MATTHÆI, V-18. IN EVANG. MATTHÆI, V-18.

prophetiæ, sed per modum inductionis, prophetiæ, sed per modum inductionis, qua prophetia inducit legem. Et quia hic qua prophetia inducit legem. Et quia hic de tali impletione non loquitur, quia illa de tali impletione non loquitur, quia illa non potest fieri statim, sed de legis addi- non potest fieri statim, sed de legis addi- tione, ideo non repetit Prophetas. tione, ideo non repetit Prophetas. Sequitur: Sequitur:

« Amen quippe dico vobis, donec « Amen quippe dico vobis, donec transeat coelum et terra, iota unum transeat coelum et terra, iota unum aut unus apex non præteribit a lege, aut unus apex non præteribit a lege, donec omnia fiant. » donec omnia fiant. »

177 177

liter dico vobis. Nec utitur Christus hac liter dico vobis. Nec utitur Christus hac confirmatione propter se, sed propter confirmatione propter se, sed propter infirmitatem audientium, ut sciant Deum infirmitatem audientium, ut sciant Deum esse immobilem. esse immobilem.

« Donec transeat coelum et terra. » « Donec transeat coelum et terra. »

Attende, quod sicut dicitur, Matth. Attende, quod sicut dicitur, Matth. XXIV, 55 Cælum et terra transibunt, XXIV, 55 Cælum et terra transibunt, verba autem mea non præteribunt : verba autem mea non præteribunt : transitus iste innovatio mundi vocatur. transitus iste innovatio mundi vocatur.

In qua mundi innovatione notandum In qua mundi innovatione notandum est, an mundus sit innovandus, quo est, an mundus sit innovandus, quo innovandus, ad quam speciem innovan- innovandus, ad quam speciem innovan-

Hic ostendit quam inevitabile sit, quin dus, et utrum totus innovandus, et qua- Hic ostendit quam inevitabile sit, quin dus, et utrum totus innovandus, et qua- lex sit implenda. lex sit implenda.

Et tangit quatuor: Primum est, con- Et tangit quatuor: Primum est, con- firmatio veritatis in Deo. Secundum, firmatio veritatis in Deo. Secundum, confirmatio per confirmationem eorum confirmatio per confirmationem eorum quæ firmissima sunt inter cætera (alias, quæ firmissima sunt inter cætera (alias, creata) corporalia, quæ mobiliora sunt creata) corporalia, quæ mobiliora sunt quam lex ab impletione. Tertium est, quam lex ab impletione. Tertium est, quod minima legis necesse est impleri, quod minima legis necesse est impleri, innuens quod multo magis magna legis innuens quod multo magis magna legis implebuntur. Quartum est, quod univer- implebuntur. Quartum est, quod univer- saliter lex implebitur. saliter lex implebitur.

« Amen dico vobis. >> « Amen dico vobis. >>

Hoc est, vere dico vobis: et estadver- Hoc est, vere dico vobis: et estadver- bium confirmandi neque Græcum, neque bium confirmandi neque Græcum, neque Latinum, sed relictum est Hebræuni, sic Latinum, sed relictum est Hebræuni, sic ut Alleluia pro reverentia verbi, ne vi- ut Alleluia pro reverentia verbi, ne vi- lesceret nudatum, et in aliam linguam lesceret nudatum, et in aliam linguam transfusum. Aliquando autem ponitur transfusum. Aliquando autem ponitur nominaliter pro vero, vel veritate, sicut, nominaliter pro vero, vel veritate, sicut, Apocal. I, 14: Hæc dicit Amen, testis Apocal. I, 14: Hæc dicit Amen, testis fidelis, hoc est, verus, vel ipsa veritas. fidelis, hoc est, verus, vel ipsa veritas. Aliquando ponitur verbaliter pro fiat, Aliquando ponitur verbaliter pro fiat, sicut, Matth. vI, 13: Libera nos a malo. sicut, Matth. vI, 13: Libera nos a malo. Amen hoc est, fiat. Unde versus : Amen hoc est, fiat. Unde versus :

Pro vero vere pro fiat dicitur Amen. Pro vero vere pro fiat dicitur Amen. Cum ergo dicitur : Cum ergo dicitur :

« Amen dico vobis, » « Amen dico vobis, »

Idem est, ac si dicatur, vere, vel fide- Idem est, ac si dicatur, vere, vel fide-

XX XX

liter innovandus. liter innovandus.

De primo scias, quod mundus est in- De primo scias, quod mundus est in- novandus quia necesse est in omnibus novandus quia necesse est in omnibus esse convenientiam habitatoris et habita- esse convenientiam habitatoris et habita- culi. Unde sicut mundus melior fuit in culi. Unde sicut mundus melior fuit in primo statu, in quo homo plantis fuisset primo statu, in quo homo plantis fuisset vegetatus, quam fuerit post peccatum, vegetatus, quam fuerit post peccatum, propter formam meliorem quam habuit propter formam meliorem quam habuit habitator mundi ante peccatum : ita in habitator mundi ante peccatum : ita in gloria resurrectionis, propter eamdem gloria resurrectionis, propter eamdem proportionem, necesse est quod totus proportionem, necesse est quod totus mundus induat formam gloriæ hominis mundus induat formam gloriæ hominis respondentem. Hujus etiam alia causa respondentem. Hujus etiam alia causa assignatur in Glossa super illud Apo- assignatur in Glossa super illud Apo- stoli, ad Roman. VIII, 22: Omnis crea- stoli, ad Roman. VIII, 22: Omnis crea- tura ingemiscit, et parturit usque adhuc. tura ingemiscit, et parturit usque adhuc. Ibi enim dicitur, quod peccatum homi- Ibi enim dicitur, quod peccatum homi- nis non solum mutavit naturam hominis, nis non solum mutavit naturam hominis, sed statum omnis creaturæ deterioravit. sed statum omnis creaturæ deterioravit. Et ideo quæ ante peccatum sine labore Et ideo quæ ante peccatum sine labore sua expleverunt officia, post peccatum sua expleverunt officia, post peccatum laborem habent in explendo, ex inobe- laborem habent in explendo, ex inobe- dientia mobilis ad motores. Et de hoc dientia mobilis ad motores. Et de hoc labore, cum fiat ordinante Deo propter labore, cum fiat ordinante Deo propter electos, creatura est remuneranda : et electos, creatura est remuneranda : et ita cum glorificatur homo, erit etiam ita cum glorificatur homo, erit etiam mundus sibi proportionabili modo glo- mundus sibi proportionabili modo glo- rificandus. rificandus.

De hoc autem, quod secundo quæritur, De hoc autem, quod secundo quæritur, quo sit innovandus? Dicendum, quod quo sit innovandus? Dicendum, quod cum nihil agat ultra suam speciem, non cum nihil agat ultra suam speciem, non potest hæc innovatio fieri per ignem potest hæc innovatio fieri per ignem solum sed quia duo sunt termini, inter solum sed quia duo sunt termini, inter quos est motus innovationis, scilicet a quos est motus innovationis, scilicet a

12 12

178 178

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

quo, et ad quem, erit ignis disponens quo, et ad quem, erit ignis disponens (alias, deponens) dispositiones contrarias (alias, deponens) dispositiones contrarias innovationi. Creator autem rerum et innovationi. Creator autem rerum et reparator rei per propagationem erit de reparator rei per propagationem erit de sua luce inducens formam luminis et sua luce inducens formam luminis et gloriæ innovati mundi: sicut et in cor- gloriæ innovati mundi: sicut et in cor- pore hominis inferior natura, quæ est pore hominis inferior natura, quæ est Angelus, operabitur ad cinerum colle- Angelus, operabitur ad cinerum colle- ctionem et tamen superior natura indu- ctionem et tamen superior natura indu- cet vitam et gloriam. cet vitam et gloriam.

Si autem quæritur, unde ignis habeat Si autem quæritur, unde ignis habeat hanc formam actionis, cum omnis scili- hanc formam actionis, cum omnis scili- cet actio sit a forma, et forma ignis non cet actio sit a forma, et forma ignis non sit causa hujus purgationis, Dicendum, sit causa hujus purgationis, Dicendum, quod est actio ignis ut naturæ (alias, quod est actio ignis ut naturæ (alias, natura) corporis cujusdam et est actio natura) corporis cujusdam et est actio ignis, ut instrumenti naturæ superioris ignis, ut instrumenti naturæ superioris moventis et informantis ignem. Actio moventis et informantis ignem. Actio autem ignis ut naturæ corporis cujus- autem ignis ut naturæ corporis cujus- dam, non est ultra permissionem suæ dam, non est ultra permissionem suæ formæ nec agit in aliquid, nisi quod formæ nec agit in aliquid, nisi quod suæ formæ communicabilem habet ma- suæ formæ communicabilem habet ma- teriam, et transmutabile in ipsum: sed teriam, et transmutabile in ipsum: sed actio ignis ut instrumenti, agit secun- actio ignis ut instrumenti, agit secun- dum formam naturæ, quæ movet et in- dum formam naturæ, quæ movet et in- format ipsum, sicut est videre in calore format ipsum, sicut est videre in calore digestivo, qui agit secundum exigentiam digestivo, qui agit secundum exigentiam animæ, et non secundum naturam ignis. animæ, et non secundum naturam ignis. Et ideo quæ terminat (alias, nutrit) et Et ideo quæ terminat (alias, nutrit) et digerit, deducit non ad ignem vel cine- digerit, deducit non ad ignem vel cine- res, sed ad speciem animatorum ut car- res, sed ad speciem animatorum ut car- nis et ossis, et hujusmodi. Ita etiam nis et ossis, et hujusmodi. Ita etiam ignis, qui præcedet faciem judicis, quo ignis, qui præcedet faciem judicis, quo exuretur facies mundi, agit secundum exuretur facies mundi, agit secundum virtutem et formam justitiæ vindicantis virtutem et formam justitiæ vindicantis et ideo insequitur peccatum et peccati et ideo insequitur peccatum et peccati infectiones tam in mundo, quam in in- infectiones tam in mundo, quam in in- ferno, quam etiam in purgatorio. Licet ferno, quam etiam in purgatorio. Licet enim anima et spiritus de natura sua enim anima et spiritus de natura sua superior sit igne et omni corpore, nec superior sit igne et omni corpore, nec subjiciatur ei ut patiens agenti, nec ha- subjiciatur ei ut patiens agenti, nec ha- beat materiam communicabilem formæ beat materiam communicabilem formæ ignis, prout ignis est natura quædam: ignis, prout ignis est natura quædam: tamen in quantum ignis agit in virtute tamen in quantum ignis agit in virtute justitiæ vindicantis, et spiritus cadit a justitiæ vindicantis, et spiritus cadit a nobilitate naturæ per peccatum, ignis nobilitate naturæ per peccatum, ignis agit in spiritum et mundum purgando et agit in spiritum et mundum purgando et puniendo, sicut dictum est: et sic remo- puniendo, sicut dictum est: et sic remo- vet dispositiones contrarias innovationi. vet dispositiones contrarias innovationi.

