3 3

506 506

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

« In septimo mense, » qui apud nos « In septimo mense, » qui apud nos September dicitur, « vigesima et prima September dicitur, « vigesima et prima mensis et ita inter primam et secundam mensis et ita inter primam et secundam visionem mensis fuit medius. visionem mensis fuit medius.

Et subdit de inspiratione sicut superius: Et subdit de inspiratione sicut superius: << Factum est verbum Domini,» inspira- << Factum est verbum Domini,» inspira- tionis scilicet, « in manu Aggæi Pro- tionis scilicet, « in manu Aggæi Pro- phetæ, dicens, » ut scilicet virtute operis phetæ, dicens, » ut scilicet virtute operis veritatem firmaret sermonis. Ad Roman. veritatem firmaret sermonis. Ad Roman. xv, 18: Non audeo aliquid loqui eorum xv, 18: Non audeo aliquid loqui eorum quæ per me non efficit Christus. quæ per me non efficit Christus.

Sequitur prophetia, et dividitur in Sequitur prophetia, et dividitur in duo, scilicet enuntiationis injunctionem, duo, scilicet enuntiationis injunctionem, et quid enuntiet. et quid enuntiet.

« «

Loquere ad Zorobabel, filium Sa- Loquere ad Zorobabel, filium Sa- lathiel, ducem Juda, » qui princeps erat lathiel, ducem Juda, » qui princeps erat in temporalibus, « et ad Jesum, filium in temporalibus, « et ad Jesum, filium Josedec, sacerdotem magnum, » qui in Josedec, sacerdotem magnum, » qui in spiritualibus præfuit, ut scilicet per hos spiritualibus præfuit, ut scilicet per hos ad alios verbum transiret, « et ad reli- ad alios verbum transiret, « et ad reli- quos populi, dicens, » supple, loquere. quos populi, dicens, » supple, loquere.

« Quis in vobis ?» Ponit quid enuntian- « Quis in vobis ?» Ponit quid enuntian- dum est, et dicit duo: comparationem dum est, et dicit duo: comparationem scilicet primi templi ad id quod tunc scilicet primi templi ad id quod tunc fundandum erat, et secundo ex hoc acci- fundandum erat, et secundo ex hoc acci- pit exhortationem ad ædificandum, ibi, pit exhortationem ad ædificandum, ibi, « Et nunc confortare. » « Et nunc confortare. »

« Quis in vobis est derelictus ? >> in vita « Quis in vobis est derelictus ? >> in vita scilicet per totum tempus captivitatis, scilicet per totum tempus captivitatis, « qui vidit,» supple, antequam destrue- « qui vidit,» supple, antequam destrue- retur per Nabuzardan, « domum istam retur per Nabuzardan, « domum istam in gloria sua prima,» in qua scilicet in gloria sua prima,» in qua scilicet Salomon ædificavit eam, sicut dicitur, Salomon ædificavit eam, sicut dicitur, 11 Paralip. 11, 5: Domus quam ædifi- 11 Paralip. 11, 5: Domus quam ædifi- care cupio talis debet esse, cui non sit care cupio talis debet esse, cui non sit similis in universa terra '. « Et quid similis in universa terra '. « Et quid vos videtis hanc nunc ? » supple, non vos videtis hanc nunc ? » supple, non nisi miseram et in cineribus jacentem, et nisi miseram et in cineribus jacentem, et hoc, supple, debet movere cor vestrum hoc, supple, debet movere cor vestrum ad ædificandum, cum Psal. xxv, 8, di- ad ædificandum, cum Psal. xxv, 8, di- cat: Domine, dilexi decorem domus tuæ. cat: Domine, dilexi decorem domus tuæ. Et ut ab eis acciperet occasionem : Et ut ab eis acciperet occasionem :

1 1

1 II Paralip. 11, 5: Domus quam ædificare cu- 1 II Paralip. 11, 5: Domus quam ædificare cu- pio, magna est Deus magnus est enim noster su- pio, magna est Deus magnus est enim noster su-

« «

Numquid non ita est, » supple, domus Numquid non ita est, » supple, domus ista incensa, « quasi non sit in oculis ista incensa, « quasi non sit in oculis vestris ? » Quasi dicat: Sic est: quod vestris ? » Quasi dicat: Sic est: quod enim male est, pejus est quam si nihil enim male est, pejus est quam si nihil esset, in hoc scilicet quod turpius est. esset, in hoc scilicet quod turpius est. Psal. LXXII, 22: Ego ad nihilum re- Psal. LXXII, 22: Ego ad nihilum re- dactus sum, et nescivi. Hoc moraliter dactus sum, et nescivi. Hoc moraliter dicitur de clericis et religiosis nostri dicitur de clericis et religiosis nostri temporis, qui comparatione primitivi temporis, qui comparatione primitivi status, sunt quasi non sint: quod notat status, sunt quasi non sint: quod notat Dominus, Matth. v, 13: Ad nihilum va- Dominus, Matth. v, 13: Ad nihilum va- let ultra, nisi ut mittatur foras, et con- let ultra, nisi ut mittatur foras, et con- culcetur ab hominibus. Et quia in tali- culcetur ab hominibus. Et quia in tali- bus non manet nisi figura, et veritas bus non manet nisi figura, et veritas transiit, propter hoc dicitur, Isa. XXII, transiit, propter hoc dicitur, Isa. XXII, 16: Quid tu hic, aut quasi quis hic? 16: Quid tu hic, aut quasi quis hic? Zachar. XI, 17: O pastor, et idolum, Zachar. XI, 17: O pastor, et idolum, derelinquens gregem. His dicitur, Apoc. derelinquens gregem. His dicitur, Apoc. 11, 4 et 5: Charitatem tuam primam de- 11, 4 et 5: Charitatem tuam primam de- reliquisti. Memor esto itaque unde exci- reliquisti. Memor esto itaque unde exci- deris et age pœnitentiam, et prima deris et age pœnitentiam, et prima opera fac. Propter hoc dicitur, I Esdræ, opera fac. Propter hoc dicitur, I Esdræ, II, 12 et 13, quod principes patrum, et II, 12 et 13, quod principes patrum, et seniores flebant, nec poterat quisquam seniores flebant, nec poterat quisquam agnoscere vocem clamoris lætantium, et agnoscere vocem clamoris lætantium, et vocem fletus populi: quia qui viderant vocem fletus populi: quia qui viderant templum prius in gloria, et postea idem templum prius in gloria, et postea idem in ignominia, flebant: qui non viderant in ignominia, flebant: qui non viderant primum, sed secundum tantum, læta- primum, sed secundum tantum, læta- bantur quod saltem aliquid erat quod bantur quod saltem aliquid erat quod esset alicujus templi vestigium. esset alicujus templi vestigium.

Et ex hoc accipit exhortationem, et Et ex hoc accipit exhortationem, et pristini fletus consolationem : pristini fletus consolationem :

« Et nunc confortare, Zorobabel, di- « Et nunc confortare, Zorobabel, di- cit Dominus. » Josue, 1,6 Confortare, cit Dominus. » Josue, 1,6 Confortare, et esto robustus: quia ego ero tecum. et esto robustus: quia ego ero tecum. « Et confortare, Jesu, fili Josedec, sacer- « Et confortare, Jesu, fili Josedec, sacer- dos magne. » Isa. xxxv, 3: Confortate dos magne. » Isa. xxxv, 3: Confortate manus dissolutas, et genua debilia robo- manus dissolutas, et genua debilia robo- rate. « Et confortare, omnis populus ter- rate. « Et confortare, omnis populus ter- ræ, dicit Dominus exercituum. » Ad ræ, dicit Dominus exercituum. » Ad Philip. IV, 13: Omnia possum in eo Philip. IV, 13: Omnia possum in eo qui me confortat. « Et facite, » supple, qui me confortat. « Et facite, » supple, opus in domo Domini. Eccle. ix, 10: opus in domo Domini. Eccle. ix, 10:

per omnes deos. per omnes deos.

IN CAP. II AGGÆI ENARRATIO. IN CAP. II AGGÆI ENARRATIO.

Quodcumque facere potest manus tua, Quodcumque facere potest manus tua, instanter operare. « Quoniam ego vobis- instanter operare. « Quoniam ego vobis- cum sum, dicit Dominus exercituum. » cum sum, dicit Dominus exercituum. » Ad Roman. v, 31 : Si Deus pro nobis, Ad Roman. v, 31 : Si Deus pro nobis, quis contra nos? Isa. L, 9: Dominus quis contra nos? Isa. L, 9: Dominus Deus auxiliator meus: quis est qui con- Deus auxiliator meus: quis est qui con- demnet me? demnet me?

Qualiter autem cum eis sit, subdit: Qualiter autem cum eis sit, subdit: «Verbum quod pepigi vobiscum, »> «Verbum quod pepigi vobiscum, »> supple, per Moysen, « cum egrederemini supple, per Moysen, « cum egrederemini de terra Ægypti, » quando scilicet pro- de terra Ægypti, » quando scilicet pro- misi quod semper deberem Prophetas misi quod semper deberem Prophetas suscitare. Deuter. xvi, 15: Prophetam suscitare. Deuter. xvi, 15: Prophetam de gente tua, et de fratribus tuis sicut de gente tua, et de fratribus tuis sicut me, suscitabit tibi Dominus Deus tuus: me, suscitabit tibi Dominus Deus tuus: ipsum audies. « Et spiritus meus, » ipsum audies. « Et spiritus meus, » quem scilicet ex Moyse in alios propaga- quem scilicet ex Moyse in alios propaga- vi, « erit in medio vestrum, » quod vi, « erit in medio vestrum, » quod maxime factum est tempore Domini no- maxime factum est tempore Domini no- stri Jesu Christi. Isaiæ, LIX, 21: Hoc fœ- stri Jesu Christi. Isaiæ, LIX, 21: Hoc fœ- dus meum cum eis, dicit Dominus. Spi- dus meum cum eis, dicit Dominus. Spi- ritus meus, qui est in te, et verba mea, ritus meus, qui est in te, et verba mea, quæ posui in ore tuo, non recedent de quæ posui in ore tuo, non recedent de ore tuo, et de ore seminis tui, dicit ore tuo, et de ore seminis tui, dicit Dominus, amodo et usque in sempiter- Dominus, amodo et usque in sempiter- num verbum enim in Filio, et Spiri- num verbum enim in Filio, et Spiri- tum sanctum misit de cœlo: supple, tum sanctum misit de cœlo: supple, ergo « nolite timere. » Isaiæ, LIV, ergo « nolite timere. » Isaiæ, LIV, 4 Noli timere, quia non confunderis. 4 Noli timere, quia non confunderis. Psal. CXVII, 6 : Dominus mihi ad- Psal. CXVII, 6 : Dominus mihi ad- jutor non timebo quid faciat mihi jutor non timebo quid faciat mihi homo. homo.

Et subdit confortationis rationem: Et subdit confortationis rationem:

« Quia hæc dicit Dominus exerci- « Quia hæc dicit Dominus exerci- tuum, » cujus dicere, facere est : « Adhuc tuum, » cujus dicere, facere est : « Adhuc unum,» supple, post quod aliud non unum,» supple, post quod aliud non erit, «modicum est, » hoc est, breve erit, «modicum est, » hoc est, breve tempus usque scilicet ad Filii incarnatio- tempus usque scilicet ad Filii incarnatio- nem, « et ego movebo cœlum,» sicut nem, « et ego movebo cœlum,» sicut quando dedi legem Moysi². Idem fecit quan- quando dedi legem Moysi². Idem fecit quan-

1 Numer. x1, 25: Descendit Dominus per nu- 1 Numer. x1, 25: Descendit Dominus per nu- bem, et locutus est ad eum, scilicet ad Moysen, bem, et locutus est ad eum, scilicet ad Moysen, auferens de spiritu qui erat in Moyse, et dans sep- auferens de spiritu qui erat in Moyse, et dans sep- tuaginta viris, etc. tuaginta viris, etc.

507 507

tizato mo- tizato mo-

lum. lum.

do super Christum in baptismo cœli aper- Christo bap- do super Christum in baptismo cœli aper- Christo bap- ti sunt ³, et etiam quando misit stellam tum est co- ti sunt ³, et etiam quando misit stellam tum est co- quæ duceret Magos. « Et terram,» supple, quæ duceret Magos. « Et terram,» supple, movebo, sicut, supple, feci tunc. Numer. movebo, sicut, supple, feci tunc. Numer. XXI, 15 Scopuli torrentium inclinati XXI, 15 Scopuli torrentium inclinati sunt ut requiescerent in Ar. In Chri- sunt ut requiescerent in Ar. In Chri- sto autem factum est in Resurrectione. sto autem factum est in Resurrectione. Matth. xxvIII, 2: Et ecce terræ motus Matth. xxvIII, 2: Et ecce terræ motus factus est magnus. Psal. LXVII, 9: Terra factus est magnus. Psal. LXVII, 9: Terra mota est, etenim cæli distillaverunt a fa- mota est, etenim cæli distillaverunt a fa- cie Dei Sinai. « Et mare. » Hoc fecit cie Dei Sinai. « Et mare. » Hoc fecit olim, Exod. xiv, 21, ubi divisit mare Ru- olim, Exod. xiv, 21, ubi divisit mare Ru- brum in divisiones. In Christo autem, brum in divisiones. In Christo autem, Math. VIII, 24: Ecce motus magnus fa- Math. VIII, 24: Ecce motus magnus fa- clus est in mari. « Et aridam, » supple, clus est in mari. « Et aridam, » supple, movebo. Hoc fecit quando convertit sic- movebo. Hoc fecit quando convertit sic- cum in humidum, et humidum in siccum cum in humidum, et humidum in siccum in transitu Jordanis*. In Christo autem, in transitu Jordanis*. In Christo autem, quando aridam et sitientem unda baptis- quando aridam et sitientem unda baptis- matis fœcundavit. Psal. CIII, 13: Rigans matis fœcundavit. Psal. CIII, 13: Rigans montes de superioribus suis. montes de superioribus suis.

« Et movebo omnes gentes. » Hoc fe- « Et movebo omnes gentes. » Hoc fe- cit per Josue, cap. VII et VIII, et dein- cit per Josue, cap. VII et VIII, et dein- ceps ejiciens Gentes, et in terris eorum ceps ejiciens Gentes, et in terris eorum plantans filios Israel. Psal. LXXVII, 54: plantans filios Israel. Psal. LXXVII, 54: Ejecit a facie eorum Gentes, et sorte di- Ejecit a facie eorum Gentes, et sorte di- visit eis terram in funiculo distributio- visit eis terram in funiculo distributio- nis. In Christo autem fecit, quando per nis. In Christo autem fecit, quando per sonum Apostolorum Gentes ad fidem sonum Apostolorum Gentes ad fidem conversæ sunt. Act. XIII, 48 Audientes conversæ sunt. Act. XIII, 48 Audientes autem Gentes gavisæ sunt, et glorifica- autem Gentes gavisæ sunt, et glorifica- bant verbum Domini: et crediderunt bant verbum Domini: et crediderunt quotquot erant præordinati ad vitam quotquot erant præordinati ad vitam æternam. Hanc auctoritatem Apostolus æternam. Hanc auctoritatem Apostolus inducit, ad Hebr. x, 26 et 27, in eodem inducit, ad Hebr. x, 26 et 27, in eodem sensu Cujus vox movit terram tunc : sensu Cujus vox movit terram tunc : nunc autem repromittit, dicens: Adhuc nunc autem repromittit, dicens: Adhuc semel, et ego movebo non solum terram, semel, et ego movebo non solum terram, sed et cælum. Quod autem, Adhuc semel sed et cælum. Quod autem, Adhuc semel dicit, declarat mobilium translationem, dicit, declarat mobilium translationem, tamquam factorum, ut maneant ea quæ tamquam factorum, ut maneant ea quæ sunt immobilia. sunt immobilia.

2 Cf. Exod. xx, 1 et seq. 2 Cf. Exod. xx, 1 et seq.

Cf. Matth. III, 16; Luc 11, 21; Joan. 1, 32; Cf. Matth. III, 16; Luc 11, 21; Joan. 1, 32; Marc. 1, 10. Marc. 1, 10.

* Cf. Josue, III, 16. * Cf. Josue, III, 16.

10 10

Gloria. Gloria.

508 508

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

« Et veniet Desideratus, » Christus sci- « Et veniet Desideratus, » Christus sci- licet, verus, pacificus et rex noster, de quo licet, verus, pacificus et rex noster, de quo dicitur, III Regum, x, 24, quod vultum dicitur, III Regum, x, 24, quod vultum ejus desiderabat videre universa terra ¹. ejus desiderabat videre universa terra ¹. I Petr. 1, 12 In quem desiderant An- I Petr. 1, 12 In quem desiderant An- geli prospicere. Isa. xxvi, 9: Anima mea geli prospicere. Isa. xxvi, 9: Anima mea desideravit te nocte. « Cunctis genti- desideravit te nocte. « Cunctis genti- bus. » Isaiæ, ix, 2: Populus, qui ambu- bus. » Isaiæ, ix, 2: Populus, qui ambu- labat in tenebris, vidit lucem magnam. labat in tenebris, vidit lucem magnam. Isa. XLIX, 6: Dedi te in lucem Gentium, Isa. XLIX, 6: Dedi te in lucem Gentium, ut sis salus mea usque ad extremum ut sis salus mea usque ad extremum terræ. Malach. 1, 11 Ab ortu solis us- terræ. Malach. 1, 11 Ab ortu solis us- que ad occasum, magnum est nomen que ad occasum, magnum est nomen meum in Gentibus. « Et implebo do- meum in Gentibus. « Et implebo do- mum istam, » templum scilicet, vel Ec- mum istam, » templum scilicet, vel Ec- clesiam, « gloria, dicit Dominus exerci- clesiam, « gloria, dicit Dominus exerci- tuum. » Quod de templo Judæorum nullo tuum. » Quod de templo Judæorum nullo modo potest esse verum, quod continuo modo potest esse verum, quod continuo a gloria descendit usque ad extremam a gloria descendit usque ad extremam ignominiam. I Machab. 11, 8: Templum ignominiam. I Machab. 11, 8: Templum ejus sicut homo ignobilis. Sed de Christo ejus sicut homo ignobilis. Sed de Christo verum est, qui gloria Patris est. Joan. 1, verum est, qui gloria Patris est. Joan. 1, 14: Vidimus gloriam ejus, gloriam 14: Vidimus gloriam ejus, gloriam quasi Unigeniti a Patre. quasi Unigeniti a Patre.

Qualiter autem fieri possit, subdit : Qualiter autem fieri possit, subdit : « Meum est argentum, » in tinnitu « Meum est argentum, » in tinnitu scilicet eloquentiæ verbi Dei. Psal. x1, 7: scilicet eloquentiæ verbi Dei. Psal. x1, 7: Eloquia Domini, eloquia casta: argen- Eloquia Domini, eloquia casta: argen- tum igne examinatum. « Et meum est tum igne examinatum. « Et meum est aurum,» sapientiæ scilicet divinæ. Isa. aurum,» sapientiæ scilicet divinæ. Isa. LX, 6 Omnes de Saba venient, aurum et LX, 6 Omnes de Saba venient, aurum et thus deferentes, et laudem Domino an- thus deferentes, et laudem Domino an- nuntiantes. Sap. VII, 14: Sapientia in- nuntiantes. Sap. VII, 14: Sapientia in- finitus thesaurus est hominibus. « Dicit finitus thesaurus est hominibus. « Dicit Dominus exercituum, » qui ut Dominus Dominus exercituum, » qui ut Dominus dicit, et exercitus habet Angelos qui di- dicit, et exercitus habet Angelos qui di- cta exsequuntur. cta exsequuntur.

« Magna erit gloria. » Prov. x, 1 : Fi- « Magna erit gloria. » Prov. x, 1 : Fi- lius sapiens lætificat patrem. Tullius in lius sapiens lætificat patrem. Tullius in fine primæ Rhetorica: «Gloria est late fine primæ Rhetorica: «Gloria est late « patens præconium. » Idem, ibidem: « patens præconium. » Idem, ibidem: « Gloria in ore multorum celebrata lau- « Gloria in ore multorum celebrata lau- « datio. » Augustinus circa finem Glossæ « datio. » Augustinus circa finem Glossæ

1 III Reg. x, 24: Et universa terra desiderabat 1 III Reg. x, 24: Et universa terra desiderabat

ad Romanos: « Gloria est clara cum ad Romanos: « Gloria est clara cum « laude notitia. » Modis omnibus dicta « laude notitia. » Modis omnibus dicta gloria « domus istius novissimæ plus gloria « domus istius novissimæ plus quam primæ, dicit Dominus exerci- quam primæ, dicit Dominus exerci- tuum. » Luc. II, 14 Gloria in altis- tuum. » Luc. II, 14 Gloria in altis- simis Deo, et in terra pax hominibus simis Deo, et in terra pax hominibus bonæ voluntatis. Et hoc est quod sequi- bonæ voluntatis. Et hoc est quod sequi- tur: « Et in loco isto dabo pacem. » tur: « Et in loco isto dabo pacem. » Glossa inducit illud Apostoli, ad Philip. Glossa inducit illud Apostoli, ad Philip. IV, 7: Pax Dei, quæ exsuperat omnem IV, 7: Pax Dei, quæ exsuperat omnem sensum, custodiat corda vestra, et intel- sensum, custodiat corda vestra, et intel- ligentias vestras. Ad Ephes. 11, 14 : Ipse ligentias vestras. Ad Ephes. 11, 14 : Ipse est pax nostra, qui fecit utraque unum. est pax nostra, qui fecit utraque unum. Christus enim dicitur pax per causam, Christus enim dicitur pax per causam, reconciliatio peccatorum per dispositio- reconciliatio peccatorum per dispositio- nem, tranquillitas mentis per essentiam. nem, tranquillitas mentis per essentiam. Isa. xxvi, 3 Servabis pacem: pacem, Isa. xxvi, 3 Servabis pacem: pacem, quia in te speravimus. Joan. xiv, 27: quia in te speravimus. Joan. xiv, 27: Pacem relinquo vobis, pacem meam do Pacem relinquo vobis, pacem meam do vobis. « Dicit Dominus exercituum. » vobis. « Dicit Dominus exercituum. » Confirmatio sermonis est. Psal. CXIII, 3: Confirmatio sermonis est. Psal. CXIII, 3: Omnia quæcumque voluit, fecit, scilicet Omnia quæcumque voluit, fecit, scilicet Dominus. Dominus.

« In vigesima et quarta noni mensis. » « In vigesima et quarta noni mensis. » Hic incipit tertia visio, in qua ex lege os- Hic incipit tertia visio, in qua ex lege os- tendit domum esse ædificandam. Et dicit tendit domum esse ædificandam. Et dicit tria. Accipit enim primo ex lege simili- tria. Accipit enim primo ex lege simili- tudinem. Secundo, similitudinis ponit tudinem. Secundo, similitudinis ponit adaptationem, ibi, « Et respondit Ag- adaptationem, ibi, « Et respondit Ag- gæus. » Tertio, ponit per signum dicto- gæus. » Tertio, ponit per signum dicto- rum confirmationem, ibi, « Ponite corda rum confirmationem, ibi, « Ponite corda vestra ex die ista. » vestra ex die ista. »

Similitudo ex lege duplex est, ad san- Similitudo ex lege duplex est, ad san- ctum scilicet, et ad contaminatum, ibi, ctum scilicet, et ad contaminatum, ibi, « Et dixit Aggæus: Si tetigerit. » « Et dixit Aggæus: Si tetigerit. »

« In vigesima et quarta noni mensis, » « In vigesima et quarta noni mensis, » qui apud nos December est, ille enim qui apud nos December est, ille enim nonus est ab Aprili, « in anno secundo nonus est ab Aprili, « in anno secundo Darii regis: » eodem enim anno omnes Darii regis: » eodem enim anno omnes visiones expletæ sunt : « Factum est ver- visiones expletæ sunt : « Factum est ver- bum Domini ad Aggæum Prophetam, bum Domini ad Aggæum Prophetam, dicens. » Psal. CVI, 20: Misit verbum dicens. » Psal. CVI, 20: Misit verbum suum, et sanavit eos. suum, et sanavit eos.

vultum Salomonis, etc. vultum Salomonis, etc.

pax pax

Chr-an Chr-an

IN CAP. II AGGÆI ENARRATIO. IN CAP. II AGGÆI ENARRATIO.

« Hæc dicit Dominus exercituum: In- « Hæc dicit Dominus exercituum: In- terroga sacerdotes legem, dicens, » hoc terroga sacerdotes legem, dicens, » hoc est, quid verum et justum sit secundum est, quid verum et justum sit secundum legem. Malach. 11, 6: Lex veritatis fuit legem. Malach. 11, 6: Lex veritatis fuit in ore ejus, et iniquitas non est inventa in ore ejus, et iniquitas non est inventa in labiis ejus. Et, post pauca, . 7: Labia in labiis ejus. Et, post pauca, . 7: Labia sacerdotis custodient scientiam, et legem sacerdotis custodient scientiam, et legem requirent de ore ejus: quia Angelus Do- requirent de ore ejus: quia Angelus Do- num mini exercituum est. Hieronymus : « Sa- num mini exercituum est. Hieronymus : « Sa- « cerdotum est legem scire Domini, et « cerdotum est legem scire Domini, et «< ad interrogationem de lege respondere. «< ad interrogationem de lege respondere. « Si Sacerdos est, legem sciat Domini : « Si Sacerdos est, legem sciat Domini : « si ignorat legem, ipse se arguit non « si ignorat legem, ipse se arguit non « esse Sacerdotem Domini. » Osee, IV, « esse Sacerdotem Domini. » Osee, IV, 6: Quia tu scientiam repulisti, repellam 6: Quia tu scientiam repulisti, repellam te, ne sacerdotio fungaris mihi. te, ne sacerdotio fungaris mihi.

110- 110-

1. 1.

le- le-

bontice bontice mulco. mulco.

Quid autem interroget, subdit: Quid autem interroget, subdit:

« Si tulerit homo carnem sanctifica- « Si tulerit homo carnem sanctifica- tam, hoc est, in altari oblatam, cujus tam, hoc est, in altari oblatam, cujus pars cedebat Deo ut adeps et renunculi, pars cedebat Deo ut adeps et renunculi, pars Sacerdoti ut pectusculum elevatio- pars Sacerdoti ut pectusculum elevatio- nis et armus dexter, pars offerenti ut nis et armus dexter, pars offerenti ut residuum, «< in ora vestimenti sui. » Ve- residuum, «< in ora vestimenti sui. » Ve- stimuntum hic dicitur quodcumque lin- stimuntum hic dicitur quodcumque lin- teum, in quo tales carnes portabantur. teum, in quo tales carnes portabantur. « Et tetigerit de summitate ejus, » hoc « Et tetigerit de summitate ejus, » hoc est, vestimenti illius, « panem, » qui sic- est, vestimenti illius, « panem, » qui sic- cus est', « aut vinum, » quod humidum cus est', « aut vinum, » quod humidum est, « aut oleum, » quod condimentum est, « aut oleum, » quod condimentum est, « aut,» supple, generaliter, « om- est, « aut,» supple, generaliter, « om- nem cibum, numquid sanctificabitur? » nem cibum, numquid sanctificabitur? » supple, cibus ille a tactu tali? Et vocatur supple, cibus ille a tactu tali? Et vocatur sanctificatum a communi cibo discretum, sanctificatum a communi cibo discretum, quem non licebat comedere, nisi Sacer- quem non licebat comedere, nisi Sacer-

dotibus et in loco sancto. Lex autem ista dotibus et in loco sancto. Lex autem ista de divisione hostiæ continetur, Levit. vi de divisione hostiæ continetur, Levit. vi et VII. « Respondentes autem Sacerdotes, et VII. « Respondentes autem Sacerdotes, dixerunt Non. » Et verum dixerunt: a dixerunt Non. » Et verum dixerunt: a tactu enim tali non sanctificatur cibus, tactu enim tali non sanctificatur cibus, qui alias sanctus non est, sed (sicut dicit qui alias sanctus non est, sed (sicut dicit Hieronymus) remanet ut fuerat. Jerem. Hieronymus) remanet ut fuerat. Jerem. XI, 15 Numquid carnes sanctæ aufe- XI, 15 Numquid carnes sanctæ aufe- rent a te malitias tuas, in quibus gloria- rent a te malitias tuas, in quibus gloria-

ta es? ta es?

1 Deest enarratio in hæc verba, « Aut pul- 1 Deest enarratio in hæc verba, « Aut pul-

509 509

« Et dixit Aggæus. Hæc est secunda « Et dixit Aggæus. Hæc est secunda pars similitudinis ex lege. « Si tetigerit pars similitudinis ex lege. « Si tetigerit pollutus in anima, » hoc est, in morticino pollutus in anima, » hoc est, in morticino hominis. Dicit enim Hieronymus, quod hominis. Dicit enim Hieronymus, quod « quamdiu anima in corpore est, mun- « quamdiu anima in corpore est, mun- « dum est corpus: recedente anima, im- « dum est corpus: recedente anima, im- «mundum.» «Ex omnibus his, » panem «mundum.» «Ex omnibus his, » panem scilicet, vinum, pulmentum, et oleum. scilicet, vinum, pulmentum, et oleum. « Numquid contaminabitur ? » ex tactu « Numquid contaminabitur ? » ex tactu tali scilicet. « Et responderunt Sacerdo- tali scilicet. « Et responderunt Sacerdo- tes, et dixerunt,» et bene: « Contaminabi- tes, et dixerunt,» et bene: « Contaminabi- tur, supple, cibus ille qui tangitur ab tur, supple, cibus ille qui tangitur ab immundo. Eccli. xxxiv, 4: Ab immundo immundo. Eccli. xxxiv, 4: Ab immundo quid mundabitur ? quid mundabitur ?

14 14

piorum Deo piorum Deo

invisa. invisa.

Ista spiritualiter intelliguntur. In ves- Ista spiritualiter intelliguntur. In ves- timento enim involvitur caro, quan- timento enim involvitur caro, quan- do meliora eorum quæ Deo debent do meliora eorum quæ Deo debent offerri, pannis virtutum involvuntur, offerri, pannis virtutum involvuntur, et ab illis nihil inquinantur. Isa. LII, et ab illis nihil inquinantur. Isa. LII, 11: Mundamini qui fertis vasa Do- 11: Mundamini qui fertis vasa Do- mini. Ad Tit. 1, 15: Omnia munda mini. Ad Tit. 1, 15: Omnia munda mundis: coinquinatis autem, et infideli- mundis: coinquinatis autem, et infideli- bus nihil est mundum, sed inquinatæ bus nihil est mundum, sed inquinatæ sunt eorum et mens, et conscientia: et sunt eorum et mens, et conscientia: et ideo quidquid tangunt per operis imita- ideo quidquid tangunt per operis imita- tionem, totum immundatur: et talium tionem, totum immundatur: et talium oblata contaminantur, et non sanctificant Duni im- oblata contaminantur, et non sanctificant Duni im- eos qui offerunt. Eccli. xxxiv, 23 : Dona eos qui offerunt. Eccli. xxxiv, 23 : Dona iniquorum non probat Altissimus. Ma- iniquorum non probat Altissimus. Ma- lach. 1, 10: Munus non suscipiam de lach. 1, 10: Munus non suscipiam de manu vestra: quia, ut ait Isaias, 1, 13: manu vestra: quia, ut ait Isaias, 1, 13: Manus vestræ sanguine plenæ sunt. Manus vestræ sanguine plenæ sunt. Quod enim remanet in bonitate, in qua Quod enim remanet in bonitate, in qua creatum est, ad illud respicit Deus: quod creatum est, ad illud respicit Deus: quod ex offerente sanctificatur, ad illud plus ex offerente sanctificatur, ad illud plus respicit. Genes. IV, 4: Respexit Dominus respicit. Genes. IV, 4: Respexit Dominus ad Abel, et ad munera ejus. Primo dicit ad Abel, et ad munera ejus. Primo dicit ad Abel, et deinde dicit ad munera: ut ad Abel, et deinde dicit ad munera: ut sciatur quod ex bonitate offerentis san- sciatur quod ex bonitate offerentis san- ctificatur oblatio. Tamen contra hoc quod ctificatur oblatio. Tamen contra hoc quod dictum est, quod id quod tangitur a san- dictum est, quod id quod tangitur a san- cto non sanctificatur, videtur esse quod cto non sanctificatur, videtur esse quod dicitur, Levit. vI, 27, ubi dicitur: Quid- dicitur, Levit. vI, 27, ubi dicitur: Quid- quid tetigerit ex eis, scilicet sanctificatis, quid tetigerit ex eis, scilicet sanctificatis, sanctificabitur. Sed hoc citius solvitur. sanctificabitur. Sed hoc citius solvitur. Non enim intelligit, quod ex tactu san- Non enim intelligit, quod ex tactu san- ctificetur, sed quod tangens ea sanctificari ctificetur, sed quod tangens ea sanctificari

mentum. » mentum. »

15 15

16 16

510 510

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

debeat per lotionem manuum et vesti- debeat per lotionem manuum et vesti- mentorum et corporis. Similiter id quod mentorum et corporis. Similiter id quod dicitur, quod immundus quidquid tan- dicitur, quod immundus quidquid tan- git, contaminabitur, hoc dicitur, Levit. git, contaminabitur, hoc dicitur, Levit. XI et xv. XI et xv.

« Et respondit Aggæus, et dixit. » Si- « Et respondit Aggæus, et dixit. » Si- militudinis est adaptatio: « Sic populus militudinis est adaptatio: « Sic populus iste. » Populus dicitur in quantum regi- iste. » Populus dicitur in quantum regi- tur lege Domini. Deuter. vII, 6: Te elegit tur lege Domini. Deuter. vII, 6: Te elegit Dominus Deus tuus, ut sis ei populus Dominus Deus tuus, ut sis ei populus peculiaris. « Et sic gens ista. » Gens di- peculiaris. « Et sic gens ista. » Gens di- citur in quantum didicerant gentilem citur in quantum didicerant gentilem ritum. Psal. cv, 35: Commisti sunt in- ritum. Psal. cv, 35: Commisti sunt in- ter gentes, et didicerunt opera eorum. ter gentes, et didicerunt opera eorum. « Ante faciem meam, » qui scilicet luce « Ante faciem meam, » qui scilicet luce præsentiæ meæ omnia recte dijudico. præsentiæ meæ omnia recte dijudico. Thren. IV, 16: Facies Domini divisit eos. Thren. IV, 16: Facies Domini divisit eos. « Dicit Dominus, » cujus dicere facere « Dicit Dominus, » cujus dicere facere est. « Et sic omne opus manuum eo- est. « Et sic omne opus manuum eo- rum, » supple, pollutum est ex pollutis. rum, » supple, pollutum est ex pollutis. Isa. 1, 15 Manus vestræ sanguine ple- Isa. 1, 15 Manus vestræ sanguine ple- « Et omnia quæ obtulerunt « Et omnia quæ obtulerunt ibi, » inter Gentes scilicet, et sine tem- ibi, » inter Gentes scilicet, et sine tem- plo, «contaminata erunt, » quia ipsi plo, «contaminata erunt, » quia ipsi contaminati sunt. Daniel. 111, 38 et 39: contaminati sunt. Daniel. 111, 38 et 39: Non est in tempore hoc princeps, et dux, Non est in tempore hoc princeps, et dux, et propheta, neque holocaustum, neque et propheta, neque holocaustum, neque sacrificium, neque oblatio, neque incen- sacrificium, neque oblatio, neque incen- sum, neque locus primitiarum coram te, sum, neque locus primitiarum coram te, ut possimus invenire misericordiam ut possimus invenire misericordiam tuam. Cum enim inter Gentes commisti tuam. Cum enim inter Gentes commisti fuerint, et quæcunque egerunt, contami- fuerint, et quæcunque egerunt, contami- nati fuerint etiam quidquid ad manus nati fuerint etiam quidquid ad manus habuerunt colendo terram, vel quocum- habuerunt colendo terram, vel quocum- que alio modo, totum contaminabatur. que alio modo, totum contaminabatur. Et hoc intendit hic probare per effectum. Et hoc intendit hic probare per effectum. Thren. iv, 15 Recedite, polluti, clama- Thren. iv, 15 Recedite, polluti, clama- verunt eis recedite, abite, nolite tangere. verunt eis recedite, abite, nolite tangere.

næ sunt. næ sunt.

« Et nunc ponite corda vestra, » hoc « Et nunc ponite corda vestra, » hoc est, advertite « a die hac et supra, » hoc est, advertite « a die hac et supra, » hoc est, a die hac, et deinceps in futurum, et est, a die hac, et deinceps in futurum, et supra in præteritum: et ex præterito vi- supra in præteritum: et ex præterito vi- debitis quod contaminata fuerunt opera debitis quod contaminata fuerunt opera

1 Isa. LIX, 3 Manus vestræ pollutæ sunt san- 1 Isa. LIX, 3 Manus vestræ pollutæ sunt san-

vestra, quando non ædificato templo vestra, quando non ædificato templo sanctificari non potuistis. « Antequam sanctificari non potuistis. « Antequam poneretur lapis super lapidem in templo poneretur lapis super lapidem in templo Domini: » sicut etiam spiritualiter pollu- Domini: » sicut etiam spiritualiter pollu- tus est homo, qui templum Dei non ædi- tus est homo, qui templum Dei non ædi- ficat, et in templum spiritualiter non ficat, et in templum spiritualiter non sanctificatur. Ad Ephes. 11, 22: In quo et sanctificatur. Ad Ephes. 11, 22: In quo et vos, scilicet tamquam lapides vivi, coædi- vos, scilicet tamquam lapides vivi, coædi- ficamini in habitaculum Dei in Spiritu. ficamini in habitaculum Dei in Spiritu. I ad Corinth. III, 17: Templum Dei I ad Corinth. III, 17: Templum Dei sanctum est, quod estis vos. sanctum est, quod estis vos.

Et inducit signum contaminationis Et inducit signum contaminationis operis : operis :

«Cum accederetis ad acervum viginti «Cum accederetis ad acervum viginti modiorum, » hoc est, ubi putabatis ha- modiorum, » hoc est, ubi putabatis ha- bere modios viginti, « et, » supple, pro- bere modios viginti, « et, » supple, pro- pter pollutionem vestram, « fierent de- pter pollutionem vestram, « fierent de- cem, » dimidiato fructu: « et intraretis cem, » dimidiato fructu: « et intraretis ad torcular, » congregatis scilicet uvis, ad torcular, » congregatis scilicet uvis, « ut, » opinione scilicet vestra et spe, « ut, » opinione scilicet vestra et spe,

" "

exprimeretis quinquaginta lagenas. » exprimeretis quinquaginta lagenas. » Lagena dicitur vas vini. « Et, » scilicet Lagena dicitur vas vini. « Et, » scilicet propter operum vestrorum pollutionem, propter operum vestrorum pollutionem,

« «

17 17

Lagosh Lagosh

Impiorum Impiorum

crifl crifl

fiebant viginti. » Eccli. xxxiv, 23: Do- fiebant viginti. » Eccli. xxxiv, 23: Do- na iniquorum non probat Altissimus. na iniquorum non probat Altissimus. Isa. Lxv, 3 Qui offert oblationem, qua- Isa. Lxv, 3 Qui offert oblationem, qua- si qui sanguinem suillum offerat. Quan- ing si qui sanguinem suillum offerat. Quan- ing do enim non respicit Deus ad opera ho- do enim non respicit Deus ad opera ho- minum, tunc diminuuntur et pereunt : et minum, tunc diminuuntur et pereunt : et hoc fit propter pollutionem manuum eo- hoc fit propter pollutionem manuum eo- rum. Isa. 1, 15: Cum extenderitis ma- rum. Isa. 1, 15: Cum extenderitis ma- nus vestras, avertam faciem meam a vo- nus vestras, avertam faciem meam a vo- bis manus enim vestræ sanguine plenæ bis manus enim vestræ sanguine plenæ sunt. Idem quod hic dicitur, Isa. LIX, 3, sunt. Idem quod hic dicitur, Isa. LIX, 3, continetur 1. continetur 1.

Unde autem hoc acciderit, subdit : Unde autem hoc acciderit, subdit : « Percussi vos vento urente, » qui ea « Percussi vos vento urente, » qui ea quæ pullulaverunt, dissolvit et interficit, quæ pullulaverunt, dissolvit et interficit, « et aurigine, » hoc est, aeris rubigine, « et aurigine, » hoc est, aeris rubigine, quæ etiam id quod in aristis est et folli- quæ etiam id quod in aristis est et folli- culis, adurit et incinerat, « et grandine, » culis, adurit et incinerat, « et grandine, » qui etiam id quod remansit, comminuit, qui etiam id quod remansit, comminuit, et gelicidio proprio pestilens facit. Psal. et gelicidio proprio pestilens facit. Psal.

guine, et digiti vestri iniquitate, etc. guine, et digiti vestri iniquitate, etc.

1% 1%

IN CAP. II AGGI ENARRATIO. IN CAP. II AGGI ENARRATIO.

x, 7 Ignis, et sulphur, et spiritus pro- x, 7 Ignis, et sulphur, et spiritus pro- cellarum, pars calicis eorum. Ventus cellarum, pars calicis eorum. Ventus urens suggestionem diaboli significat, au- urens suggestionem diaboli significat, au- rigo incendium fomitis, grando impe- rigo incendium fomitis, grando impe- tum comminuentis hostis. Amos, IV, 9: tum comminuentis hostis. Amos, IV, 9: Percussi vos in vento urente, et in auri- Percussi vos in vento urente, et in auri- gine: multitudinem hortorum vestrorum, gine: multitudinem hortorum vestrorum, et vinearum vestrarum, oliveta vestra, et vinearum vestrarum, oliveta vestra, et faceta vestra comedit eruca, et non re- et faceta vestra comedit eruca, et non re- distis ad me, dicit Dominus. Et hoc est distis ad me, dicit Dominus. Et hoc est quod hic sequitur: « Omnia opera ma- quod hic sequitur: « Omnia opera ma- nuum vestrarum, » supple, percussi. nuum vestrarum, » supple, percussi. Sap. xiv, 9 Similiter autem odio sunt Sap. xiv, 9 Similiter autem odio sunt Deo impius, et impietas ejus. Econtra de Deo impius, et impietas ejus. Econtra de bonis dicitur, Job, 1, 10: Operibus ma- bonis dicitur, Job, 1, 10: Operibus ma- nuum ejus benedixisti, et possessio ejus nuum ejus benedixisti, et possessio ejus crevit in terra. « Et non fuit in vobis, » crevit in terra. « Et non fuit in vobis, » hoc est, inter vos, «qui, » saltem per hoc est, inter vos, «qui, » saltem per plagas, « reverteretur ad me, dicit Do- plagas, « reverteretur ad me, dicit Do- um minus. » Super hoc quod modii viginti um minus. » Super hoc quod modii viginti relinquunt decem, dicit Hieronymus, relinquunt decem, dicit Hieronymus, quod « secundum hoc aliquid boni na- quod « secundum hoc aliquid boni na- << scitur ex semine malorum: quia mali << scitur ex semine malorum: quia mali << si inter multa peccata aliqua justa ope- << si inter multa peccata aliqua justa ope- « ra faciunt, non est Deus injustus, ut « ra faciunt, non est Deus injustus, ut propter multa mala paucorum bono_ propter multa mala paucorum bono_ «rum obliviscatur, sed faciet eos mete- «rum obliviscatur, sed faciet eos mete- << re et in horrea congregare, quæ in bo- << re et in horrea congregare, quæ in bo- << na terra seminaverunt sed qui penitus << na terra seminaverunt sed qui penitus «< nihil operatur, nihil comedit, sed fame «< nihil operatur, nihil comedit, sed fame «perit. » Et fundat intentionem suam su- «perit. » Et fundat intentionem suam su- per hoc quod dicitur, ad Hebr. vi, 9 et per hoc quod dicitur, ad Hebr. vi, 9 et 10: Confidimus de vobis, dilectissimi,me- 10: Confidimus de vobis, dilectissimi,me- liora, et viciniora saluti: tametsi ita lo- liora, et viciniora saluti: tametsi ita lo- quimur. Non enim injustus est Deus, ut quimur. Non enim injustus est Deus, ut obliviscatur operis vestri, et dilectionis obliviscatur operis vestri, et dilectionis quam ostendistis in nomine ipsius, qui quam ostendistis in nomine ipsius, qui ministrastis Sanctis, et ministratis. ministrastis Sanctis, et ministratis.

cer- cer-

Oper Oper atio. atio.

« «

Ex his videtur, quod opera mortua Ex his videtur, quod opera mortua quæ extra charitatem fiunt, prosint ad quæ extra charitatem fiunt, prosint ad vitam æternam : quia aliter malus opera vitam æternam : quia aliter malus opera bona faciens, non meteret, et in horreum bona faciens, non meteret, et in horreum congregaret, dicente Domino, Joan. IV, congregaret, dicente Domino, Joan. IV, 36 Qui metit, mercedem accipit, et con- 36 Qui metit, mercedem accipit, et con- gregat fructum in vitam æternam. Ad gregat fructum in vitam æternam. Ad hoc sine præjudicio dicendum est, quod hoc sine præjudicio dicendum est, quod quædam opera sunt extra charitatem fa- quædam opera sunt extra charitatem fa- cta, quæ in toto transeunt, sicut est ge- cta, quæ in toto transeunt, sicut est ge- mitus vel oratio, et illa numquam revivi- mitus vel oratio, et illa numquam revivi-

511 511

scunt ad vitam æternam. Quædam autem scunt ad vitam æternam. Quædam autem sunt quæ in potiori quod est in ipsis ma- sunt quæ in potiori quod est in ipsis ma- nent, sicut magna eleemosyna manet nent, sicut magna eleemosyna manet in damno rerum, et longa et magna pe- in damno rerum, et longa et magna pe- regrinatio, vel alia afflictio manet in de- regrinatio, vel alia afflictio manet in de- bilitate virium : et hæc facta extra cha- bilitate virium : et hæc facta extra cha- ritatem, si postea charitate redeunte ap- ritatem, si postea charitate redeunte ap- probent devote, valere incipiunt ad vitam probent devote, valere incipiunt ad vitam æternam. Et de talibus loquuntur Paulus æternam. Et de talibus loquuntur Paulus et Hieronymus, cujus signum est, quod si et Hieronymus, cujus signum est, quod si aliquis extra charitatem ex voto tenere- aliquis extra charitatem ex voto tenere- tur ad ista et persolveret, judex ecclesia- tur ad ista et persolveret, judex ecclesia- sticus non injungit ut iterato solvat, sticus non injungit ut iterato solvat, cum ad charitatem redierit. cum ad charitatem redierit.

Ex dictis autem accipit exhortationem Ex dictis autem accipit exhortationem in futurum, ponens signum futuræ be- in futurum, ponens signum futuræ be- nedictionis si ædificaverint templum, cu- nedictionis si ædificaverint templum, cu- jus ritu et cultu a pollutione liberen- jus ritu et cultu a pollutione liberen-

tur. tur.

« Ponite corda vestra, » advertendo « Ponite corda vestra, » advertendo scilicet futura, « ex die ista et in futu- scilicet futura, « ex die ista et in futu- rum. » Psal. LXXVI, 12 et 13: Memor ero rum. » Psal. LXXVI, 12 et 13: Memor ero ab initio mirabilium tuorum, et medita- ab initio mirabilium tuorum, et medita- bor in omnibus operibus tuis. « A die vi- bor in omnibus operibus tuis. « A die vi- gesima et quarta noni mensis, » qui apud gesima et quarta noni mensis, » qui apud nos December occurrit, quando penitus nos December occurrit, quando penitus nihil apparet germinis, « a die qua fun- nihil apparet germinis, « a die qua fun- damenta jacta sunt templi Domini. »> damenta jacta sunt templi Domini. »> Hoc dicit, quia potius templum quam Hoc dicit, quia potius templum quam tempus attendit. Omnis enim prosperita- tempus attendit. Omnis enim prosperita- tis in nobis initium est jacere fundamen- tis in nobis initium est jacere fundamen- ta templi Domini per fidem. I ad Co- ta templi Domini per fidem. I ad Co- rinth. III, 10 et 11: Ut sapiens archite- rinth. III, 10 et 11: Ut sapiens archite- ctus fundamentum posui alius autem ctus fundamentum posui alius autem superædificat. Unusquisque autem vide- superædificat. Unusquisque autem vide- at quomodo superædificet. Fundamen- at quomodo superædificet. Fundamen- tum enim aliud nemo potest ponere præ- tum enim aliud nemo potest ponere præ- ter id quod positum est, quod est Chri- ter id quod positum est, quod est Chri- stus Jesus. Glossa ibidem, hoc est, «< fides stus Jesus. Glossa ibidem, hoc est, «< fides << Christi Jesu. >> << Christi Jesu. >>

Et repetit exhortationem : Et repetit exhortationem :

« Ponite super cor vestrum. » Cantic. « Ponite super cor vestrum. » Cantic. VIII, VIII, 6: Pone me sicut signaculum super 6: Pone me sicut signaculum super cor tuum. « Numquid jam, » isto scili- cor tuum. « Numquid jam, » isto scili- cet nono mense, « semen, » supple, in cet nono mense, « semen, » supple, in

19 19

20 20

Benedictio Benedictio Dei. Dei.

512 512

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

terram jactum, « in germine est ? » Qua- terram jactum, « in germine est ? » Qua- si dicat: Non quia tunc omnia latent si dicat: Non quia tunc omnia latent frigore compressa. « Et, » supple, num- frigore compressa. « Et, » supple, num- quid « adhuc,» in codem mense, quid « adhuc,» in codem mense, « vi- « vi- nea, et ficus, et malogranatum, et li- nea, et ficus, et malogranatum, et li- gnum olivæ non floruit ? » Quasi dice- gnum olivæ non floruit ? » Quasi dice- ret Non floruit. Et hoc inducit ut sciant ret Non floruit. Et hoc inducit ut sciant quod ex apparentibus germinibus, de quod ex apparentibus germinibus, de prosperitate futura nihil certum prædi- prosperitate futura nihil certum prædi- cere potest, sed hoc quod dicit, de spiritu cere potest, sed hoc quod dicit, de spiritu dicit, ut sciatur evenire propter ædificium dicit, ut sciatur evenire propter ædificium templi. Osce, VI, 3 Quasi diluculum templi. Osce, VI, 3 Quasi diluculum præparatus est egressus ejus, et veniet præparatus est egressus ejus, et veniet quasi imber nobis temporaneus, et se- quasi imber nobis temporaneus, et se- rotinus terræ. Spiritualiter autem, vi- rotinus terræ. Spiritualiter autem, vi- nea fructus gaudiorum æternorum nea fructus gaudiorum æternorum significat. Judicum, IX, 13 Num- significat. Judicum, IX, 13 Num- quid possum deserere vinum meum, quid possum deserere vinum meum, quod lætificat Deum et homines? Fi- quod lætificat Deum et homines? Fi- cus vero dulcedinem virtutum. Judicum, cus vero dulcedinem virtutum. Judicum, 1x, 13 Dixit ficus: Numquid possum 1x, 13 Dixit ficus: Numquid possum deserere dulcedinem meam ? Malograna- deserere dulcedinem meam ? Malograna- tum autem congregationes et collegia tum autem congregationes et collegia Sanctorum. Psal. cx, 1: Confitebor tibi, Sanctorum. Psal. cx, 1: Confitebor tibi, Domine, in toto corde meo: in consilio Domine, in toto corde meo: in consilio justorum, et congregatione. Oliva pin- justorum, et congregatione. Oliva pin- guedinem devotionis. Judicum, ix, 9 : guedinem devotionis. Judicum, ix, 9 : Dixit oliva Numquid possum deserere Dixit oliva Numquid possum deserere pinguedinem meam, qua et dii utuntur, pinguedinem meam, qua et dii utuntur, et homines? Hæc in gelicidio frigescentis et homines? Hæc in gelicidio frigescentis charitatis non germinant, sed tempore charitatis non germinant, sed tempore serenæ veritatis, afflante Austro sancti serenæ veritatis, afflante Austro sancti Spiritus germinant, et fructum faciunt. Spiritus germinant, et fructum faciunt. Cant. 11, 11, 12 et 13: Jam hiems transiit: Cant. 11, 11, 12 et 13: Jam hiems transiit: imber abiit, et recessit. Flores apparue- imber abiit, et recessit. Flores apparue- runt in terra nostra, tempus putationis runt in terra nostra, tempus putationis advenit: vox turturis audita est in terra advenit: vox turturis audita est in terra nostra ficus protulit grossos suos: vi- nostra ficus protulit grossos suos: vi- neæ florentes dederunt odorem suum. neæ florentes dederunt odorem suum. « Ex die ista benedicam. » Gregorius: « Ex die ista benedicam. » Gregorius: « Benedictio Dei est bonorum collatio et « Benedictio Dei est bonorum collatio et multiplicatio. » Eccli. XLIV, 25: Benedi- multiplicatio. » Eccli. XLIV, 25: Benedi- ctionem omnium gentium dedit illi Do- ctionem omnium gentium dedit illi Do- minus. Eccli. XXXIX, 27: Benedictio minus. Eccli. XXXIX, 27: Benedictio illus quasi fluvius inundavit. illus quasi fluvius inundavit.

« «

« Et factum est verbum Domini, » « Et factum est verbum Domini, » tertia visio, « secundo, » non quantum tertia visio, « secundo, » non quantum ad numerum visionum, sed quantum ad ad numerum visionum, sed quantum ad rem visam. Ista enim visio de prosperita- rem visam. Ista enim visio de prosperita- te est sicut præcedens. « Ad Aggæum te est sicut præcedens. « Ad Aggæum in vigesima et quarta mensis, » noni sci- in vigesima et quarta mensis, » noni sci- licet, « dicens: » licet, « dicens: »

Et langit prosperitatem futuræ digni- Et langit prosperitatem futuræ digni- tatis et sublimitatis in regno Judæorum tatis et sublimitatis in regno Judæorum vel Christi: vel Christi:

« Loquere ad Zorobabel, ducem Juda, « Loquere ad Zorobabel, ducem Juda, dicens. Psal. XLVI, 10: Principes popu- dicens. Psal. XLVI, 10: Principes popu- lorum congregati sunt cum Deo Abra- lorum congregati sunt cum Deo Abra- ham. « Ego movebo cælum pariter et ham. « Ego movebo cælum pariter et terram. » In præhabitis exposita sunt. terram. » In præhabitis exposita sunt. Psal. Lxxy, 9 De cœlo auditum fecisti Psal. Lxxy, 9 De cœlo auditum fecisti judicium: terra tremuil et quievit. judicium: terra tremuil et quievit.

: :

«El subvertam solium regnorum, » su- «El subvertam solium regnorum, » su- perborum scilicet hominum, et dæmonum perborum scilicet hominum, et dæmonum Eccli. x, 17: Sedes ducum superborum Eccli. x, 17: Sedes ducum superborum destruxit Deus. « Et conteram fortitudi- destruxit Deus. « Et conteram fortitudi- nem regni gentium, » ut scilicet amplius nem regni gentium, » ut scilicet amplius in peccato non regnent. Eccli. xxxvi, in peccato non regnent. Eccli. xxxvi, 12 Contere caput principum inimico- 12 Contere caput principum inimico- rum, dicentium: Non est alius præter rum, dicentium: Non est alius præter nos. « Et subverlam quadrigam, » quæ nos. « Et subverlam quadrigam, » quæ significat motum quatuor vitiorum, scili- significat motum quatuor vitiorum, scili- cet contra naturam, contra fidem, contra cet contra naturam, contra fidem, contra gratiam, et contra rationem. Exod. xiv, gratiam, et contra rationem. Exod. xiv, 25: Subvertit rotas curruum, ferebantur- 25: Subvertit rotas curruum, ferebantur- que in profundum « Et ascensorem ejus, » que in profundum « Et ascensorem ejus, » qui significat liberum arbitrium. Exod. qui significat liberum arbitrium. Exod. XV, 1 Equum et ascensorem dejecit in XV, 1 Equum et ascensorem dejecit in mare. « Et descendent equi, » qui effræ- mare. « Et descendent equi, » qui effræ- nes libidines significant, « et ascensores nes libidines significant, « et ascensores eorum, » qui significant homines libidi- eorum, » qui significant homines libidi- ne vectos. Amos, II, 15 Ascensor equi ne vectos. Amos, II, 15 Ascensor equi non salvabit animam suam. « Vir in non salvabit animam suam. « Vir in gladio fratris sui, » supple, cadet, ut gladio fratris sui, » supple, cadet, ut scilicet mutuis vulneribus pereant, vel scilicet mutuis vulneribus pereant, vel quod verius est, gladio spiritus (quod quod verius est, gladio spiritus (quod est verbum Dei ¹) sic interficiantur, quod est verbum Dei ¹) sic interficiantur, quod peccato moriantur et Christo vivant. peccato moriantur et Christo vivant.

21 21

27 27

23 23

1 Cf. ad Ephes. VI, 17. 1 Cf. ad Ephes. VI, 17.

IN CAP. II AGGÆI ENARRATIO. IN CAP. II AGGÆI ENARRATIO.

513 513

Exod. xxx11, 27: Occidat unusquisque servus meus, exaltabitur, et elevabitur, et Exod. xxx11, 27: Occidat unusquisque servus meus, exaltabitur, et elevabitur, et fratrem suum. fratrem suum.

Sic autem interfectis impiis, Sic autem interfectis impiis,

« In die illa, dicit Dominus exerci- « In die illa, dicit Dominus exerci- tuum, » claræ scilicet et lucentis gratiæ, tuum, » claræ scilicet et lucentis gratiæ, «assumam te, Zorobabel, fili Salathiel,»> «assumam te, Zorobabel, fili Salathiel,»> in decorem scilicet regni, et participa- in decorem scilicet regni, et participa- tionem meæ potestatis. Psal. LXXXVIII, tionem meæ potestatis. Psal. LXXXVIII, 19 Domini est assumptio nostra, et 19 Domini est assumptio nostra, et sancti Israel regis nostri. « Serve meus, » sancti Israel regis nostri. « Serve meus, » qui servi habitum assumpsisti, « dicit qui servi habitum assumpsisti, « dicit Dominus. » Isa. LII, 13: Ecce intelliget Dominus. » Isa. LII, 13: Ecce intelliget

sublimis erit valde. « Et ponam te quasi sublimis erit valde. « Et ponam te quasi signaculum,» id est, profundatum sigil- signaculum,» id est, profundatum sigil- lum meiipsius. Ezech. xxvi, 12 et 13: lum meiipsius. Ezech. xxvi, 12 et 13: Tu signaculum similitudinis, plenus sa- Tu signaculum similitudinis, plenus sa- pientia, et perfectus decore, in deliciis pientia, et perfectus decore, in deliciis paradisi Dei fuisti. « Quia te elegi, » paradisi Dei fuisti. « Quia te elegi, » hoc est, ut electum exaltavi. Cantic. √, hoc est, ut electum exaltavi. Cantic. √, 10 Dilectus meus candidus et rubicun- 10 Dilectus meus candidus et rubicun- dus, electus ex millibus. Psal. LXIV, 5: dus, electus ex millibus. Psal. LXIV, 5: Beatus quem elegisti et assumpsisti. Beatus quem elegisti et assumpsisti. «Dicit Dominus exercituum. » Isa. XLV, «Dicit Dominus exercituum. » Isa. XLV, 7: Ego Dominus faciens omnia hæc. 7: Ego Dominus faciens omnia hæc.

33 33

XIX XIX

INDEX INDEX

IN AGGÆUM PROPHETAM. IN AGGÆUM PROPHETAM.

Prologus Hieronymi. Prologus Hieronymi. Explicatio Prologi. Explicatio Prologi.

CAPUT CAPUT

CAPUT CAPUT

491 491

492 492

496 496

504 504

1391 1391

D. ALBERTI MAGNI, D. ALBERTI MAGNI,

EPISCOPI RATISBONENSIS, DOCTRINA TOTO ORBE EPISCOPI RATISBONENSIS, DOCTRINA TOTO ORBE

Celeberrimi, Ordinis Prædicatorum, Celeberrimi, Ordinis Prædicatorum,

IN ZACHARIAM PROPHETAM ENARRATIO. IN ZACHARIAM PROPHETAM ENARRATIO.

Prologus Divi Hieronymi in Zachariam prophetam. Prologus Divi Hieronymi in Zachariam prophetam.

Anno secundo Darii, regis Medorum, Aggæum et Zachariam prophetasse Anno secundo Darii, regis Medorum, Aggæum et Zachariam prophetasse lectiones eorumdem declarant. Sed hac de causa Aggeus Zachariæ in or- lectiones eorumdem declarant. Sed hac de causa Aggeus Zachariæ in or- dine Prophetarum prælatus esse videtur, quod eum duobus mensibus, ut dine Prophetarum prælatus esse videtur, quod eum duobus mensibus, ut prædictorum lectiones ostendunt, in prophetia præcessisse invenitur, et ad prædictorum lectiones ostendunt, in prophetia præcessisse invenitur, et ad reparationem templi præcepto Dei populum animasse, ut Esdras refert, di- reparationem templi præcepto Dei populum animasse, ut Esdras refert, di- cens: In secundo anno Darii regis Persarum, prophetaverunt Aggæus et cens: In secundo anno Darii regis Persarum, prophetaverunt Aggæus et Zacharias, filius Addo prophetæ, super Judæos qui erant in Juda et Jerusa- Zacharias, filius Addo prophetæ, super Judæos qui erant in Juda et Jerusa- lem, super Israel in nomine Dei Israel super eos. Tunc surrexerunt Zoro- lem, super Israel in nomine Dei Israel super eos. Tunc surrexerunt Zoro- babel, filius Salathiel, et Jesus, filius Josedec, et principes ejus : inchoave- babel, filius Salathiel, et Jesus, filius Josedec, et principes ejus : inchoave- runtque ædificare domum Dei, quæ est in Jerusalem. Quibus cum adessent runtque ædificare domum Dei, quæ est in Jerusalem. Quibus cum adessent prophetæ, exhortatione sua adjuverunt eos'. Nam et populum Israel ab prophetæ, exhortatione sua adjuverunt eos'. Nam et populum Israel ab imitatione paternorum delictorum, per suam admonitionem idem propheta imitatione paternorum delictorum, per suam admonitionem idem propheta cupiens revocare, verbis lectione comprehensis usus est: Vidi nocte: et cupiens revocare, verbis lectione comprehensis usus est: Vidi nocte: et ecce vir ascenderat super equum rubeum, etc.. Vidit propheta virum ecce vir ascenderat super equum rubeum, etc.. Vidit propheta virum equo rubeo sedentem, et stantem in medio myrteti umbrosi. Cujus vi- equo rubeo sedentem, et stantem in medio myrteti umbrosi. Cujus vi- sionis hæc solutio est: Vir ascendens equum rubeum, licet angelus intelli- sionis hæc solutio est: Vir ascendens equum rubeum, licet angelus intelli- gatur, tamen quia prædicti coloris equum conscendere visus est, vindictam gatur, tamen quia prædicti coloris equum conscendere visus est, vindictam sanguinis in eam gentem significat afferendam, quæ populum Israel in cap- sanguinis in eam gentem significat afferendam, quæ populum Israel in cap- tivitatem redegerat. Nam et Isaias propheta, per ruborem vestimentorum, tivitatem redegerat. Nam et Isaias propheta, per ruborem vestimentorum, inter gentes vindictam cum sanguine a Deo proferendam demonstrans, inter gentes vindictam cum sanguine a Deo proferendam demonstrans, his verbis usus est, dicens: Quis est iste qui venit de Edom, tinctis ve - his verbis usus est, dicens: Quis est iste qui venit de Edom, tinctis ve - stibus de Bosra, etc. 3. Stantem vero in medio myrteti umbrantis quod dixit, stibus de Bosra, etc. 3. Stantem vero in medio myrteti umbrantis quod dixit,

1 Vulg. habet, I Esdræ, IV, 24 : Tunc intermissum est opus Domini in Jerusalem, et non fiebat us- 1 Vulg. habet, I Esdræ, IV, 24 : Tunc intermissum est opus Domini in Jerusalem, et non fiebat us- que ad annum secundum regni Darii, regis Persarum. Et v, 1 et 2: Prophetaverunt autem Aggæus que ad annum secundum regni Darii, regis Persarum. Et v, 1 et 2: Prophetaverunt autem Aggæus propheta, et Zacharias, filius Addo, prophetantes ad Judæos, qui erant in Judæa et Jerusalem, in no- propheta, et Zacharias, filius Addo, prophetantes ad Judæos, qui erant in Judæa et Jerusalem, in no- mine Dei Israel. Tunc surrexerunt Zorobabel, filius Salathiel, et Josue, filius Josedec, et cœperunt mine Dei Israel. Tunc surrexerunt Zorobabel, filius Salathiel, et Josue, filius Josedec, et cœperunt ædificare templum Dei in Jerusalem, et cum eis prophetæ Dei adjuvantes eos. ædificare templum Dei in Jerusalem, et cum eis prophetæ Dei adjuvantes eos.

2 Vulg. habet, Zachariæ, 1, 4: Vidi per noctem, et ecce vir ascendens super equum rufum. 2 Vulg. habet, Zachariæ, 1, 4: Vidi per noctem, et ecce vir ascendens super equum rufum. 3 Isa. LXIII, 1. 3 Isa. LXIII, 1.

Aggæus Aggæus

518 518

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

lætitiam populo affuturam, per myrteti significationem voluit designari. lætitiam populo affuturam, per myrteti significationem voluit designari. Ejus ligni Moyses in Levitico cum faceret mentionem, ait: Accipietis die Ejus ligni Moyses in Levitico cum faceret mentionem, ait: Accipietis die prima fructus ligni speciosi, ut lætitiam populi per bene olentis ligni et prima fructus ligni speciosi, ut lætitiam populi per bene olentis ligni et speciosi umbraculum demonstraret'. Sed hanc visionem quæ liberationem speciosi umbraculum demonstraret'. Sed hanc visionem quæ liberationem populi, et vindictam de adversariis affuturam demonstrat, ob hoc noctu 2 populi, et vindictam de adversariis affuturam demonstrat, ob hoc noctu 2 propheta se vidisse memoravit, quia populum Israel in prima liberatione, propheta se vidisse memoravit, quia populum Israel in prima liberatione, de terra Ægypti noctu discessisse constabat 3: cujus exempli quia præsens de terra Ægypti noctu discessisse constabat 3: cujus exempli quia præsens populus aliquam partem in se retinere videbatur, liberatio ejusdem ac reditus populus aliquam partem in se retinere videbatur, liberatio ejusdem ac reditus captivitatis de terra Chaldæorum per noctem prophetæ est revelata. captivitatis de terra Chaldæorum per noctem prophetæ est revelata.

PROLOGI DIVI HIERONYMI IN ZACHARIAM PRO- PROLOGI DIVI HIERONYMI IN ZACHARIAM PRO- PHETAM EXPLANATIO. PHETAM EXPLANATIO.

« Anno. » In prologo isto Hieronymus « Anno. » In prologo isto Hieronymus ponit ordinem istius prophetiæ, intentio- ponit ordinem istius prophetiæ, intentio- nem, et materiam, et probat hæc per au- nem, et materiam, et probat hæc per au- ctoritates Esdræ, Zachariæ, et Isaiæ. Et ctoritates Esdræ, Zachariæ, et Isaiæ. Et secundum hoc dividitur prologus, sicut secundum hoc dividitur prologus, sicut cuilibet patere potest. cuilibet patere potest.

« Anno secundo Darii, » filii Hystaspis « Anno secundo Darii, » filii Hystaspis scilicet, qui (sicut dicit Hieronymus) fuit scilicet, qui (sicut dicit Hieronymus) fuit annus quadragesimus primus a primo annus quadragesimus primus a primo Cyro, qui licentiam dedit redeundi, «re- Cyro, qui licentiam dedit redeundi, «re- gis Medorum, » qui in Media et Perside gis Medorum, » qui in Media et Perside regnavit, « Aggæum, et Zachariam pro- regnavit, « Aggæum, et Zachariam pro- phetasse, » id est, ad prophetandum phetasse, » id est, ad prophetandum inspiratos fuisse, « lectiones eorum- inspiratos fuisse, « lectiones eorum- dem declarant. » Aggæus enim sic dem declarant. » Aggæus enim sic dicit, 1, 1 In anno secundo Darii regis, dicit, 1, 1 In anno secundo Darii regis, in mense sexto. Zacharias autem sic, I, in mense sexto. Zacharias autem sic, I, 1 In mense octavo, in anno secundo 1 In mense octavo, in anno secundo Darii regis, factum est verbum Domi- Darii regis, factum est verbum Domi-

ni. ni.

Et subdit de ordine: Et subdit de ordine:

« Sed hac de causa Aggæus Zachariæ « Sed hac de causa Aggæus Zachariæ cur est Za in ordine Prophetarum, » duodecim sci- cur est Za in ordine Prophetarum, » duodecim sci- prepostius licet, « prælatus, » id est, præpositus, prepostius licet, « prælatus, » id est, præpositus,

charine charine

1 Vulg. habet, Levit. xxIII, 40: Sumetis vobis 1 Vulg. habet, Levit. xxIII, 40: Sumetis vobis die primo fructus arboris pulcherrimæ,... et læta- die primo fructus arboris pulcherrimæ,... et læta- bimini coram Domino Deo nostro. bimini coram Domino Deo nostro.

2 Zach. 1, 8 Vidi per noctem, etc. 2 Zach. 1, 8 Vidi per noctem, etc.

« videtur » ab his qui Prophetas ordina- « videtur » ab his qui Prophetas ordina- verunt, « quod eum, » scilicet Aggæum, verunt, « quod eum, » scilicet Aggæum, «< duobus mensibus, ut prædictæ * lectio- «< duobus mensibus, ut prædictæ * lectio- nes ostendunt, » in principiis scilicet, nes ostendunt, » in principiis scilicet, « in prophetia præcessisse invenitur. In « in prophetia præcessisse invenitur. In principio enim Aggæi dicitur: In mense principio enim Aggæi dicitur: In mense sexto, in una die mensis. In principio sexto, in una die mensis. In principio Zachariæ: In mense octavo, et sic duo- Zachariæ: In mense octavo, et sic duo- bus mensibus Aggæus ante Zachariam bus mensibus Aggæus ante Zachariam prophetavit. prophetavit.

Et subjungit de intentione: Et subjungit de intentione: « Ad « Ad pli, »supple, sicut Aggæus, « præce- pli, »supple, sicut Aggæus, « præce- pto Domini populum animasse, » per pto Domini populum animasse, » per exhortationem scilicet, « ut Esdras exhortationem scilicet, « ut Esdras refert, dicens » 1 Esdræ, IV, 24 et refert, dicens » 1 Esdræ, IV, 24 et v, 1 et sunt hæc verba in Esdra paucis v, 1 et sunt hæc verba in Esdra paucis immutatis, in quantum una translatio immutatis, in quantum una translatio differt ab altera 5. « In anno secundo differt ab altera 5. « In anno secundo

restaurationem etiam tem- restaurationem etiam tem-

Darii regis, » filii scilicet Hystaspis, Darii regis, » filii scilicet Hystaspis,

« «

prophetaverunt Aggæus et Zacharias, prophetaverunt Aggæus et Zacharias, filius Addo Prophetæ, » hoc est, prophe- filius Addo Prophetæ, » hoc est, prophe- ticam inspirationem acceperunt, « super ticam inspirationem acceperunt, « super Judæos qui erant in Judæa et in Jerusa- Judæos qui erant in Judæa et in Jerusa- lem. » Hoc dicit ad comparationem eorum lem. » Hoc dicit ad comparationem eorum qui adhuc erant in Babylone, et necdum qui adhuc erant in Babylone, et necdum redierant multi enim postea redierunt redierant multi enim postea redierunt cum Esdra anno septimo, sicut dicitur, cum Esdra anno septimo, sicut dicitur, I Esdræ, VII, 1 et seq.: multi cum Nehe- I Esdræ, VII, 1 et seq.: multi cum Nehe- mia anno decimo Artaxerxis, sicut dici- mia anno decimo Artaxerxis, sicut dici- tur, II Esdr. 1, 1 et seq. « In nomine Dei,» tur, II Esdr. 1, 1 et seq. « In nomine Dei,»

3 Exod. XII, 29 et 30, Sapient. xvIII, 5. 3 Exod. XII, 29 et 30, Sapient. xvIII, 5.

* Biblia Roberti Stephani habet, prædicto- * Biblia Roberti Stephani habet, prædicto-

rum... rum...

3 Vide notam 1 supra in Prologo D. Hieronymi. 3 Vide notam 1 supra in Prologo D. Hieronymi.

PROLOGI D. HIERONYMI IN ZACHARIAM EXPLANATIO. PROLOGI D. HIERONYMI IN ZACHARIAM EXPLANATIO.

supple, prophetaverunt « super Israel, » supple, prophetaverunt « super Israel, » et sunt adhuc verba Esdræ et ea quæ se- et sunt adhuc verba Esdræ et ea quæ se- quuntur. quuntur.

<< Tunc surrexerunt Zorobabel, filius << Tunc surrexerunt Zorobabel, filius Salathiel, » qui scilicet fuit loco regis, Salathiel, » qui scilicet fuit loco regis, « et Jesus, filius Josedec,» summus Sa- « et Jesus, filius Josedec,» summus Sa- cerdos scilicet, « et principes ejus, » Zo- cerdos scilicet, « et principes ejus, » Zo- robabel scilicet, « et inchoaverunt ædifi- robabel scilicet, « et inchoaverunt ædifi- care domum Dei, quæ est in Jerusa- care domum Dei, quæ est in Jerusa- lem. » Inchoaverunt dicit, quia jactis lem. » Inchoaverunt dicit, quia jactis fundamentis et constituto altari impediti fundamentis et constituto altari impediti sunt ab opere. « Quibus, » scilicet Regi, sunt ab opere. « Quibus, » scilicet Regi, et Sacerdoti, «< cum adessent Prophetæ, »> et Sacerdoti, «< cum adessent Prophetæ, »> Aggæus scilicet, et Zacharias per coope- Aggæus scilicet, et Zacharias per coope- rationem, « exhortatione sua adjuverunt rationem, « exhortatione sua adjuverunt eos, » confortando scilicet et animando eos, » confortando scilicet et animando ad opus. Hæc est ergo intentio litteralis ad opus. Hæc est ergo intentio litteralis et finalis. et finalis.

Secundo autem etiam intendit a pecca- Secundo autem etiam intendit a pecca- to revocare populum; to revocare populum;

a Nam et populum Israel, » hoc est, a Nam et populum Israel, » hoc est, generaliter Judæos, « ab imitatione pa- generaliter Judæos, « ab imitatione pa- ternorum delictorum, » hoc est, ne imi- ternorum delictorum, » hoc est, ne imi- tentur paterna delicta, « per suam com- tentur paterna delicta, « per suam com- monitionem, hic Propheta, » Zacharias monitionem, hic Propheta, » Zacharias scilicet, «< cupiens revocare, verbis lectio- scilicet, «< cupiens revocare, verbis lectio- ne comprehensis usus est. » Zachariæ, ne comprehensis usus est. » Zachariæ, 1,4 Ne sitis sicut patres vestri, ad quos 1,4 Ne sitis sicut patres vestri, ad quos clamabant Prophetæ priores. Et paucis clamabant Prophetæ priores. Et paucis interpositis subdit, y. 8 : « Vidi per no- interpositis subdit, y. 8 : « Vidi per no- ctem, et ecce vir ascendens super equum ctem, et ecce vir ascendens super equum rufum.» rufum.»

: :

Aliam translationem ponit, quam vi- Aliam translationem ponit, quam vi- sionem Hieronymus exponens, subdit: sionem Hieronymus exponens, subdit: