IN EVANG. MATTHÆI, IV-1. IN EVANG. MATTHÆI, IV-1.

cujuscumque, sunt magis radices pecca- cujuscumque, sunt magis radices pecca- torum quam tentationum. Et idem est de torum quam tentationum. Et idem est de contemptu, errore, et libidine. Contemp- contemptu, errore, et libidine. Contemp- tus enim habitualis est, quando homo tus enim habitualis est, quando homo ipso opere effert se non curans præcep- ipso opere effert se non curans præcep- tum et præceptorem. Et quando ipso tum et præceptorem. Et quando ipso opere non vult subdi præcipienti et præ- opere non vult subdi præcipienti et præ- cepto, est superbia generalis, quæ est cepto, est superbia generalis, quæ est initium omnis peccati. Error autem est initium omnis peccati. Error autem est generalis, quando non videt ad dirigen- generalis, quando non videt ad dirigen- dum opus regulas operis : quia sic omnis dum opus regulas operis : quia sic omnis peccans errat, ad Hebr. x1, 13: Ut non peccans errat, ad Hebr. x1, 13: Ut non claudicans quis erret, magis autem sane- claudicans quis erret, magis autem sane- tur. Libido autem generalis est voluntas tur. Libido autem generalis est voluntas pascens se in bono commutabili : et hæc pascens se in bono commutabili : et hæc est in omni peccato. Et ista sunt radices est in omni peccato. Et ista sunt radices peccatorum, non tentationum. peccatorum, non tentationum.

Modi autem tentationum dupliciter Modi autem tentationum dupliciter sumuntur. Aut enim sunt ex parte tenta- sumuntur. Aut enim sunt ex parte tenta- toris, aut ex parte tentati, aut ex parte toris, aut ex parte tentati, aut ex parte utriusque simul: unius sicut agentis, et utriusque simul: unius sicut agentis, et alterius sicut patientis. alterius sicut patientis.

Ex parte tentatoris sunt modi, quos Ex parte tentatoris sunt modi, quos tangit Gregorius 1, super illud Job, XL, tangit Gregorius 1, super illud Job, XL, 10 et seq. Ecce behemoth quem feci te- 10 et seq. Ecce behemoth quem feci te- cum, etc. ubi dicit, quod «omnia anti- cum, etc. ubi dicit, quod «omnia anti- «< qui hostis Deus fideli suo servo osten- «< qui hostis Deus fideli suo servo osten- « dit tentamenta: omne quod opprimen- « dit tentamenta: omne quod opprimen- « do rapit, omne quod insidiando circum- « do rapit, omne quod insidiando circum- « volat, omne quod minando terret, « volat, omne quod minando terret, « omne quod suadendo blanditur, omne « omne quod suadendo blanditur, omne « quod desperando frangit, et omne quod « quod desperando frangit, et omne quod permittendo decipit. » permittendo decipit. »

« «

Et notat : Opprimendo rapit duobus Et notat : Opprimendo rapit duobus modis quando scilicet in uno non po- modis quando scilicet in uno non po- tens vincere, tot simul ingerit tentamen- tens vincere, tot simul ingerit tentamen- ta quod omnia provideri non possunt : et ta quod omnia provideri non possunt : et tunc ab oppresso rapit aliquid. Alio mo- tunc ab oppresso rapit aliquid. Alio mo- do quando ad malum inclinare aliquem do quando ad malum inclinare aliquem desperat, tunc enim ad difficile bonum desperat, tunc enim ad difficile bonum quod ultra vires est, aliquando instigat : quod ultra vires est, aliquando instigat : et a victo laboribus rapit quod intendit : et a victo laboribus rapit quod intendit : ita quod aliquando difficultate deterritus, ita quod aliquando difficultate deterritus, bonum quod coeperat dimittit, et ad pec- bonum quod coeperat dimittit, et ad pec- catum redit. catum redit.

Insidiando autem circumvolat: ma- Insidiando autem circumvolat: ma- xime quando experiri intendit ad quas xime quando experiri intendit ad quas

1 S. GREGORIUS, Libr. xxx11 Moral. cap. 9. 1 S. GREGORIUS, Libr. xxx11 Moral. cap. 9.

117 117

vias peccati facilius inducat: aut quando vias peccati facilius inducat: aut quando vult experiri cujus sit virtutis aut debili- vult experiri cujus sit virtutis aut debili- tatis is quem tentare intendit. tatis is quem tentare intendit.

Comminando autem terret præcipue, Comminando autem terret præcipue, quando revocare tentat a bono proposi- quando revocare tentat a bono proposi- to. Tunc enim comminatur labores quos to. Tunc enim comminatur labores quos inventurus sit, si propositum perficere inventurus sit, si propositum perficere velit et malum pejus futurum, si a cœpto velit et malum pejus futurum, si a cœpto redeat. Et ideo melius sit non incipere, redeat. Et ideo melius sit non incipere, quam post coeptum retrorsum converti. quam post coeptum retrorsum converti.

Suadendo autem blanditur in rebus ad Suadendo autem blanditur in rebus ad luxum vitæ pertinentibus: quod videli- luxum vitæ pertinentibus: quod videli- cet talibus indigeat infirmitas humana cet talibus indigeat infirmitas humana fomentis, quod (alias, quam) connatura- fomentis, quod (alias, quam) connatura- lia sint nobis et quod adhuc longa vita lia sint nobis et quod adhuc longa vita restet, in qua quis pœnitere posset : restet, in qua quis pœnitere posset : quod Deus misericors hujusmodi non quod Deus misericors hujusmodi non puniat: et hujusmodi. puniat: et hujusmodi.

Desperando autem frangit eum, qui in Desperando autem frangit eum, qui in profundum vitiorum venerit per tristi- profundum vitiorum venerit per tristi- tiam nimiam aut quod consuetudo de tiam nimiam aut quod consuetudo de peccatis exire non permittat: aut quod peccatis exire non permittat: aut quod vires talibus carendi non suppetant: aut vires talibus carendi non suppetant: aut hujusmodi. hujusmodi.

Promittendo vero decipit: aliquando Promittendo vero decipit: aliquando promittens impunitatem peccati, et pro- promittens impunitatem peccati, et pro- curans poenam, sicut quod suspenditur. curans poenam, sicut quod suspenditur. Vel promittit requiem et satietatem pec- Vel promittit requiem et satietatem pec- cati post parvum tempus in peccato ex- cati post parvum tempus in peccato ex- pensum et facit concupiscentiam tunc pensum et facit concupiscentiam tunc magis incalescere, et hujusmodi. magis incalescere, et hujusmodi.

Horum autem differentia sic habetur, Horum autem differentia sic habetur, quia diabolus aut intendit experiri quod quia diabolus aut intendit experiri quod nescit, aut propellere ad illicitum com- nescit, aut propellere ad illicitum com- mittendum. Et si intendit experiri, tunc mittendum. Et si intendit experiri, tunc insidiando circumvolat. Si autem intendit insidiando circumvolat. Si autem intendit propellere ad illicitum aut hoc facit, propellere ad illicitum aut hoc facit, aut quia a malo exitum impedit, et sic aut quia a malo exitum impedit, et sic desperando frangit aut quia retrahit ab desperando frangit aut quia retrahit ab eo quod est vere bonum. Et hoc duobus eo quod est vere bonum. Et hoc duobus modis aut cum violentia, aut sine vio- modis aut cum violentia, aut sine vio- lentia. Cum violentia quidem opprimendo lentia. Cum violentia quidem opprimendo rapit, sine violentia autem comminando rapit, sine violentia autem comminando terret. Aut est secundum inclinationem terret. Aut est secundum inclinationem ad bonum temporale illicitum, et hoc est ad bonum temporale illicitum, et hoc est duobus modis: aut est secundum fructum duobus modis: aut est secundum fructum dulcedinis boni ad quem inclinat, et tunc dulcedinis boni ad quem inclinat, et tunc

118 118

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

suadendo blanditur aut secundum con- suadendo blanditur aut secundum con- comitantia bonum illud, vel adjuncta, comitantia bonum illud, vel adjuncta, et tunc promittendo decipit. et tunc promittendo decipit.

Modi autem qui sunt ex parte nostra, Modi autem qui sunt ex parte nostra, sunt suggestio interior, et delectatio, et sunt suggestio interior, et delectatio, et consensus. Suggestio quidem ex parte consensus. Suggestio quidem ex parte moventis cognitive, sive in ratione, sive moventis cognitive, sive in ratione, sive in sensualitate: delectatio ex parte con- in sensualitate: delectatio ex parte con- cupiscentiæ : et consensus ex parte cupiscentiæ : et consensus ex parte utriusque. utriusque.