Ex hoc habetur, quod totus mundus Ex hoc habetur, quod totus mundus non conflagrabitur, licet totus innovetur. non conflagrabitur, licet totus innovetur. Conflagratio enim non erit nisi in parti- Conflagratio enim non erit nisi in parti- bus, in quibus infectio est peccati ex ho- bus, in quibus infectio est peccati ex ho- minum opere. Et ideo dicitur, quod tan- minum opere. Et ideo dicitur, quod tan- tum ascendit ignis, quantum aquæ dilu- tum ascendit ignis, quantum aquæ dilu- vii. Et quod dicit Petrus in II canon. vii. Et quod dicit Petrus in II canon. III, 7, quod cæli qui nunc sunt,... igni re- III, 7, quod cæli qui nunc sunt,... igni re- servati sunt, et quod elementa calore li- servati sunt, et quod elementa calore li- quescent intelligitur de coelis inferiori- quescent intelligitur de coelis inferiori- bus aeris, et elementa liquescent depo- bus aeris, et elementa liquescent depo- nendo infectiones peccati tam in se quam nendo infectiones peccati tam in se quam in elementatis in quibus commista sunt, in elementatis in quibus commista sunt, et deponendo qualitates debitas genera- et deponendo qualitates debitas genera- tioni quæ est secundum legem peccati, tioni quæ est secundum legem peccati, et retinendo qualitates debitas gloriæ, et retinendo qualitates debitas gloriæ, quas habent in conformitate ad cœlum. quas habent in conformitate ad cœlum. Et ideo quia aqua erit continuæ perspi- Et ideo quia aqua erit continuæ perspi- cuitatis, et similiter aer turbulentus, ideo cuitatis, et similiter aer turbulentus, ideo dicitur, quod hæc transibunt, quia coeli dicitur, quod hæc transibunt, quia coeli naturam induent non amittendo ergo naturam induent non amittendo ergo substantiam transibunt, sed amittendo eas substantiam transibunt, sed amittendo eas quas nunc habent qualitates. Licet autem quas nunc habent qualitates. Licet autem terra etiam amittat opacitatem quam terra etiam amittat opacitatem quam nunc habet, et retineat soliditatem, tamen nunc habet, et retineat soliditatem, tamen illa non dicitur non esse: quia supe- illa non dicitur non esse: quia supe- rioris cœlestis proprietatem non omnino rioris cœlestis proprietatem non omnino induet, sed perspicua sicut crystallus in- induet, sed perspicua sicut crystallus in- novata dicitur. Similiter intercidetur (ut novata dicitur. Similiter intercidetur (ut dicit Basilius) flamma, ut calidum usti- dicit Basilius) flamma, ut calidum usti- vum detur inferno, et lucidum perspicuum vum detur inferno, et lucidum perspicuum remaneat superius, quia hoc congruit remaneat superius, quia hoc congruit innovationi. Hæc tamen tria elementa ut innovationi. Hæc tamen tria elementa ut aer, aqua, et ignis, a diversis sanctis di- aer, aqua, et ignis, a diversis sanctis di- cuntur desinere esse, non quidem secun- cuntur desinere esse, non quidem secun- dum substantiam, sed quia, ut diximus, dum substantiam, sed quia, ut diximus, superioris corporis induent qualitatem. superioris corporis induent qualitatem.

Sed ex his relinquitur, quod coelum Sed ex his relinquitur, quod coelum et stellæ luminosiora efficientur quam et stellæ luminosiora efficientur quam modo sint quoniam sicut dicit Isaias, modo sint quoniam sicut dicit Isaias, xxx, 26 Erit lux lunæ sicut lux solis, xxx, 26 Erit lux lunæ sicut lux solis, et lux solis erit septempliciter sicut lux et lux solis erit septempliciter sicut lux septem dierum, scilicet reducta ultra sta- septem dierum, scilicet reducta ultra sta- tum primorum sex dierum, quem habuit tum primorum sex dierum, quem habuit ante peccatum septempliciter et lux ante peccatum septempliciter et lux trium elementorum erit sicut lux cœli est trium elementorum erit sicut lux cœli est nunc, proportionabiliter tamen, minus nunc, proportionabiliter tamen, minus scilicet in aqua, et plus in aere, et maxi- scilicet in aqua, et plus in aere, et maxi- me in igne. Et ideo tunc quantum ad fi- me in igne. Et ideo tunc quantum ad fi-

IN EVANG. MATTHÆI, V-18. IN EVANG. MATTHÆI, V-18.

guram non dicuntur manere nisi coelum guram non dicuntur manere nisi coelum novum et terra nova : licet quoad sub- novum et terra nova : licet quoad sub- stantiam omnia maneant simplicia cor- stantiam omnia maneant simplicia cor- pora. Sol et luna, sicut dicitur, Habac. pora. Sol et luna, sicut dicitur, Habac. III, 11, steterunt in habitaculo suo, et III, 11, steterunt in habitaculo suo, et tunc in fine temporum stabunt in eisdem tunc in fine temporum stabunt in eisdem habitaculis suis in quibus creata sunt, habitaculis suis in quibus creata sunt, et similiter aliæ stellæ et non circum- et similiter aliæ stellæ et non circum- ibunt, quia circumitus est ad statum gene- ibunt, quia circumitus est ad statum gene- rationis, qui tunc non erit. rationis, qui tunc non erit.

Ad hoc autem, quod ultimo quæritur, Ad hoc autem, quod ultimo quæritur, qualiter erit ista glorificatio, sive inno- qualiter erit ista glorificatio, sive inno- vatio, dicendum, quod nequaquam erit vatio, dicendum, quod nequaquam erit per rarefactionem, ut quidam male opinati per rarefactionem, ut quidam male opinati sunt, quia multa sequerentur inconve- sunt, quia multa sequerentur inconve- nientia: quorum unum hic sufficit nobis, nientia: quorum unum hic sufficit nobis, quod oporteret ampliari locum totius quod oporteret ampliari locum totius mundi, vel violenter elementa comprimi mundi, vel violenter elementa comprimi ab aliquo continente ea, quod absurdum ab aliquo continente ea, quod absurdum est: sed erit per separationem ignobilium est: sed erit per separationem ignobilium qualitatum a substantia, et induitione qualitatum a substantia, et induitione nobilium, quod terra deponat opacitatem, nobilium, quod terra deponat opacitatem, et induat perspicuitatem, et retineat so- et induat perspicuitatem, et retineat so- liditatem et aqua deponat frigiditatem liditatem et aqua deponat frigiditatem et fluiditatem, et retenta limpiditate, et in- et fluiditatem, et retenta limpiditate, et in- duta lumine, et sic de aliis: coelum etiam duta lumine, et sic de aliis: coelum etiam amittat motum et ampliori vestiatur lu- amittat motum et ampliori vestiatur lu- mine, et hujusmodi. mine, et hujusmodi.

Et hæe de innovatione mundi et trans- Et hæe de innovatione mundi et trans- itu dicta sint a nobis. itu dicta sint a nobis.

179 179

Quantitatem tangit per similitudinem Quantitatem tangit per similitudinem iota sumptam : quæ licet sit littera græca, iota sumptam : quæ licet sit littera græca, tamen Dominus nominavit eam, et non tamen Dominus nominavit eam, et non iod (1) litteram hebræam, propter suæ iod (1) litteram hebræam, propter suæ figuræ minimam quantitatem continuam. figuræ minimam quantitatem continuam. Et quia decima est in ordine litterarum Et quia decima est in ordine litterarum græcarum, quæ sui ordinis numerum græcarum, quæ sui ordinis numerum apud Græcos significant a prima usque ad apud Græcos significant a prima usque ad decem et ideo iota decem significans, decem et ideo iota decem significans, decalogum significat mandatorum. decalogum significat mandatorum. Apex autem non est littera, sed appun- Apex autem non est littera, sed appun- ctatio litteræ superius vel inferius facta: ctatio litteræ superius vel inferius facta: quia mos est Hebræis appunctare litteras, quia mos est Hebræis appunctare litteras, ut diversa sonent. Sicut sola Aleph () ut diversa sonent. Sicut sola Aleph () per diversas appunctationes sonat omnes per diversas appunctationes sonat omnes vocales: et secundum metaphoram signi- vocales: et secundum metaphoram signi- ficat minimas particulas mandatorum, ficat minimas particulas mandatorum, quas omnes habet mandatum in ordine quas omnes habet mandatum in ordine ad actum qui præcipitur, sicut patet, quan- ad actum qui præcipitur, sicut patet, quan- do aliquis ex odio, vel ira occidit: parti- do aliquis ex odio, vel ira occidit: parti- cula prima hujus est ira, secunda male- cula prima hujus est ira, secunda male- dicta et comminationes, tertia insultus, dicta et comminationes, tertia insultus, quarta verbera, quinta occisio: et adhuc quarta verbera, quinta occisio: et adhuc præter has commotio animi, et multa præter has commotio animi, et multa alia, quæ omnia ad præceptum de non alia, quæ omnia ad præceptum de non occidendo reducuntur. occidendo reducuntur.

Et similiter est in affirmativo præcepto, Et similiter est in affirmativo præcepto, quod est honorare parentes. Particula quod est honorare parentes. Particula enim est diligere parentes, benevole et enim est diligere parentes, benevole et reverenter alloqui, assurgere, subvenire, reverenter alloqui, assurgere, subvenire,

De hujusmodi ergo transitu dicit Do- et hujusmodi: et sic facile est videre in De hujusmodi ergo transitu dicit Do- et hujusmodi: et sic facile est videre in minus: minus:

« Donec transeat coelum et terra. » « Donec transeat coelum et terra. »

Ostendens invitabiliter legem esse im- Ostendens invitabiliter legem esse im- plendam. plendam.

« Iota unum. » « Iota unum. »

Hic innuit ex quo minima plus habent Hic innuit ex quo minima plus habent firmitatis secundum impletionem quam firmitatis secundum impletionem quam cœlum et terra, quod multo magis im- cœlum et terra, quod multo magis im- plebuntur maxima et majora et magna. plebuntur maxima et majora et magna. Tangendo autem minima, tangit dupli- Tangendo autem minima, tangit dupli- citer, scilicet, secundum substantiæ quan- citer, scilicet, secundum substantiæ quan- titatem, et secundum particularum sub- titatem, et secundum particularum sub- stantiarum quantitatem. stantiarum quantitatem.

'Cf. Isa. LXV, 7, et Apocal. xxI, 1. 'Cf. Isa. LXV, 7, et Apocal. xxI, 1.

omnibus. Magnum igitur mandatum est, omnibus. Magnum igitur mandatum est, quod est de magno: sicut sunt magna quod est de magno: sicut sunt magna omnia quæ partes habent honestatis et omnia quæ partes habent honestatis et virtutis et tanto majora, quanto majorem virtutis et tanto majora, quanto majorem rationem habent honestatis et virtutis. rationem habent honestatis et virtutis. Quia, sicut dicit Augustinus, « in his quæ Quia, sicut dicit Augustinus, « in his quæ << non mole magna sunt, idem est majus << non mole magna sunt, idem est majus « esse, quod melius esse: maxima autem « esse, quod melius esse: maxima autem << sunt, quæ maximam attingunt partem << sunt, quæ maximam attingunt partem « et rationem honestatis. » Et ideo quæ- « et rationem honestatis. » Et ideo quæ- cumque sunt in operando opus virtutis, cumque sunt in operando opus virtutis, majora sunt quam illa quæ sunt in vita- majora sunt quam illa quæ sunt in vita- tione sola, ut actus peccati, quod (alias, tione sola, ut actus peccati, quod (alias, qui) secundum actum vitari potest sine qui) secundum actum vitari potest sine virtute et tunc evitat poenam legis, sed virtute et tunc evitat poenam legis, sed non consequitur præmium a legislatore: non consequitur præmium a legislatore:

180 180

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

sicut majus est mandatum honorare pa- sicut majus est mandatum honorare pa- rentes, quam non occidere, vel non fu- rentes, quam non occidere, vel non fu- rari et maximum, quod est diligere rari et maximum, quod est diligere Deum ex toto corde, et ex tota anima, Deum ex toto corde, et ex tota anima, et ex omnibus viribus, Matth. xx11, 38: et ex omnibus viribus, Matth. xx11, 38: Hoc est primum et maximum mandatum. Hoc est primum et maximum mandatum. Et similiter est in legibus mundanis, ma- Et similiter est in legibus mundanis, ma- jus mandatum est de pugnando pro liber- jus mandatum est de pugnando pro liber- tate patriæ, quam non furari, vel non tate patriæ, quam non furari, vel non mochari quia illud habet honoris ma- mochari quia illud habet honoris ma- gni præmium, ista autem non habent gni præmium, ista autem non habent nisi pœnæ evitationem, sicut dicitur, nisi pœnæ evitationem, sicut dicitur,

Non furtum facies: non pasces in cruce corvos. Non furtum facies: non pasces in cruce corvos.

Parva igitur mandata ista, quæ im- Parva igitur mandata ista, quæ im- pleri necesse est per gratiam Christi, per pleri necesse est per gratiam Christi, per iota significantur per apicem autem si- iota significantur per apicem autem si- gnificantur minimæ particulæ, sicut di- gnificantur minimæ particulæ, sicut di- ctum est, quæ ad eadem mandata ante- ctum est, quæ ad eadem mandata ante- cedenter, vel concomitanter, vel conse- cedenter, vel concomitanter, vel conse- quenter reducuntur: sicut in non mœ- quenter reducuntur: sicut in non mœ- chaberis, est «< non comptum et po- chaberis, est «< non comptum et po- « litum esse, non oculos figere, non « litum esse, non oculos figere, non « domum frequentare dilectæ, non jo- « domum frequentare dilectæ, non jo- «< cari, non loqui, non tonsorem dili- «< cari, non loqui, non tonsorem dili- « gere, non scapulas molliter gestare, « gere, non scapulas molliter gestare, « non composito gradu incedere, » ut di- « non composito gradu incedere, » ut di- cit Cyprianus et hujusmodi. Hæc enim cit Cyprianus et hujusmodi. Hæc enim omnia parva sunt respectu ultimi super omnia parva sunt respectu ultimi super quod cadit mandatum, vel præceptum, quod cadit mandatum, vel præceptum, licet difficilius, et fortius, et majoris gra- licet difficilius, et fortius, et majoris gra- tiæ sit ea observare, quam id super quod tiæ sit ea observare, quam id super quod cadit præceptum: quia difficilius est non cadit præceptum: quia difficilius est non irasci, quam non occidere: quia per se irasci, quam non occidere: quia per se occidere horret homo, sed irasci ita com- occidere horret homo, sed irasci ita com- plantatum est in natura, quod vix evi- plantatum est in natura, quod vix evi- tari potest: et in his tamen minimis tolli- tari potest: et in his tamen minimis tolli- tur via ad majora in prohibitionibus : et tur via ad majora in prohibitionibus : et in affirmativis præparatur via ad majora: in affirmativis præparatur via ad majora: quia qui non irascitur, non occidit ex quia qui non irascitur, non occidit ex ira et qui benevolentiam habet ad pa- ira et qui benevolentiam habet ad pa- rentes, etiam facile subvenit in necessi- rentes, etiam facile subvenit in necessi- tate. tate.

Hæc igitur minima sunt in genere ope- Hæc igitur minima sunt in genere ope- rum præceptorum, vel prohibitorum, rum præceptorum, vel prohibitorum, sed maxima in observatione et ideo ma- sed maxima in observatione et ideo ma- ximi meriti sunt observantibus, et minimi ximi meriti sunt observantibus, et minimi peccati in transgredientibus. Et hoc con- peccati in transgredientibus. Et hoc con-

: :

tingit, quia quanto difficilius aliquid vi- tingit, quia quanto difficilius aliquid vi- tatur, tanto minus est peccatum, si com- tatur, tanto minus est peccatum, si com- mittitur, et majus est meritum, si vita- mittitur, et majus est meritum, si vita- tur. Et ideo Christus dans legem perfe- tur. Et ideo Christus dans legem perfe- ctionis, quæ ad perfectum deducit, has ctionis, quæ ad perfectum deducit, has particulas, quasi apices præceptorum ap- particulas, quasi apices præceptorum ap- ponit et hæc est expositio Chrysostomi, ponit et hæc est expositio Chrysostomi, et litteralis. et litteralis.

Hoc igitur modo, Hoc igitur modo,

« Iota unum, aut unus apex non præ- « Iota unum, aut unus apex non præ- teribit a lege. » teribit a lege. »

Isa. x, 23: Consummationem et abbre- Isa. x, 23: Consummationem et abbre- viationem Dominus Deus exercituum viationem Dominus Deus exercituum faciet, quia consummatio abbreviata faciet, quia consummatio abbreviata inundabit justitiam. Isa. Lv, 11: Verbum inundabit justitiam. Isa. Lv, 11: Verbum meum quod egredietur de ore meo, non meum quod egredietur de ore meo, non revertetur ad me vacuum, sed faciet revertetur ad me vacuum, sed faciet quæcumque volui, et prosperabitur in his quæcumque volui, et prosperabitur in his ad quæ misi illud. ad quæ misi illud.

« Donec omnia fiant. » « Donec omnia fiant. »

Ecce generalitas impletionis. Aut enim Ecce generalitas impletionis. Aut enim omnia impleri necesse est: aut non valet omnia impleri necesse est: aut non valet ad salutem, quod aliqua implentur, licet ad salutem, quod aliqua implentur, licet valeat ad minorem poenam. Jacob. 11, valeat ad minorem poenam. Jacob. 11, Quicumque offendat in uno, factus est Quicumque offendat in uno, factus est omnium reus. omnium reus.

10: 10:

« Qui ergo solverit unum de man- « Qui ergo solverit unum de man- datis istis minimis, et docuerit sic ho- datis istis minimis, et docuerit sic ho- mines, minimus vocabitur in regno mines, minimus vocabitur in regno coelorum: qui autem fecerit et docue- coelorum: qui autem fecerit et docue- rit, hic magnus vocabitur in regno rit, hic magnus vocabitur in regno

coelorum. » coelorum. »

Hic simul ostenditur qualiter, et in qui- Hic simul ostenditur qualiter, et in qui- bus, et quo merito solvuntur et implen- bus, et quo merito solvuntur et implen- tur, quæ dixit. tur, quæ dixit.

Et tangit duo solventes, et implen- Et tangit duo solventes, et implen- tes. tes.

De solventibus dicit duo: solutionem De solventibus dicit duo: solutionem

in in opere, et propagationem solutionis in opere, et propagationem solutionis in alterum per doctrinam. alterum per doctrinam. De solutione dicit: De solutione dicit:

" "

« Qui ergo solverit. » « Qui ergo solverit. »

IN EVANG. MATTHÆI, V-19. IN EVANG. MATTHÆI, V-19.

Tria tangit solutionem, et quid solvi- Tria tangit solutionem, et quid solvi- tur, et in quo solvitur, seu quo deme- tur, et in quo solvitur, seu quo deme-

rito. rito.

De solutione dicit: De solutione dicit:

« Qui ergo solve rit. » « Qui ergo solve rit. »

Secundum superius dicta solvere est Secundum superius dicta solvere est vinculum legis non attendere, et se a vin- vinculum legis non attendere, et se a vin- culo legis enodare, et sic omittere, vel culo legis enodare, et sic omittere, vel transgredi. Contra quod dicitur, Eccli. vi, transgredi. Contra quod dicitur, Eccli. vi, 30: Erunt tibi compedes ejus, scilicet 30: Erunt tibi compedes ejus, scilicet legis vel sapientiæ, in protectionem forti- legis vel sapientiæ, in protectionem forti- tudinis et bases virtutis. tudinis et bases virtutis.

« Unum. » « Unum. »

Ecce quid solvitur, mandatum «unum »> Ecce quid solvitur, mandatum «unum »> scilicet, ex cujus solutione labefactatur scilicet, ex cujus solutione labefactatur tota virtus gratiæ: quia, II ad Corinth. tota virtus gratiæ: quia, II ad Corinth. VI, 15, dicitur quod non est conventio VI, 15, dicitur quod non est conventio Christi ad Belial : et ideo non potest ho- Christi ad Belial : et ideo non potest ho- mo esse justus in uno, et in alio injustus': mo esse justus in uno, et in alio injustus': quia filii Job convivantur, et vocant quia filii Job convivantur, et vocant simul sorores, eo quod dona et virtutes simul sorores, eo quod dona et virtutes simul volunt, ut sibi omnes adsint, vel simul volunt, ut sibi omnes adsint, vel omnes desint. omnes desint.

« De mandatis istis minimis. » « De mandatis istis minimis. »

Ecce in quo solvitur, quia in uno mi- Ecce in quo solvitur, quia in uno mi- nimo de mandatis quæ sunt minima nimo de mandatis quæ sunt minima quidem in genere illius actus super quem quidem in genere illius actus super quem cadit præceptum, et minima in reatu sol- cadit præceptum, et minima in reatu sol- ventis sed maxima in perfectione, et me- ventis sed maxima in perfectione, et me- rito observantium, sicut dictum est, Eccli. rito observantium, sicut dictum est, Eccli. XIX, 1: Qui spernit modica, paulatim de- XIX, 1: Qui spernit modica, paulatim de- cidet. Apocal. II, 8: Modicam habes vir- cidet. Apocal. II, 8: Modicam habes vir- tutem, et servasti verbum meum, et non tutem, et servasti verbum meum, et non negasti nomen meum. Modica dicitur vir- negasti nomen meum. Modica dicitur vir- tus, non quantitate, sed quia est circa tus, non quantitate, sed quia est circa modica servanda. Luc. xvi, 10: Qui in modica servanda. Luc. xvi, 10: Qui in

181 181

modico iniquus est, et in majori iniquus modico iniquus est, et in majori iniquus

est. est.

« Et docuerit sic homines. >> « Et docuerit sic homines. >>

Videtur notare tres ordines solventium : Videtur notare tres ordines solventium : solventem scilicet non docentem, cujus solventem scilicet non docentem, cujus peccatum est occultum et solventem et peccatum est occultum et solventem et docentem exemplo, vel verbo, cujus pec- docentem exemplo, vel verbo, cujus pec- catum est manifestum et docentem, et catum est manifestum et docentem, et non solventem, qui ea quæ non intelli- non solventem, qui ea quæ non intelli- git; depravat, hæresim docendo alium, git; depravat, hæresim docendo alium, Et primum quidem tetigit in præcedenti- Et primum quidem tetigit in præcedenti- bus duos autem simul tangit hic, quando bus duos autem simul tangit hic, quando dicit : « Et docuerit sic homines,» exemplo dicit : « Et docuerit sic homines,» exemplo pravo, vel vitiosa doctrina, qui malum pravo, vel vitiosa doctrina, qui malum quod est in se, derivat in alium. quod est in se, derivat in alium.

Contra quod dicitur, Ezechiel. XLIV, 6: Contra quod dicitur, Ezechiel. XLIV, 6: Sufficiant vobis omnia scelera vestra, do- Sufficiant vobis omnia scelera vestra, do- mus Israel. I Reg. 11, 17: Erat ergo pec- mus Israel. I Reg. 11, 17: Erat ergo pec- catum puerorum grande nimis coram catum puerorum grande nimis coram Domino, quia retrahebant homines a sa- Domino, quia retrahebant homines a sa- crificio Domini. crificio Domini.

« Minimus vocabitur in regno coelo- « Minimus vocabitur in regno coelo-

rum. » rum. »

Ecce quo demerito solvitur. Et est locu- Ecce quo demerito solvitur. Et est locu- tio duplex ex hoc: quod hoc quod dico : tio duplex ex hoc: quod hoc quod dico : « In regno cælorum, » potest deter- « In regno cælorum, » potest deter- minare hoc quod dico: « Minimus, » minare hoc quod dico: « Minimus, » vel hoc quod dico: « Vocabitur. » vel hoc quod dico: « Vocabitur. »

Et si primo modo accipitur, tunc in- Et si primo modo accipitur, tunc in- telligitur de his qui solvunt minimas par- telligitur de his qui solvunt minimas par- ticulas præceptorum, et non docent nisi ticulas præceptorum, et non docent nisi per exemplum. Illi quia peccant ex in- per exemplum. Illi quia peccant ex in- firmitate, vel negligentia circa minima firmitate, vel negligentia circa minima præceptorum, venialiter peccant, et ædifi- præceptorum, venialiter peccant, et ædifi- cant ligna, foenum, stipulam: et secun- cant ligna, foenum, stipulam: et secun- dum justitiam regni cœlorum et leges et dum justitiam regni cœlorum et leges et mandata sunt minimi in regno: tamen mandata sunt minimi in regno: tamen sunt manentes, et merito fundamenti sal- sunt manentes, et merito fundamenti sal- vandi per ignem, sicut dicitur, I ad Co- vandi per ignem, sicut dicitur, I ad Co- rinth. III, 12 et seq. ³. rinth. III, 12 et seq. ³.

1Cf. Matth. vi, 24. 1Cf. Matth. vi, 24.

2 I ad Corinth., 12 et seq.: Si quis superædi- 2 I ad Corinth., 12 et seq.: Si quis superædi- ficat super fundamentum hoc, scilicet super Chri ficat super fundamentum hoc, scilicet super Chri stum Jesum, aurum, argentum, lapides pretiosos, stum Jesum, aurum, argentum, lapides pretiosos,

ligna, fænum, stipulam, uniuscujusque opus ma- ligna, fænum, stipulam, uniuscujusque opus ma- nifestum erit dies enim Domini declarabit, quia nifestum erit dies enim Domini declarabit, quia in igne revelabitur, et uniuscujusque opus quale in igne revelabitur, et uniuscujusque opus quale sit, ignis probabit. Si cujus opus manserit quod sit, ignis probabit. Si cujus opus manserit quod

182 182

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Si autem secundo modo fiat determi- Si autem secundo modo fiat determi- natio, tunc peccantes in minimis, non natio, tunc peccantes in minimis, non particulis, sed ipsis substantiis manda- particulis, sed ipsis substantiis manda- torum, ab his qui per justitiam sunt et torum, ab his qui per justitiam sunt et per meritum, in regno coelorum vocan- per meritum, in regno coelorum vocan- tur minimi: quia non connumerantur tur minimi: quia non connumerantur his qui sunt in regno nisi numero, et his qui sunt in regno nisi numero, et non merito. Tunc enim maximi sunt, non merito. Tunc enim maximi sunt, qui sunt in regno, observatione consi- qui sunt in regno, observatione consi- liorum et præceptorum, et supereroga- liorum et præceptorum, et supereroga- tionum majores, qui observatione præ- tionum majores, qui observatione præ- ceptorum et consiliorum magni, qui ceptorum et consiliorum magni, qui observatione præceptorum: et minimi, observatione præceptorum: et minimi, qui non nisi fide informi connumeran- qui non nisi fide informi connumeran-

rantur. rantur.

Vel dicatur, quod minimi, secundum Vel dicatur, quod minimi, secundum Glossam sunt nulli, quia omnes magni Glossam sunt nulli, quia omnes magni sunt qui sunt in regno. Abdiæ, y. 2: Ecce sunt qui sunt in regno. Abdiæ, y. 2: Ecce parvulum dedi te in gentibus: contem- parvulum dedi te in gentibus: contem- ptibilis tu es valde, secundum primam ptibilis tu es valde, secundum primam expositionem, quæ est in Chrysostomi expositionem, quæ est in Chrysostomi concordantia. ad Corinth. XIII, 11: concordantia. ad Corinth. XIII, 11: Cum essem parvulus, loquebar ut par- Cum essem parvulus, loquebar ut par- vulus, sapiebam ut parvulus cogitabam vulus, sapiebam ut parvulus cogitabam ut parvulus, etc. Ad Hebr. v, 13: Om- ut parvulus, etc. Ad Hebr. v, 13: Om- nis qui lactis est particeps, expers est nis qui lactis est particeps, expers est sermonis justitiæ: parvulus enim est. sermonis justitiæ: parvulus enim est.

« Qui autem fecerit et docuerit. » « Qui autem fecerit et docuerit. »

Ecce iterum tres simul innuit ordines Ecce iterum tres simul innuit ordines hominum facientes scilicet, et docen- hominum facientes scilicet, et docen- tes et facientes, et non docentes verbo, tes et facientes, et non docentes verbo, sed exemplo: et docentes, et non facien- sed exemplo: et docentes, et non facien-

tes. tes.

Sed isti non sunt magni, quia os suum Sed isti non sunt magni, quia os suum eos esse pravos comprobat. Luc. XIX, eos esse pravos comprobat. Luc. XIX, 22: De ore tuo te judico, serve nequam. 22: De ore tuo te judico, serve nequam. Præmittit autem facere, et subinfert do- Præmittit autem facere, et subinfert do- cere quia in omnibus moralibus non cere quia in omnibus moralibus non venitur ad doctrinam nisi per opus. venitur ad doctrinam nisi per opus. Act. 1, 1 Capit Jesus facere, et docere. Act. 1, 1 Capit Jesus facere, et docere. Luc. xxiv, 19: Fuit vir propheta, potens Luc. xxiv, 19: Fuit vir propheta, potens in opere et sermone coram Deo et omni in opere et sermone coram Deo et omni populo. populo.

superædificavit, mercedem accipiet. Si cujus opus superædificavit, mercedem accipiet. Si cujus opus arserit, detrimentum patietur: ipse autem salvus arserit, detrimentum patietur: ipse autem salvus erit, sic tamen quasi per ignem. erit, sic tamen quasi per ignem.

«Hic magnus vocabitur in regno «Hic magnus vocabitur in regno cœlorum. » cœlorum. »

Quia, sicut diximus supra, facere mi- Quia, sicut diximus supra, facere mi- nima magnæ est virtutis. Job, 1, 3: nima magnæ est virtutis. Job, 1, 3: Erat vir ille magnus inter omnes Orien- Erat vir ille magnus inter omnes Orien- tales. I Machab. 11, 64, cum feceritis tales. I Machab. 11, 64, cum feceritis quæ vobis præcepta sunt in lege a Do- quæ vobis præcepta sunt in lege a Do- mino Deo vestro, in ipsa gloriosi eritis '. mino Deo vestro, in ipsa gloriosi eritis '.

«< Dico enim vobis, quia nisi abun- «< Dico enim vobis, quia nisi abun- daverit justitia vestra plus quam Scri- daverit justitia vestra plus quam Scri- barum et Pharisæorum, non intrabitis barum et Pharisæorum, non intrabitis in regnum coelorum. » in regnum coelorum. »

Hic in isto tertio paragrapbo, in com- Hic in isto tertio paragrapbo, in com- paratione ad non implentes minima, os- paratione ad non implentes minima, os- tendit legem esse implendam tangit au- tendit legem esse implendam tangit au- tem tria. tem tria.

Primo enim dicit confirmationem, Primo enim dicit confirmationem, cum dicit: cum dicit:

« Dico autem vobis. » « Dico autem vobis. »

Quasi dicat: Ego veritas, dico vobis, Quasi dicat: Ego veritas, dico vobis, qui non mentiri possum. Numer. xxIII, qui non mentiri possum. Numer. xxIII, 19: Non est Deus quasi homo, ut men- 19: Non est Deus quasi homo, ut men-

tiatur. tiatur.

« Nisi abundaverit justitia vestra, « Nisi abundaverit justitia vestra, etc. » etc. »

Ecce secundum, in quo fit comparatio Ecce secundum, in quo fit comparatio ad eos qui minima legis solverunt, et ad eos qui minima legis solverunt, et non nisi magna impleverunt, putantes non nisi magna impleverunt, putantes quod lex cohiberet manum, non ani- quod lex cohiberet manum, non ani- mum. Erat autem justitia Pharisæorum mum. Erat autem justitia Pharisæorum in observando magna, et non parva, et in observando magna, et non parva, et in apparentia hominum, et in observa- in apparentia hominum, et in observa- tione traditionum plus quam mandato- tione traditionum plus quam mandato- rum Dei, et in intentione terrenorum. rum Dei, et in intentione terrenorum. Et hæc omnia manifeste accipiuntur, Et hæc omnia manifeste accipiuntur, Matth. XXIII, 2 et seq., ubi loquitur de Matth. XXIII, 2 et seq., ubi loquitur de

1 I Machab. 11, 64: Viriliter agite in lege, 1 I Machab. 11, 64: Viriliter agite in lege, quia in ipsa gloriosi eritis. quia in ipsa gloriosi eritis.

20 20

11 11

IN EVANG. MATTHÆI, V-21. IN EVANG. MATTHÆI, V-21.

Pharisæis. Justitia autem Scribarum erat Pharisæis. Justitia autem Scribarum erat in magna prophetia legis, et parum in in magna prophetia legis, et parum in opere. Luc. x1, 52: Væ vobis, legispe- opere. Luc. x1, 52: Væ vobis, legispe- ritis, quia tulistis clavem scientiæ, ipsi ritis, quia tulistis clavem scientiæ, ipsi non introistis, et eos qui introibant, pro- non introistis, et eos qui introibant, pro- hibuistis. In multis tamen conveniebant hibuistis. In multis tamen conveniebant cum Pharisæis: sed amborum erat in- cum Pharisæis: sed amborum erat in- tentio minima negligere, et magna fa- tentio minima negligere, et magna fa- cere secundum doctrinam Scribarum, cere secundum doctrinam Scribarum, quæ fuit, quod lex animum non cohibe- quæ fuit, quod lex animum non cohibe- ret, sed manum et justitia Apostolo- ret, sed manum et justitia Apostolo- rum et christianorum plus abundat rum et christianorum plus abundat quam Scribarum et Pharisæorum. quam Scribarum et Pharisæorum.

«< Non intrabitis in regnum cœlo- «< Non intrabitis in regnum cœlo-

rum. » rum. »

Et attende, quod aliud est esse in re- Et attende, quod aliud est esse in re- gno coelorum, et aliud intrare, vel non gno coelorum, et aliud intrare, vel non intrare in regnum coelorum, secundum intrare in regnum coelorum, secundum Chrysostomum: quia esse, vel non esse Chrysostomum: quia esse, vel non esse in regno, est secundum meritum, vel de- in regno, est secundum meritum, vel de- meritum stans quietum intrare autem meritum stans quietum intrare autem est continuis profectibus proficisci. Et est continuis profectibus proficisci. Et ideo intrat qui per minimorum observan- ideo intrat qui per minimorum observan- tiam continue proficiscitur ad profe- tiam continue proficiscitur ad profe- ctum, Matth. xxv, 21: Intra in gau- ctum, Matth. xxv, 21: Intra in gau- dium domini tui. Jerem. L1, 50: Ve- dium domini tui. Jerem. L1, 50: Ve- nite, nolite stare: recordamini procul nite, nolite stare: recordamini procul Domini, et Jerusalem ascendat super Domini, et Jerusalem ascendat super cor vestrum. Hi ergo, qui legem fa- cor vestrum. Hi ergo, qui legem fa- ctorum tantum implent, non intrant, ctorum tantum implent, non intrant, sed stant in cohibitione manus, et non sed stant in cohibitione manus, et non proficiscuntur ad superationem passio- proficiscuntur ad superationem passio- num cordis, sicut faciunt qui minima num cordis, sicut faciunt qui minima observant. Et hoc est, quod dicere inten- observant. Et hoc est, quod dicere inten- dit. dit.

« Audistis quia dictum antiquis : « Audistis quia dictum antiquis : Non occides qui autem occiderit, Non occides qui autem occiderit, reus erit judicio. >> reus erit judicio. >>

183 183

tangit in secunda parte, ibi, y. 43: « Au- tangit in secunda parte, ibi, y. 43: « Au- distis quia dictum est: Diliges proxi- distis quia dictum est: Diliges proxi- mum tuum, etc. » mum tuum, etc. »

Adhuc autem, præcedens pars dividitur Adhuc autem, præcedens pars dividitur in duas partes secundum duo quæ ut in duas partes secundum duo quæ ut operanda in lege præcipiuntur: quæ sunt operanda in lege præcipiuntur: quæ sunt moralia et judicialia: ceremonialia enim moralia et judicialia: ceremonialia enim significandi habent usum, et sacramen- significandi habent usum, et sacramen- talia. Promissa autem in Christo sunt talia. Promissa autem in Christo sunt exhibita, et non proposita ad operandum, exhibita, et non proposita ad operandum, sicut patet ex præmissis. Primo ergo sicut patet ex præmissis. Primo ergo agit de impletione moralium : et se- agit de impletione moralium : et se- cundo, de impletione judicialium, ibi, cundo, de impletione judicialium, ibi, . 38 « Audistis quia dictum est : Ocu- . 38 « Audistis quia dictum est : Ocu- lum pro oculo, etc. » lum pro oculo, etc. »

Prior autem harum partium, in qua Prior autem harum partium, in qua agit de impletione moralium dividitur agit de impletione moralium dividitur secundum id quod est in operibus, et secundum id quod est in operibus, et secundum id quod est in verbis de man- secundum id quod est in verbis de man- datis moralibus. In prima enim agit de datis moralibus. In prima enim agit de impletione eorum quæ sunt in opere: et impletione eorum quæ sunt in opere: et in secunda, de impletione eorum quæ in secunda, de impletione eorum quæ sunt in verbis, ibi, y. 33: Iterum audi- sunt in verbis, ibi, y. 33: Iterum audi- stis quia dictum est antiquis: Non perju- stis quia dictum est antiquis: Non perju- rabis. » rabis. »

Sed tunc incidit quæstio, cum quædam Sed tunc incidit quæstio, cum quædam moralium etiam sint in concupiscentia, moralium etiam sint in concupiscentia, sicut duo ultima, quæ enumerantur, sicut duo ultima, quæ enumerantur, Exod. xx, 17: « Non concupisces, etc., » Exod. xx, 17: « Non concupisces, etc., » quare non agit de illis ? quare non agit de illis ?

Et dicendum ad hoc, quod illa in nova Et dicendum ad hoc, quod illa in nova lege adjunguntur quasi impletiones ad ea lege adjunguntur quasi impletiones ad ea quæ sunt in factis: et sunt apices ad- quæ sunt in factis: et sunt apices ad- juncti secundum supra dicta. juncti secundum supra dicta.

Et si quæratur, quare hoc etiam non Et si quæratur, quare hoc etiam non factum est in lege veteri? Dicendum, factum est in lege veteri? Dicendum, quod hoc factum est propter carnalem quod hoc factum est propter carnalem intellectum illorum antiquorum, inter intellectum illorum antiquorum, inter quos licet quidam fuerint spirituales, ta- quos licet quidam fuerint spirituales, ta- men communitas, cui lex dabatur, car- men communitas, cui lex dabatur, car- nalis fuit: et non putabant concupi- nalis fuit: et non putabant concupi- scentiam esse prohibitam, nisi lex dice- scentiam esse prohibitam, nisi lex dice- ret: Non concupisces. Ad Roman. vII, 7: ret: Non concupisces. Ad Roman. vII, 7:

Hic secundum doctrinam præceden- Nam concupiscentiam nesciebam, nisi lex Hic secundum doctrinam præceden- Nam concupiscentiam nesciebam, nisi lex tem incipit implere legem. tem incipit implere legem.

Et dividitur in duas partes secundum Et dividitur in duas partes secundum ea, quæ sunt in lege. Quædam sunt in ea, quæ sunt in lege. Quædam sunt in lege sicut materia legis, et quædam sic- lege sicut materia legis, et quædam sic- ut forma. Et de impletione formæ legis, ut forma. Et de impletione formæ legis,

diceret Non concupisces: et cum toto diceret Non concupisces: et cum toto hoc putabant non esse prohibitam con- hoc putabant non esse prohibitam con- cupiscentiam, nisi eam quæ manifesta- cupiscentiam, nisi eam quæ manifesta- tur in signis exterioribus. Et ideo etiam tur in signis exterioribus. Et ideo etiam in impletione legis Christus removet et in impletione legis Christus removet et

184 184

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

signum exterius, et interius passio- ordinet, non oportuit de hoc fieri ordinem signum exterius, et interius passio- ordinet, non oportuit de hoc fieri ordinem specialem. specialem.

nem. nem.

Prior autem partium inductarum divi- Prior autem partium inductarum divi- ditur in duas in quarum prima implet ditur in duas in quarum prima implet prohibitionem, quæ est contra nocumen- prohibitionem, quæ est contra nocumen- tum proximi in substantia individui. In tum proximi in substantia individui. In secunda implet prohibitionem, quæ est secunda implet prohibitionem, quæ est contra nocumentum proximi in adjuto- contra nocumentum proximi in adjuto- rio sibi adjuncto ad salutem speciei, ibi, rio sibi adjuncto ad salutem speciei, ibi, . 27 « Audistis quia dictum est anti- . 27 « Audistis quia dictum est anti- quis: Non mochaberis. » quis: Non mochaberis. »

Incidit autem quæstio, cum adhuc sit Incidit autem quæstio, cum adhuc sit una prohibitio in opere de nocumento una prohibitio in opere de nocumento proximi in bonis fortunæ, quæ data proximi in bonis fortunæ, quæ data sunt naturæ ad sustentationem, quare sunt naturæ ad sustentationem, quare de illa nullam facit mentionem? de illa nullam facit mentionem?

Et dicendum, quod non oportuit, quia Et dicendum, quod non oportuit, quia ordinata dilectione proximi, quæ perti- ordinata dilectione proximi, quæ perti- net ad formam præceptorum, sufficienter net ad formam præceptorum, sufficienter ordinata est prohibitio illa. Non autem ordinata est prohibitio illa. Non autem sic est de ira: quia etiam posito ordine sic est de ira: quia etiam posito ordine dilectionis, remanet ira nobis connatu- dilectionis, remanet ira nobis connatu- ralis, aliquando rationabilis et ideo ralis, aliquando rationabilis et ideo illam oportuit specialiter ordinari. Posi- illam oportuit specialiter ordinari. Posi- to autem ordine charitatis, sublatus est to autem ordine charitatis, sublatus est omnino appetitus damni proximi : et omnino appetitus damni proximi : et ideo non oportuit de ipso specialem fieri ideo non oportuit de ipso specialem fieri ordinationem. Vel, dicatur melius, quod ordinationem. Vel, dicatur melius, quod damnum dupliciter infertur proximo: aut damnum dupliciter infertur proximo: aut enim infertur ei ex concupiscentia rerum enim infertur ei ex concupiscentia rerum quas habet, aut ex malevolentia. Si ex quas habet, aut ex malevolentia. Si ex cupiditate rerum, tunc ordinatur in or- cupiditate rerum, tunc ordinatur in or- dine mandati de dilectione proximi: si dine mandati de dilectione proximi: si autem ex malevolentia, tunc ordinatur, autem ex malevolentia, tunc ordinatur, quando ordinatur ira quæ circumstat no- quando ordinatur ira quæ circumstat no- cumentum personæ proximi. Quod autem cumentum personæ proximi. Quod autem ordinatur concupiscentia venereorum, ordinatur concupiscentia venereorum, ideo est, quia delectatio illa contempora- ideo est, quia delectatio illa contempora- nea est vitæ et maximæ adhærentiæ, et nea est vitæ et maximæ adhærentiæ, et trahit ad eam non tantum corruptio na- trahit ad eam non tantum corruptio na- turæ, sed etiam infectio objecti, quod turæ, sed etiam infectio objecti, quod profunde inficit et ideo speciali indiget profunde inficit et ideo speciali indiget ordinatione. ordinatione.

Sed tunc objicitur, quare non loquitur Sed tunc objicitur, quare non loquitur de impletione primi mandati de secunda de impletione primi mandati de secunda tabula, quod est : Honora parentes ? tabula, quod est : Honora parentes ?

Et dicendum, quod ad hoc inclinat Et dicendum, quod ad hoc inclinat natura, et naturæ ordinem perficit gratia : natura, et naturæ ordinem perficit gratia : et ideo cum natura adsit et charitas hoc et ideo cum natura adsit et charitas hoc

Si autem quæritur, quare non facit Si autem quæritur, quare non facit mentionem de primo et de tertio man- mentionem de primo et de tertio man- dato primæ tabulæ ? Dicendum, quod dato primæ tabulæ ? Dicendum, quod illa mandata sunt in Deum, quoad veri- illa mandata sunt in Deum, quoad veri- tatem, primum, et quoad bonitatem, tatem, primum, et quoad bonitatem, tertium: quorum modus semper fuit sine tertium: quorum modus semper fuit sine modo in omni lege. Credidit semper modo in omni lege. Credidit semper fides in Deum propter se, et super om- fides in Deum propter se, et super om- nia et quies cordis et sabbatum semper nia et quies cordis et sabbatum semper fuit in Deo propter se et super omnia: fuit in Deo propter se et super omnia: et ideo non habent hujusmodi gradus et ideo non habent hujusmodi gradus minimorum (alias, minorum) et magno- minimorum (alias, minorum) et magno- rum sicut alia. Ista enim sunt prima et rum sicut alia. Ista enim sunt prima et maxima mandata, sicut diximus in ante- maxima mandata, sicut diximus in ante- habitis: et ideo tali non indigent imple- habitis: et ideo tali non indigent imple- tione. Medium autem cum illo simul or- tione. Medium autem cum illo simul or- dinatur, quod est : Non falsum testimo- dinatur, quod est : Non falsum testimo- nium dices quia conjuncta sunt in ma- nium dices quia conjuncta sunt in ma- teria, sicut in sequentibus patebit. Ordo teria, sicut in sequentibus patebit. Ordo autem istarum impletionum est secun- autem istarum impletionum est secun- dum ordinem præceptorum, sive prohi- dum ordinem præceptorum, sive prohi- bitionum, quæ ordinantur secundum bitionum, quæ ordinantur secundum quod sunt remotivæ majorum nocumen- quod sunt remotivæ majorum nocumen-

torum. torum.

Dicit igitur: Dicit igitur:

« Audistis quia dictum est antiquis : « Audistis quia dictum est antiquis : Non occides. >> Non occides. >>

Istud autem mandatum cum sua im- Istud autem mandatum cum sua im- pletione dividitur in duas partes: in qua- pletione dividitur in duas partes: in qua- rum prima, dicit id quod implendum et rum prima, dicit id quod implendum et ordinandum est: et in secunda, ponit im- ordinandum est: et in secunda, ponit im- pletionis ordinem, ibi, y. 22 : « pletionis ordinem, ibi, y. 22 : « Ego Ego autem dico vobis, etc. » autem dico vobis, etc. »

Circa primum dicit tria: quorum pri- Circa primum dicit tria: quorum pri- mum est, quibus datum est: secundum, mum est, quibus datum est: secundum, prohibitio facta: tertium, pœna transgre- prohibitio facta: tertium, pœna transgre- dientium. dientium.

De primo dicit : De primo dicit :

« Audistis quia dictum est antiquis. >> « Audistis quia dictum est antiquis. >>

Duo tangit auditum legis, et quibus Duo tangit auditum legis, et quibus est data. est data.

Attende, quod auditus est triplex: rei Attende, quod auditus est triplex: rei ipsius, et Dei, et referentis. Rei auditus ipsius, et Dei, et referentis. Rei auditus

• •

IN EVANG. MATTHÆI, V-21,22. IN EVANG. MATTHÆI, V-21,22.

est, quia ipsa res per sui naturam ali- est, quia ipsa res per sui naturam ali- quid loquitur, sicut faciunt ipsa moralia, quid loquitur, sicut faciunt ipsa moralia, quæ ipsa sua natura omnes homines allo- quæ ipsa sua natura omnes homines allo- quuntur: sicut omnis homo ex ipsa na- quuntur: sicut omnis homo ex ipsa na- tura audit non esse occidendum, non esse tura audit non esse occidendum, non esse mochandum, non esse furandum, et hu- mochandum, non esse furandum, et hu- jusmodi. Et hoc significatum est, Exodi, jusmodi. Et hoc significatum est, Exodi, xx, 18, ubi dicitur, quod cunctus popu- xx, 18, ubi dicitur, quod cunctus popu- lus videbat voces, quando Dominus dedit lus videbat voces, quando Dominus dedit decalogum: quod non dicitur, quando decalogum: quod non dicitur, quando dedit alia præcepta judicialia et ceremo- dedit alia præcepta judicialia et ceremo- nialia, quia illa non ita ex ipsis rebus nialia, quia illa non ita ex ipsis rebus loquuntur ad rationem: Deus autem au- loquuntur ad rationem: Deus autem au- ditur in his. Exod. xx, 22: De cœlo lo- ditur in his. Exod. xx, 22: De cœlo lo- cutus sum vobis. Psal. XLIX, 1: Deus cutus sum vobis. Psal. XLIX, 1: Deus deorum Dominus locutus est. Referentes deorum Dominus locutus est. Referentes etiam patres locuti sunt filiis. Psal. etiam patres locuti sunt filiis. Psal. LXXVII, 5 et 6: Quanta mandavit patri- LXXVII, 5 et 6: Quanta mandavit patri- bus nostris nota facere ea filiis suis: ut bus nostris nota facere ea filiis suis: ut cognoscat generatio altera. cognoscat generatio altera.

<< Audistis quia dictum est anti- << Audistis quia dictum est anti- quis. » quis. »

Hoc est, antiquo et carnali populo. Hoc est, antiquo et carnali populo. Novum enim est, quod quantum ad Novum enim est, quod quantum ad suum principium est propinquum : et suum principium est propinquum : et antiquum est, quod longitudine dissimili- antiquum est, quod longitudine dissimili- tudinis potius quam temporis a suo prin- tudinis potius quam temporis a suo prin- cipio est remotum. Populus ergo carnalis cipio est remotum. Populus ergo carnalis damnatus sub peccato antiquus est, qui damnatus sub peccato antiquus est, qui non sustinebat aliud audire: quia ceci- non sustinebat aliud audire: quia ceci- derat a similitudine sui principii, in quo derat a similitudine sui principii, in quo fuit creatus ad imaginem et similitudi- fuit creatus ad imaginem et similitudi- nem Dei. Baruch, 1, 11 et 12: Invete- nem Dei. Baruch, 1, 11 et 12: Invete- rasti in terra aliena, coinquinatus es rasti in terra aliena, coinquinatus es cum mortuis deputatus es cum descen- cum mortuis deputatus es cum descen- dentibus in infernum. Dereliquisti fon- dentibus in infernum. Dereliquisti fon- tem sapientiæ. Ad Hebr. v, 3: Quod tem sapientiæ. Ad Hebr. v, 3: Quod antiquatur et senescit, prope interitum antiquatur et senescit, prope interitum

est. est.

« Non occides. »> « Non occides. »>

Hoc est igitur quod dictum est antiquo Hoc est igitur quod dictum est antiquo populo, qui non recipit prohibitiones, populo, qui non recipit prohibitiones, nisi eorum quæ per se horret natura: nisi eorum quæ per se horret natura: quia lex de se et in sacramentis, implen- quia lex de se et in sacramentis, implen- di non conferebat gratiam gratum fa- di non conferebat gratiam gratum fa-

185 185

cientem et ideo si aliquid ultra naturam cientem et ideo si aliquid ultra naturam prohibitum fuisset, gratiam implendi prohibitum fuisset, gratiam implendi non habuissent antiqui ex sacramentis non habuissent antiqui ex sacramentis legis. Propter quod dicitur, ad Hebr. ix, legis. Propter quod dicitur, ad Hebr. ix, 1: Habuit quidem et prius justificatio- 1: Habuit quidem et prius justificatio- nes culturæ, et sanctum sæculare, hoc nes culturæ, et sanctum sæculare, hoc est, ut dicit Glossa, justificationes car- est, ut dicit Glossa, justificationes car- nales pro modo cultura carnalis. Et hoc nales pro modo cultura carnalis. Et hoc est secundum quod dicit. est secundum quod dicit.

Et habet duo in se prohibitionem, et Et habet duo in se prohibitionem, et comminationem. comminationem.

Et prohibitio quidem est, quæ dicta Et prohibitio quidem est, quæ dicta est, Exodi, xx, est, Exodi, xx,

13. 13. Comminatio autem est, quam in- Comminatio autem est, quam in-

fert: fert:

« Qui autem occiderit, reus erit ju- « Qui autem occiderit, reus erit ju- dicio. >> dicio. >>

Hoc est, ut judicio legis puniatur, Hoc est, ut judicio legis puniatur, postquam inventum est. Exod. xxı, 23 : postquam inventum est. Exod. xxı, 23 : Si mors fuerit subsecuta, reddet animam Si mors fuerit subsecuta, reddet animam pro anima. Matth. xxvi, 52: Qui acce- pro anima. Matth. xxvi, 52: Qui acce- perint gladium gladio peribunt. Sic igi- perint gladium gladio peribunt. Sic igi- tur non prohibebatur nisi horrendum tur non prohibebatur nisi horrendum per se flagitium homicidii. per se flagitium homicidii.

« Ego autem dico vobis, quia omnis 22 « Ego autem dico vobis, quia omnis 22 qui irascitur fratri suo, reus erit judi- qui irascitur fratri suo, reus erit judi- cio. » cio. »

Impletio incipit hic. Impletio incipit hic.

Et dicit duo auditum impletionis, et Et dicit duo auditum impletionis, et ipsam impletionem. ipsam impletionem.

Circa auditum dicit duo: dicentem, et Circa auditum dicit duo: dicentem, et audientem. audientem.

Dicentem tangit, cum dicit: Dicentem tangit, cum dicit:

<< Ego autem,» << Ego autem,»

Qui novi testamenti sum mediator, ad Qui novi testamenti sum mediator, ad Hebr. 1x, 15 Ideo novi testamenti me- Hebr. 1x, 15 Ideo novi testamenti me- diator est, ut morte intercedente, in re- diator est, ut morte intercedente, in re- demptionem earum prævaricationum demptionem earum prævaricationum quæ erant sub priori testamento, repro- quæ erant sub priori testamento, repro- missionem accipiant,qui vocati sunt æter- missionem accipiant,qui vocati sunt æter- næ hæreditatis. næ hæreditatis.

186 186

« Ego, » « Ego, »

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Inquam, per quem gratia et veritas Inquam, per quem gratia et veritas

facta est'. facta est'.

<< Dico vobis, << Dico vobis,

» »

Novatis auditoribus, qui ad propinqui- Novatis auditoribus, qui ad propinqui- tatem reducti estis principii. Ad Ephes. tatem reducti estis principii. Ad Ephes. 11, 13: Qui aliquando eratis longe, facti 11, 13: Qui aliquando eratis longe, facti estis prope. Unde, supra, I, 2: Appro- estis prope. Unde, supra, I, 2: Appro- pinquavit enim regnum cœlorum. pinquavit enim regnum cœlorum.

« Quia omnis qui irascitur. » « Quia omnis qui irascitur. »

Hic incipit impletio. Hic incipit impletio.

Attende igitur, quia omnis legislator Attende igitur, quia omnis legislator intendit eum, cui dat legem, producere intendit eum, cui dat legem, producere ad legislatoris intentionem. Est autem ad legislatoris intentionem. Est autem intentio legislatoris duplex in communi- intentio legislatoris duplex in communi- tate una est beatitudo pacis in statu rei- tate una est beatitudo pacis in statu rei- publicæ altera est pax exterior ad mi- publicæ altera est pax exterior ad mi- nus, ut non turbetur qui studet laudabi- nus, ut non turbetur qui studet laudabi- libus studiis. Primam intentionem non libus studiis. Primam intentionem non consequitur, nisi faciat eos quibus legem consequitur, nisi faciat eos quibus legem dat, interioris lege informatos: ut ipsi dat, interioris lege informatos: ut ipsi sibi sint lex, etiamsi nemo poneret le- sibi sint lex, etiamsi nemo poneret le- gem, sicut et ipse legislator lex est viva, gem, sicut et ipse legislator lex est viva, sive animata. Aliam autem intentionem sive animata. Aliam autem intentionem consequitur per poenas, ut per cruces, consequitur per poenas, ut per cruces, taliones quia illi, qui non sunt infor- taliones quia illi, qui non sunt infor- mati justitia legis, turbarent pietatem et mati justitia legis, turbarent pietatem et justitiam colentes, nisi essent cruces, et justitiam colentes, nisi essent cruces, et taliones, et alia genera tormentorum. taliones, et alia genera tormentorum. Sic igitur implens legem secundum in- Sic igitur implens legem secundum in- tentionem legislatoris primam, superju- tentionem legislatoris primam, superju- stus vocatur ab Aristotele 3, qui græce di- stus vocatur ab Aristotele 3, qui græce di- citur citur

ex. Et hoc modo noster legifer ex. Et hoc modo noster legifer implet legem, quando nos informat se- implet legem, quando nos informat se- cundum formam legislatoris: ut simus cundum formam legislatoris: ut simus nosipsi nobis lex, tendendo ad honestum nosipsi nobis lex, tendendo ad honestum legis per conscientiæ informationem. Ad legis per conscientiæ informationem. Ad Roman. II, 14 et 15: Ipsi sibi sunt lex, Roman. II, 14 et 15: Ipsi sibi sunt lex,

1 Cf. Joan. 1, 17: Lex per Moysen data est, 1 Cf. Joan. 1, 17: Lex per Moysen data est, gratia et veritas per Jesum Christum facta est. gratia et veritas per Jesum Christum facta est.

2 Ad Roman. II, 14: Legem non habentes, ipsi 2 Ad Roman. II, 14: Legem non habentes, ipsi sibi sunt lex, etc. sibi sunt lex, etc.

3 ARISTOTELES, Lib. V Ethicorum. 3 ARISTOTELES, Lib. V Ethicorum.

qui ostendunt opus legis scriptum in cor- qui ostendunt opus legis scriptum in cor- dibus suis. Jerem. xxxi, 33: Dabo legem dibus suis. Jerem. xxxi, 33: Dabo legem meam in visceribus eorum, et in corde meam in visceribus eorum, et in corde eorum scribam eam 4. eorum scribam eam 4.

Et hoc quidem facit in ira hic specia- Et hoc quidem facit in ira hic specia- liter unde ad hæc tria exiguntur : et se- liter unde ad hæc tria exiguntur : et se- cundum hoc in tria dividitur pars ista. cundum hoc in tria dividitur pars ista. Primum quidem est eductio a nobis dis- Primum quidem est eductio a nobis dis- positionis contrariæ, quæ non permittit positionis contrariæ, quæ non permittit nos lege informari de non nocendo pro- nos lege informari de non nocendo pro- ximo et hoc facit in prima parte. Se- ximo et hoc facit in prima parte. Se- cundum autem est, cum proximo ex ani- cundum autem est, cum proximo ex ani- mo facta reconciliatio: et hoc facit, ibi, mo facta reconciliatio: et hoc facit, ibi, y. 23 «Si ergo offers. » Tertium autem y. 23 «Si ergo offers. » Tertium autem est informatio amicitiæ ad omnimodum est informatio amicitiæ ad omnimodum consensum et hunc docet, ibi, y. 25: consensum et hunc docet, ibi, y. 25: « Esto consentiens adversario. » Quo « Esto consentiens adversario. » Quo facto, ipsa conscientia in modum naturæ facto, ipsa conscientia in modum naturæ tendit ad non nocendum proximo ex vir- tendit ad non nocendum proximo ex vir- tute amicitiæ. tute amicitiæ.

Circa primum igitur, primo inducit Circa primum igitur, primo inducit hoc, quod facit ad iræ exclusionem: quia hoc, quod facit ad iræ exclusionem: quia ira est passio et commotio animi, per ira est passio et commotio animi, per quam procuratur nocumentum proximi : quam procuratur nocumentum proximi : et circa hoc dicit tria in gradibus iræ, et circa hoc dicit tria in gradibus iræ, et tria in gradibus pœnæ. Si enim ira sit et tria in gradibus pœnæ. Si enim ira sit in corde tantum, commotio animi ad no- in corde tantum, commotio animi ad no- cendum meretur judicium: si autem, cendum meretur judicium: si autem, cum hoc procedat exterius ad indignatio- cum hoc procedat exterius ad indignatio- nis et nocumenti signum, sit sine convi- nis et nocumenti signum, sit sine convi- cio et nocumento, meretur concilium: si cio et nocumento, meretur concilium: si autem procedat extra ad convicium cum autem procedat extra ad convicium cum præcedente commotione animi, et cum præcedente commotione animi, et cum indignationis et nocumenti signo, tunc indignationis et nocumenti signo, tunc meretur gehennam. meretur gehennam.

Per judicium autem et concilium et Per judicium autem et concilium et gehennam, gradus notantur pœnarum: gehennam, gradus notantur pœnarum: quia in judicio discussio fit an pœna vel quia in judicio discussio fit an pœna vel absolutione dignus sit et cum pœna absolutione dignus sit et cum pœna quæritur, ad reddendam rationem sisti- quæritur, ad reddendam rationem sisti- tur. II ad Corinth. V, 10 Omnes mani- tur. II ad Corinth. V, 10 Omnes mani- festari nos oportet ante tribunal Christi, festari nos oportet ante tribunal Christi, ut referat unusquisque propria corporis, ut referat unusquisque propria corporis,

4 Ad Hebr. x, 16: Hoc autem testamentum 4 Ad Hebr. x, 16: Hoc autem testamentum quod testabor ad illos post dies illos, dicit Domi- quod testabor ad illos post dies illos, dicit Domi- nus dando leges meas in cordibus eorum, et in nus dando leges meas in cordibus eorum, et in mentibus eorum superscribam eas. mentibus eorum superscribam eas.

IN EVANG. MATTHÆI, V-22. IN EVANG. MATTHÆI, V-22.

prout gessit. « Consilium » autem, sive prout gessit. « Consilium » autem, sive concilium secundum aliam litteram, est concilium secundum aliam litteram, est quando jam constat de poena merita et quando jam constat de poena merita et deliberatur ex consilio qua et quanta pœ- deliberatur ex consilio qua et quanta pœ- na feriatur et hoc fit, quando convictus na feriatur et hoc fit, quando convictus de peccato poenam exspectat. Sed gehen- de peccato poenam exspectat. Sed gehen- na est acerba et inflicta a judice poena, na est acerba et inflicta a judice poena, quando jam de crimine mortali convictus quando jam de crimine mortali convictus

est. est.

187 187

enim ira per zelum, et est ira per vitium. enim ira per zelum, et est ira per vitium. Ira per zelum est conturbatio et com- Ira per zelum est conturbatio et com- motio animi contra vitium quod vi- motio animi contra vitium quod vi- det in persona impedire justitiam Dei. det in persona impedire justitiam Dei. Et hæc ira est mater disciplinæ. Numer. Et hæc ira est mater disciplinæ. Numer. xxv, 11: Phinees, filius Eleazari, filii xxv, 11: Phinees, filius Eleazari, filii Aaron sacerdotis, avertit iram meam a Aaron sacerdotis, avertit iram meam a filiis Israel: quia zelo meo commotus est filiis Israel: quia zelo meo commotus est contra eos, ut non ipse delerem filios Is-. contra eos, ut non ipse delerem filios Is-.

Primo igitur, duo simul tangens, di- rael in zelo meo. I Machab. 11, 24: Vidit Primo igitur, duo simul tangens, di- rael in zelo meo. I Machab. 11, 24: Vidit

cit: cit:

« Omnis qui irascitur, etc. » « Omnis qui irascitur, etc. »

Et tangit tria passionem iræ, et cau- Et tangit tria passionem iræ, et cau- et pœnam. et pœnam. Passionem iræ tangit, cum dicit : Passionem iræ tangit, cum dicit :