whatever

B. ALBERTI MAGNI, B. ALBERTI MAGNI,

RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRÆDICATORUM, RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRÆDICATORUM,

OPERA OMNIA, OPERA OMNIA,

EX EDITIONE LUGDUNENSI RELIGIOSE CASTIGATA, ET PRO AUCTORITATIBUS EX EDITIONE LUGDUNENSI RELIGIOSE CASTIGATA, ET PRO AUCTORITATIBUS

AD FIDEM VULGATE VERSIONIS ACCURATIORUMQUE AD FIDEM VULGATE VERSIONIS ACCURATIORUMQUE

PATROLOGIE TEXTUUM REVOCATA, AUCTAQUE B. ALBERTI VITA AC BIBLIOGRAPHIA SUORUM PATROLOGIE TEXTUUM REVOCATA, AUCTAQUE B. ALBERTI VITA AC BIBLIOGRAPHIA SUORUM OPERUM A PP. QUÉTIF ET ECHARD EXARATIS, ETIAM REVISA ET LOCUPLETATA OPERUM A PP. QUÉTIF ET ECHARD EXARATIS, ETIAM REVISA ET LOCUPLETATA

CURA AC LABORE CURA AC LABORE

AUGUSTI BORGNET, AUGUSTI BORGNET,

Sacerdotis dioecesis Remensis. Sacerdotis dioecesis Remensis.

ANNUENTE FAVENTEQUE PONT. MAX. LEONE XIII. ANNUENTE FAVENTEQUE PONT. MAX. LEONE XIII.

VOLUMEN VOLUMEN

VICESIMUM VICESIMUM

ENARRATIONES IN EVANGELIUM MATTHÆI (I-XX) ENARRATIONES IN EVANGELIUM MATTHÆI (I-XX)

PARISIIS PARISIIS

APUD LUDOVICUM VIVES, BIBLIOPOLAM EDITOREM, APUD LUDOVICUM VIVES, BIBLIOPOLAM EDITOREM,

13, VIA VULGO DICTA DELAMBRE, 13 13, VIA VULGO DICTA DELAMBRE, 13

MDCCCXCIIT MDCCCXCIIT

D. ALBERTI MAGNI, D. ALBERTI MAGNI,

RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRÆDICATORUM, RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRÆDICATORUM,

IN EVANGELIUM IN EVANGELIUM

SECUNDUM SECUNDUM

MATTHÆUM MATTHÆUM

LUCULENTA EXPOSITIO LUCULENTA EXPOSITIO

PROLOGUS. PROLOGUS.

Sume tibi librum grandem, et scribe in eo stylo hominis. Isa. VIII, 1. Sume tibi librum grandem, et scribe in eo stylo hominis. Isa. VIII, 1.

« Sume » a me factum, et a me apertum. Ezechiel. II, 9: Et vidi: et ecce ma- « Sume » a me factum, et a me apertum. Ezechiel. II, 9: Et vidi: et ecce ma- nus missa ad me, in qua erat involutus liber: et expandit illum coram me. Da- nus missa ad me, in qua erat involutus liber: et expandit illum coram me. Da- niel. VII, 10: Libri aperti sunt. Apocal. v, 1: Vidi in dextera sedentis super niel. VII, 10: Libri aperti sunt. Apocal. v, 1: Vidi in dextera sedentis super thronum, librum, scriptum intus et foris, signatum sigillis septem. Et, infra, y. 9: thronum, librum, scriptum intus et foris, signatum sigillis septem. Et, infra, y. 9: Dignus es, Domine, accipere librum, et aperire signacula ejus, etc. Ideo sumptio Dignus es, Domine, accipere librum, et aperire signacula ejus, etc. Ideo sumptio motus est ad sumentem a porrigente alio. Non ergo intellectu tuo penetra : sed in motus est ad sumentem a porrigente alio. Non ergo intellectu tuo penetra : sed in captivitatem redige omnem intellectum in obsequium Christi ', ut dicas: Lin- captivitatem redige omnem intellectum in obsequium Christi ', ut dicas: Lin- gua meas calamus scribæ, velociter scribentis 2. Matth. x, 20: Non vos estis qui lo- gua meas calamus scribæ, velociter scribentis 2. Matth. x, 20: Non vos estis qui lo- quimini, sed Spiritus Patris vestri, etc. Job, XXXII, 8: Ut video, spiritus est in quimini, sed Spiritus Patris vestri, etc. Job, XXXII, 8: Ut video, spiritus est in hominibus, et inspiratio Omnipotentis dat intelligentiam. II Petr. 1, 21: Non vo- hominibus, et inspiratio Omnipotentis dat intelligentiam. II Petr. 1, 21: Non vo- luntate humana allata est aliquando prophetia: sed Spiritu sancto inspira- luntate humana allata est aliquando prophetia: sed Spiritu sancto inspira- ti, locuti sunt sancti Dei homines. Non ergo irrumpe, sed a Spiritu sancto ti, locuti sunt sancti Dei homines. Non ergo irrumpe, sed a Spiritu sancto sume, et a dextra sedentis super thronum: attendens quod qui scrutator est sume, et a dextra sedentis super thronum: attendens quod qui scrutator est majestatis, opprimetur a gloria ³. Joan. xiv, 26: Paraclitus Spiritus sanctus, quem majestatis, opprimetur a gloria ³. Joan. xiv, 26: Paraclitus Spiritus sanctus, quem mittet Pater in nomine meo, ille vos docebit omnia, et suggeret vobis omnia quæ- mittet Pater in nomine meo, ille vos docebit omnia, et suggeret vobis omnia quæ- cumque dixero vobis. cumque dixero vobis.

I ad Corinth. x, 5: In captivitatem redigentes omnem intellectum in obsequium Christi, etc. I ad Corinth. x, 5: In captivitatem redigentes omnem intellectum in obsequium Christi, etc. • Psal. XLIV, 2. • Psal. XLIV, 2.

• Proverb. xxv, 27. • Proverb. xxv, 27.

XX XX

1 1

2 2

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Nec sume alii, ut ad alium referas librum : sed « Sume tibi » incorporandum,. Nec sume alii, ut ad alium referas librum : sed « Sume tibi » incorporandum,. quærens quod ædificet te primum, et ex te alios. Ezechiel. II, 8: Comede quæ - quærens quod ædificet te primum, et ex te alios. Ezechiel. II, 8: Comede quæ - cumque ego do tibi. Et, Ezechiel. III, 2: Cibavit me volumine illo. Jerem. xv, 16: cumque ego do tibi. Et, Ezechiel. III, 2: Cibavit me volumine illo. Jerem. xv, 16: Inventi sunt sermones tui, et comedi eos. Deuter, VIII, 3: Non in solo pane vivit Inventi sunt sermones tui, et comedi eos. Deuter, VIII, 3: Non in solo pane vivit homo, sed in omni verbo, etc 1. Apocal. x, 10. Accepi librum de manu Angeli, et homo, sed in omni verbo, etc 1. Apocal. x, 10. Accepi librum de manu Angeli, et devoravi illum et erat in ore meo tamquam mel dulce, et cum devorassem eum, devoravi illum et erat in ore meo tamquam mel dulce, et cum devorassem eum, amaricatus est venter meus, hoc est, cordis affectus propter peccati indignatio- amaricatus est venter meus, hoc est, cordis affectus propter peccati indignatio-

nem. nem.

« Librum » scilicet Matthæum, qui est liber generationis Jesu Christi. Nehe- « Librum » scilicet Matthæum, qui est liber generationis Jesu Christi. Nehe- miæ, seu II Esdræ, viii, 3: Aures omnis populi erant erectæ ad Librum. miæ, seu II Esdræ, viii, 3: Aures omnis populi erant erectæ ad Librum.

« Grandem, » grandia continentem. Zachar. v, 2: Video volumen volans: lon- « Grandem, » grandia continentem. Zachar. v, 2: Video volumen volans: lon- gitudo ejus viginti cubitorum, et latitudo ejus decem cubitorum. Longitudo ab gitudo ejus viginti cubitorum, et latitudo ejus decem cubitorum. Longitudo ab imo superius quia inferius et superius sunt principia longitudinis, ut dicit imo superius quia inferius et superius sunt principia longitudinis, ut dicit Aristoteles 2. Ima sunt assumptio generationis hominis et formæ servi. Ad Aristoteles 2. Ima sunt assumptio generationis hominis et formæ servi. Ad Philip. II, 7 Semetipsum exinanivit, formam servi accipiens, etc. Summa autem Philip. II, 7 Semetipsum exinanivit, formam servi accipiens, etc. Summa autem sunt consessus ad dexteram Patris. Continetur autem hic generatio duplex : sunt consessus ad dexteram Patris. Continetur autem hic generatio duplex : materialis ex genealogia, et formalis ex opere Spiritus sancti et conceptu Vir- materialis ex genealogia, et formalis ex opere Spiritus sancti et conceptu Vir- ginis. Manifestatio duplex subjungitur: una facta Regibus, et alia per testi- ginis. Manifestatio duplex subjungitur: una facta Regibus, et alia per testi- monium Joannis: deinde Baptismus subditur, et postea tentatio: deinde præ- monium Joannis: deinde Baptismus subditur, et postea tentatio: deinde præ- dicatio, cui subjungitur Discipulorum vocatio : et postea sermo in monte, qui dicatio, cui subjungitur Discipulorum vocatio : et postea sermo in monte, qui totus est de impletione legis per Evangelicam perfectionem: cui annectuntur totus est de impletione legis per Evangelicam perfectionem: cui annectuntur in fine effectus quos sermo habet in observantibus eumdem, qui sunt decem. in fine effectus quos sermo habet in observantibus eumdem, qui sunt decem. Sequitur autem hic omnium horum per miracula confirmatio, Apostolorum Sequitur autem hic omnium horum per miracula confirmatio, Apostolorum electio, et eorumdem instructio: cui subjungitur potestas clavium, et præsi- electio, et eorumdem instructio: cui subjungitur potestas clavium, et præsi- gnatio futuræ beatitudinis per transfigurationem : et postea ostenditur modus gnatio futuræ beatitudinis per transfigurationem : et postea ostenditur modus perveniendi ad illam per humilitatem, et libertatem, et per patientiamre missio- perveniendi ad illam per humilitatem, et libertatem, et per patientiamre missio- nis in nos peccantibus, et castitatem, et obedientiam, et alias virtutes, quæ om- nis in nos peccantibus, et castitatem, et obedientiam, et alias virtutes, quæ om- nia computantur pro uno : et hæc omnia sequitur instructio de futuro judicio nia computantur pro uno : et hæc omnia sequitur instructio de futuro judicio tam ex parte judicis quam ex parte judicandorum, et excidii mundi quod ante tam ex parte judicis quam ex parte judicandorum, et excidii mundi quod ante judicium futurum est: cui subjungitur sacramentum redemptionis per Passio- judicium futurum est: cui subjungitur sacramentum redemptionis per Passio- nem: deinde Resurrectionis cum apparitionibus factis et tandem vigesimum, nem: deinde Resurrectionis cum apparitionibus factis et tandem vigesimum, quod longitudinem libri complet, consessus ad dexteram Dei Patris. Latitudo quod longitudinem libri complet, consessus ad dexteram Dei Patris. Latitudo autem decem cubitorum: quia per latitudinem totam docentur in eo bona in autem decem cubitorum: quia per latitudinem totam docentur in eo bona in genere, et bona gratiæ bona virtutis, præcepti, consilii, supererogationis : genere, et bona gratiæ bona virtutis, præcepti, consilii, supererogationis : variata littera sive historia, tropologia, allegoria, et anagogia. Baruch, Iv, variata littera sive historia, tropologia, allegoria, et anagogia. Baruch, Iv, Sicut fuit sensus vester ut erraretis a Deo, decies tantum convertentes requiretis Sicut fuit sensus vester ut erraretis a Deo, decies tantum convertentes requiretis eum. Isa. xxxiv, 16: Requirite diligenter in libro Domini, et legite: unum ex eum. Isa. xxxiv, 16: Requirite diligenter in libro Domini, et legite: unum ex eis non defuit, alter alterum non quæsivit. eis non defuit, alter alterum non quæsivit.

28: 28:

1 Cf. Matth. IV, 1 Cf. Matth. IV,

4. 4.

2 ARISTOTELES. Lib. II de Coelo. 2 ARISTOTELES. Lib. II de Coelo.

PROLOGUS. PROLOGUS.

« Et scribe in eo. » Contra, Job, xxx1, 35: Librum scribat ipse qui judicat. « Et scribe in eo. » Contra, Job, xxx1, 35: Librum scribat ipse qui judicat. RESPONSIO, Joan. v, 46: De me ille scripsit. Deus enim scribit in corde. Jerem. RESPONSIO, Joan. v, 46: De me ille scripsit. Deus enim scribit in corde. Jerem. XXXI, 33: In corde eorum scribam eam. Matthæus et alii in charta. Psal. XLIV, XXXI, 33: In corde eorum scribam eam. Matthæus et alii in charta. Psal. XLIV, 2: Lingua mea, etc. Unde primas tabulas Deus, secundas autem homo scribit. 2: Lingua mea, etc. Unde primas tabulas Deus, secundas autem homo scribit. Apocal. 1, 11 Quod vides, scribe in libro. Apocal. 1, 11 Quod vides, scribe in libro.

« Stylo hominis, » quia faciem sumpsit Christus humanitatis. Baruch, 111, 38: « Stylo hominis, » quia faciem sumpsit Christus humanitatis. Baruch, 111, 38: In terris visus est, et cum hominibus conversatus est. Joan. 1, 14: Verbum caro In terris visus est, et cum hominibus conversatus est. Joan. 1, 14: Verbum caro factum est, et habitavit in nobis. Ad Philip. 11, 7: In similitudinem hominum fa- factum est, et habitavit in nobis. Ad Philip. 11, 7: In similitudinem hominum fa- ctus, et habitu inventus ut homo. Ad Hebr. 11, 17: Debuit per omnia fratribus si- ctus, et habitu inventus ut homo. Ad Hebr. 11, 17: Debuit per omnia fratribus si- milari, ut misericors fieret. Vel, « stylo hominis, » hoc est, ad intellectum homi- milari, ut misericors fieret. Vel, « stylo hominis, » hoc est, ad intellectum homi- nis ut facile intelligat homo. Isa. VIII, 16: Liga testimonium, signa legem in nis ut facile intelligat homo. Isa. VIII, 16: Liga testimonium, signa legem in discipulis meis. Habacuc, 11, 2: Scribe visum, et explana eum super tabulas, ut discipulis meis. Habacuc, 11, 2: Scribe visum, et explana eum super tabulas, ut percurrat qui legerit eum. Nehemiæ, VIII, 3: Esdras sacerdos legit in eo, scili- percurrat qui legerit eum. Nehemiæ, VIII, 3: Esdras sacerdos legit in eo, scili- cet in libro, aperte in platea quæ erat ante portam Aquarum, de mane usque ad cet in libro, aperte in platea quæ erat ante portam Aquarum, de mane usque ad mediam diem, in conspectu virorum, et mulierum, et sapientium. I ad Corinth. mediam diem, in conspectu virorum, et mulierum, et sapientium. I ad Corinth. II, 4 Sermo meus, et prædicatio mea, non in persuasibilibus humanæ sapientiæ II, 4 Sermo meus, et prædicatio mea, non in persuasibilibus humanæ sapientiæ verbis, sed in ostensione spiritus et virtutis. verbis, sed in ostensione spiritus et virtutis.

Argumentum Sancti Hieronymi in Evangelium secundum Argumentum Sancti Hieronymi in Evangelium secundum Matthæum. Matthæum.

Matthæus ex Judæa, sicut in ordine primus ponitur, ita Evangelium in Ju- Matthæus ex Judæa, sicut in ordine primus ponitur, ita Evangelium in Ju- dæa primus scripsit: cujus vocatio ad Deum ex publicanis actibus fuit. dæa primus scripsit: cujus vocatio ad Deum ex publicanis actibus fuit.

Duorum in generatione Christi principia præsumens, unius cujus prima Duorum in generatione Christi principia præsumens, unius cujus prima circumcisio in carne, alterius cujus secundum cor electio fuit: ex utrisque circumcisio in carne, alterius cujus secundum cor electio fuit: ex utrisque enim patribus Christus. Sicque quaterdenario numero triformiter posito, enim patribus Christus. Sicque quaterdenario numero triformiter posito, principium a credendi fide in electionis tempus porrigens, et ex electione us- principium a credendi fide in electionis tempus porrigens, et ex electione us- que in transmigrationis diem dirigens, atque a transmigrationis die usque que in transmigrationis diem dirigens, atque a transmigrationis die usque in Christum definiens, decursam adventus Christi ostendit generationem : ut in Christum definiens, decursam adventus Christi ostendit generationem : ut numero satisfaciens et tempori, et se quid esset ostenderet, et Dei in se opus numero satisfaciens et tempori, et se quid esset ostenderet, et Dei in se opus monstrans, etiam in his quorum genus posuit, Christi operantis a principio monstrans, etiam in his quorum genus posuit, Christi operantis a principio testimonium non negaret. testimonium non negaret.

Quarum rerum omnium tempus, ordo, numerus, dispositio vel ratio, quod Quarum rerum omnium tempus, ordo, numerus, dispositio vel ratio, quod fidei necessarium est, Deus Christus est. Qui factus est ex muliere, factus sub fidei necessarium est, Deus Christus est. Qui factus est ex muliere, factus sub lege, natus ex Virgine, passus in carne, omnia in cruce fixit: ut triumphans ea lege, natus ex Virgine, passus in carne, omnia in cruce fixit: ut triumphans ea in semetipso resurgens in corpore, et patris nomen in patribus filio, et filii in semetipso resurgens in corpore, et patris nomen in patribus filio, et filii nomen patri restituatur in filiis, sine principio et sine fine, ostendens se unum nomen patri restituatur in filiis, sine principio et sine fine, ostendens se unum cum Patre esse, quia unus est. cum Patre esse, quia unus est.

In quo Evangelio utile est desiderantibus Deum, sic propria vel media vel per- In quo Evangelio utile est desiderantibus Deum, sic propria vel media vel per- fecta cognoscere: ut et vocationem Apostoli, et opus Evangelii, et dilectio- fecta cognoscere: ut et vocationem Apostoli, et opus Evangelii, et dilectio- nem Dei in carne nascentis per universa legentes intelligant, atque id in eo in nem Dei in carne nascentis per universa legentes intelligant, atque id in eo in quo apprehensi sunt et apprehendere appetunt, recognoscant. quo apprehensi sunt et apprehendere appetunt, recognoscant.

Nobis enim hoc in studio argumenti fuit, et fidem rei factæ tradere, et operan- Nobis enim hoc in studio argumenti fuit, et fidem rei factæ tradere, et operan- tis Dei intelligendam diligenter esse dispositionem quærentibus non facere. tis Dei intelligendam diligenter esse dispositionem quærentibus non facere.

ARGUMENTI S. HIERONYMI IN MATTH.EUM ARGUMENTI S. HIERONYMI IN MATTH.EUM

EXPLANATIO. EXPLANATIO.

Matthæus ex Judæa, sicut in ordine Matthæus ex Judæa, sicut in ordine primus ponitur, ita Evangelium in primus ponitur, ita Evangelium in Judæa primus scripsit cujus vocatio Judæa primus scripsit cujus vocatio ad Deum ex publicanis actibus fuit. ad Deum ex publicanis actibus fuit.

Primo tangit Scriptoris ad scribendum Primo tangit Scriptoris ad scribendum idoneitatem secundo, materiam et cir- idoneitatem secundo, materiam et cir- cumstantias scripti tertio, finem. cumstantias scripti tertio, finem.

Idoneitatem ostendit ex quinque: ex Idoneitatem ostendit ex quinque: ex nomine, «Matthæus, » qui donator con- nomine, «Matthæus, » qui donator con- silii interpretatur propter arcanorum scri- silii interpretatur propter arcanorum scri- bendorum revelationem. I ad Corinth. 11, bendorum revelationem. I ad Corinth. 11, 12 Nos non spiritum hujus mundi ac- 12 Nos non spiritum hujus mundi ac- cepimus, sed Spiritum qui ex Deo est, ut cepimus, sed Spiritum qui ex Deo est, ut sciamus quæ a Deo donata sunt nobis. sciamus quæ a Deo donata sunt nobis. Eccli. vi, 6 Consiliarius sit tibi unus Eccli. vi, 6 Consiliarius sit tibi unus

6 6

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

de mille, qui videlicet ab eo vocatus est, de mille, qui videlicet ab eo vocatus est, qui vocatur Admirabilis, consiliarius': qui vocatur Admirabilis, consiliarius': vel, secundum Septuaginta: « Magni vel, secundum Septuaginta: « Magni consilii Angelus. » Hujus enim præsagium consilii Angelus. » Hujus enim præsagium fuit, quod in conversione mutato nomi- fuit, quod in conversione mutato nomi- ne, Matthæus dictus est. Isa. LXV, 13 et ne, Matthæus dictus est. Isa. LXV, 13 et 16 Servos suos vocabil nomine alio: in 16 Servos suos vocabil nomine alio: in quo qui benedictus est super terram be- quo qui benedictus est super terram be- nedicetur in Deo amen. nedicetur in Deo amen.

Secundo, describit ex loco nativitatis, Secundo, describit ex loco nativitatis, qui præsignat scripturam salutis. Joan. qui præsignat scripturam salutis. Joan. IV, 22 Salus ex Judæis est. Psal. IV, 22 Salus ex Judæis est. Psal. LXXV, 2: Notus in Judæa Deus. Baruch, LXXV, 2: Notus in Judæa Deus. Baruch, IV, 4 Beati sumus, Israel, quia quæ IV, 4 Beati sumus, Israel, quia quæ Deo placent, manifesta sunt nobis. No- Deo placent, manifesta sunt nobis. No- titia igitur ad Scriptoris auctoritatem titia igitur ad Scriptoris auctoritatem refertur. refertur.

Tertio, tangit ordinem ex loco: ex quo Tertio, tangit ordinem ex loco: ex quo enim salus est ex Judæis, rationabiliter in enim salus est ex Judæis, rationabiliter in Judæa scribitur primo Evangelium salu- Judæa scribitur primo Evangelium salu- tis. Psal. cxın, 2: Facta est Judæa tis. Psal. cxın, 2: Facta est Judæa sanctificatio ejus. Si enim contradici de- sanctificatio ejus. Si enim contradici de- buit, ubi res certa fuit, debuit aut re- buit, ubi res certa fuit, debuit aut re- probari, aut confirmari. Act. iv, 14: probari, aut confirmari. Act. iv, 14: Hominem videntes stantem cum eis, qui Hominem videntes stantem cum eis, qui curatus fuerat, nihil poterant contradi- curatus fuerat, nihil poterant contradi- cere. Ideo hoc ordine utitur loquens cere. Ideo hoc ordine utitur loquens Apostolis, Act. 1, 8: Eritis mihi testes in Apostolis, Act. 1, 8: Eritis mihi testes in Jerusalem, et in omni Judæa et Sama- Jerusalem, et in omni Judæa et Sama- ria, et usque ad ultimum terræ. Primum ria, et usque ad ultimum terræ. Primum ergo in Judæa: et ideo dicit, « in Judæa ergo in Judæa: et ideo dicit, « in Judæa Evangelium primus scripsit » Act. XIII, Evangelium primus scripsit » Act. XIII, 46 Vobis oportebat primum loqui ver- 46 Vobis oportebat primum loqui ver- bum Dei sed quoniam repellitis illud, bum Dei sed quoniam repellitis illud, et indignos vos judicatis æternæ vitæ, et indignos vos judicatis æternæ vitæ, ecce convertimur ad gentes. ecce convertimur ad gentes.

: :

Quarto, secundum ordinem sententiæ, Quarto, secundum ordinem sententiæ, (licet tertium sit secundum ordinem lit- (licet tertium sit secundum ordinem lit- teræ tangit ordinem Evangelistæ, cum teræ tangit ordinem Evangelistæ, cum dicit : « Sicut in ordine primus ponitur. » dicit : « Sicut in ordine primus ponitur. » Ratio hujus est, quia aliæ facies aliorum Ratio hujus est, quia aliæ facies aliorum faciei hominis (quæ est Matthæi) circum- faciei hominis (quæ est Matthæi) circum- ponuntur et ita quasi subjecta ad alias ponuntur et ita quasi subjecta ad alias præponitur. Ezechiel. 1, 10: Facies ho- præponitur. Ezechiel. 1, 10: Facies ho- minis in eis. Quod de nulla aliarum fa- minis in eis. Quod de nulla aliarum fa- cierum dicitur, quia aliæ huic quasi cierum dicitur, quia aliæ huic quasi circumponuntur. Unde etiam inter alias circumponuntur. Unde etiam inter alias

1 Isa. IX, 6 1 Isa. IX, 6

facies hæc ad anterius convertebatur : facies hæc ad anterius convertebatur : ut licet Marcus scribat leonis faciem in ut licet Marcus scribat leonis faciem in Resurrectione, et Lucas vituli in Pas- Resurrectione, et Lucas vituli in Pas- sione, et Joannes aquilæ in Ascensione, sione, et Joannes aquilæ in Ascensione, tamen hæc omnia in facie hominis sunt tamen hæc omnia in facie hominis sunt patrata et ideo prior in ordine est facies patrata et ideo prior in ordine est facies hominis secundum naturam. hominis secundum naturam.

: :

Adhuc, naturaliter habet faciem homi- Adhuc, naturaliter habet faciem homi- nis alias autem per metaphoram. Jerem. nis alias autem per metaphoram. Jerem. XXXI, 22 Creavit Dominus novum super XXXI, 22 Creavit Dominus novum super terram Fomina circumdabit virum. terram Fomina circumdabit virum. Cujus est facies hominis, non leonis, vel Cujus est facies hominis, non leonis, vel alterius. Psal. LXXXVI, 5: Homo nalus est alterius. Psal. LXXXVI, 5: Homo nalus est in ea, et ipse fundavit eam Altissimus. in ea, et ipse fundavit eam Altissimus.

Sed contra? Augustinus in libro de Sed contra? Augustinus in libro de Concordia Evangelistarum : « Mihi vi- Concordia Evangelistarum : « Mihi vi- « dentur probabilius aliquid attendisse, « dentur probabilius aliquid attendisse, qui hominem in Matthæo, leonem in qui hominem in Matthæo, leonem in

>> >>

Marco, vitulum in Luca, aquilam in Marco, vitulum in Luca, aquilam in « Joanne intellexerunt. » Respondeo. « Joanne intellexerunt. » Respondeo. Augustinus non loquitur quoad fa- Augustinus non loquitur quoad fa- ciem secundum substantiam, sed quoad ciem secundum substantiam, sed quoad proprietatem tribus regalis per quam proprietatem tribus regalis per quam descendit sicut dicitur, Apocalyps. descendit sicut dicitur, Apocalyps. v, 5: Vicit leo de tribu Juda. Onnes v, 5: Vicit leo de tribu Juda. Onnes autem alii sancti de substantia faciei lo- autem alii sancti de substantia faciei lo- quuntur, quam convertit ad homines an- quuntur, quam convertit ad homines an- terius quæ est hominis nati ex homi- terius quæ est hominis nati ex homi- nibus, et humana inter homines exhibens nibus, et humana inter homines exhibens et patiens quilibet enim Evangelista- et patiens quilibet enim Evangelista- rum faciem sibi propriam convertit ad rum faciem sibi propriam convertit ad homines in principio suæ scripturæ, sed homines in principio suæ scripturæ, sed hominis facies anterius convertitur. Eze- hominis facies anterius convertitur. Eze- chiel. x; 22 Intuitus eorum, et impetus chiel. x; 22 Intuitus eorum, et impetus singulorum ante faciem suam ingredi. singulorum ante faciem suam ingredi.

Quinto, tangit ex gratia congruentiam Quinto, tangit ex gratia congruentiam scripturæ. Cujus vocatio, infra, ix, 9. Cf. scripturæ. Cujus vocatio, infra, ix, 9. Cf. Luc. v, 27, et Marc. 11, 14. Quæstibus enim Luc. v, 27, et Marc. 11, 14. Quæstibus enim inhians terrenis nescit intelligere cœlestia inhians terrenis nescit intelligere cœlestia sacramenta, quæ conversus intelligit per sacramenta, quæ conversus intelligit per gratiam. I ad Corinth. 11, 14: Animalis gratiam. I ad Corinth. 11, 14: Animalis homo non percipit ea quæ sunt Spiritus homo non percipit ea quæ sunt Spiritus Dei stultitia enim est illi. Et sequitur, Dei stultitia enim est illi. Et sequitur, . 15: Spiritualis autem judicat omnia, . 15: Spiritualis autem judicat omnia, etc. Baruch, III, 23: Filii Agar, qui ex- etc. Baruch, III, 23: Filii Agar, qui ex- quirunt prudentiam quæ de terra est, quirunt prudentiam quæ de terra est, negotiatores Merrhæ et Theman, et fa- negotiatores Merrhæ et Theman, et fa-

IN ARG. S. HIERON. IN D. MATTH. IN ARG. S. HIERON. IN D. MATTH.

7 7

bulatores, et exquisitores prudentiæ et bulatores, et exquisitores prudentiæ et intelligentiæ viam autem sapientiæ intelligentiæ viam autem sapientiæ nescierunt, neque commemorati sunt se- nescierunt, neque commemorati sunt se- mitas ejus. Agar advena interpretatur, mitas ejus. Agar advena interpretatur, et significat extraneos in Dei secretis, li- et significat extraneos in Dei secretis, li- oet sint sapientes in mundanis. Ad Galat. oet sint sapientes in mundanis. Ad Galat. 1, 13 et 16 Cum placuit ei qui me segre- 1, 13 et 16 Cum placuit ei qui me segre- gurit ex utero matris meæ,... ut revelaret gurit ex utero matris meæ,... ut revelaret Filium suum in me, ut evangelizarem Filium suum in me, ut evangelizarem illum in gentibus, continuo non ac- illum in gentibus, continuo non ac- quievi carni et sanguini. Ad Philip. 111, quievi carni et sanguini. Ad Philip. 111, et 8: Quæ mihi fuerunt lucra, hæc ar- et 8: Quæ mihi fuerunt lucra, hæc ar- bitratus sum propter Christum detri- bitratus sum propter Christum detri- menta. Verumtamen existimo omnia de- menta. Verumtamen existimo omnia de- trimentum esse propter eminentem scien- trimentum esse propter eminentem scien- tiam Jesu Christi Domini mei, propter tiam Jesu Christi Domini mei, propter quem omnia detrimentum feci, et arbi- quem omnia detrimentum feci, et arbi- tror ut stercora, ut Christum lucrifa- tror ut stercora, ut Christum lucrifa- ciam, etc. Publicanus dicitur a publico: ciam, etc. Publicanus dicitur a publico: quia illi qui publicis tributis, vectigalibus quia illi qui publicis tributis, vectigalibus scilicet præerant, dicebantur publicani. scilicet præerant, dicebantur publicani. Non autem a Publio dicitur, ut quidam Non autem a Publio dicitur, ut quidam male dicunt, quia ante Publium multi male dicunt, quia ante Publium multi publicani dicebantur : et ideo, infra, publicani dicebantur : et ideo, infra, ix, 9, in telonio sedere dicitur. Télos ix, 9, in telonio sedere dicitur. Télos autem Græce, Latine sonat vectigal, quod autem Græce, Latine sonat vectigal, quod publice et his qui publica gerebant offi- publice et his qui publica gerebant offi- cia, solvebatur in stipendia pro Republi- cia, solvebatur in stipendia pro Republi- en manutenenda. Licet autem hæc utiliter en manutenenda. Licet autem hæc utiliter solvantur pro pace communi: propter solvantur pro pace communi: propter quod dicitur, ad Roman. XIII, 7: Cui tri- quod dicitur, ad Roman. XIII, 7: Cui tri- butum, tributum : cui vectigal, vectigal: butum, tributum : cui vectigal, vectigal: tamen qui his præponuntur plerumque tamen qui his præponuntur plerumque per angarias et rapinas faciunt, et homi- per angarias et rapinas faciunt, et homi- nes concutiunt. Luc. ni, 12 et seq. Ve- nes concutiunt. Luc. ni, 12 et seq. Ve- nerunt et publicani, scilicet ad Joannem, nerunt et publicani, scilicet ad Joannem, ut baptizarentur, et dixerunt ad illum : ut baptizarentur, et dixerunt ad illum : Magister, quid faciemus? At ille dixit Magister, quid faciemus? At ille dixit ad eos: Nihil amplius, quam quod con- ad eos: Nihil amplius, quam quod con- stitutum est vobis faciatis. Interrogabant stitutum est vobis faciatis. Interrogabant autem eum et milites, scilicet qui et reipu- autem eum et milites, scilicet qui et reipu- blicæ militabant et stipendia accipiebant, blicæ militabant et stipendia accipiebant, dicentes: Quid faciemus et nos? Et ait dicentes: Quid faciemus et nos? Et ait illis Neminem concutiatis, neque ca- illis Neminem concutiatis, neque ca- lumniam faciatis, et contenti estọte sti- lumniam faciatis, et contenti estọte sti- pendiis vestris. pendiis vestris.

* Cf. I Reg. xш, 14, et I Reg. xvi, 13; Aet. * Cf. I Reg. xш, 14, et I Reg. xvi, 13; Aet. XIII, 22. XIII, 22.

7 7

Duorum in generatione Christi prin- Duorum in generatione Christi prin- cipia præsumens, unius cujus prima cipia præsumens, unius cujus prima circumcisio in carne, alterius cujus circumcisio in carne, alterius cujus secundum cor electio fuit: ex utrisque secundum cor electio fuit: ex utrisque enim patribus Christus. enim patribus Christus.

Hic tangit circa materiam et circa Hic tangit circa materiam et circa circumstantias scripti tria: a quibus vi- circumstantias scripti tria: a quibus vi- delicet inchoat, et qua ratione. delicet inchoat, et qua ratione.

Quoad naturam enim corpulentæ sub- Quoad naturam enim corpulentæ sub- stantiæ, semota lege concupiscentiæ, in- stantiæ, semota lege concupiscentiæ, in- choat ab Abraham, cujus circumcisio præ- choat ab Abraham, cujus circumcisio præ- signat concupiscentiæ præcisionem in eo signat concupiscentiæ præcisionem in eo quod assumptum est a Christo: quia ali- quod assumptum est a Christo: quia ali- ter non prodesset ad medicinam. Genes. ter non prodesset ad medicinam. Genes. XVII, 14: Masculus, cujus præputii caro XVII, 14: Masculus, cujus præputii caro circumcisa non fuerit, delebitur anima circumcisa non fuerit, delebitur anima illa de populo suo. Et, ibidem, y. 10: Hoc illa de populo suo. Et, ibidem, y. 10: Hoc est pactum meum quod observabitis inter est pactum meum quod observabitis inter me et vos, et semen tuum post te. me et vos, et semen tuum post te.

Quoad regnum autem, quod sanatos et Quoad regnum autem, quod sanatos et redemptos introduxit, inchoat a David. redemptos introduxit, inchoat a David. Ad Coloss. 1, 13: Transtulit nos in re- Ad Coloss. 1, 13: Transtulit nos in re- gnum filii dilectionis suæ. Et ideo se- gnum filii dilectionis suæ. Et ideo se- cundum cor eligitur ', ut per hoc reg cundum cor eligitur ', ut per hoc reg num immobile significetur. Ad Hebr. XII, num immobile significetur. Ad Hebr. XII, 28: Itaque regnum immobile suscipien- 28: Itaque regnum immobile suscipien- tes, habemus gratiam per quam ser- tes, habemus gratiam per quam ser- viamus placentes Deo. viamus placentes Deo.

Hæc ostendunt promissiones. Quæ Hæc ostendunt promissiones. Quæ enim facta est ad Abraham, est : enim facta est ad Abraham, est : Benedicentur in semine tuo omnes Benedicentur in semine tuo omnes gentes terræ: quod exponit Aposto- gentes terræ: quod exponit Aposto- lus, ad Galat. 111, 16 : Semini tuo, qui lus, ad Galat. 111, 16 : Semini tuo, qui est Christus eo quod corpulentam sub- est Christus eo quod corpulentam sub- stantiam sine causa maledictionis (quæ stantiam sine causa maledictionis (quæ lex concupiscentiæ est) assumpsit. Ad lex concupiscentiæ est) assumpsit. Ad David autem, Psal. cxxxi, 11 De David autem, Psal. cxxxi, 11 De fructu ventris tui ponam super sedem fructu ventris tui ponam super sedem tuam. Luc. 1, 32: Dabit illi Dominus tuam. Luc. 1, 32: Dabit illi Dominus Deus sedem David, patris ejus. Isa. 1x, Deus sedem David, patris ejus. Isa. 1x, 7 Super solium David, et super reg- 7 Super solium David, et super reg- num ejus sedebit, etc. Isa. xvi, 5 : Præ- num ejus sedebit, etc. Isa. xvi, 5 : Præ-

Genes. XXII, 18. Genes. XXII, 18.

8 8

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

parabitur in misericordia solium ejus, parabitur in misericordia solium ejus, et sedebit super illud, etc. Ad hæc enim et sedebit super illud, etc. Ad hæc enim duo venit Christus ut scilicet curaret duo venit Christus ut scilicet curaret naturam assumendo et patiendo, et in- naturam assumendo et patiendo, et in- troduceret in regnum resurgendo et troduceret in regnum resurgendo et ascendendo. Et hoc dicit ratio se- ascendendo. Et hoc dicit ratio se- quens : quens :

Sicque quaterdenario numero trifor- Sicque quaterdenario numero trifor- miter posito, principium a credendi miter posito, principium a credendi fide in electionis tempus porrigens, et fide in electionis tempus porrigens, et ex electione usque in transmigratio- ex electione usque in transmigratio- nis diem dirigens, atque a transmigra- nis diem dirigens, atque a transmigra- tionis die usque in Christum definiens, tionis die usque in Christum definiens, decursam adventus Domini ostendit decursam adventus Domini ostendit generationem: ut numero satisfaciens generationem: ut numero satisfaciens et tempori, etc. et tempori, etc.

Secundo, tangit genealogiæ decursum, Secundo, tangit genealogiæ decursum, dicens : < Sicque quaterdenario numero dicens : < Sicque quaterdenario numero triformiter, » hoc est, in tribus formis, se- triformiter, » hoc est, in tribus formis, se- cundum tres dignitates quibus regebatur cundum tres dignitates quibus regebatur antiquus populus, patriarcharum, regum, antiquus populus, patriarcharum, regum, pontificum. A patriarchis natura corpu- pontificum. A patriarchis natura corpu- lentæ substantiæ descendit, quæ in regi- lentæ substantiæ descendit, quæ in regi- bus ad regnum permanens exaltata fuit: bus ad regnum permanens exaltata fuit: et a regibus in captivitatem deficiens, et a regibus in captivitatem deficiens, per pontifices redempti gubernati sunt. per pontifices redempti gubernati sunt. Sicut Christus corpulentam substantiam Sicut Christus corpulentam substantiam accepit, quam in regnum permanens accepit, quam in regnum permanens exaltavit et oblatione simul et officio exaltavit et oblatione simul et officio sacerdotis secundum ordinem Melchise- sacerdotis secundum ordinem Melchise- dech populum a captivitate redemit dech populum a captivitate redemit ideo dicit, triformiter formam patriar- ideo dicit, triformiter formam patriar- charum, et regni, et pontificatus innuens. charum, et regni, et pontificatus innuens. De primo, ad Hebr. 11, 16: Nusquam enim De primo, ad Hebr. 11, 16: Nusquam enim Angelos apprehendit, sed semen Abrahæ Angelos apprehendit, sed semen Abrahæ apprehendit. De secundo, Isa. xxxi, 22 : apprehendit. De secundo, Isa. xxxi, 22 : Dominus legifer noster, Dominus rex Dominus legifer noster, Dominus rex noster ipse salvabit nos. De tertio, noster ipse salvabit nos. De tertio, ad Hebr. ix, 11: Christus assistens ponti- ad Hebr. ix, 11: Christus assistens ponti- fex futurorum bonorum, etc. fex futurorum bonorum, etc.

Et hoc est quod sequitur : Et hoc est quod sequitur : pium, etc. » pium, etc. »

et et

<< Princi- << Princi-

Tertio, subjungit horum rationem, di- Tertio, subjungit horum rationem, di- cens: « Et numero satisfaciens, » posito cens: « Et numero satisfaciens, » posito videlicet in genealogia patrum, qui ter- videlicet in genealogia patrum, qui ter-

minatur secundum formam per tesseræ- minatur secundum formam per tesseræ- decades. decades.

Tessera est quadratum, et decas est Tessera est quadratum, et decas est denum quia ex quatuor digito, et decem denum quia ex quatuor digito, et decem articulo componitur. articulo componitur.

Et quatuor quidem quadrifidam mortem Et quatuor quidem quadrifidam mortem a qua redempti sumus, significat: trans- a qua redempti sumus, significat: trans- gressiones videlicet legum naturæ, Moysi, gressiones videlicet legum naturæ, Moysi, gratiæ, et mortem gehennæ : vel, mortem gratiæ, et mortem gehennæ : vel, mortem transgressionis præceptorum, experientiæ transgressionis præceptorum, experientiæ in paradiso, naturæ in mundo, decalogi, et in paradiso, naturæ in mundo, decalogi, et legis gratiæ aut mortem culpæ, pœnæ, legis gratiæ aut mortem culpæ, pœnæ, naturæ, et gehennæ. Aut, quia in qua- naturæ, et gehennæ. Aut, quia in qua- tuor plagis mundi dispersi sunt redi- tuor plagis mundi dispersi sunt redi- mendi. Aut, quia per quatuor Evangelia mendi. Aut, quia per quatuor Evangelia instruendi de Redemptore. Aut, quia qua- instruendi de Redemptore. Aut, quia qua- tuor habitibus informandi hi qui redi- tuor habitibus informandi hi qui redi- muntur habitu videlicet virtutis, doni muntur habitu videlicet virtutis, doni sancti Spiritus, beatitudinum quas in sancti Spiritus, beatitudinum quas in hoc libro docet, infra, v, 3-12, et fructuum hoc libro docet, infra, v, 3-12, et fructuum Spiritus quos tangit Apostolus, ad Ga- Spiritus quos tangit Apostolus, ad Ga- lat. v, 22 et 23: Fructus autem Spiritus lat. v, 22 et 23: Fructus autem Spiritus est caritas, etc. De donis tangit, Isa. xi, est caritas, etc. De donis tangit, Isa. xi, 2: Requiescet super eum Spiritus Do- 2: Requiescet super eum Spiritus Do- mini. De virtutibus tangit, Luc. XXIV, mini. De virtutibus tangit, Luc. XXIV, 49: 49: Sedete in civitate, quoadusque indua- Sedete in civitate, quoadusque indua- mini virtute ex alto. De quatuor Evan- mini virtute ex alto. De quatuor Evan- geliis, Genes. 11, 10: Et fluvius egredie- geliis, Genes. 11, 10: Et fluvius egredie- batur de loco voluptatis ad irrigandum batur de loco voluptatis ad irrigandum paradisum, qui inde dividitur in quatuor paradisum, qui inde dividitur in quatuor capita. De quatuor plagis mundi, Ezechiel. capita. De quatuor plagis mundi, Ezechiel. XXXVII, 9: A quatuor ventis veni, spiri- XXXVII, 9: A quatuor ventis veni, spiri- tus, et insuffla super interfectos istos, et tus, et insuffla super interfectos istos, et reviviscant. De quatuor mortibus, Da- reviviscant. De quatuor mortibus, Da- niel. v, 2 Ecce quatuor venti cæli niel. v, 2 Ecce quatuor venti cæli pugnabant in mari magno. In magna pugnabant in mari magno. In magna amaritudine impugnat culpa vento ten- amaritudine impugnat culpa vento ten- tationis poena, vento fluiditatis, quia per tationis poena, vento fluiditatis, quia per illam ventus est vita nostra: mors na- illam ventus est vita nostra: mors na- turæ, vento exsufflationis, tunc enim im- turæ, vento exsufflationis, tunc enim im- mittit se contra navim vitæ ventus typho- mittit se contra navim vitæ ventus typho- nicus confringens cam: mors autem nicus confringens cam: mors autem gehennæ pugnat vento tempestatis. gehennæ pugnat vento tempestatis. Psal. x, 7 Ignis, et sulphur, et spi- Psal. x, 7 Ignis, et sulphur, et spi- ritus procellarum, pars calicis e0- ritus procellarum, pars calicis e0- rum. Et hæc quatuor de natura sua rum. Et hæc quatuor de natura sua habet ventus. Spirat enim in aura, habet ventus. Spirat enim in aura, fluit in aeris commotione, exsufflat in- fluit in aeris commotione, exsufflat in- venta, et impugnat obviantia. Transgres- venta, et impugnat obviantia. Transgres-

: :

IN ARG. S. HIERON. IN D. MATTH. IN ARG. S. HIERON. IN D. MATTH.

siones legum significantur, Joel, 1, 4 : siones legum significantur, Joel, 1, 4 : Residuum eruca comedit locusta, et re- Residuum eruca comedit locusta, et re- siduum locustæ comedit bruchus, et siduum locustæ comedit bruchus, et residuum bruchi comedit ærugo. Eruca residuum bruchi comedit ærugo. Eruca in vigore, præceptum disciplinæ sive in vigore, præceptum disciplinæ sive experientiæ consumptum inobedientia: experientiæ consumptum inobedientia: locusta saltans in vigore naturæ, trans- locusta saltans in vigore naturæ, trans- gressio legis sive præcepti naturæ: bru- gressio legis sive præcepti naturæ: bru- chus incidens et omnia devorans, trans- chus incidens et omnia devorans, trans- gressio legis scriptæ : quia, occasione gressio legis scriptæ : quia, occasione accepta, peccatum per mandatum ope- accepta, peccatum per mandatum ope- ratum est omnem concupiscentiam '. ratum est omnem concupiscentiam '. Erugo autem quasi æris rubigo, præ- Erugo autem quasi æris rubigo, præ- varicationem signat legis et præcepti varicationem signat legis et præcepti gratiæ hoc enim comburitur in seipso, gratiæ hoc enim comburitur in seipso, Nicut dicit Psalmus LXXIX, 17: Incensa Nicut dicit Psalmus LXXIX, 17: Incensa igni et suffossa, ab increpatione vultus igni et suffossa, ab increpatione vultus tui peribunt. Aut, quatuor significat qua- tui peribunt. Aut, quatuor significat qua- drangulos in virtutibus cardinalibus per drangulos in virtutibus cardinalibus per quas fit congruitas ad redemptionem. quas fit congruitas ad redemptionem. Prudentia rationem rectam eligibilium Prudentia rationem rectam eligibilium ad vitam habet medium, temperantia ad vitam habet medium, temperantia medium in passionibus innatis, fortitudo medium in passionibus innatis, fortitudo autem in passionibus illatis, justitia vero autem in passionibus illatis, justitia vero in commutandis cum proximo vel distri- in commutandis cum proximo vel distri- buendis proximo medium habet æquale buendis proximo medium habet æquale damni et lucri. Sapientiæ, vIII, 7: So- damni et lucri. Sapientiæ, vIII, 7: So- brietatem, sive temperantiam, et pruden- brietatem, sive temperantiam, et pruden- tiam docet, et justitiam, et virtutem, hoc tiam docet, et justitiam, et virtutem, hoc est, fortitudinem, quibus utilius nihil est, fortitudinem, quibus utilius nihil est in vita hominibus. est in vita hominibus.

Nunc Nunc

etc. etc.

9 9

reducam captivitatem Jacob, reducam captivitatem Jacob,

Et se quid esset ostenderet, et Dei in Et se quid esset ostenderet, et Dei in se opus monstrans, etiam in his quo- se opus monstrans, etiam in his quo- rum genus posuit, Christi operantis rum genus posuit, Christi operantis a principio testimonium non negaret. a principio testimonium non negaret.

Tertium est in quo tangitur finis. Tertium est in quo tangitur finis. Tangitur autem quadruplex finis: finis Tangitur autem quadruplex finis: finis scilicet Evangelistæ, finis Evangelii, scilicet Evangelistæ, finis Evangelii, finis legentium in Evangelio, et finis finis legentium in Evangelio, et finis Hieronymi scribentis hunc Prologum. Hieronymi scribentis hunc Prologum.

Finis Evangelistæ triplex. Primus: << Ut Finis Evangelistæ triplex. Primus: << Ut et se quid esset ostenderet, » hoc est, in et se quid esset ostenderet, » hoc est, in qua figura Evangelistarum: faciem enim qua figura Evangelistarum: faciem enim hominis ad nos convertit. Secundus: « Et hominis ad nos convertit. Secundus: « Et Dei in se opus, » quo de publicano fecit Dei in se opus, » quo de publicano fecit Apostolum et Evangelistam 3. Ad Ro- Apostolum et Evangelistam 3. Ad Ro- man. v, 20 Ubi abundavit delictum, man. v, 20 Ubi abundavit delictum, superabundavit et gratia. Isa. XLI, 27: superabundavit et gratia. Isa. XLI, 27: Primus ad Sion dicet: Ecce adsunt, Primus ad Sion dicet: Ecce adsunt, et Jerusalem evangelistam dabo. Ad et Jerusalem evangelistam dabo. Ad Ephes. IV, 11 et seq. Ipse dedit, scili- Ephes. IV, 11 et seq. Ipse dedit, scili- cet in Ecclesia, quosdam quidem Apo- cet in Ecclesia, quosdam quidem Apo- stolos, quosdam autem Prophetas, alios stolos, quosdam autem Prophetas, alios vero Evangelistas, alios autem pastores vero Evangelistas, alios autem pastores et doctores ad consummationem san- et doctores ad consummationem san- ctorum in opus ministerii, in ædificatio- ctorum in opus ministerii, in ædificatio- nem corporis Christi, etc. Tertio, tangit nem corporis Christi, etc. Tertio, tangit Decem autem referuntur ad decalogum opus Christi in patribus, cum dicit: Decem autem referuntur ad decalogum opus Christi in patribus, cum dicit: præceptorum 2. præceptorum 2.

13: 13:

« Tempori » autem satisfacit, dis- « Tempori » autem satisfacit, dis- tinguendo tempus peregrinationis Pa- tinguendo tempus peregrinationis Pa- trum terminatum ad patriam, Re- trum terminatum ad patriam, Re- gun ad captivitatem, captivitatis ad re- gun ad captivitatem, captivitatis ad re- demptionem. De primo, Genes. xv, demptionem. De primo, Genes. xv, Seito prænoscens quod peregrinum fu- Seito prænoscens quod peregrinum fu- turum sit semen tuum in terra non sua. turum sit semen tuum in terra non sua. Et sequitur, y. 16: Generatione quarta Et sequitur, y. 16: Generatione quarta revertentur huc. De secundo, Thren. iv, revertentur huc. De secundo, Thren. iv, 20: Spiritus oris nostri, Christus, Domi- 20: Spiritus oris nostri, Christus, Domi- mus, captus est in peccatis nostris, cui mus, captus est in peccatis nostris, cui diximus: In umbra tua vivemus in Gen- diximus: In umbra tua vivemus in Gen- tibus. De tertio, Ezechiel. xxxix, 25 : tibus. De tertio, Ezechiel. xxxix, 25 :

1 Ad Roman. VII, 8. 1 Ad Roman. VII, 8.

* Cf. Exod. xx, 3-18. * Cf. Exod. xx, 3-18.

«Etiam in his quorum genus, etc. » «Etiam in his quorum genus, etc. »

In Patribus autem Christus triplex opus In Patribus autem Christus triplex opus perfecit: figuris videlicet salutem præsi- perfecit: figuris videlicet salutem præsi- gnando. Ad Hebr. x, 1: Umbram habens gnando. Ad Hebr. x, 1: Umbram habens lex futurorum bonorum. I ad Corinth. lex futurorum bonorum. I ad Corinth. x, 11 Omnia in figura contingebant x, 11 Omnia in figura contingebant illis. Medicinam peccati propagando : illis. Medicinam peccati propagando : licet enim per omnes generationes us- licet enim per omnes generationes us- que ad Christum exclusive, tam lege con- que ad Christum exclusive, tam lege con- cupiscentiæ quam corpulentæ substan- cupiscentiæ quam corpulentæ substan- tiæ fieret propagatio, tamen fide et tiæ fieret propagatio, tamen fide et devotione non intendebant nisi corpulen- devotione non intendebant nisi corpulen- tam substantiam in Christum propa- tam substantiam in Christum propa- gare et hoc fuit opus Christi. Quæcum- gare et hoc fuit opus Christi. Quæcum-

3 Cf. Infra, 1x, 19. 3 Cf. Infra, 1x, 19.

10 10

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

que enim generatio legem concupiscentiæ que enim generatio legem concupiscentiæ sequebatur, reputabatur inutilis: quia sequebatur, reputabatur inutilis: quia corpulentæ substantiæ propagatio fuit de corpulentæ substantiæ propagatio fuit de prima institutione humani generis, quæ prima institutione humani generis, quæ de coelo in paradiso est instituta: et de de coelo in paradiso est instituta: et de hac accepit Christus, Joan. 111, 31: Qui hac accepit Christus, Joan. 111, 31: Qui de cielo venit, super omnes est. Glossa de de cielo venit, super omnes est. Glossa de altitudine humanæ nature. Alii legem altitudine humanæ nature. Alii legem concupiscentive sequente ejiciuntur. concupiscentive sequente ejiciuntur. Genes. xxi, 10: Ejice ancillam hanc et Genes. xxi, 10: Ejice ancillam hanc et filium ejus. Sapient. IV. 3: Multigena filium ejus. Sapient. IV. 3: Multigena impiorum multitudo non erit utilis, et impiorum multitudo non erit utilis, et spuria vitulamina non dabunt radices spuria vitulamina non dabunt radices altas, etc. E contra, de aliis primam altas, etc. E contra, de aliis primam institutionem sequentibus dicitur, Tob. institutionem sequentibus dicitur, Tob. XIII, 20 Beatus ero si fuerint reliquiæ XIII, 20 Beatus ero si fuerint reliquiæ seminis mei ad videndam claritatem Je- seminis mei ad videndam claritatem Je-

rusalem. Sapient. IV, 1:0 quam pulchra rusalem. Sapient. IV, 1:0 quam pulchra est casta generatio cum claritate! Pro- est casta generatio cum claritate! Pro- verb. v, 19 Cerva charissima, et gratis- verb. v, 19 Cerva charissima, et gratis- simus hinnulus. Aristoteles dicit quod simus hinnulus. Aristoteles dicit quod cerva fugiens accipit semen: significans cerva fugiens accipit semen: significans castos fugientes concupiscentiam in se- castos fugientes concupiscentiam in se- minis propagatione unde Patriarcha- minis propagatione unde Patriarcha- rum proprium fuit homo dictum. Tob. rum proprium fuit homo dictum. Tob. VIII, 9 Tu scis quia non luxuriæ causa VIII, 9 Tu scis quia non luxuriæ causa accipio sororem meam conjugem, sed accipio sororem meam conjugem, sed sola posteritatis dilectione, in qua bene- sola posteritatis dilectione, in qua bene- dicatur nomen tuum. Tertium opus fe- dicatur nomen tuum. Tertium opus fe- cit Christus in Patribus, promissa com- cit Christus in Patribus, promissa com- plendo et juramenta verificando. Ad Hebr. plendo et juramenta verificando. Ad Hebr. VI, 13 Abrahæ promittens Deus, etc. VI, 13 Abrahæ promittens Deus, etc. Ibidem, . 17 et 18 Volens Deus osten- Ibidem, . 17 et 18 Volens Deus osten- dere pollicitationis hæredibus immobi- dere pollicitationis hæredibus immobi- litatem consilii sui, interposuit jus- litatem consilii sui, interposuit jus- jurandum, ut per duas res immobi- jurandum, ut per duas res immobi- les, quibus impossibile est men- les, quibus impossibile est men- tiri Deum, firmissimum solatium ha- tiri Deum, firmissimum solatium ha- beamus, qui confugimus, etc. Luc. 1, beamus, qui confugimus, etc. Luc. 1, 73 Jusjurandum quod juravit ad 73 Jusjurandum quod juravit ad Abraham patrem nostrum, etc. Ibidem, Abraham patrem nostrum, etc. Ibidem, . 55: Sicut locutus est ad patres nostros, . 55: Sicut locutus est ad patres nostros, Abraham et semini ejus in sæcula. II Ma- Abraham et semini ejus in sæcula. II Ma- chab. 1, 2 Beneficiat vobis Deus, et me- chab. 1, 2 Beneficiat vobis Deus, et me- minerit testamenti sui quod locutus est minerit testamenti sui quod locutus est ad Abraham, et Isaac,et Jacob, servorum ad Abraham, et Isaac,et Jacob, servorum suorum fidelium. Psal. cix, 4: Juravit suorum fidelium. Psal. cix, 4: Juravit Dominus, et non poenitebit eum, Dominus, et non poenitebit eum,

etc. etc.

Quarum rerum omnium tempus, Quarum rerum omnium tempus, ordo, numerus, dispositio vel ratio, ordo, numerus, dispositio vel ratio, quod fidei necessarium est, Deus quod fidei necessarium est, Deus Christus est. Christus est.

Ecce finis Evangelii. Et hic tria tangit : Ecce finis Evangelii. Et hic tria tangit : quæ scilicet sunt ad finem unum: et quæ scilicet sunt ad finem unum: et quis est finis et quæ est intentio ulte- quis est finis et quæ est intentio ulte- rior quam consequitur fine habito. rior quam consequitur fine habito. Alus enim est finis operis, et alius est Alus enim est finis operis, et alius est finis intentionis: sicut lignarii fabri finis finis intentionis: sicut lignarii fabri finis operis est domus, finis autem intentionis operis est domus, finis autem intentionis est defensio ab imbribus et caumatibus, est defensio ab imbribus et caumatibus, qua gaudent hi qui domum inhabitant. qua gaudent hi qui domum inhabitant. Ea quæ sunt ad finem sunt «rerum om- Ea quæ sunt ad finem sunt «rerum om- nium» quæ scribuntur in Evangelio « or- nium» quæ scribuntur in Evangelio « or- do,» scilicet sacramentorum: quia genera- do,» scilicet sacramentorum: quia genera- tio est ante regenerationis sacramentum : tio est ante regenerationis sacramentum : et post, victoria contra diabolum : et post, et post, victoria contra diabolum : et post, vocatio ministrorum : et post, illuminatio vocatio ministrorum : et post, illuminatio per doctrinam agendorum et credendo- per doctrinam agendorum et credendo- ruin et appetendorum: et post, sanatio ruin et appetendorum: et post, sanatio ægrorum, et confortatio debilium: et ægrorum, et confortatio debilium: et deinde, institutio officiorum et post deinde, institutio officiorum et post hæc, instructio eorum quæ ad actus offi- hæc, instructio eorum quæ ad actus offi- ciorum pertinent: et sic venitur ad re- ciorum pertinent: et sic venitur ad re- demptionem et glorificationem. I ad Co- demptionem et glorificationem. I ad Co- rinth. xiv, 40: Omnia... secundum ordi- rinth. xiv, 40: Omnia... secundum ordi- nem fiant, scilicet in vobis. Psal. XLVII, nem fiant, scilicet in vobis. Psal. XLVII, 14: Distribuite domos ejus, ut enarretur, 14: Distribuite domos ejus, ut enarretur, etc. III Reg. x, 4 et 5: Videns regina etc. III Reg. x, 4 et 5: Videns regina Saba... ordines ministrantium,... non Saba... ordines ministrantium,... non habebat ultra spiritum Judicum, v, 20 : habebat ultra spiritum Judicum, v, 20 : Stellæ manentes in ordine et cursu suo Stellæ manentes in ordine et cursu suo adversus Sisaram pugnaverunt. adversus Sisaram pugnaverunt.

« Numerus » est eorum quæ in ordine « Numerus » est eorum quæ in ordine ponuntur. Sapient. x1, 21: Omnia in men- ponuntur. Sapient. x1, 21: Omnia in men- sura, et numero, et pondere disposuisti. sura, et numero, et pondere disposuisti. Psal. CXLVI, 4: Qui numerat multitu- Psal. CXLVI, 4: Qui numerat multitu- dinem stellarum, et omnibus eis no- dinem stellarum, et omnibus eis no- mina vocat, hoc est, micantium sacra- mina vocat, hoc est, micantium sacra- mentorum. mentorum.

« Dispositio » refertur ad Sacra- « Dispositio » refertur ad Sacra- mentorum in Evangelio contentorum mentorum in Evangelio contentorum qualitatem: non enim rudia propo- qualitatem: non enim rudia propo- nit, sed disposita propriis formis et ma- nit, sed disposita propriis formis et ma- teriis et ritu. Psal. LXXXVIII, 4 Dispo- teriis et ritu. Psal. LXXXVIII, 4 Dispo- sui testamentum electis meis, etc. Sapient. sui testamentum electis meis, etc. Sapient.

IN ARG. S. HIERON. IN D. MATTH. IN ARG. S. HIERON. IN D. MATTH.

VII, 29 Sapientia est super omnem dis- VII, 29 Sapientia est super omnem dis- positionem stellarum. Sapient. vII, 1: positionem stellarum. Sapient. vII, 1: Allingit a fine usque ad finem fortiter, Allingit a fine usque ad finem fortiter, et disponit omnia suaviter. et disponit omnia suaviter.

« Vel ratio, » quæ refertur ad causas: « Vel ratio, » quæ refertur ad causas: sapientis enim est nihil sine causa facere, sapientis enim est nihil sine causa facere, quia aliter essent opera vacua. Sapient. quia aliter essent opera vacua. Sapient. XIV, 5: Ut non essent vacua sapientiæ tuæ XIV, 5: Ut non essent vacua sapientiæ tuæ opera. Job, v, 6: Nihil in terra sine opera. Job, v, 6: Nihil in terra sine causa fit, etc. causa fit, etc.

« Quod fidei necessarium est. » Hic tan- « Quod fidei necessarium est. » Hic tan- git finem, et dicit duo: tangit enim finem, git finem, et dicit duo: tangit enim finem, et adjungit ea per quæ finis ipse conse- et adjungit ea per quæ finis ipse conse- quitur intentionem, quæ est finis ultimus. quitur intentionem, quæ est finis ultimus. Finis est, quod fidei necessarium est, Finis est, quod fidei necessarium est, Deus Christus est : » quia aliter vacua Deus Christus est : » quia aliter vacua esset fides: quia non salvat nisi fides in esset fides: quia non salvat nisi fides in Deum. Luc. VIL, 50: Fides tuate salvam fe- Deum. Luc. VIL, 50: Fides tuate salvam fe- cit. Matth. xv, 28: Magna est fides tua: cit. Matth. xv, 28: Magna est fides tua: fiat tibi sicut vis. Ad Hebr. xi, 1: Est au- fiat tibi sicut vis. Ad Hebr. xi, 1: Est au- tem fides sperandarum substantia rerum. tem fides sperandarum substantia rerum. Et, ibidem, 39, dicitur, quod omnes te- Et, ibidem, 39, dicitur, quod omnes te- stimonio fidei probati inventi sunt ¹. Marc. stimonio fidei probati inventi sunt ¹. Marc. 1x, 22, dicitur Omnia possibilia sunt 1x, 22, dicitur Omnia possibilia sunt credenti. Nec sunt possibilia omnia, nisi credenti. Nec sunt possibilia omnia, nisi credenti omnipotentiam in eo in quem credenti omnipotentiam in eo in quem credit et hoc non est nisi in Deo. Luc. credit et hoc non est nisi in Deo. Luc. 1, 37: Non erit impossibile apud Deum 1, 37: Non erit impossibile apud Deum omne verbum. omne verbum.

Qui factus est ex muliere, factus Qui factus est ex muliere, factus

» »

11 11

suum factum ex muliere, factum sub suum factum ex muliere, factum sub lege, etc. « Factus dicit: quia lege, etc. « Factus dicit: quia factio active est a principio agente ex- factio active est a principio agente ex- trinsecus, quod de substantia sua nihil trinsecus, quod de substantia sua nihil ponit in facto: et sic Spiritus sanctus ponit in facto: et sic Spiritus sanctus egit in conceptu Filii Dei: et ideo non egit in conceptu Filii Dei: et ideo non est pater ejus secundum carnem, sicut est pater ejus secundum carnem, sicut dixit Helvidius. Joan. 1, 14: Verbum caro dixit Helvidius. Joan. 1, 14: Verbum caro factum est. Ad Roman. 1, 3 : Qui factus factum est. Ad Roman. 1, 3 : Qui factus est ei ex semine David secundum carnem. est ei ex semine David secundum carnem. << Ex muliere » autem dicit: non propter << Ex muliere » autem dicit: non propter mollitiem, sed propter sexum et mate- mollitiem, sed propter sexum et mate- riam. riam.

« Factus sub lege 2. » Ecce secun- « Factus sub lege 2. » Ecce secun- dum. Primum pertinet ad naturam, dum. Primum pertinet ad naturam, secundum ad veritatem exhibitam. Et secundum ad veritatem exhibitam. Et sub lege est sicut veritas sub umbra sub lege est sicut veritas sub umbra præfigurante: implevit enim legem sic- præfigurante: implevit enim legem sic- ut contentum implet continens vacuum. ut contentum implet continens vacuum. Infra, v, 17 Non veni solvere legem, sed Infra, v, 17 Non veni solvere legem, sed adimplere. adimplere.

« Natus de Virgine. » Ecce ter- « Natus de Virgine. » Ecce ter- tium quoad modum nativitatis sine tium quoad modum nativitatis sine lege concupiscentiæ. Isa. vII, 14: Ecce lege concupiscentiæ. Isa. vII, 14: Ecce virgo concipiet, et pariet filium. Et hic virgo concipiet, et pariet filium. Et hic dicit, « natus, » quia Virgo non fecit, sed dicit, « natus, » quia Virgo non fecit, sed de sua substantia generavit eum. Luc. de sua substantia generavit eum. Luc. I, 34: Quomodo fiet istud, quoniam vi- I, 34: Quomodo fiet istud, quoniam vi- rum non cognosco ? Ideo dicitur Filius rum non cognosco ? Ideo dicitur Filius hominis, non hominum: quia non est hominis, non hominum: quia non est natus ex commistione seminum, sed ex natus ex commistione seminum, sed ex

sub lege, natus ex Virgine, passus in sanguine Beatæ Virginis. Ezechiel. XLIV, sub lege, natus ex Virgine, passus in sanguine Beatæ Virginis. Ezechiel. XLIV,

carne, omnia in cruce fixit: ut trium- carne, omnia in cruce fixit: ut trium- phans ea in semetipso resurgens in phans ea in semetipso resurgens in corpore, et patris nomen in patribus corpore, et patris nomen in patribus filio, et filii nomen patri restituatur filio, et filii nomen patri restituatur in filiis, sine principio et sine fine, os- in filiis, sine principio et sine fine, os- tendens se unum cum Patre esse, quia tendens se unum cum Patre esse, quia

unus est. unus est.

Quatuor dicit primum, materiale prin- Quatuor dicit primum, materiale prin- cipium. Ad Galat. IV, 4: At ubi venit cipium. Ad Galat. IV, 4: At ubi venit plenitudo temporis, misit Deus Filium plenitudo temporis, misit Deus Filium

Ad Hebr x1, 39 et 40: Et hi omnes testimo- Ad Hebr x1, 39 et 40: Et hi omnes testimo- nio fidei probati, non acceperunt repromissionem: nio fidei probati, non acceperunt repromissionem: Deo pro nobis melius aliquid providente, ut non Deo pro nobis melius aliquid providente, ut non

2: Porta hæc clausa erit: non aperie- 2: Porta hæc clausa erit: non aperie- tur, et vir non transibit per eam, quo- tur, et vir non transibit per eam, quo- niam Dominus Deus Israel ingressus est niam Dominus Deus Israel ingressus est peream. peream.

<< Passus in carne » Ecce quartum per- << Passus in carne » Ecce quartum per- tinens ad redemptionem 3. I ad Corinth. tinens ad redemptionem 3. I ad Corinth. XV, 5: Christus mortuus est pro pec- XV, 5: Christus mortuus est pro pec- catis nostris, secundum Scripturas. catis nostris, secundum Scripturas.

« Omnia in cruce fixit. » Ecce finis in- « Omnia in cruce fixit. » Ecce finis in- tentionis. Et dicit quatuor intenta. Pri- tentionis. Et dicit quatuor intenta. Pri- mum, quod est peccati destructio per mum, quod est peccati destructio per Passionem. Ad Coloss. II, 13 et 14 Et Passionem. Ad Coloss. II, 13 et 14 Et vos cum mortui essetis in delictis, et vos cum mortui essetis in delictis, et

sine nobis consummarentur. sine nobis consummarentur.

2 Ad Galat. IV, 4, loco supra citato. 2 Ad Galat. IV, 4, loco supra citato. ³ Cf. Infra, xxvi et xvvii. ³ Cf. Infra, xxvi et xvvii.