Ex parte diaboli autem et nostra, sunt Ex parte diaboli autem et nostra, sunt modi qui dicuntur immissiones per ange- modi qui dicuntur immissiones per ange- los malos. Illos enim diabolus non qui- los malos. Illos enim diabolus non qui- dem facit, vel creat, sed factos immittit dem facit, vel creat, sed factos immittit in nos, et incendit. Et hi sunt tam ex in nos, et incendit. Et hi sunt tam ex parte corporis, quam ex parte animæ. parte corporis, quam ex parte animæ. Ex parte corporis quidem, sicut dicit Au- Ex parte corporis quidem, sicut dicit Au- gustinus, quod « sanguinem inflammat, gustinus, quod « sanguinem inflammat, « vel ponderosum facit, vel turbat, vel « vel ponderosum facit, vel turbat, vel « escis vel potibus se immiscet, ut sapo- « escis vel potibus se immiscet, ut sapo- «< ribus illiciat. >> «< ribus illiciat. >>

Aliquando autem sunt ex parte animæ : Aliquando autem sunt ex parte animæ : et tunc aliquando sunt ex parte phanta- et tunc aliquando sunt ex parte phanta- siæ, aut ex parte concupiscibilis, vel ira- siæ, aut ex parte concupiscibilis, vel ira- scibilis. Si ex parte phantasiæ tunc sunt scibilis. Si ex parte phantasiæ tunc sunt formæ impressæ spiritui phantastico formæ impressæ spiritui phantastico fortiter, ita quod quidquid imaginatur, fortiter, ita quod quidquid imaginatur, totum refert ad formam illam, sicut fa- totum refert ad formam illam, sicut fa- ciunt melancholici. Et sic fit multis, ciunt melancholici. Et sic fit multis, quibus secundum præstigia illudit dia- quibus secundum præstigia illudit dia- bolus deterrendo, vel illiciendo. Si au- bolus deterrendo, vel illiciendo. Si au- tem est in concupiscibili, vel irascibili, tem est in concupiscibili, vel irascibili, tunc vel iram, vel concupiscentiam com- tunc vel iram, vel concupiscentiam com- movet vel ad illicite concupiscendum, movet vel ad illicite concupiscendum, vel irascendum illicite. Et isti sunt mo- vel irascendum illicite. Et isti sunt mo- di tentationum. di tentationum.

Tentat autem aliquando per se modis Tentat autem aliquando per se modis prædictis aliquando per alium quem ad prædictis aliquando per alium quem ad tentandum incitat, et hoc est planum : tentandum incitat, et hoc est planum : tamdiu enim tentatio vocatur, quamdiu tamdiu enim tentatio vocatur, quamdiu non est peccatum. Quando autem con- non est peccatum. Quando autem con- sensus est in peccatum, tunc desinit esse sensus est in peccatum, tunc desinit esse tentatio, quia tunc habet propositum. tentatio, quia tunc habet propositum. Aliquando autem est et tentatio et pec- Aliquando autem est et tentatio et pec- catum, sed diversis respectibus, sicut in catum, sed diversis respectibus, sicut in delectatione. In illa enim ipsa delectatio delectatione. In illa enim ipsa delectatio mala peccatum est: sed in quantum tra- mala peccatum est: sed in quantum tra- hit ad ulteriorem consensum et ad ulte- hit ad ulteriorem consensum et ad ulte- rius opus, tentatio est. rius opus, tentatio est.

Et hæc in præsenti de tentatione dicta Et hæc in præsenti de tentatione dicta sint paucis. sint paucis.

Sed sciendum, quod tentatio qua Chri- Sed sciendum, quod tentatio qua Chri- stus tentatus fuit, non nisi extrinsecus stus tentatus fuit, non nisi extrinsecus fuit assumpto corpore, quo diabolus se fuit assumpto corpore, quo diabolus se sensibus Christi præsentavit. Intrinsecus sensibus Christi præsentavit. Intrinsecus in Christo non fuit motus illicitus, sicut in Christo non fuit motus illicitus, sicut in nobis. in nobis.

Hoc igitur modo venit in desertum Hoc igitur modo venit in desertum Christus, Christus,

« Ut tentaretur a diabolo. >> « Ut tentaretur a diabolo. >>

Cujus officium, ut dicit Chrysostomus, Cujus officium, ut dicit Chrysostomus, est tentare. Et hoc est opus ejus, cibus, est tentare. Et hoc est opus ejus, cibus, et totum desiderium. Et ideo numquam et totum desiderium. Et ideo numquam lassatur de ipso. I ad Thessal. 111, 5: Ne lassatur de ipso. I ad Thessal. 111, 5: Ne forte tentaverit vos is qui tentat, et ina- forte tentaverit vos is qui tentat, et ina- nis fiat labor noster, hoc est, cujus offi- nis fiat labor noster, hoc est, cujus offi- cium est tentare. Deus autem etiam di- cium est tentare. Deus autem etiam di- citur tentare, Exodi, xx, 20: Ut proba- citur tentare, Exodi, xx, 20: Ut proba- ret vos venit Deus, et ut terror illius esset ret vos venit Deus, et ut terror illius esset in vobis, et non peccaretis. Genes. xxII, in vobis, et non peccaretis. Genes. xxII, 1 Tentavit Deus Abraham. Sapientiæ, 1 Tentavit Deus Abraham. Sapientiæ, III, 5 Deus tentavit eos, et invenit illos III, 5 Deus tentavit eos, et invenit illos dignos se. dignos se.

Contra hoc autem id esse videtur, Contra hoc autem id esse videtur, quod dicitur, Jacob. 1, 13: Nemo cum quod dicitur, Jacob. 1, 13: Nemo cum tentatur, dicat quoniam a Deo tentatur: tentatur, dicat quoniam a Deo tentatur: Deus enim intentator malorum est, ipse Deus enim intentator malorum est, ipse autem neminem tentat. RESPONSIO. Dia- autem neminem tentat. RESPONSIO. Dia- bolus proprie tentator est, sicut dicit bolus proprie tentator est, sicut dicit Apostolus, hoc modo tentationis, sicut Apostolus, hoc modo tentationis, sicut hic loquimur, quia ille impellit ad illici- hic loquimur, quia ille impellit ad illici- tum Deus autem dicitur tentare expe- tum Deus autem dicitur tentare expe- riendo, non ut ipse discat aliquid quod riendo, non ut ipse discat aliquid quod sit in homine, sed potius ut homo inno- sit in homine, sed potius ut homo inno- tescat sibi, vel aliis. Aliquando enim ho- tescat sibi, vel aliis. Aliquando enim ho- mo nescit virtutem suam et ideo de se, mo nescit virtutem suam et ideo de se, non sicut debet, præsumit: et tunc Deus non sicut debet, præsumit: et tunc Deus facit eum cognoscere suam virtutem, facit eum cognoscere suam virtutem, sicut fecit Abrahæ. Aliquando enim nimis sicut fecit Abrahæ. Aliquando enim nimis præsumit et tunc valet homini cogno- præsumit et tunc valet homini cogno- scere suam debilitatem, ut non tantum in scere suam debilitatem, ut non tantum in (alias, de) se præsumat. Aliis autem facit (alias, de) se præsumat. Aliis autem facit innotescere hominem, ut majorem vel innotescere hominem, ut majorem vel minorem de ipso habeant præsumptio- minorem de ipso habeant præsumptio- nem. Et hoc modo tentat Deus, alio mo- nem. Et hoc modo tentat Deus, alio mo- do diabolus. Diabolus autem deorsum do diabolus. Diabolus autem deorsum

IN EVANG. MATTHÆI, IV-2. IN EVANG. MATTHÆI, IV-2.

fluens, vel græce criminator interpreta- fluens, vel græce criminator interpreta- tur, quia eos quos tentat, quantum va- tur, quia eos quos tentat, quantum va- let, deorsum fluere facit. let, deorsum fluere facit.

« Et cum jejunasset quadraginta die- « Et cum jejunasset quadraginta die- bus et quadraginta noctibus, postea bus et quadraginta noctibus, postea

esuriit. » esuriit. »

Ecce congruitas tentationis ex parte Ecce congruitas tentationis ex parte Christi tentati: quem si omnino fortem Christi tentati: quem si omnino fortem invenisset, non tentasset. Et iterum si invenisset, non tentasset. Et iterum si omnino invenisset infirmum, non ten- omnino invenisset infirmum, non ten- tasset, sed omnino subjecisset. tasset, sed omnino subjecisset.

Et ideo dicuntur hic duo: unum, quod Et ideo dicuntur hic duo: unum, quod est fortitudinis, quod jejunavit quadra- est fortitudinis, quod jejunavit quadra- ginta diebus et quadraginta noctibus si- ginta diebus et quadraginta noctibus si- ne esurie quod diabolum traxit in ad- ne esurie quod diabolum traxit in ad- mirationem, si purus homo posset face- mirationem, si purus homo posset face- re. Alterum autem infirmitatis, quod re. Alterum autem infirmitatis, quod est, quod postea post tantum jejunium est, quod postea post tantum jejunium esuriit. Et hoc fuit argumentum diabolo, esuriit. Et hoc fuit argumentum diabolo, utrum esset Deus, qui esurire potuit. Di- utrum esset Deus, qui esurire potuit. Di- cit autem quadraginta diebus non come- cit autem quadraginta diebus non come- disse, et addit, quadraginta noctibus, ne disse, et addit, quadraginta noctibus, ne credatur noctibus comedisse. credatur noctibus comedisse.

Attende autem, quod Moyses etiam Attende autem, quod Moyses etiam jejunavit quadraginta diebus et quadra- jejunavit quadraginta diebus et quadra- ginta noctibus, et panem non comedit, ginta noctibus, et panem non comedit, et aquam non bibit 2. Elias etiam jeju- et aquam non bibit 2. Elias etiam jeju- navit quadraginta diebus et quadraginta navit quadraginta diebus et quadraginta noctibus. Sed secundum Hieronymum noctibus. Sed secundum Hieronymum differt jejunium Christi a jejunio illorum, differt jejunium Christi a jejunio illorum, quod propria virtute jejunavit, illi autem quod propria virtute jejunavit, illi autem virtute aliena quia Moyses refectus fuit virtute aliena quia Moyses refectus fuit ex consortio sermonis Domini: quia cum ex consortio sermonis Domini: quia cum contemplaretur Deum, ita tota mentis in- contemplaretur Deum, ita tota mentis in- tentio et animæ ferebatur in contempla- tentio et animæ ferebatur in contempla- tionem, quod spiritus et calor recesserunt tionem, quod spiritus et calor recesserunt ab imo corporis, et ferebantur ad intelle- ab imo corporis, et ferebantur ad intelle- ctum calor quidem spiritum movendo, ctum calor quidem spiritum movendo, spiritus autem formas intellectui mini- spiritus autem formas intellectui mini- strando et sic animæ actio et caloris et strando et sic animæ actio et caloris et spiritus minimæ et paucæ fuerunt in spiritus minimæ et paucæ fuerunt in corpus, propter quod calor stetit in mem- corpus, propter quod calor stetit in mem- bris, et humor qui diffusus erat in mem- bris, et humor qui diffusus erat in mem-

: :

1 Diabolus a διάβολος, criminator [R. διὰ 1 Diabolus a διάβολος, criminator [R. διὰ βάλλειν] βάλλειν]

119 119

bris, sine sensibili permutatione : et sic bris, sine sensibili permutatione : et sic jejunavit. Unde etiam dicitur, Exod. jejunavit. Unde etiam dicitur, Exod. XXXIV, 29, quod resplenduit facies ex XXXIV, 29, quod resplenduit facies ex consortio sermonis Domini (alias, divi- consortio sermonis Domini (alias, divi- ni), quia spiritus et formæ adeo illumi- ni), quia spiritus et formæ adeo illumi- nati sunt ex specie Dei, quæ apparuit, nati sunt ex specie Dei, quæ apparuit, quod corpus immutatum fuit in splendo- quod corpus immutatum fuit in splendo- rem. Elias autem jejunavit ex fortitudine rem. Elias autem jejunavit ex fortitudine cibi, non quidem manibus hominum præ- cibi, non quidem manibus hominum præ- parati, sed manibus Angeli: cujus vir- parati, sed manibus Angeli: cujus vir- tute ita contemperatus fuit panis quem tute ita contemperatus fuit panis quem comedit, et aqua quam bibit, quod et comedit, et aqua quam bibit, quod et nutriebat paulatim quadraginta diebus, nutriebat paulatim quadraginta diebus, et tamen non resolvebatur nisi per suc- et tamen non resolvebatur nisi per suc- cessionem quadraginta noctium : et ideo cessionem quadraginta noctium : et ideo in fortitudine illius cibi dicitur ambulasse. in fortitudine illius cibi dicitur ambulasse. Et hoc non facit cibus ab homine præ- Et hoc non facit cibus ab homine præ- paratus, qui simul resolvitur et putrescit, paratus, qui simul resolvitur et putrescit, et ideo non potest ita diu nutrire : quia et ideo non potest ita diu nutrire : quia si sanus est homo, infra sedecim horas si sanus est homo, infra sedecim horas cibus vel digestus, vel corruptus, de- cibus vel digestus, vel corruptus, de- scendit ei a stomacho. Christus autem scendit ei a stomacho. Christus autem neutro horum modorum jejunavit susten- neutro horum modorum jejunavit susten- tatus, quia ex contemplatione suæ dei- tatus, quia ex contemplatione suæ dei- tatis non abstrahebantur a corpore ani- tatis non abstrahebantur a corpore ani- ma, et spiritus, et calor: cum simul fue- ma, et spiritus, et calor: cum simul fue- rit comprehensor et viator, nec etiam rit comprehensor et viator, nec etiam cibo aliquo præparato sic jejunavit. Chry- cibo aliquo præparato sic jejunavit. Chry- sostomus autem aliam dat differentiam, sostomus autem aliam dat differentiam, dicens, quod « Moyses et Elias omnibus dicens, quod « Moyses et Elias omnibus << diebus simul et esurierunt et jejunave- << diebus simul et esurierunt et jejunave- << runt Christus autem non. Quia in << runt Christus autem non. Quia in «< littera dicitur, quod postea esuriit. Ex «< littera dicitur, quod postea esuriit. Ex « hoc enim modo loquendi intelligitur, « hoc enim modo loquendi intelligitur, quod quadraginta diebus et noctibus quod quadraginta diebus et noctibus « non esuriit. Et ideo quando voluit, « non esuriit. Et ideo quando voluit, « esuriit et quando voluit, non esuriit. « esuriit et quando voluit, non esuriit. « Et erat utrumque et esurire et jejuna- « Et erat utrumque et esurire et jejuna- «re in potestate suæ voluntatis. Et hoc «re in potestate suæ voluntatis. Et hoc « non conveniebat Moysi et Eliæ, qui « non conveniebat Moysi et Eliæ, qui << necesse habebant esurire. » Et secun- << necesse habebant esurire. » Et secun- dum hoc oportet dicere, quod potestate dum hoc oportet dicere, quod potestate divina contenta fuerunt corpora Moysi et divina contenta fuerunt corpora Moysi et Eliæ, ne resolverentur per calorem fa- Eliæ, ne resolverentur per calorem fa-

" "

mis. mis.

Dicemus ergo, quod quadraginta die- Dicemus ergo, quod quadraginta die-

2 Cf. Exod. xxXIV, 28. 2 Cf. Exod. xxXIV, 28. 3 Cf. III Reg. xix, 8. 3 Cf. III Reg. xix, 8.

120 120

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

bus jejunavit Christus, et hoc fuit magnæ bus jejunavit Christus, et hoc fuit magnæ potestatis quia in die operatio et motus potestatis quia in die operatio et motus sensuum exhaurire debebant humidita- sensuum exhaurire debebant humidita- tem membrorum, et facere languere et tem membrorum, et facere languere et destitui. Et quadraginta noctibus dicitur destitui. Et quadraginta noctibus dicitur jejunasse, quod fuit iterum potestatis: jejunasse, quod fuit iterum potestatis: quia de nocte propter frigus et tenebras quia de nocte propter frigus et tenebras moventur calor et spiritus ad interius, et moventur calor et spiritus ad interius, et agunt in humidum inventum dissolven- agunt in humidum inventum dissolven- do illud et si non inveniunt, exsiccant do illud et si non inveniunt, exsiccant corpus. Et hoc non fecerunt in Christo : corpus. Et hoc non fecerunt in Christo : quod iterum fuit potestatis. Et in his om- quod iterum fuit potestatis. Et in his om- nibus ostendit Christus hoc, quod dixit, nibus ostendit Christus hoc, quod dixit, Joan. x, Joan. x, 18 Nemo tollit eam, scilicet 18 Nemo tollit eam, scilicet animam, a me : sed ego pono eam a me- animam, a me : sed ego pono eam a me- ipso, et potestatem habeo ponendi eam, ipso, et potestatem habeo ponendi eam, et potestatem habeo iterum sumendi et potestatem habeo iterum sumendi

eam. eam.

: :

Quod autem dicit : Quod autem dicit :

« Postea esuriit. »> « Postea esuriit. »>

Notatur, quod tunc vires naturales Notatur, quod tunc vires naturales (alias, naturalis) caloris et spiritus in cor- (alias, naturalis) caloris et spiritus in cor- pus agere præcepit. Et sic et jejunium, pus agere præcepit. Et sic et jejunium, et esuries fuerunt, ut dictum est, secun- et esuries fuerunt, ut dictum est, secun- dum suæ voluntatis potestatem. Sic igi- dum suæ voluntatis potestatem. Sic igi- tur Christus quadraginta diebus et qua- tur Christus quadraginta diebus et qua- draginta noctibus jejunavit, et postea draginta noctibus jejunavit, et postea esuriit. esuriit.

« Et accedens tentator, dixit ei. »> « Et accedens tentator, dixit ei. »>

Hic incipit pars, quæ est de tentatione. Hic incipit pars, quæ est de tentatione. Et dividitur in tres partes secundum Et dividitur in tres partes secundum tres tentationes quas inducit, ut patet: tres tentationes quas inducit, ut patet: quarum prima est de gula, quæ tracta- quarum prima est de gula, quæ tracta-

tur hic. tur hic.

Et dividitur in duos paragraphos: in Et dividitur in duos paragraphos: in tentationem videlicet tentatoris sive acti- tentationem videlicet tentatoris sive acti- vam, et in responsionem exclusivam vam, et in responsionem exclusivam tentationis diaboli, sicut patet in littera. tentationis diaboli, sicut patet in littera.

Circa tentationem activam duo dicun- Circa tentationem activam duo dicun- tur, scilicet tentatoris appropinquatio ad tur, scilicet tentatoris appropinquatio ad tentatum, et tentationis expositio, quæ tentatum, et tentationis expositio, quæ patent in littera. patent in littera.

1 Cf. Genes. III, 15. 1 Cf. Genes. III, 15.

De appropinquatione tentatoris dicit : De appropinquatione tentatoris dicit :

« Et accedens tentator. » « Et accedens tentator. »

Et hic accessus aliter accipitur in Et hic accessus aliter accipitur in Christo, et aliter in membris. In tenta- Christo, et aliter in membris. In tenta- tione enim Christi non fuit accessus nisi tione enim Christi non fuit accessus nisi exterius secundum locum in nobis au- exterius secundum locum in nobis au- tem, qui corrupti sumus per peccatum, tem, qui corrupti sumus per peccatum, est accessus per appropinquationem simi- est accessus per appropinquationem simi- litudinis, quæ est primus motus in cogi- litudinis, quæ est primus motus in cogi- tatione, vel concupiscentia ejus quod tatione, vel concupiscentia ejus quod persuadet. persuadet.

Attende autem, quod in quolibet gene- Attende autem, quod in quolibet gene- re uno est aliquod unum primum. Et ita re uno est aliquod unum primum. Et ita est in genere tentationis primus motus est in genere tentationis primus motus ad illicitum est interior cogitatio illiciti ad illicitum est interior cogitatio illiciti (alias, illicite) trahens concupiscentiam : (alias, illicite) trahens concupiscentiam : et hæc vocatur cogitatio effectiva, sive et hæc vocatur cogitatio effectiva, sive practica græco nomine quæ meo judi- practica græco nomine quæ meo judi- cio primus est motus et peccatum: sed cio primus est motus et peccatum: sed minima differentia est peccati, ita quod minima differentia est peccati, ita quod etiam deletur per aversionem ab illicito etiam deletur per aversionem ab illicito concepto et tunc dicitur conteri caput concepto et tunc dicitur conteri caput serpentis 1. Hoc est initium peccati. Ex- serpentis 1. Hoc est initium peccati. Ex- terior autem motus suggestionis hostis terior autem motus suggestionis hostis simpliciter tentatio est, et non peccatum simpliciter tentatio est, et non peccatum ejus qui tentatur, sed peccatum tentato- ejus qui tentatur, sed peccatum tentato- ris. Et hoc modo fuit suggestio in tenta- ris. Et hoc modo fuit suggestio in tenta- tione Christi. Cum autem primus motus in tione Christi. Cum autem primus motus in genere peccati sit suggestio cogitationis genere peccati sit suggestio cogitationis interioris, secundus motus in eodem gene- interioris, secundus motus in eodem gene- re est delectatio, et tertius consensus vel re est delectatio, et tertius consensus vel dissimulatio rationis, et quartus voluntas dissimulatio rationis, et quartus voluntas perficiendi, et quintus impetus ad opus. perficiendi, et quintus impetus ad opus. Et ratione horum primus dicitur motus Et ratione horum primus dicitur motus primus. Quod autem quidam distinguunt primus. Quod autem quidam distinguunt primo primum, qui est in cogitatione primo primum, qui est in cogitatione (alias, tentatione) simplici, vel sugge- (alias, tentatione) simplici, vel sugge- stione interiori, et prævenit rationem: et stione interiori, et prævenit rationem: et secundo primum, quem videt ratio, ego secundo primum, quem videt ratio, ego non approbo, quia peccatum incipit in non approbo, quia peccatum incipit in primo motu qui prævenit rationem. Vi- primo motu qui prævenit rationem. Vi- res enim inferiores animæ sensibilis par- res enim inferiores animæ sensibilis par- ticipant aliqualiter rationem, ut dicunt ticipant aliqualiter rationem, ut dicunt Aristoteles et Damascenus, et ideo pos- Aristoteles et Damascenus, et ideo pos- sunt esse subjectum [peccati: non enim sunt esse subjectum [peccati: non enim

1 1

IN EVANG. MATTHÆI, IV-3,4. IN EVANG. MATTHÆI, IV-3,4.

essent ordinabiles a ratione, nisi aliqua- essent ordinabiles a ratione, nisi aliqua- liter secundum formam participarent ra- liter secundum formam participarent ra-

tionem. tionem.

Sic ergo, Sic ergo,

« Accedens tentator. » « Accedens tentator. »

Passibus localibus ad Christum, et si- Passibus localibus ad Christum, et si- militudine persuasionis ad membra. militudine persuasionis ad membra.

<< Dixit ei. » << Dixit ei. »

Per corpus assumptum nobis autem Per corpus assumptum nobis autem dicit per id quod in nobis seminarium dicit per id quod in nobis seminarium suæ persuasionis immittit. suæ persuasionis immittit.

121 121

Et attende, quod in ista tentatione non Et attende, quod in ista tentatione non persuadet delicias, sed prætextu necessita- persuadet delicias, sed prætextu necessita- tis nititur inducere Christum, quod mo- tis nititur inducere Christum, quod mo- tum carnis faciat præire motum spiritus : tum carnis faciat præire motum spiritus : et sic faciat in eo causam et principium et sic faciat in eo causam et principium non unius, sed omnis perversitatis. Quia non unius, sed omnis perversitatis. Quia omnis perversitas hominis oritur ex hoc, omnis perversitas hominis oritur ex hoc, quod caro præit et imperat spiritui, ad quod caro præit et imperat spiritui, ad Galat. v, 17 Caro concupiscit adversus Galat. v, 17 Caro concupiscit adversus spiritum, spiritus autem adversus car- spiritum, spiritus autem adversus car- nem hæc enim ad invicem adversantur, nem hæc enim ad invicem adversantur, ut non quæcumque vultis, illa facia- ut non quæcumque vultis, illa facia- tis. Eccli. XVIII, 30 et 31 Fili, post tis. Eccli. XVIII, 30 et 31 Fili, post concupiscentias tuas non eas, et a vo- concupiscentias tuas non eas, et a vo- luntate tua avertere. Si præstes animæ luntate tua avertere. Si præstes animæ tuæ, sive animalitati, concupiscentias ejus, tuæ, sive animalitati, concupiscentias ejus,

« Si Filius Dei es, dic ut lapides isti faciet te in gaudium inimicis tuis. « Si Filius Dei es, dic ut lapides isti faciet te in gaudium inimicis tuis. panes fiant. »> panes fiant. »>

Ecce tentatio. Ecce tentatio.

Et dicuntur duo primum est explora- Et dicuntur duo primum est explora- tionis, sive experientiæ, qua experiri vult tionis, sive experientiæ, qua experiri vult quod nescit et secundum est persuasio- quod nescit et secundum est persuasio- nis suæ voluntatis, quod experiri vult. nis suæ voluntatis, quod experiri vult. Hoc est quod dicit : Hoc est quod dicit :

« Si Filius Dei es. » « Si Filius Dei es. »

In hoc enim dubitavit. Quia quod In hoc enim dubitavit. Quia quod esset Filius Dei, ex stella, etiam testi- esset Filius Dei, ex stella, etiam testi- monio Joannis, et Pastoribus, et Simeo- monio Joannis, et Pastoribus, et Simeo- ne arguit. Quod autem homo infirmus ne arguit. Quod autem homo infirmus sit, ex facie et aliis arguebat defectuum sit, ex facie et aliis arguebat defectuum passionibus et ideo dubitavit. Libenter passionibus et ideo dubitavit. Libenter autem expertus fuisset, ut si homo pu- autem expertus fuisset, ut si homo pu- rus esset, studeret prævalere ei in ali- rus esset, studeret prævalere ei in ali- quo peccato, sicut aliis prævaluerat om- quo peccato, sicut aliis prævaluerat om- nibus. Si autem Filius Dei esset, desi- nibus. Si autem Filius Dei esset, desi- steret ab ipso, et non persuaderet passio- steret ab ipso, et non persuaderet passio- nem, ut non cito homo redimeretur. nem, ut non cito homo redimeretur. Et hujusmodi lectura est secundum Et hujusmodi lectura est secundum Chrysostomum. Et ideo dicit: « Si Fi- Chrysostomum. Et ideo dicit: « Si Fi- lius Dei es. » lius Dei es. »

Et adjungit : Et adjungit :

« Dic ut lapides isti panes fiant. » « Dic ut lapides isti panes fiant. »

Nititur ergo diabolus, quod spiritus non Nititur ergo diabolus, quod spiritus non sit ductor operum et actor, sed carnalis sit ductor operum et actor, sed carnalis concupiscentia, et hoc sub prætextu ne- concupiscentia, et hoc sub prætextu ne- cessitatis, ut minus advertatur. cessitatis, ut minus advertatur.

Et attende, qualiter nititur etiam ad Et attende, qualiter nititur etiam ad inanem gloriam: quia inanis gloria es- inanem gloriam: quia inanis gloria es- set, si hoc vellet consequi per miracu- set, si hoc vellet consequi per miracu- lum, cum potius panis in labore sit su- lum, cum potius panis in labore sit su- mendus. Psal. CXXVII, 2: Labores ma- mendus. Psal. CXXVII, 2: Labores ma- nuum tuarum quia manducabis, bea- nuum tuarum quia manducabis, bea- tus, tus, etc. Psal. CXXVI, 2 Surgite etc. Psal. CXXVI, 2 Surgite postquam sederitis, qui manducatis pa- postquam sederitis, qui manducatis pa- nem doloris. Job, v, 7 Homo nascitur nem doloris. Job, v, 7 Homo nascitur ad laborem. ad laborem.

« Qui respondens dixit Scriptum « Qui respondens dixit Scriptum est Non in solo pane vivit homo, sed est Non in solo pane vivit homo, sed in omni verbo quod procedit de ore in omni verbo quod procedit de ore Dei. »> Dei. »>

Ecce responsio Salvatoris. Ecce responsio Salvatoris.

Et innuit tria: cautelam absconsionis Et innuit tria: cautelam absconsionis contra id quod experiri voluit, reprehen- contra id quod experiri voluit, reprehen- sionem contra voluntatem persuasio- sionem contra voluntatem persuasio- nis, et insufficientiam contra id quod nis, et insufficientiam contra id quod necessitati famis laborabat consu- necessitati famis laborabat consu- lere. lere.

Primum notatur in hoc, quod non ex Primum notatur in hoc, quod non ex Demonstrabat lapides, quorum copio- se, sed ex Scriptura respondet. Demonstrabat lapides, quorum copio- se, sed ex Scriptura respondet.

sa multitudo jacebat in deserto. sa multitudo jacebat in deserto.

122 122

« Scriptum est. » « Scriptum est. »

: :

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Hoc enim commune est Deo et homi- Hoc enim commune est Deo et homi- ni et ideo ex hoc nec unum, nec aliud ni et ideo ex hoc nec unum, nec aliud potest cognoscere. Psal. cxix, 3 et 4 : potest cognoscere. Psal. cxix, 3 et 4 : Quid detur tibi, aut quid apponatur tibi Quid detur tibi, aut quid apponatur tibi ad linguam dolosam? Sagittæ potentis ad linguam dolosam? Sagittæ potentis acutæ, hoc est, acutæ veritatis aucto- acutæ, hoc est, acutæ veritatis aucto- ritates de arcu Scripturæ potentis intel- ritates de arcu Scripturæ potentis intel- lectus virtute directæ. lectus virtute directæ.

Contra voluntatem persuasionis dicit : Contra voluntatem persuasionis dicit :

«Non in solo pane » «Non in solo pane »

Corporali Corporali

« Vivit homo. >> « Vivit homo. >>

Quasi dicat: Tu tentator es, et iniqua Quasi dicat: Tu tentator es, et iniqua persuades quia si panis reficere debeat, persuades quia si panis reficere debeat, non erit solus, sed oportet quod sit virtus non erit solus, sed oportet quod sit virtus spiritus in pane per verbum, sicut infra spiritus in pane per verbum, sicut infra patebit et tunc oportet præire spiritum, patebit et tunc oportet præire spiritum, quem tu persuades postponere. I ad quem tu persuades postponere. I ad Timoth. IV, 4 et 5: Omnis creatura Dei Timoth. IV, 4 et 5: Omnis creatura Dei bona est, et nihil rejiciendum quod cum bona est, et nihil rejiciendum quod cum gratiarum actione percipitur: sancti- gratiarum actione percipitur: sancti- ficatur enim per verbum Dei et oratio- ficatur enim per verbum Dei et oratio- nem. Psal. xxi, 27 Edent pauperes, nem. Psal. xxi, 27 Edent pauperes, et saturabuntur et laudabunt Domi- et saturabuntur et laudabunt Domi-

пит. пит.

Contra falsum consilium de subven- Contra falsum consilium de subven- tione necessitatis, dicit vivere homi- tione necessitatis, dicit vivere homi-

nem. nem.

<< In omni verbo quod procedit de ore << In omni verbo quod procedit de ore Dei. » Dei. »

Et ex quo verbo vivit homo, vitat de- Et ex quo verbo vivit homo, vitat de- pendet a verbo, non de pane, nisi secun- pendet a verbo, non de pane, nisi secun- dum quod virtus verbi est in ipso. Cum dum quod virtus verbi est in ipso. Cum enim verbum Dei Patris consubstantiale enim verbum Dei Patris consubstantiale sibi sit Filius, verbum illud est ars sibi sit Filius, verbum illud est ars plena rationibus et ideis vivis, et lucen- plena rationibus et ideis vivis, et lucen- tibus, quæ in ipso sunt vita et lux om- tibus, quæ in ipso sunt vita et lux om- nium eorum quæ per creationem, vel nium eorum quæ per creationem, vel per naturam producuntur. Ideæ autem per naturam producuntur. Ideæ autem sive formæ illæ artis et mentis divinæ, sive formæ illæ artis et mentis divinæ, quæ in verbo sunt, prodeunt in corpora quæ in verbo sunt, prodeunt in corpora

: :

creata, vel generata, quando formantur creata, vel generata, quando formantur et a Deo esse accipiunt nec aliquid et a Deo esse accipiunt nec aliquid valent, nisi per formas illas. Propter valent, nisi per formas illas. Propter quod dicit Anselmus, quod « unumquod- quod dicit Anselmus, quod « unumquod- « que tunc vere est et facit, quando est, « que tunc vere est et facit, quando est, « et facit hoc ad quod est in mente « et facit hoc ad quod est in mente « divina. » Et sic triplex est verbum : « divina. » Et sic triplex est verbum : unum increatum, et generatum, quod unum increatum, et generatum, quod est Filius alterum increatum, quod est est Filius alterum increatum, quod est forma per sapientiam Dei impressa rei forma per sapientiam Dei impressa rei naturali factæ. Et simile huic est in arti- naturali factæ. Et simile huic est in arti- fice carpentario, qui lumen intellectus fice carpentario, qui lumen intellectus sui habet tamquam verbum sui intel- sui habet tamquam verbum sui intel- lectus, quo se suus in ipso intuetur in- lectus, quo se suus in ipso intuetur in- tellectus et habet in ipso lumine formas tellectus et habet in ipso lumine formas omnium quæ carpentat, quæ sunt ra- omnium quæ carpentat, quæ sunt ra- tiones suorum operum et ex his similes tiones suorum operum et ex his similes formas producit in ligna quæ carpentat. formas producit in ligna quæ carpentat. Omnino autem ex similibus formis ope- Omnino autem ex similibus formis ope- ratur medicus, et faber ferrarius, et qui- ratur medicus, et faber ferrarius, et qui- libet alius : ita quod domus est ex domo, libet alius : ita quod domus est ex domo, et sanitas ex sanitate, et ea quæ est in et sanitas ex sanitate, et ea quæ est in complexione humorum, est ex ea quæ complexione humorum, est ex ea quæ est in anima medici. Similiter autem est est in anima medici. Similiter autem est in summo spiritu, qui cum cogitando in summo spiritu, qui cum cogitando intuetur se in lumine intellectus sui, intuetur se in lumine intellectus sui, dicit se et verbum suum consubstantiale dicit se et verbum suum consubstantiale sibi, filius ejus est. Et in illo lumine sibi, filius ejus est. Et in illo lumine verbi splendent ideæ omnium factorum, verbi splendent ideæ omnium factorum, quæ sunt rationes operum suorum : ex quæ sunt rationes operum suorum : ex quibus procedunt in res naturales formæ quibus procedunt in res naturales formæ rerum, per quas in esse naturali sunt rerum, per quas in esse naturali sunt hoc quod sunt. Propter quod a Platone hoc quod sunt. Propter quod a Platone etiam imagines dictæ sunt, quia sunt etiam imagines dictæ sunt, quia sunt primarum formarum quæ in mente primarum formarum quæ in mente divina conceptæ sunt, quædam imita- divina conceptæ sunt, quædam imita- tiones. tiones.

Est ergo triplex verbum Dei. Pri- Est ergo triplex verbum Dei. Pri- mum est coæternum et consubstantiale, mum est coæternum et consubstantiale, quod generat, quando intuetur se. Se- quod generat, quando intuetur se. Se- cundum, quod est exemplar, et idea, et cundum, quod est exemplar, et idea, et ratio rerum, ad quod fiunt res. Tertium, ratio rerum, ad quod fiunt res. Tertium, quod incorporatum est rebus, à quo est quod incorporatum est rebus, à quo est res hoc quod est : et illud dependet a res hoc quod est : et illud dependet a medio verbo, et medium radicatur in medio verbo, et medium radicatur in primo. Et patet, quod nihil virtutis est primo. Et patet, quod nihil virtutis est in aliqua re, nisi ex verbo Dei. Hinc est, in aliqua re, nisi ex verbo Dei. Hinc est, quod dicit Augustinus super Joannem, quod dicit Augustinus super Joannem, quod eodem verbo, quo panibus quin- quod eodem verbo, quo panibus quin-

IN EVANG. MATTHÆI, IV-5. IN EVANG. MATTHÆI, IV-5.

que millia hominum, ex paucis granis que millia hominum, ex paucis granis pascit totum mundum, et hoc tamen pascit totum mundum, et hoc tamen nemo miratur. Illud mirantur homines, nemo miratur. Illud mirantur homines, non quia majus est, sed quia rarius non quia majus est, sed quia rarius

est 1. est 1.

Et hoc est, quod dicit : Et hoc est, quod dicit :

<< In omni verbo quod procedit de << In omni verbo quod procedit de ore Dei. »> ore Dei. »>

Deuter. VIII, 2 et 3 : Dominus Deus Deuter. VIII, 2 et 3 : Dominus Deus tuus... dedit tibi cibum manna,... ut tuus... dedit tibi cibum manna,... ut ostenderet tibi quod non in solo pane ostenderet tibi quod non in solo pane vivat homo, sed in omni verbo quod vivat homo, sed in omni verbo quod egreditur de ore Dei. egreditur de ore Dei.

Sapient. XVI, 26 Non nativitatis Sapient. XVI, 26 Non nativitatis fructus pascunt homines, sed sermo tuus fructus pascunt homines, sed sermo tuus hos qui in te crediderint conservat. A hos qui in te crediderint conservat. A verbo enim Dei dependet virtus et con- verbo enim Dei dependet virtus et con- servatio omnium. servatio omnium.

Dicit autem : Dicit autem :

<< In omni verbo quod procedit de ore << In omni verbo quod procedit de ore Dei. » Dei. »

Ut in processione notet verbum pro- Ut in processione notet verbum pro- cedens ad exterius in res factas. Per os cedens ad exterius in res factas. Per os autem notat profusivam naturam Patris, autem notat profusivam naturam Patris, a qua procedit quidquid est in omnibus a qua procedit quidquid est in omnibus rebus. Os tamen Patris etiam dicitur rebus. Os tamen Patris etiam dicitur Filius loquens eum in mundo. Isa. XL, Filius loquens eum in mundo. Isa. XL, 5: Videbit omnis caro pariter quod os 5: Videbit omnis caro pariter quod os Domini locutum est. Domini locutum est.

: :

Dicitur etiam os quilibet pronuntians Dicitur etiam os quilibet pronuntians verbum Dei. Jerem. xv, 19: Si separa- verbum Dei. Jerem. xv, 19: Si separa- veris pretiosum a vili, quasi os meum veris pretiosum a vili, quasi os meum eris sed omnia verba talium dependent eris sed omnia verba talium dependent a verbo Dei, quod dicit per se ipsum, a verbo Dei, quod dicit per se ipsum, et in quo est operativum omnium re- et in quo est operativum omnium re- rum. Isa. Lv, 10 et 11: Quomodo de- rum. Isa. Lv, 10 et 11: Quomodo de- scendit imber et nix de cœlo, et illuc scendit imber et nix de cœlo, et illuc ultra non revertitur, sed inebriat ter- ultra non revertitur, sed inebriat ter- ram, et infundit eam, et germinare eam ram, et infundit eam, et germinare eam facit, et dat semen serenti, et panem com- facit, et dat semen serenti, et panem com-

" "

" "

1 S. Augustinus, Tract. xixv in Joannem : 1 S. Augustinus, Tract. xixv in Joannem : Majus miraculum est gubernatio totius mun- Majus miraculum est gubernatio totius mun-

di, quam saturitio quinque millium hominum di, quam saturitio quinque millium hominum

« de quinque panibus. Et tamen hoc nemo « de quinque panibus. Et tamen hoc nemo

123 123

edenti sic erit verbum meum quod edenti sic erit verbum meum quod egredietur de ore meo: non revertetur ad egredietur de ore meo: non revertetur ad me vacuum, sed faciet quæcumque volui, me vacuum, sed faciet quæcumque volui, et prosperabitur in his ad quæ misi et prosperabitur in his ad quæ misi illud. illud.

« Tunc assumpsit eum diabolus in « Tunc assumpsit eum diabolus in sanctam civitatem, et statuit eum sanctam civitatem, et statuit eum super pinnaculum templi. »> super pinnaculum templi. »>

Hic incipit secunda tentatio, quæ est Hic incipit secunda tentatio, quæ est de inani gloria. de inani gloria.

Et objicitur de ordine quia, Lucas, Et objicitur de ordine quia, Lucas, IV, 9-10, hanc ponit ultimam, et eam IV, 9-10, hanc ponit ultimam, et eam quam iste poni ultimam, Lucas ponit quam iste poni ultimam, Lucas ponit mediam. Et videtur probabilius esse mediam. Et videtur probabilius esse quod dicit Lucas: ut illæ videlicet con- quod dicit Lucas: ut illæ videlicet con- tinue factæ sint quæ factæ sunt in deser- tinue factæ sint quæ factæ sunt in deser- to, et postea transtulerit eum in civita- to, et postea transtulerit eum in civita- tem quam quod una facta sit in de- tem quam quod una facta sit in de- serto, et secunda in civitate, et iterum serto, et secunda in civitate, et iterum rediverunt in desertum, et ibi perfecta rediverunt in desertum, et ibi perfecta sit ultima. Et dicendum cum beato Gre- sit ultima. Et dicendum cum beato Gre- gorio, quod « Lucas in ordine ten- gorio, quod « Lucas in ordine ten- « tationum sequitur veritatem histo- « tationum sequitur veritatem histo- « riæ. » Sed quia Christus in tentationi- « riæ. » Sed quia Christus in tentationi- bus intendit in eisdem vincere diabolum, bus intendit in eisdem vincere diabolum, in quibus ipse vicit Adam, ideo Matthæus in quibus ipse vicit Adam, ideo Matthæus prosequitur ordinem tentationum Adæ. prosequitur ordinem tentationum Adæ. Genes. 111, 5, diabolus dicit Adæ : In Genes. 111, 5, diabolus dicit Adæ : In quocumque die comederitis ex eo: ecce quocumque die comederitis ex eo: ecce gula, eritis sicut dii: ecce inanis gloria, gula, eritis sicut dii: ecce inanis gloria, scientes bonum et malum: ecce avaritia, scientes bonum et malum: ecce avaritia, quæ non tantum est pecuniæ, sed etiam quæ non tantum est pecuniæ, sed etiam scientiæ. Et ita penes intentionem victo- scientiæ. Et ita penes intentionem victo- riæ tentationum quam Christus habuit, riæ tentationum quam Christus habuit, sumitur ordo Matthæi: penes veritatem sumitur ordo Matthæi: penes veritatem historiæ sumitur ordo Lucæ ut utrum- historiæ sumitur ordo Lucæ ut utrum- que per duos Evangelistas habeamus. Et que per duos Evangelistas habeamus. Et ideo Spiritus sanctus voluit, quod duo ideo Spiritus sanctus voluit, quod duo scriberent eas. scriberent eas.

Hæc autem pars, sicut præcedens, Hæc autem pars, sicut præcedens, dividitur in partes duas : in quarum dividitur in partes duas : in quarum

« miratur illud mirantur homines, non quia « miratur illud mirantur homines, non quia

«< majus est, sed quia rarum est. » «< majus est, sed quia rarum est. » 2 Cf. Luc. iv, 1-13. 2 Cf. Luc. iv, 1-13.

124 124

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

prima ponitur diaboli tentatio, et in prima ponitur diaboli tentatio, et in secunda per Christum tentationis elisio. secunda per Christum tentationis elisio. Et hæc patent in littera. Et hæc patent in littera.

Tentatio autem diaboli habet tres pa- Tentatio autem diaboli habet tres pa- ragraphos in quorum primo quæritur ragraphos in quorum primo quæritur tentatoris opportunitas : in secundo, tentatoris opportunitas : in secundo, tentatio et in tertio, persuasio: ut in- tentatio et in tertio, persuasio: ut in- ducat facilius per Scripturæ allegationem. ducat facilius per Scripturæ allegationem.

In primo horum tria dicuntur, scilicet In primo horum tria dicuntur, scilicet tempus, appropinquatio tentatoris, et tempus, appropinquatio tentatoris, et loci congruitas. loci congruitas.

Tempus importatur, quando dicit : Tempus importatur, quando dicit :

<< Tunc. >> << Tunc. >>

Et hoc fuit, cum magna facta merito- Et hoc fuit, cum magna facta merito- rum præcesserant in jejunio: tunc enim rum præcesserant in jejunio: tunc enim aliquis se majorem apud Deum reputat, aliquis se majorem apud Deum reputat, et citius de Deo præsumens Deum ten- et citius de Deo præsumens Deum ten- tat. tat.

Et subjungit : Et subjungit :

« Assumpsit eum diabolus. » « Assumpsit eum diabolus. »

Et tangitur appropinquatio tentatoris Et tangitur appropinquatio tentatoris ad tentatum quod exponendum est sic- ad tentatum quod exponendum est sic- ut superius ¹. ut superius ¹.

Et attende, quod quidam Sanctorum Et attende, quod quidam Sanctorum videntur dicere quod assumpsit eum, videntur dicere quod assumpsit eum, portando super se corporaliter assumpto portando super se corporaliter assumpto corpore. Sed Chrysostomus dicit, quod corpore. Sed Chrysostomus dicit, quod « assumpsit eum, ducendo post se. » « assumpsit eum, ducendo post se. » Et hoc ego melius credo. Et quodlibet Et hoc ego melius credo. Et quodlibet istorum dicatur, miranda est Dei patien- istorum dicatur, miranda est Dei patien- tia, quod ita et a tali portari, et adduci tia, quod ita et a tali portari, et adduci voluit et mirandus est zelus salutis no- voluit et mirandus est zelus salutis no- stræ in Christo, propter quem se ita por- stræ in Christo, propter quem se ita por- tari, et adduci voluit a diabolo, et prop- tari, et adduci voluit a diabolo, et prop- ter quem se postea a membris diaboli ter quem se postea a membris diaboli permisit occidi. Psal. LXVIII, 10: Zelus permisit occidi. Psal. LXVIII, 10: Zelus domus tuæ comedit me, et opprobria domus tuæ comedit me, et opprobria exprobrantium tibi ceciderunt super exprobrantium tibi ceciderunt super

me. me.

« In sanctam civitatem. >> « In sanctam civitatem. >>

Istud est tertium. Istud est tertium.

1 Cf. supra ennarationem in ŷ. 3 hujus capitis 1 Cf. supra ennarationem in ŷ. 3 hujus capitis

Et tangit duo congruitatem videlicet Et tangit duo congruitatem videlicet ex loco communi, et congruitatem ex ex loco communi, et congruitatem ex loco proprio. loco proprio.

Ex loco communi, quod assumpsit Ex loco communi, quod assumpsit eum in sanctam civitatem Jerusalem : eum in sanctam civitatem Jerusalem : quæ sancta dicitur propter templum, et quæ sancta dicitur propter templum, et cultum legis, et sacramentorum exhibi- cultum legis, et sacramentorum exhibi- tionem et præcipue, quia ibi fuit fun- tionem et præcipue, quia ibi fuit fun- dendus sanguis Christi omnia sanctifi- dendus sanguis Christi omnia sanctifi- cans. Isa. LII, 1 Induere vestimentis cans. Isa. LII, 1 Induere vestimentis gloriæ tuæ, Jerusalem, civitas Sancti. gloriæ tuæ, Jerusalem, civitas Sancti. Matthæi, xxvII, 53: Exeuntes de mo- Matthæi, xxvII, 53: Exeuntes de mo- numentis post resurrectionem ejus, numentis post resurrectionem ejus, venerunt in sanctam civitatem, et appa- venerunt in sanctam civitatem, et appa- ruerunt multis. Isa. LIV, 11: Domus ruerunt multis. Isa. LIV, 11: Domus sanctificationis nostræ, et gloriæ nostræ, sanctificationis nostræ, et gloriæ nostræ, ubi te laudaverunt patres nostri, facta ubi te laudaverunt patres nostri, facta est in exustionem ignis. est in exustionem ignis.

Ex loco proprio: habet enim hic locus Ex loco proprio: habet enim hic locus opportunitatem ad inanem gloriam, eo opportunitatem ad inanem gloriam, eo quod in loco in quo magna facta sunt quod in loco in quo magna facta sunt per multos, facilius surrepit tentatio per multos, facilius surrepit tentatio aliquid magnum faciendi, ut in gloria aliquid magnum faciendi, ut in gloria sit, sicut multi in loco illo gloriosi ha- sit, sicut multi in loco illo gloriosi ha- biti sunt. biti sunt.

« Et statuit eum super pinnaculum « Et statuit eum super pinnaculum templi. templi.

» »

Quidam dicunt, quod pinnaculum fuit Quidam dicunt, quod pinnaculum fuit cacumen summæ altitudinis templi: et cacumen summæ altitudinis templi: et hoc non est probabile: sed secundum hoc non est probabile: sed secundum quod innuitur in Ezechiele, XLII, 1 et quod innuitur in Ezechiele, XLII, 1 et seq., exedræ fuerunt in templo, hoc seq., exedræ fuerunt in templo, hoc est, exteriores ædes per modum pinna- est, exteriores ædes per modum pinna- rum prominentes a fronte templi, ubi rum prominentes a fronte templi, ubi erant cathedræ concionantium et docen- erant cathedræ concionantium et docen- tium Sacerdotum, sicut ipso nomine si- tium Sacerdotum, sicut ipso nomine si- gnificatur: quia cathedra dicitur ædes gnificatur: quia cathedra dicitur ædes categoriæ, vel catechismi, hoc est, prædi- categoriæ, vel catechismi, hoc est, prædi- cationis vel doctrinæ : et fuerunt ad cationis vel doctrinæ : et fuerunt ad similitudinem ambonum, qui fiunt apud similitudinem ambonum, qui fiunt apud nos in muris Ecclesiarum, unde prædi- nos in muris Ecclesiarum, unde prædi- catur populo. Et quia illæ elevatæ fue- catur populo. Et quia illæ elevatæ fue- runt, ut inde loquerentur Sacerdotes et runt, ut inde loquerentur Sacerdotes et Levitæ (qui erant in atrio interiori) po- Levitæ (qui erant in atrio interiori) po- pulo qui erat in atrio exteriori. Ibi in pulo qui erat in atrio exteriori. Ibi in

pag. 120 et seq. pag. 120 et seq.

IN EVANG. MATTHÆI, IV-6. IN EVANG. MATTHÆI, IV-6.

alto vel posuit, vel duxit eum, quia ibi alto vel posuit, vel duxit eum, quia ibi per inanem gloriam multos vicerat. Job, per inanem gloriam multos vicerat. Job, XLI, 25 Omne sublime videt: ipse est XLI, 25 Omne sublime videt: ipse est rex super universos filios superbiæ. rex super universos filios superbiæ. Isa. xiv, 13 Super astra Dei exaltabo Isa. xiv, 13 Super astra Dei exaltabo solium meum. solium meum.

Sed quæritur, quod si statuit eum in Sed quæritur, quod si statuit eum in tam eminenti loco, quare non videbatur tam eminenti loco, quare non videbatur ab aliis? Dicendum secundum Glossam, ab aliis? Dicendum secundum Glossam, quod diabolus egit hoc, ut videretur ab quod diabolus egit hoc, ut videretur ab hominibus ut magis ex contuitu mul- hominibus ut magis ex contuitu mul- torum de elevatione tentaretur. Sed torum de elevatione tentaretur. Sed Christus, ignorante diabolo, semper egit Christus, ignorante diabolo, semper egit quod a nullo videbatur : et ideo accla- quod a nullo videbatur : et ideo accla- matio populi nulla fuit. matio populi nulla fuit.

<< Et dixitei: Si Filius Dei es, mitte te << Et dixitei: Si Filius Dei es, mitte te deorsum. Scriptum est enim : Quia An- deorsum. Scriptum est enim : Quia An- gelis suis mandavit de te, et in mani- gelis suis mandavit de te, et in mani- bus tollent te, ne forte offendas ad la- bus tollent te, ne forte offendas ad la- pidem pedem tuum. » pidem pedem tuum. »

Ecce tentatio. Ecce tentatio.

Et habet duo experientiam, et tenta- Et habet duo experientiam, et tenta- tionem. tionem.

Id quod experiri vult, est quod dicit : Id quod experiri vult, est quod dicit :

« Si Filius Dei es. » « Si Filius Dei es. »

Et est exponendum sicut supra 1. Et est exponendum sicut supra 1.

<< Mitte te deorsum. » << Mitte te deorsum. »

Probrose dicitur, ut provocet: quia Probrose dicitur, ut provocet: quia provocatus animus citius inclinatur ad provocatus animus citius inclinatur ad malum. Honeste enim dixisset: Sine ad- malum. Honeste enim dixisset: Sine ad- miniculo transpone te inferius. Secundum miniculo transpone te inferius. Secundum tamen suum affectum congrue locutus tamen suum affectum congrue locutus est, quia voluntatem suam (quæ deorsum est, quia voluntatem suam (quæ deorsum fluens vocatur) non perficit, nisi qui de- fluens vocatur) non perficit, nisi qui de- orsum se mittit, Ezechiel. xxvIII, 17: In orsum se mittit, Ezechiel. xxvIII, 17: In terram projeci te: ante faciem regum de- terram projeci te: ante faciem regum de- di te. Filiorum autem Dei est ascendere di te. Filiorum autem Dei est ascendere sursum. Ad Coloss. III, 1 et 2: Quæ sur- sursum. Ad Coloss. III, 1 et 2: Quæ sur- sum sunt quærite, ubi Christus est in dex- sum sunt quærite, ubi Christus est in dex-

1 Cf. supra enarrationem in ŷ. 3 hujus capi- 1 Cf. supra enarrationem in ŷ. 3 hujus capi-

125 125

tera Dei sedens : quæ sursum sunt sapite, tera Dei sedens : quæ sursum sunt sapite, non quæ super terram. non quæ super terram.

« Scriptum est enim. » « Scriptum est enim. »

Psal. xc, 11 et 12: Quoniam angelis Psal. xc, 11 et 12: Quoniam angelis suis mandavit de te, ut custodiant te in suis mandavit de te, ut custodiant te in omnibus viis tuis. In manibus portabunt omnibus viis tuis. In manibus portabunt te, ne forte offendas ad lapidem pedem te, ne forte offendas ad lapidem pedem tuum. tuum.

Adhibet Scripturam, ut facilius persua- Adhibet Scripturam, ut facilius persua- deat et præcipue ideo, quia in superio- deat et præcipue ideo, quia in superio- ribus Christus sibi per Scripturam re- ribus Christus sibi per Scripturam re- sponderat. sponderat.

« Quia Angelis suis. » « Quia Angelis suis. »

In ista Scriptura tria dicuntur: pri- In ista Scriptura tria dicuntur: pri- mum est necessitas faciendi imposita An- mum est necessitas faciendi imposita An- gelis: secundum efficacia operis custo- gelis: secundum efficacia operis custo- diæ Angelorum tertium, pœnæ immu- diæ Angelorum tertium, pœnæ immu- nitas eorum qui ab Angelis custodiuntur. nitas eorum qui ab Angelis custodiuntur. Et est sensus Facere poteris quod per- Et est sensus Facere poteris quod per- suadeo, quia ex mandato Dei Angeli te suadeo, quia ex mandato Dei Angeli te custodiendi habent necessitatem: ex vir- custodiendi habent necessitatem: ex vir- tute manuum Angelorum habebit cu- tute manuum Angelorum habebit cu- stodia eorum efficaciam ex immunitate stodia eorum efficaciam ex immunitate prædicta per prophetiam, nullam peni- prædicta per prophetiam, nullam peni- tus senties collisionem. tus senties collisionem.

Et hoc est: Et hoc est:

« Quia Angelis suis mandavit de « Quia Angelis suis mandavit de te. » te. »

Sed diabolus perverso intellectu attri- Sed diabolus perverso intellectu attri- buit capiti quod bene dictum est de mem- buit capiti quod bene dictum est de mem- bris, quia Christus non habuit Angelos bris, quia Christus non habuit Angelos ad custodiam, quia non indiguit, sed ad custodiam, quia non indiguit, sed membra. Et ideo datum est hoc manda- membra. Et ideo datum est hoc manda- tum Angelis, ut custodiant membra. tum Angelis, ut custodiant membra. Matth. xvi, 10: Angeli eorum in cælis Matth. xvi, 10: Angeli eorum in cælis semper vident faciem Patris mei, qui in semper vident faciem Patris mei, qui in cælis est. Ad Hebr. 1, 14: Nonne omnes cælis est. Ad Hebr. 1, 14: Nonne omnes sunt administratorii spiritus, in ministe- sunt administratorii spiritus, in ministe- rium missi propter eos qui hæreditatem rium missi propter eos qui hæreditatem capient salutis ? capient salutis ?

tis, pag. 121. tis, pag. 121.

126 126

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

« Et in manibus tollent te. » « Et in manibus tollent te. »

Ecce efficacia custodiæ. Manus autem, Ecce efficacia custodiæ. Manus autem, quia est organum organorum ad multa or- quia est organum organorum ad multa or- dinata opera. Ideo dicitur organum intel- dinata opera. Ideo dicitur organum intel- lectus operativi: et per ipsam significatur lectus operativi: et per ipsam significatur intellectualis et efficax Angelorum opera- intellectualis et efficax Angelorum opera- tio circa custodiendos. IV Reg. VI, 18 et tio circa custodiendos. IV Reg. VI, 18 et seq., Eliseus per Angelos capit excer- seq., Eliseus per Angelos capit excer- citum Syriæ. citum Syriæ.

<< Ne forte offendas ad lapidem pe- << Ne forte offendas ad lapidem pe- dem tuum. »> dem tuum. »>

Ecce immunitas pœnæ : quia si secu- Ecce immunitas pœnæ : quia si secu- ritas datur, ne pes impingat, multo ma- ritas datur, ne pes impingat, multo ma- gis ne totum corpus casu collisionem pa- gis ne totum corpus casu collisionem pa- tiatur. Genes. XXXII, 2: Castra Dei sunt tiatur. Genes. XXXII, 2: Castra Dei sunt hæc. Zachar. 11, 8: Qui tetigerit vos, tan- hæc. Zachar. 11, 8: Qui tetigerit vos, tan- git pupillam oculi mei. git pupillam oculi mei.

Et attende astutiam diaboli, quia tacet Et attende astutiam diaboli, quia tacet hoc quod contra se dictum noverat con- hoc quod contra se dictum noverat con- sequenter in prophetia: Super aspidem sequenter in prophetia: Super aspidem et basiliscum ambulabis, et conculca- et basiliscum ambulabis, et conculca- bis leonem et draconem 1. bis leonem et draconem 1.

« Ait illi Jesus: Rursum scriptum « Ait illi Jesus: Rursum scriptum est Non tentabis Dominum Deum est Non tentabis Dominum Deum tuum. » tuum. »

Responsio est Christi temperata: ut ex- Responsio est Christi temperata: ut ex- periri non possit quod quærit, et persua- periri non possit quod quærit, et persua- dere non valeat hoc de quo tentavit. dere non valeat hoc de quo tentavit. Propter primum dicit: Propter primum dicit:

« Scriptum est. » « Scriptum est. »

Sequiènim Scripturam est sanctorum, Sequiènim Scripturam est sanctorum, et non negatur Dei filiatio. et non negatur Dei filiatio.

Et hoc est, quod dicit : Et hoc est, quod dicit :

« Scriptum est. » « Scriptum est. »

Deuteron. vi, 16, dicitur a Moyse filiis Deuteron. vi, 16, dicitur a Moyse filiis Israel: Non tentabis Dominum Deum Israel: Non tentabis Dominum Deum tuum, sicut tentasti in loco tentationis. tuum, sicut tentasti in loco tentationis.

1 Psal. xc, 13. 1 Psal. xc, 13.

« Non tentabis Dominum Deum « Non tentabis Dominum Deum tuum. » tuum. »

Tentare Deum, est se injicere periculo, Tentare Deum, est se injicere periculo, ut experiatur an Deus miraculo eripere ut experiatur an Deus miraculo eripere velit: cum ex humana ratione promptum velit: cum ex humana ratione promptum habeat quid facere possit. I ad Corinth. habeat quid facere possit. I ad Corinth. x, 9 Neque tentemus Christum, sicut x, 9 Neque tentemus Christum, sicut quidam eorum tentaverunt, et a serpen- quidam eorum tentaverunt, et a serpen- tibus perierunt. Si tamen a Deo offerre- tibus perierunt. Si tamen a Deo offerre- tur signum, petere possemus et debere- tur signum, petere possemus et debere- mus. Et ideo reprehenditur Achaz, Isa. mus. Et ideo reprehenditur Achaz, Isa. VII, et 12, cui cum diceretur: Pete tibi VII, et 12, cui cum diceretur: Pete tibi signum, etc. Respondit: Non petam, et signum, etc. Respondit: Non petam, et non tentabo Dominum. Sic enim signum non tentabo Dominum. Sic enim signum petere, non est tentare Dominum. petere, non est tentare Dominum.

« Iterum assumpsit eum diabolus « Iterum assumpsit eum diabolus in montem excelsum valde : et osten- in montem excelsum valde : et osten- dit ei omnia regna mundi, etgloriam dit ei omnia regna mundi, etgloriam

eorum. » eorum. »

Ista est tertia tentatio facta in deserto. Ista est tertia tentatio facta in deserto. Et habet duo: tentationem, et respon- Et habet duo: tentationem, et respon- sionem. sionem.

Tentatio autem ipsa duo habet : primo Tentatio autem ipsa duo habet : primo enim ponit inducentia ad facilius consen- enim ponit inducentia ad facilius consen- tiendum, et secundo subjungit tentatio- tiendum, et secundo subjungit tentatio-

nem. nem.

Inducentia autem sunt assumptio Inducentia autem sunt assumptio

<< In montem excelsum valde. » << In montem excelsum valde. »

Qui in deserto fuit, quod erat inter Qui in deserto fuit, quod erat inter Jerusalem et Jericho, ubi perfecta fuit Jerusalem et Jericho, ubi perfecta fuit tentatio quia ibi sæpe multos habuit si- tentatio quia ibi sæpe multos habuit si- bi consentientes diabolus, eo quod ibi la- bi consentientes diabolus, eo quod ibi la- trones habitabant, homines spoliantes et trones habitabant, homines spoliantes et occidentes. Luc. x, 30: Homo quidam de- occidentes. Luc. x, 30: Homo quidam de- scendebat ab Jerusalem in Jericho, et inci- scendebat ab Jerusalem in Jericho, et inci- dit in latrones. Et ideo etiam locus doim, dit in latrones. Et ideo etiam locus doim, hoc est, sanguinis, dicebatur, propter hoc est, sanguinis, dicebatur, propter multum sanguinem qui ibi fundebatur. multum sanguinem qui ibi fundebatur. Erat enim mons, unde eminus videri pot- Erat enim mons, unde eminus videri pot-

erat. erat.

IN EVANG. MATTHÆI, IV-9, 10. IN EVANG. MATTHÆI, IV-9, 10.

127 127

Secundum inducens ex visu fuit, nihil suum sit. Psal. xx111, 1: Domini est Secundum inducens ex visu fuit, nihil suum sit. Psal. xx111, 1: Domini est

quod quod

« Ostendit ei omnia regna mundi. » « Ostendit ei omnia regna mundi. »

Non quod visum Christi ampliaverit, Non quod visum Christi ampliaverit, quia de hoc potestatem non habuit, sed quia de hoc potestatem non habuit, sed quod indicaverit in quibus essent mundi quod indicaverit in quibus essent mundi partibus: sicut versus partes illas Roma partibus: sicut versus partes illas Roma et regnum ejus, et versus illas alias Græ- et regnum ejus, et versus illas alias Græ- cia et regnum ejus, et sic de aliis. cia et regnum ejus, et sic de aliis.

Dicit autem: Dicit autem:

« Regna mundi, et gloriam eo- « Regna mundi, et gloriam eo-

rum. >> rum. >>

Quia in nomine regni importantur di- Quia in nomine regni importantur di- vitiæ et potestates, et in nomine gloriæ, vitiæ et potestates, et in nomine gloriæ, importantur honores adjuncti: ut omni- importantur honores adjuncti: ut omni- bus simul conjunctis appetibilibus facilius bus simul conjunctis appetibilibus facilius persuaderet. persuaderet.

: :

In nobis autem mons iste est mons In nobis autem mons iste est mons ambitionis unde longe videmus quod am- ambitionis unde longe videmus quod am- bimus. Jerem. LI, 25: Ecce ego ad te, mons bimus. Jerem. LI, 25: Ecce ego ad te, mons pestifer, ait Dominus, qui corrumpis uni- pestifer, ait Dominus, qui corrumpis uni- versam terram. Zachar. Iv, 7: Quid tu, versam terram. Zachar. Iv, 7: Quid tu, mons magne, coram Zorobabel? in pla- mons magne, coram Zorobabel? in pla-

пит. пит.

Super istud ceciderunt fortes Israel, Super istud ceciderunt fortes Israel, et interierunt arma bellica Ecclesiæ'. et interierunt arma bellica Ecclesiæ'. Gloria autem est appetitus laudis et ex- Gloria autem est appetitus laudis et ex- cellentiæ. Psal. LI, 3: Quid gloriaris in cellentiæ. Psal. LI, 3: Quid gloriaris in malitia? Ad Galat. vi, 14 Mihi absit malitia? Ad Galat. vi, 14 Mihi absit gloriari, nisi in cruce Domini nostri Jesu gloriari, nisi in cruce Domini nostri Jesu Christi hoc est, in crucis humilitate, Christi hoc est, in crucis humilitate, non in montis vertice. non in montis vertice.

« Et dixit ei: Hæc omnia tibi dabo, « Et dixit ei: Hæc omnia tibi dabo,

si cadens adoraveris me. »> si cadens adoraveris me. »>

Ecce tentatio. Ecce tentatio.

« Hæc omnia tibi dabo. » « Hæc omnia tibi dabo. »

Ilic promittendo decipere tentat: quia Ilic promittendo decipere tentat: quia non habet potestatem dandi aliquid, cum non habet potestatem dandi aliquid, cum

Cf. II Reg. 1, 27. Cf. II Reg. 1, 27. Cf. Esther, XIII, 14. Cf. Esther, XIII, 14.

terra, et plenitudo ejus. Licet enim, in- terra, et plenitudo ejus. Licet enim, in- fra, vi, 24, dicatur mammona dæmon qui fra, vi, 24, dicatur mammona dæmon qui præest divitiis, hoc non ideo dicitur quod præest divitiis, hoc non ideo dicitur quod suæ sint, sed quia præest illicitæ acqui- suæ sint, sed quia præest illicitæ acqui- sitioni et retentioni illicitæ divitiarum. sitioni et retentioni illicitæ divitiarum.

« Si cadens. » « Si cadens. »

Non enim adoraret, nisi prius caderet. Non enim adoraret, nisi prius caderet. Attende autem, quod cadere in prostra- Attende autem, quod cadere in prostra- tione, est proprie hominis coram Crea- tione, est proprie hominis coram Crea- tore, quia est recognitio quod non sumus tore, quia est recognitio quod non sumus per nos nisi cinis et pulvis, et erecti su- per nos nisi cinis et pulvis, et erecti su- mus per Creatorem in hoc quod sumus. mus per Creatorem in hoc quod sumus. Hanc autem reverentiam Creatori debi- Hanc autem reverentiam Creatori debi- tam semper usurpavit sibi diabolus, quæ tam semper usurpavit sibi diabolus, quæ græce harpela vocatur, sicut superius di- græce harpela vocatur, sicut superius di- ximus. Et ideo etiam idololatriam invenit, ximus. Et ideo etiam idololatriam invenit, ut in idolis hæc servitus sibi exhiberetur. ut in idolis hæc servitus sibi exhiberetur. Et hoc est quod sequitur: Et hoc est quod sequitur: