446 446

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Gentilium ut ad fidem converterentur. Gentilium ut ad fidem converterentur. Luc. xx11, 61 et 62: Conversus Dominus Luc. xx11, 61 et 62: Conversus Dominus respexit Petrum... Et egressus foras Pe- respexit Petrum... Et egressus foras Pe- trus flevit amare. Psal. Lxxxv, 16: Re- trus flevit amare. Psal. Lxxxv, 16: Re- spice in me, et miserere mei. « Et contriti spice in me, et miserere mei. « Et contriti sunt montes sæculi, » hoc est, a sæculo sunt montes sæculi, » hoc est, a sæculo fundati principes et reges mundi. Isaiæ, fundati principes et reges mundi. Isaiæ, XLV, 2 Ego ante te ibo, et gloriosos XLV, 2 Ego ante te ibo, et gloriosos terræ humiliabo. Isaiæ, XL, 4: Omnis terræ humiliabo. Isaiæ, XL, 4: Omnis mons et collis humiliabitur. mons et collis humiliabitur.

« Incurvati sunt colles mundi. » Colles « Incurvati sunt colles mundi. » Colles dicuntur inferiores potestates quæ in- dicuntur inferiores potestates quæ in- curvatæ reverenter subjecerunt se et Cy- curvatæ reverenter subjecerunt se et Cy- ro et Christo. Isaiæ, LX, 12: Gens et re- ro et Christo. Isaiæ, LX, 12: Gens et re- gnum, quod non servierit tibi, peribit: gnum, quod non servierit tibi, peribit: et gentes solitudine vastabuntur. « Ab et gentes solitudine vastabuntur. « Ab itineribus æternitatis ejus. » Itinera vo- itineribus æternitatis ejus. » Itinera vo- cat profectus et Cyri et Christi. Michææ, cat profectus et Cyri et Christi. Michææ, v, 2 Egressus ejus sicut ab initio, a v, 2 Egressus ejus sicut ab initio, a diebus æternitatis: omnia enim hæc ab diebus æternitatis: omnia enim hæc ab æterno præordinata sunt. æterno præordinata sunt.

Hoc autem in quibusdam ostendit, et Hoc autem in quibusdam ostendit, et in omnibus intelligit, cum subdit: in omnibus intelligit, cum subdit:

« Pro iniquitate vidi tentoria Æthio- « Pro iniquitate vidi tentoria Æthio- piæ, supple, turbata, quia resistere non piæ, supple, turbata, quia resistere non valebant qui quia nigri sunt et tenebrosi valebant qui quia nigri sunt et tenebrosi interpretantur, peccatores significant et interpretantur, peccatores significant et obstinatos qui tamen potentiæ Dei et obstinatos qui tamen potentiæ Dei et Cyri subjicientur, turbati in pœniten- Cyri subjicientur, turbati in pœniten- tiam. Psal. LXVI, 32: Æthiopia præ- tiam. Psal. LXVI, 32: Æthiopia præ- veniet manus ejus Deo. Sophon. In, 10: veniet manus ejus Deo. Sophon. In, 10: Ultra flumina Æthiopiæ, inde suppli- Ultra flumina Æthiopiæ, inde suppli- ces mei: filii dispersorum meorum defe- ces mei: filii dispersorum meorum defe- rent munus mihi. Sophon. II, 12: Sed rent munus mihi. Sophon. II, 12: Sed et vos, Æthiopes, interfecti gladio meo et vos, Æthiopes, interfecti gladio meo eritis. « Turbabuntur pelles terræ Ma- eritis. « Turbabuntur pelles terræ Ma- dian. » Pelles tentoria de pellibus signi- dian. » Pelles tentoria de pellibus signi- ficant, et tentoria exercitus. Et est sen- ficant, et tentoria exercitus. Et est sen- sus Exercitus Madianitarum resistere sus Exercitus Madianitarum resistere volentes turbabuntur, vel ad fugam, vel volentes turbabuntur, vel ad fugam, vel ad subjectionem, sicut turbati sunt co- ad subjectionem, sicut turbati sunt co- Madien. ram Gedeone. Madian autem interpreta- Madien. ram Gedeone. Madian autem interpreta- tur judicium hominis, et significat eos, tur judicium hominis, et significat eos,

qui humano judicio et sapientia sæculi qui humano judicio et sapientia sæculi judicant de divinis, qui sapientia Dei judicant de divinis, qui sapientia Dei turbabuntur. Isaiæ, 1x, 4 Jugum one- turbabuntur. Isaiæ, 1x, 4 Jugum one- ris ejus, et virgam humeri ejus, et scep- ris ejus, et virgam humeri ejus, et scep- trum exactoris ejus superasti, sicut in trum exactoris ejus superasti, sicut in die Madian. die Madian.

« Numquid in fluminibus iratus es, « Numquid in fluminibus iratus es, Domine? » Tangit hic de destructiono Domine? » Tangit hic de destructiono Babylonis dupliciter, in captura scilicet Babylonis dupliciter, in captura scilicet civitatis, et interfectione principis et mi- civitatis, et interfectione principis et mi- litum ejus, ibi, « Dedit abyssus vocem litum ejus, ibi, « Dedit abyssus vocem

suam. » suam. »

In primo duo sunt, scilicet argumen- In primo duo sunt, scilicet argumen- tum de præterito, et conclusio similis de tum de præterito, et conclusio similis de futuro, ibi, « Fluvios scindes terræ. » futuro, ibi, « Fluvios scindes terræ. »

In prima harum sunt tria: scilicet abla- In prima harum sunt tria: scilicet abla- tio falsæ opinionis, constructio veritatis, tio falsæ opinionis, constructio veritatis, et spes de futuris. et spes de futuris.

« Numquid in fluminibus? » Ista quæ- « Numquid in fluminibus? » Ista quæ- stio supponit falsam quamdam opinio- stio supponit falsam quamdam opinio- nem. Posset enim aliquis dicere, quod nem. Posset enim aliquis dicere, quod quando divisit Dominus aquas maris', quando divisit Dominus aquas maris', et quando divisit fluenta Jordanis *, fa- et quando divisit fluenta Jordanis *, fa- ctum fuisset casu vel virtute stellarum, ut ctum fuisset casu vel virtute stellarum, ut quando scilicet Dominus esset benevolus quando scilicet Dominus esset benevolus aquis, faceret eas fluere: et quando ira- aquis, faceret eas fluere: et quando ira- tus, exsiccaret eas, et non fecisset ad tus, exsiccaret eas, et non fecisset ad peccatores perdendos et sanctos liberan- peccatores perdendos et sanctos liberan- dos. Et hoc jam quidam dixerunt, sicut dos. Et hoc jam quidam dixerunt, sicut narrat Abraham Judæus in libro de Ma- narrat Abraham Judæus in libro de Ma- gnis conjunctionibus Jovis et Saturni. gnis conjunctionibus Jovis et Saturni. Quod elidens Propheta, dicit : Quod elidens Propheta, dicit :

« Numquid in fluminibus? » hoc est, « Numquid in fluminibus? » hoc est, aquis fluentibus non habentibus in se aquis fluentibus non habentibus in se virtutem standi, « iratus es, Domine,» virtutem standi, « iratus es, Domine,» ut stare faceres et dividi contra naturam ut stare faceres et dividi contra naturam fluxus, quam primo indidisti eis? Quasi fluxus, quam primo indidisti eis? Quasi dicat: Non. Visibile enim elementum dicat: Non. Visibile enim elementum est et indignationem tuam non meretur : est et indignationem tuam non meretur : sed hoc in aquis fecisti, ut tuis auferres sed hoc in aquis fecisti, ut tuis auferres impedimenta transitus, et hostes involve- impedimenta transitus, et hostes involve- res in mediis fluctibus, et deterreres viso res in mediis fluctibus, et deterreres viso tanto miraculo. « O Domine, numquid tanto miraculo. « O Domine, numquid tu iratus es in fluminibus? » hoc est, tu iratus es in fluminibus? » hoc est,

now now

Cf. Judic. v11, 21. Cf. Judic. v11, 21. 3 Exod. XIV, 21. 3 Exod. XIV, 21.

* Josue, III, 16. * Josue, III, 16.

IN CAP. III HABACUC ENARRATIO. IN CAP. III HABACUC ENARRATIO.

Jordanis fluentis, ut scilicet inferiorem Jordanis fluentis, ut scilicet inferiorem partem in mare Mortuum faceres deflue- partem in mare Mortuum faceres deflue- re, et superiorem ad instar montis stare, re, et superiorem ad instar montis stare, ex ira quam haberes ad aquas, quibus ex ira quam haberes ad aquas, quibus non cuperes tenere fluxum suum? Quasi non cuperes tenere fluxum suum? Quasi dicat Non, sed propter tuos hoc fecisti. dicat Non, sed propter tuos hoc fecisti. Isaiæ, XLIII, 2 : Cum transieris per Isaiæ, XLIII, 2 : Cum transieris per aquas, tecum ero, et flumina non operient aquas, tecum ero, et flumina non operient te. Et quod subdit : « Aut in fluminibus te. Et quod subdit : « Aut in fluminibus furor tuus? » Notat flumina Ægypti, furor tuus? » Notat flumina Ægypti, Nilum, et alia quæ in sanguinem versa Nilum, et alia quæ in sanguinem versa sunt, et ebullierunt ranas. Hoc enim sunt, et ebullierunt ranas. Hoc enim non fecit ex ira quam haberet ad aquas, non fecit ex ira quam haberet ad aquas, sed ex ira quam habuit ad eos qui aquis sed ex ira quam habuit ad eos qui aquis utebantur, et qui innocentem sanguinem utebantur, et qui innocentem sanguinem in aquis suffocaverant. Sap. xvi, 16: in aquis suffocaverant. Sap. xvi, 16: Negantes te nosse impii, per fortitudi- Negantes te nosse impii, per fortitudi- nem brachii tui flagellati sunt: novis nem brachii tui flagellati sunt: novis aquis, et grandinibus, et pluviis perse- aquis, et grandinibus, et pluviis perse- cutionem passi. cutionem passi.

Et subdit: Et subdit:

« Vel in mari, » quod vento stante « Vel in mari, » quod vento stante et urente abstulisti ', « indignatio tua, » et urente abstulisti ', « indignatio tua, » supple, est? Quasi dicat: Non. Isaiæ, LI, supple, est? Quasi dicat: Non. Isaiæ, LI, 10 Numquid non : 10 Numquid non : tu siccasti mare, tu siccasti mare, aquam abyssi vehementis: qui posui- aquam abyssi vehementis: qui posui- sti profundum maris viam, ut transirent sti profundum maris viam, ut transirent liberati? liberati?

Hoc autem probat subdens: Hoc autem probat subdens:

« Qui ascendes super equos tuos, » « Qui ascendes super equos tuos, » Angelos scilicet et homines, vectores Angelos scilicet et homines, vectores tuæ virtutis, talibus scilicet impedimen- tuæ virtutis, talibus scilicet impedimen- tis ablatis. Hieronymus inducit illud tis ablatis. Hieronymus inducit illud quod habetur, IV Reg. vi, 17: Ecce quod habetur, IV Reg. vi, 17: Ecce mons plenus equorum, et curruum igne- mons plenus equorum, et curruum igne- orum, in circuitu Elisei. Et non est orum, in circuitu Elisei. Et non est dubium quin equi illi fuerint Angeli ad dubium quin equi illi fuerint Angeli ad bella Domini præparati, vectores virtutis bella Domini præparati, vectores virtutis Dei, et ab ipso ad bella directi. Et hoc Dei, et ab ipso ad bella directi. Et hoc est quod sequitur « Et quadrigæ tuæ est quod sequitur « Et quadrigæ tuæ salvatio. » Unde, II Machab. III, 25, salvatio. » Unde, II Machab. III, 25, cum Heliodorus vellet spoliare ærarium cum Heliodorus vellet spoliare ærarium templi, apparuit quidam equus terribi- templi, apparuit quidam equus terribi- lem habens sessorem, optimis operimen- lem habens sessorem, optimis operimen- tis adornatus isque cum impetu He- tis adornatus isque cum impetu He- liodoro priores calces illisit: qui autem liodoro priores calces illisit: qui autem

1 Cf. Exod. XIV, 21. 1 Cf. Exod. XIV, 21.

447 447

ei sedebat, videbatur habere arma aurea. ei sedebat, videbatur habere arma aurea. Et non est dubium quin equus fuerit Et non est dubium quin equus fuerit Angelus, et sessor virtus divina. Simi- Angelus, et sessor virtus divina. Simi- liter, II Machab. x1, 8, cum Judas et liter, II Machab. x1, 8, cum Judas et sui prompto animo a Jerusalem ad bel- sui prompto animo a Jerusalem ad bel- landum procederent, apparuit præ- landum procederent, apparuit præ- cedens eos eques in veste candida, armis cedens eos eques in veste candida, armis aureis hastam vibrans: per quod idem aureis hastam vibrans: per quod idem significatur. Unde, postea sequitur, significatur. Unde, postea sequitur, . 10: Ibant igitur prompti, de cœlo ha- . 10: Ibant igitur prompti, de cœlo ha- bentes adjutorem. Dicuntur autem bentes adjutorem. Dicuntur autem quadrigæ, quia quatuor virtutibus ve- quadrigæ, quia quatuor virtutibus ve- cti, divina scilicet, angelica, cœlesti, et cti, divina scilicet, angelica, cœlesti, et terena: quia, sicut dicitur, Sap. xvi, 17 : terena: quia, sicut dicitur, Sap. xvi, 17 : Vindex est orbis justorum, et ideo cum Vindex est orbis justorum, et ideo cum Deo consurgunt Angeli, coelum, et terra, Dei adver- Deo consurgunt Angeli, coelum, et terra, Dei adver- et hac quadriga impugnantur impios. sus impios. et hac quadriga impugnantur impios. sus impios.

Et hoc ostendit, subdens: supple, sic Et hoc ostendit, subdens: supple, sic de coelo mittens auxilium, de coelo mittens auxilium,

« Suscitans suscitabis arcum tuum. » « Suscitans suscitabis arcum tuum. » Alia translatio : « Intendens inten- Alia translatio : « Intendens inten- des. » Intensus enim arcus fortissime des. » Intensus enim arcus fortissime ferit. Et per arcum intelliguntur omnia ferit. Et per arcum intelliguntur omnia instrumenta bellica, quæ omnia inten- instrumenta bellica, quæ omnia inten- duntur et acuuntur in hostes, quando duntur et acuuntur in hostes, quando de cœlo habetur auxilium. Isaiæ, v, de cœlo habetur auxilium. Isaiæ, v, 28 Omnes arcus ejus extenti. Job, 28 Omnes arcus ejus extenti. Job, XXIX, 20 Arcus meus in manu mea in- XXIX, 20 Arcus meus in manu mea in- staurabitur. Et dicit, « suscitans susci- staurabitur. Et dicit, « suscitans susci- tabit, » notans quod hæc adjutoria con- tabit, » notans quod hæc adjutoria con- tinuo Deus suis ministrat. Epist. Judæ, tinuo Deus suis ministrat. Epist. Judæ,

. 14 et 15: Ecce venit Dominus in . 14 et 15: Ecce venit Dominus in sanctis millibus suis facere judicium sanctis millibus suis facere judicium contra omnes, et arguere omnes impios contra omnes, et arguere omnes impios de omnibus operibus impietatis eorum. de omnibus operibus impietatis eorum. «< Juramenta tribubus, » supple, sic sus- «< Juramenta tribubus, » supple, sic sus- citabis, « quæ locutus es, » patribus scili- citabis, « quæ locutus es, » patribus scili- cet. Per alia enim adjutoria implevit cet. Per alia enim adjutoria implevit quod juravit ut scilicet destructis im- quod juravit ut scilicet destructis im- piis, Sanctis terram eorum sorte distri- piis, Sanctis terram eorum sorte distri- bueret. Exod. xxx11, 13 Recordare bueret. Exod. xxx11, 13 Recordare Abraham, Isaac, et Israel, servorum tuo- Abraham, Isaac, et Israel, servorum tuo- rum, quibus jurasti per semetipsum, di- rum, quibus jurasti per semetipsum, di- cens Multiplicabo semen vestrum sicut cens Multiplicabo semen vestrum sicut stellas cæli, et universam terram hanc, stellas cæli, et universam terram hanc,

Quadriga Quadriga

448 448

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

de qua locutus sum, dabo semini vestro, de qua locutus sum, dabo semini vestro, et possidebitis eam semper. Hæc expo- et possidebitis eam semper. Hæc expo- sitio litteralis est. sitio litteralis est.

Mystice autem, flumina quibus ira- Mystice autem, flumina quibus ira- scitur Dominus, sunt flumina concu- scitur Dominus, sunt flumina concu- piscentiarum et vanitatum. Mare autem piscentiarum et vanitatum. Mare autem cui irascitur, insania mundi est. Nahum, cui irascitur, insania mundi est. Nahum, I, 4 Increpans mare, et exsiccans illud, I, 4 Increpans mare, et exsiccans illud, et omnia flumina ad desertum deducens. et omnia flumina ad desertum deducens. Flumina quibus non irascitur, flumina Flumina quibus non irascitur, flumina sunt gratiarum et doctrinarum. Joan. sunt gratiarum et doctrinarum. Joan. VII, 38 Flumina de ventre ejus fluent VII, 38 Flumina de ventre ejus fluent aquæ viva. De insania mundi, Isaiæ, aquæ viva. De insania mundi, Isaiæ, LVII, 20 Impii quasi mare fervens, LVII, 20 Impii quasi mare fervens, quod quiescere non potest. Mare cui quod quiescere non potest. Mare cui non irascitur, amaritudo pœnitentiæ est. non irascitur, amaritudo pœnitentiæ est. Psal. LXXVII, 23: Ex Basan convertam, Psal. LXXVII, 23: Ex Basan convertam, convertam in profundum maris. Arcus convertam in profundum maris. Arcus Scriptura est in manu Prædicatorum. Scriptura est in manu Prædicatorum. Genes. ix, 13 Arcum meum ponam in Genes. ix, 13 Arcum meum ponam in nubibus, et erit signum fœderis inter me, nubibus, et erit signum fœderis inter me, et inter terram. Nubes enim, Prædica- et inter terram. Nubes enim, Prædica- tores et Doctores sunt. Intenditur, arcus, tores et Doctores sunt. Intenditur, arcus, quando auctoritates acutæ ad corda quando auctoritates acutæ ad corda compungenda emittuntur. Psal. cxxvi, compungenda emittuntur. Psal. cxxvi, 4 Sicut sagittæ in manu potentis. 4 Sicut sagittæ in manu potentis. Isaiæ, XLIX, 2: Posuit me sicut sagit- Isaiæ, XLIX, 2: Posuit me sicut sagit- tam electam in pharetra sua abscon- tam electam in pharetra sua abscon- dit me. Equi vero ministeria sunt An- dit me. Equi vero ministeria sunt An- gelorum cum Prædicatoribus missa. gelorum cum Prædicatoribus missa. Quadrigæ vero quatuor expositiones Quadrigæ vero quatuor expositiones Scripturarum. Ezech. 1, 15: Apparuit Scripturarum. Ezech. 1, 15: Apparuit rota una super terram juxta animalia, rota una super terram juxta animalia, habens quatuor facies. habens quatuor facies.

Resumatur ergo littera. Quia post Resumatur ergo littera. Quia post argumentum quod præmisit de præte- argumentum quod præmisit de præte- rito, similia fore arguit in futuro, di- rito, similia fore arguit in futuro, di-

cens : cens :

« Fluvios scindes terræ, » hoc est, ex « Fluvios scindes terræ, » hoc est, ex quo hoc in aquis fecisti in præterito pro- quo hoc in aquis fecisti in præterito pro- pter tuos, etiam in futuro fluvios terræ pter tuos, etiam in futuro fluvios terræ Babylonis, quibus munitur civitas, Babylonis, quibus munitur civitas, « scindes, » hoc est, divides, ne scili- « scindes, » hoc est, divides, ne scili- cet timore profunditatis viam impediant cet timore profunditatis viam impediant transeuntibus. Isaiæ, x1, 15: Levabit transeuntibus. Isaiæ, x1, 15: Levabit manum suam super flumen in fortitu- manum suam super flumen in fortitu- dine spiritus sui: et percutiet eum in dine spiritus sui: et percutiet eum in septem rivis, ita ut transeant per eum septem rivis, ita ut transeant per eum

calceati. Et erit via residuo populo calceati. Et erit via residuo populo

meo. meo.

« Viderunt te, » suppie, o Deus, hoc « Viderunt te, » suppie, o Deus, hoc est, potentiam tuam, « et doluerunt est, potentiam tuam, « et doluerunt montes. » Vera littera est: « Et tre- montes. » Vera littera est: « Et tre- muerunt. » Et tangit hoc quod habe- muerunt. » Et tangit hoc quod habe- tur, Numer. xx1, 14 et 15, quod scilicet tur, Numer. xx1, 14 et 15, quod scilicet scopuli et montes Arnon et Moabita- scopuli et montes Arnon et Moabita- rum motu tremoris exsultaverunt in oc- rum motu tremoris exsultaverunt in oc- cursum filiorum Israel, et inclinatione cursum filiorum Israel, et inclinatione sua viam transeuntibus dederunt. Unde, sua viam transeuntibus dederunt. Unde, ibidem dicitur, . 14 et 15: Sicut fe- ibidem dicitur, . 14 et 15: Sicut fe- cit in mari Rubro, sic faciet in torrenti- cit in mari Rubro, sic faciet in torrenti- bus Arnon. Scopuli torrentium incli- bus Arnon. Scopuli torrentium incli- nati sunt, ut requiescerent in Ar, nati sunt, ut requiescerent in Ar, supple, filii Israel, et recumberent in supple, filii Israel, et recumberent in finibus Moabitarum. Et hoc est quod finibus Moabitarum. Et hoc est quod sequitur: « Gurges aquarum transiit, » sequitur: « Gurges aquarum transiit, » hoc est, cessavit ante filios Israel. Psal. hoc est, cessavit ante filios Israel. Psal. CXIII, 5 Quid est tibi mare, quod fu- CXIII, 5 Quid est tibi mare, quod fu- gisti ? et tu, Jordanis, quia conversus gisti ? et tu, Jordanis, quia conversus es retrorsum ? Isaiæ, LI, 10: Tu sic- es retrorsum ? Isaiæ, LI, 10: Tu sic- casti mare, aquam abyssi vehementis. casti mare, aquam abyssi vehementis.

» in » in

« Dedit abyssus vocem suam, « Dedit abyssus vocem suam, præterito scilicet. Abyssus dicitur dare præterito scilicet. Abyssus dicitur dare vocem per effectum, non ita ut loqua- vocem per effectum, non ita ut loqua- tur. Et hoc, Numer. XVI, 32 et 33, in- tur. Et hoc, Numer. XVI, 32 et 33, in- nuitur, ubi terra se aperuit, et Dathan nuitur, ubi terra se aperuit, et Dathan et Abiron vivos degluttivit, et in abys- et Abiron vivos degluttivit, et in abys- sum traxit. Iterum dedit vocem suam, sum traxit. Iterum dedit vocem suam, Exod. xv, 5, ubi dicitur: Abyssi ope- Exod. xv, 5, ubi dicitur: Abyssi ope- ruerunt eos, descenderunt in profun- ruerunt eos, descenderunt in profun- dum quasi lapis, quando scilicet Ægy- dum quasi lapis, quando scilicet Ægy- ptii in abysum descenderunt. « Altitu- ptii in abysum descenderunt. « Altitu- do manus suas levavit. » Altitudinem do manus suas levavit. » Altitudinem ponit pro montibus, qui tunc in hoc ponit pro montibus, qui tunc in hoc dicuntur manus levasse, quando trepi- dicuntur manus levasse, quando trepi- daverunt, sicut dicitur, Numer. XXI, daverunt, sicut dicitur, Numer. XXI, 14 et 15. Psal. xc, 4 et 5: Mirabilis 14 et 15. Psal. xc, 4 et 5: Mirabilis in altis Dominus. Testimonia tua cre- in altis Dominus. Testimonia tua cre- dibilia facta sunt nimis. Utrumque ho- dibilia facta sunt nimis. Utrumque ho- rum dicitur, Isa. vi, 11: Pete tibi rum dicitur, Isa. vi, 11: Pete tibi signum a Domino Deo tuo, in pro- signum a Domino Deo tuo, in pro- fundum inferni, sive in excelsum su- fundum inferni, sive in excelsum su- pra. pra.

IN CAP. III HABACUC ENARRATIO. IN CAP. III HABACUC ENARRATIO.

Et ad hoc subjungit alia argumen- Et ad hoc subjungit alia argumen- ta quæ majora sunt : ta quæ majora sunt :

« Sol et luna steterunt in habitacu- « Sol et luna steterunt in habitacu- lo suo, » hoc est, in locis suis. Josue, x, lo suo, » hoc est, in locis suis. Josue, x, 12 et 13 Sol, contra Gabaon ne mo- 12 et 13 Sol, contra Gabaon ne mo- vearis, et luna contra vallem Aialon. vearis, et luna contra vallem Aialon. Steteruntque sol et luna, donec ulcisce- Steteruntque sol et luna, donec ulcisce- retur se gens de inimicis suis. Ex omnibus retur se gens de inimicis suis. Ex omnibus illis argumentis preteritis infert, quod ita illis argumentis preteritis infert, quod ita facient in futuro contra Babylonios. facient in futuro contra Babylonios. Et suppletur, ergo « In luce sagittarum Et suppletur, ergo « In luce sagittarum tuarum, » hoc est, apertis sagittis tuis tuarum, » hoc est, apertis sagittis tuis quibus excæcabis eos, «ibunt, » sup- quibus excæcabis eos, «ibunt, » sup- ple, Cyrus et Darius, hoc est, proficient ple, Cyrus et Darius, hoc est, proficient « in splendore fulgurantis hastæ tuæ. » « in splendore fulgurantis hastæ tuæ. » Hastam vocat fulgura percutientia et Hastam vocat fulgura percutientia et proforantia desuper. Psal. CXLIII, 6: proforantia desuper. Psal. CXLIII, 6: Fulgura coruscationem, et dissipabis Fulgura coruscationem, et dissipabis eos: emitte sagittas tuas, et conturba- eos: emitte sagittas tuas, et conturba- bis eos. Job, xxxvII, 29 et 30: Si vo- bis eos. Job, xxxvII, 29 et 30: Si vo- luerit extendere nubes quasi tentorium luerit extendere nubes quasi tentorium suum, et fulgurare lumine suo desuper, suum, et fulgurare lumine suo desuper, cardines quoque maris operiet, hoc est, cardines quoque maris operiet, hoc est, totum mundum subjiciet. Sapient. v, totum mundum subjiciet. Sapient. v, 22: Ibunt directe emissiones fulgurum, 22: Ibunt directe emissiones fulgurum, et tamquam a bene curvato arcu nubium et tamquam a bene curvato arcu nubium exterminabuntur, et ad certum locum exterminabuntur, et ad certum locum insilient. Et est ac si dicat: Si volueris insilient. Et est ac si dicat: Si volueris fulgurare contra Babylonios, sicut in fulgurare contra Babylonios, sicut in præterito fecisti cum Moyse et Josue, præterito fecisti cum Moyse et Josue, tunc proficientes ibunt Cyrus et Darius, tunc proficientes ibunt Cyrus et Darius, et sic, supple et sic, supple

« In fremitu conculcabis terram, » « In fremitu conculcabis terram, » hoc est, regnum Babyloniorum, et ipsos hoc est, regnum Babyloniorum, et ipsos Babylonios conteres. Proverb. xx, 2: Babylonios conteres. Proverb. xx, 2: Sicut rugitus leonis, ita et terror regis, Sicut rugitus leonis, ita et terror regis, hoc est, Dei, qui rex summus est. Je- hoc est, Dei, qui rex summus est. Je- rem. VIII, 16: A Dan auditus est fre- rem. VIII, 16: A Dan auditus est fre- mitus equorum ejus: a voce hinnituum mitus equorum ejus: a voce hinnituum pugnatorum ejus commota est omnis pugnatorum ejus commota est omnis terra terra

et venerunt, et devoraveruut ter- et venerunt, et devoraveruut ter- ram, et plenitudinem ejus, urbem et ram, et plenitudinem ejus, urbem et habitatores ejus. Sic ergo arguit ex præ- habitatores ejus. Sic ergo arguit ex præ- terito quid faciet de futuro: « In furore terito quid faciet de futuro: « In furore obstupefacies Gentes. » obstupefacies Gentes. »

449 449

Iterum revertitur ad præterita, ut si- Iterum revertitur ad præterita, ut si- milia concludat in futuro facienda. milia concludat in futuro facienda.

« Egressus es in salutem populi « Egressus es in salutem populi tui. » Deus dicitur egredi, quando virtu- tui. » Deus dicitur egredi, quando virtu- tem suam manifestat: tunc enim in ex- tem suam manifestat: tunc enim in ex- terioribus apparet. Zachar. xiv, 3: Egre- terioribus apparet. Zachar. xiv, 3: Egre- dietur Dominus, et præliabitur contra dietur Dominus, et præliabitur contra gentes illas, sicut præliatus est in die gentes illas, sicut præliatus est in die certaminis. Et vocat egressum plagas et certaminis. Et vocat egressum plagas et virtutes quas ostendit in Ægypto pro- virtutes quas ostendit in Ægypto pro- pter populi salutem : « In salutem cum pter populi salutem : « In salutem cum Christo tuo. » Christum vocat sive Chri- Christo tuo. » Christum vocat sive Chri- stos, Moysen et Aaron, quos ad hoc stos, Moysen et Aaron, quos ad hoc unxit ut duces essent populi. Psal. civ, unxit ut duces essent populi. Psal. civ, 15 Nolite tangere christos meos: et in 15 Nolite tangere christos meos: et in Prophetis meis nolite molignari. Item, Prophetis meis nolite molignari. Item, Psal. LIX, 12: Non egredieris, Deus, Psal. LIX, 12: Non egredieris, Deus, in virtutibus nostris, hoc est, nonne? in virtutibus nostris, hoc est, nonne? In salutem autem dicit, quia per hos In salutem autem dicit, quia per hos suos salvavit. suos salvavit.

Egrediens autem quid fecerit, sub- Egrediens autem quid fecerit, sub-

dit: dit:

» »

« Percussisti caput de domo impii. « Percussisti caput de domo impii. Caput vocat primogenita Ægypti : do- Caput vocat primogenita Ægypti : do- mum impii, domos Ægypti Pharao- mum impii, domos Ægypti Pharao- ni impio subjectas. Exod. XII, 30: Ne- ni impio subjectas. Exod. XII, 30: Ne- que enim erat domus in qua non jaceret que enim erat domus in qua non jaceret mortuus. Et ab hac plaga populus Dei mortuus. Et ab hac plaga populus Dei liberatus est. Et subdit adhuc quid egre- liberatus est. Et subdit adhuc quid egre- diens fecit: «Denudasti fundamentum diens fecit: «Denudasti fundamentum ejus usque ad collum. » Fundamentum ejus usque ad collum. » Fundamentum vocat totum exercitum Pharaonis in ma- vocat totum exercitum Pharaonis in ma- ri Rubro deletum. In illo enim fundavit ri Rubro deletum. In illo enim fundavit totam spem suam Pharao. Usque ad totam spem suam Pharao. Usque ad collum autem dicit, quia a minore usque collum autem dicit, quia a minore usque ad maximum omnes deleti sunt, et ter- ad maximum omnes deleti sunt, et ter- ra denudata est ab eis, sicut dicitur, ra denudata est ab eis, sicut dicitur, Exod. xiv, 28. Exod. xiv, 28.

Quod autem totum a Domino factum Quod autem totum a Domino factum sit, subdit. Et suppletur, quia sit, subdit. Et suppletur, quia

« Maledixisti sceptris ejus. » Sceptra « Maledixisti sceptris ejus. » Sceptra vocat cohortes principum qui cum Pha- vocat cohortes principum qui cum Pha- raone egrediebantur: quia omnes deleti raone egrediebantur: quia omnes deleti sunt. Isaiæ, xxvI, 21: Ecce enim Domi- sunt. Isaiæ, xxvI, 21: Ecce enim Domi- nus egredietur de loco suo, ut visitet ini- nus egredietur de loco suo, ut visitet ini- quitatem habitatoris terræ contra eum. quitatem habitatoris terræ contra eum.

29 29

13 13

14 14

XIX XIX

15 15

450 450

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

« Capiti bellatorum ejus, » supple, ma- « Capiti bellatorum ejus, » supple, ma- ledixisti, hoc est, Pharaoni. Exod. xv, ledixisti, hoc est, Pharaoni. Exod. xv, 19 Ingressus est enim eques Pha- 19 Ingressus est enim eques Pha- rao cum curribus et equitibus ejus in rao cum curribus et equitibus ejus in mare et reduxit super eos Dominus mare et reduxit super eos Dominus aquas maris. .« Venientibus, » scilicet, aquas maris. .« Venientibus, » scilicet, sceptris et capite, « ut turbo, » hoc est, sceptris et capite, « ut turbo, » hoc est, in impetu iræ et furoris. Isaiæ, xxv, 4: in impetu iræ et furoris. Isaiæ, xxv, 4: Spiritus robustorum quasi turbo impel- Spiritus robustorum quasi turbo impel- lens parietem. « Ad dispergendum me, » lens parietem. « Ad dispergendum me, » hoc est, ad interficiendum. Exod. xv, hoc est, ad interficiendum. Exod. xv, 9: Dixit inimicus: Persequar et com- 9: Dixit inimicus: Persequar et com- prehendam, dividam spolia, implebitur prehendam, dividam spolia, implebitur anima mea evaginabo gladium meum, anima mea evaginabo gladium meum, interficiet eos manus mea. interficiet eos manus mea.

« «

Quid autem eos ad hoc incitaverit sub- Quid autem eos ad hoc incitaverit sub- dit et suppletur, quia Exsultatio dit et suppletur, quia Exsultatio eorum, » Ægyptiorum scilicet fuit. eorum, » Ægyptiorum scilicet fuit. Proverb. II, 14: Lætantur cum malefece- Proverb. II, 14: Lætantur cum malefece- rint, et exsultant in rebus pessimis. « Sic- rint, et exsultant in rebus pessimis. « Sic- ut ejus, qui devorat pauperem, » hoc ut ejus, qui devorat pauperem, » hoc est, devorare intendit, « in abscondito, » est, devorare intendit, « in abscondito, » hoc est, in dolo. Psal. x secundum hoc est, in dolo. Psal. x secundum Hebræos, 9: Insidiatur ut rapiat pau- Hebræos, 9: Insidiatur ut rapiat pau- perem rapere pauperem dum attra- perem rapere pauperem dum attra- hit eum. hit eum.

demergat tempestas aquæ, neque absor- demergat tempestas aquæ, neque absor- beat me profundum, neque urgeat su- beat me profundum, neque urgeat su- per me puteus os suum. Hæc omnia per me puteus os suum. Hæc omnia narrat de præterito, ut similia arguat narrat de præterito, ut similia arguat facienda in futuro. Et hæc omnia sub facienda in futuro. Et hæc omnia sub eisdem auctoritatibus non est difficile eisdem auctoritatibus non est difficile exponere de Christo, vel adaptare de exponere de Christo, vel adaptare de Christo per Apostolos procedente ad dar- Christo per Apostolos procedente ad dar- monum subversionem, et mundi libera- monum subversionem, et mundi libera- tionem. Et hæc expositio est in Glos- tionem. Et hæc expositio est in Glos- sis. sis.

« Audivi » supple, hæc quæ dicta « Audivi » supple, hæc quæ dicta sunt a Patribus. Psal. LXXVII, 3 : sunt a Patribus. Psal. LXXVII, 3 : Quanta audivimus et cognovimus ca: Quanta audivimus et cognovimus ca: et patres nostri narraverunt nobis. « Et et patres nostri narraverunt nobis. « Et conturbatus est venter meus, » hoc est, conturbatus est venter meus, » hoc est, omnia interiora mea in tot scilicet pas- omnia interiora mea in tot scilicet pas- sionibus Sanctorum. II ad Thimoth. sionibus Sanctorum. II ad Thimoth. III, 12 Omnes, qui pie volunt vivere in III, 12 Omnes, qui pie volunt vivere in Christo Jesu, persecutionem patientur. Christo Jesu, persecutionem patientur. Isa. xxi, 3 Corrui cum audirem, con- Isa. xxi, 3 Corrui cum audirem, con- turbatus sum cum viderem. Ventrem turbatus sum cum viderem. Ventrem autem dicit, quia in ipso omnia inte- autem dicit, quia in ipso omnia inte- riora continentur: totum enim conca- riora continentur: totum enim conca- vum corporis dicitur hic venter. Et vult vum corporis dicitur hic venter. Et vult dicere, quod interiora vitalia consonan- dicere, quod interiora vitalia consonan- ter in hoc conturbata sunt. Isaiæ, xvi, ter in hoc conturbata sunt. Isaiæ, xvi,

Sic autem, supple, destruens impios, 11 Sic autem, supple, destruens impios, 11 liberasti tuos. liberasti tuos.

« Viam fecisti in mari, » divisiones « Viam fecisti in mari, » divisiones scilicet maris. Psal. cxxxv, 13: Qui scilicet maris. Psal. cxxxv, 13: Qui divisit mare Rubrum in divisiones. divisit mare Rubrum in divisiones. « Equis tuis, » vectoribus scilicet tuis, « Equis tuis, » vectoribus scilicet tuis, hominibus et angelis qui te vehunt. hominibus et angelis qui te vehunt. Isaiæ, LXII, 12 et 13: Qui scidit aquas Isaiæ, LXII, 12 et 13: Qui scidit aquas ante eos, ut faceret sibi nomen sempi- ante eos, ut faceret sibi nomen sempi- ternum qui eduxit eos per abyssos, ternum qui eduxit eos per abyssos, quasi equum in deserto non impingen- quasi equum in deserto non impingen- tem. In luto aquarum multarum, » tem. In luto aquarum multarum, » quod scilicet in fundo maris fuit, ita sci- quod scilicet in fundo maris fuit, ita sci- licet quod nec profunditate abyssi, nec licet quod nec profunditate abyssi, nec tenacitate luti teneri poterant virtute Do- tenacitate luti teneri poterant virtute Do- mini pro eis faciente. Psal. cxvi, 16 et mini pro eis faciente. Psal. cxvi, 16 et 17 Dextera Domini fecit virtutem, 17 Dextera Domini fecit virtutem, dextera Domini exaltavit me: dextera dextera Domini exaltavit me: dextera Domini fecit virtutem. Non moriar, sed Domini fecit virtutem. Non moriar, sed vivam. Item, Psal. LXVI, 16: Non me vivam. Item, Psal. LXVI, 16: Non me

Venter meus ad Moab quasi citha- Venter meus ad Moab quasi citha- ra sonabit. Jeremiæ, xxxi, 20: Contur- ra sonabit. Jeremiæ, xxxi, 20: Contur- bata sunt viscera mea super eum: mi- bata sunt viscera mea super eum: mi- serans miserebor ejus. « A voce, » sup- serans miserebor ejus. « A voce, » sup- ple, auditus talis, « contremuerunt labia ple, auditus talis, « contremuerunt labia mea. » Quasi dicat: Quia scio quod filii mea. » Quasi dicat: Quia scio quod filii similia sustinebunt. Eccli. 11, 1 et 2: Fili, similia sustinebunt. Eccli. 11, 1 et 2: Fili, accedens ad servitutem Dei, sta in ju- accedens ad servitutem Dei, sta in ju- stitia et timore, et præpara animam stitia et timore, et præpara animam tnam ad tentationem. Deprime cor tuum, tnam ad tentationem. Deprime cor tuum, et sustine. Quod autem dicit: « Contre- et sustine. Quod autem dicit: « Contre- muerunt labia, » naturale est, ut di- muerunt labia, » naturale est, ut di- cit Galenus. Turbatis enim visceribus, cit Galenus. Turbatis enim visceribus, tremit inferius labium propter collimi- tremit inferius labium propter collimi- tationem ad viscera. Et innuit, quod tationem ad viscera. Et innuit, quod tremula voce pronuntiet quæ scit futura, tremula voce pronuntiet quæ scit futura, propter populi compassionem. propter populi compassionem.

Ex his tamen quia consolatio sequi- Ex his tamen quia consolatio sequi- tur, cum Sanctis eligit affligi, ut cum tur, cum Sanctis eligit affligi, ut cum

IN CAP. III HABACUC ENARRATIO. IN CAP. III HABACUC ENARRATIO.

Sanctis consoletur. Et ideo tria dicit: Sanctis consoletur. Et ideo tria dicit: electionem scilicet tribulationis, descri- electionem scilicet tribulationis, descri- ptionem ejusdem, et consolatoriam li- ptionem ejusdem, et consolatoriam li-

berationem. berationem.

« Ingrediatur putredo in ossibus « Ingrediatur putredo in ossibus meis. » Glossa, Libenter patiar quod meis. » Glossa, Libenter patiar quod passus est Job, qui dicit, xxx, 17 et passus est Job, qui dicit, xxx, 17 et 18 Nocte os meum perforatur dolori- 18 Nocte os meum perforatur dolori- bus et qui me comedunt, non dor- bus et qui me comedunt, non dor- miunt. In multitudine eorum consu- miunt. In multitudine eorum consu- mitur vestimentum meum. Et hoc est mitur vestimentum meum. Et hoc est quod sequitur : : quod sequitur : : « Et subter me scateat. » « Et subter me scateat. » Hieronymus : « Non solum in carne, Hieronymus : « Non solum in carne, «sed in medullis ossium et stratus, «sed in medullis ossium et stratus, « putredine corporis et vermibus sca- « putredine corporis et vermibus sca- « teat: ut cum pro peccatis sustinuero « teat: ut cum pro peccatis sustinuero « angustias omnes captivitatis, requie- « angustias omnes captivitatis, requie- « scam cum Abraham, Isaac, et Jacob. » « scam cum Abraham, Isaac, et Jacob. » Job, x, 14 Putredini dixi: Pater meus Job, x, 14 Putredini dixi: Pater meus es, mater mea, et soror mea, vermibus. es, mater mea, et soror mea, vermibus. Intendit autem, quod squalore carceris Intendit autem, quod squalore carceris ossa catenis et medullæ læduntur, et ossa catenis et medullæ læduntur, et stratus et vestes vermibus scatent et pu- stratus et vestes vermibus scatent et pu- tredine. tredine.

Sed quia nullus eligit poenam pro- Sed quia nullus eligit poenam pro- pter poenam, sed poenam propter con- pter poenam, sed poenam propter con- solationem, ideo sequitur : solationem, ideo sequitur :

« Ut, » supple, purgatus tribulatione, « Ut, » supple, purgatus tribulatione, « requiescam in die tribulationis,» sup- « requiescam in die tribulationis,» sup- ple, finitæ. Tobiæ, 11, 21: Hoc autem ple, finitæ. Tobiæ, 11, 21: Hoc autem pro certo habet omnis qui te colit, quia pro certo habet omnis qui te colit, quia vita ejus, si in probatione fuerit, coro- vita ejus, si in probatione fuerit, coro- nabitur: si autem in tribulatione fuerit, nabitur: si autem in tribulatione fuerit, liberabitur et si in corruptione fuerit, liberabitur et si in corruptione fuerit, ad misericordiam tuam venire licebit. ad misericordiam tuam venire licebit.

« «

Ut, Ut,

» »

supple, sic « ascendam » per gra- supple, sic « ascendam » per gra- dus virtutum « ad populum accinctum dus virtutum « ad populum accinctum nostrum, » hoc est, ad populum Sancto- nostrum, » hoc est, ad populum Sancto- rum, accinctum fide et patientia ad om- rum, accinctum fide et patientia ad om- nes afflictiones evincendas, ut scilicet nes afflictiones evincendas, ut scilicet consors et similis sim Sanctorum. Jacob. consors et similis sim Sanctorum. Jacob. v, 11 Ecce beatificamus eos qui susti- v, 11 Ecce beatificamus eos qui susti- nuerunt. Ad Roman. vшI, 17 et 18: Si nuerunt. Ad Roman. vшI, 17 et 18: Si tamen compatimur, ut et conglorifice- tamen compatimur, ut et conglorifice- mur. Existimo enim quod non sint con- mur. Existimo enim quod non sint con- digna passiones hujus temporis ad fu- digna passiones hujus temporis ad fu-

1 Cf. Psal. XLIV, 8. 1 Cf. Psal. XLIV, 8.

451 451

turam gloriam, quæ revelabitur in no- turam gloriam, quæ revelabitur in no- bis. Ad Hebr. x, 33: In altero quidem, bis. Ad Hebr. x, 33: In altero quidem, opprobriis et tribulationibus spectacu- opprobriis et tribulationibus spectacu- lum facti, in altero autem, socii taliter lum facti, in altero autem, socii taliter conversantium effecti. Ad Hebr. XII, 23: conversantium effecti. Ad Hebr. XII, 23: Accessistis ad Ecclesiam primitivorum, Accessistis ad Ecclesiam primitivorum, qui conscripti sunt in cælis. qui conscripti sunt in cælis.

Et subdit de tribulationis descriptione: Et subdit de tribulationis descriptione: « Ficus enim non florebit. » Per « Ficus enim non florebit. » Per ficum omnis dulcedo quæ in populo fuit ficum omnis dulcedo quæ in populo fuit intelligitur, quæ per tortores et tyrannos intelligitur, quæ per tortores et tyrannos ablata est. Joel, 1, 7: Ficum meam de- ablata est. Joel, 1, 7: Ficum meam de- corticavit nudans spoliavit eam, et pro- corticavit nudans spoliavit eam, et pro- jecit. Apocal. VI, 13: Stellæ de cælo jecit. Apocal. VI, 13: Stellæ de cælo ceciderunt super terram, sicut ficus emit- ceciderunt super terram, sicut ficus emit- tit grossos suos cum a vento magno mo- tit grossos suos cum a vento magno mo- vetur. « Et non erit germen in vineis. » vetur. « Et non erit germen in vineis. » Per germen vinearum significatur om- Per germen vinearum significatur om- nis materia gaudii, quæ universaliter nis materia gaudii, quæ universaliter ablata est per tyrannos. Vinum enim (ut ablata est per tyrannos. Vinum enim (ut dicit Psal. CIII, 15) lætificat cor hominis. dicit Psal. CIII, 15) lætificat cor hominis. Judicum, 1x, 13: Numquid possum de- Judicum, 1x, 13: Numquid possum de- serere vinum meum quod lætificat Deum serere vinum meum quod lætificat Deum et homines? Joel, 1, 12: Confusum est et homines? Joel, 1, 12: Confusum est gaudium a filiis hominum. gaudium a filiis hominum.

« Mentietur opus oliva. » Per oli- « Mentietur opus oliva. » Per oli- vam significatur omne quod ungit, lu- vam significatur omne quod ungit, lu- cet, et pascit, cibum condiendo: quod cet, et pascit, cibum condiendo: quod tunc mentitur, quando laboribus et ex- tunc mentitur, quando laboribus et ex- pensis usque ad fructus collectionem de- pensis usque ad fructus collectionem de- ducitur, et fructus aufertur quem promi- ducitur, et fructus aufertur quem promi- serat. Deuter. XXVIII, 40: Olivas habebis serat. Deuter. XXVIII, 40: Olivas habebis in omnibus terminis tuis, et non ungeris in omnibus terminis tuis, et non ungeris oleo: quia defluent, et peribunt. Propter oleo: quia defluent, et peribunt. Propter hoc paucos in Ecclesia videmus unctos hoc paucos in Ecclesia videmus unctos oleo compunctionis ad sanitatem. Marc. oleo compunctionis ad sanitatem. Marc. VI, 13 Ungebant oleo multos ægros, et VI, 13 Ungebant oleo multos ægros, et sanabant. Pauciores unctos oleo exsul- sanabant. Pauciores unctos oleo exsul- tationis ad contemplationem. Ad Hebr. tationis ad contemplationem. Ad Hebr. 1, 9 Unxit te Deus, Deus tuus, oleo ex- 1, 9 Unxit te Deus, Deus tuus, oleo ex- sultationis præ participibus tuis '. Pau- sultationis præ participibus tuis '. Pau- cissimos unctos charismate sanctitatis ad cissimos unctos charismate sanctitatis ad vitæ perfectionem. Psal. LXXXVIII, 21, vitæ perfectionem. Psal. LXXXVIII, 21, 23: Oleo sancto meo unxi eum... Nihil 23: Oleo sancto meo unxi eum... Nihil

: :

17 17

452 452

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

proficiet inimicus in eo. « Et arva non proficiet inimicus in eo. « Et arva non afferent cibum. » Ac si dicat: Non tan- afferent cibum. » Ac si dicat: Non tan- tum quæ dulcedinis et gaudii et exsulta- tum quæ dulcedinis et gaudii et exsulta- tionis sunt, ablata sunt: sed etiam quæ tionis sunt, ablata sunt: sed etiam quæ necessitatis. Arva vero significant cul- necessitatis. Arva vero significant cul- tum humani cordis ad fruges justitiæ tum humani cordis ad fruges justitiæ proferendas. Joel, 1, 11 Periit messis proferendas. Joel, 1, 11 Periit messis agri. Deuteron. xxviii, 38: Sementem agri. Deuteron. xxviii, 38: Sementem multam jacies in terram, et modicum multam jacies in terram, et modicum congregabis quia locustæ devorabunt congregabis quia locustæ devorabunt omnia. Isaiæ, xvII, 11 Ablata est mes- omnia. Isaiæ, xvII, 11 Ablata est mes- sis in die hæreditatis, et dolebit gravi- sis in die hæreditatis, et dolebit gravi-

ter. ter.

« Abscindetur de ovili pecus, » hoc « Abscindetur de ovili pecus, » hoc est, oves, quod pecus lanam in vestem, est, oves, quod pecus lanam in vestem, lac in cibum, carnem in delicias, corium lac in cibum, carnem in delicias, corium in calceamentum consuevit ministrare: in calceamentum consuevit ministrare: et significat congregationes mansueto- et significat congregationes mansueto- rum et virtuosorum, quæ ab Ecclesia per- rum et virtuosorum, quæ ab Ecclesia per- ierunt. Job, 1, 16: Ignis Dei cecidit de ierunt. Job, 1, 16: Ignis Dei cecidit de colo, et tactas oves puerosque consump- colo, et tactas oves puerosque consump- sit. Ignis Dei, ignis deorum nostrorum sit. Ignis Dei, ignis deorum nostrorum est, hoc est, concupiscentia Prælatorum, est, hoc est, concupiscentia Prælatorum, de sublimi dignitatis eorum descendens de sublimi dignitatis eorum descendens per exemplum, et quidquid religionis est per exemplum, et quidquid religionis est in Ecclesia, totum consumens. « Et non in Ecclesia, totum consumens. « Et non erit armentum in præsepibus. » Armen- erit armentum in præsepibus. » Armen- tum majus animal est, ut vaccæ et boves tum majus animal est, ut vaccæ et boves et asini et hujusmodi, quæ significant et asini et hujusmodi, quæ significant Prædicatores et Prælatos: quorum offi- Prædicatores et Prælatos: quorum offi- cium est terram Ecclesiæ colere, et vo- cium est terram Ecclesiæ colere, et vo- mere prædicationis exarare. Proverb. mere prædicationis exarare. Proverb. XIV, 4 Ubi plurimæ segetes, supple, XIV, 4 Ubi plurimæ segetes, supple, apparent, ibi manifesta est fortitudo bo- apparent, ibi manifesta est fortitudo bo- vis. Hæc ab Ecclesia ablata sunt. Job, vis. Hæc ab Ecclesia ablata sunt. Job, I, 14 et 15 Boves arabant, et asinæ I, 14 et 15 Boves arabant, et asinæ pascebantur juxta eos : et irruerunt Sa- pascebantur juxta eos : et irruerunt Sa- bæi, tuleruntque omnia. Sabæi in- bæi, tuleruntque omnia. Sabæi in- terpretantur convertentes seu clamantes terpretantur convertentes seu clamantes et eloquentes, et significant advocatos et et eloquentes, et significant advocatos et judices Ecclesiæ, qui boum labores in judices Ecclesiæ, qui boum labores in Ecclesia penitus abstulerunt. Et nota Ecclesia penitus abstulerunt. Et nota quod dicit, « in præsepibus. » Præsepi- quod dicit, « in præsepibus. » Præsepi- bus enim, hoc est, stipendiis Ecclesiæ bus enim, hoc est, stipendiis Ecclesiæ manentibus, nullum bovis opus vel uti- manentibus, nullum bovis opus vel uti- litas apparet. litas apparet.

Et subdit de consolatione : Et subdit de consolatione :

« Ego autem. » Ac si dicat: Omnia « Ego autem. » Ac si dicat: Omnia quæ descripta sunt, libenter sustineo; quæ descripta sunt, libenter sustineo; quia per hoc scio, quod « in Domino quia per hoc scio, quod « in Domino gaudebo, » hoc est, in Dei consolatione. gaudebo, » hoc est, in Dei consolatione. Michææ, VII, 9: Iram Domini portabo: Michææ, VII, 9: Iram Domini portabo: quoniam peccavi ei, donec judicet cau- quoniam peccavi ei, donec judicet cau- sam meam. Isa. XXXVIII, 16 et 17: Do- sam meam. Isa. XXXVIII, 16 et 17: Do- mine, si sic vivitur, et in talibus vita mine, si sic vivitur, et in talibus vita spiritus mei, corripies me, et vivificabis spiritus mei, corripies me, et vivificabis me. Ecce in pace amaritudo mea ama- me. Ecce in pace amaritudo mea ama- rissima. « Et exsultabo in Deo Jesu rissima. « Et exsultabo in Deo Jesu meo, hoc est, Salvatore meo. Tobiæ, meo, hoc est, Salvatore meo. Tobiæ, 111, 22 Post tempestatem tranquillum 111, 22 Post tempestatem tranquillum facis, et post lacrymationem et fletum facis, et post lacrymationem et fletum exsultationem infundis. Psal. LXV, 12: exsultationem infundis. Psal. LXV, 12: Transivimus per ignem et aquam, el Transivimus per ignem et aquam, el eduxisti nos in refrigerium. Et gaudium eduxisti nos in refrigerium. Et gaudium est cordis, exsultatio vero corporis : est cordis, exsultatio vero corporis : quia, sicut dicit Augustinus, « gaudium quia, sicut dicit Augustinus, « gaudium « est diffusio animi in conceptu boni, » « est diffusio animi in conceptu boni, » et ideo refertur ad dotes animæ. Exsulta- et ideo refertur ad dotes animæ. Exsulta- tio autem componitur ab ex, et ultra: tio autem componitur ab ex, et ultra: quia id quod est in corde, in signo cor- quia id quod est in corde, in signo cor- poreo manifestatur: et ideo ad dotes poreo manifestatur: et ideo ad dotes corporis refertur. Luc. 11, 47: Exsultavil corporis refertur. Luc. 11, 47: Exsultavil spiritus meus in Deo salutari meo. Isa. spiritus meus in Deo salutari meo. Isa. LXI, 10 Gaudens gaudebo in Domino, et LXI, 10 Gaudens gaudebo in Domino, et exsultabit anima mea in Deo meo. exsultabit anima mea in Deo meo.

: :

Causam autem gaudii subdit: et sup- Causam autem gaudii subdit: et sup- pletur, quia pletur, quia

«Deus Dominus fortitudo mea, » sup- «Deus Dominus fortitudo mea, » sup- ple, est Deus providentia providet enim ple, est Deus providentia providet enim mihi bona. 1 Petr. v, 7: Omnem sollici- mihi bona. 1 Petr. v, 7: Omnem sollici- tudinem vestram projicientes in eum, tudinem vestram projicientes in eum, quoniam ipsi cura est de vobis. Psal. quoniam ipsi cura est de vobis. Psal.

LIV, LIV,

23 Jacta super Dominum curam 23 Jacta super Dominum curam tuam. Dominus potestate superpositio- tuam. Dominus potestate superpositio- nis dicitur, propter hoc quod suos eligit nis dicitur, propter hoc quod suos eligit et exaltat. Psal. xxix, 2: Exaltabo te, et exaltat. Psal. xxix, 2: Exaltabo te, Domine, quoniam suscepisti me: nec de- Domine, quoniam suscepisti me: nec de- lectasti inimicos meos super me. Item, lectasti inimicos meos super me. Item, Psal. ix, 15 Qui exaltas me de portis Psal. ix, 15 Qui exaltas me de portis mortis. « Fortitudo mea, » hoc est, cau- mortis. « Fortitudo mea, » hoc est, cau- sa fortitudinis meæ, qua scilicet vincere sa fortitudinis meæ, qua scilicet vincere possum tribulationes et tortores. Psal. possum tribulationes et tortores. Psal. XVII, 2 Diligam te, Domine, fortitudo XVII, 2 Diligam te, Domine, fortitudo

IN CAP. III HABACUC ENARRATIO. IN CAP. III HABACUC ENARRATIO.

mea. II Reg. xx11, 2 et 3 : Dominus pe- mea. II Reg. xx11, 2 et 3 : Dominus pe- tra mea, et robur meum, et salvator tra mea, et robur meum, et salvator meus. Deus fortis meus, sperabo in eum. meus. Deus fortis meus, sperabo in eum. Isa. XL, 31 Qui sperant in Domino, mu- Isa. XL, 31 Qui sperant in Domino, mu- tabunt fortitudinem. « Et ponet, » hoc tabunt fortitudinem. « Et ponet, » hoc est, disponet confortando « pedes meos, » est, disponet confortando « pedes meos, » quibus ad patriam redire debeo, « quasi quibus ad patriam redire debeo, « quasi cervorum, » hoc est, faciet veloces, ut cervorum, » hoc est, faciet veloces, ut cervorum pedes. Psal. xvII, 34: Qui cervorum pedes. Psal. xvII, 34: Qui perfecit pedes meos tamquam cervorum, perfecit pedes meos tamquam cervorum, cer et super excelsa statuens me. Dicitur na- cer et super excelsa statuens me. Dicitur na- tura esse cervi, quod semper recurrit ad tura esse cervi, quod semper recurrit ad locum generationis. Et petit Propheta ut locum generationis. Et petit Propheta ut veloces pedes habeat ad recurrendum ad veloces pedes habeat ad recurrendum ad originem. Cantic. VII, 14: Fuge, dilecte originem. Cantic. VII, 14: Fuge, dilecte mi, et assimilare capreæ hinnuloque cer- mi, et assimilare capreæ hinnuloque cer- vorum super montes aromatum. Caprea vorum super montes aromatum. Caprea longe videt, et est sensus: Longe con- longe videt, et est sensus: Longe con- templare patriam, et pedes tui veloces templare patriam, et pedes tui veloces sint ad redeundum super montes virtu- sint ad redeundum super montes virtu- tum et æternorum gaudiorum, qui mon- tum et æternorum gaudiorum, qui mon- tes sunt aromatum. Psal. XLI, 2 : Quem- tes sunt aromatum. Psal. XLI, 2 : Quem- admodum desiderat cervus ad fontes admodum desiderat cervus ad fontes aquarum, ita desiderat anima mea ad aquarum, ita desiderat anima mea ad te, Deus. te, Deus.

« Et super excelsa mea. » Ad litte- « Et super excelsa mea. » Ad litte- ram, terra promissionis montuosa et ex- ram, terra promissionis montuosa et ex- celsa est, et significat vertices angelicos celsa est, et significat vertices angelicos super quos deducuntur beati. Isaiæ, super quos deducuntur beati. Isaiæ, XXXIII, 16 et 17 Iste in excelsis habita- XXXIII, 16 et 17 Iste in excelsis habita-

453 453

bit, munimenta saxorum sublimitas bit, munimenta saxorum sublimitas ejus panis ei datus est, aquæ ejus ejus panis ei datus est, aquæ ejus fideles sunt. Regem in decore suo vide- fideles sunt. Regem in decore suo vide- bunt oculi ejus. « Deducet me victor: » bunt oculi ejus. « Deducet me victor: » victor scilicet hostium, et meus ductor. victor scilicet hostium, et meus ductor. Joan. xvi, 33: Confidite, ego vici mun- Joan. xvi, 33: Confidite, ego vici mun- dum. Deuter. xxx1, 8: Dominus qui du- dum. Deuter. xxx1, 8: Dominus qui du- ctor est vester, ipse erit tecum, etc. Isaiæ, ctor est vester, ipse erit tecum, etc. Isaiæ, lx111, 14 : Sic adduxisti populum tuum, ut lx111, 14 : Sic adduxisti populum tuum, ut faceres tibi nomen gloriæ. Isaiæ, Llviii, 14: faceres tibi nomen gloriæ. Isaiæ, Llviii, 14: Sustollam te super altitudines terræ, et Sustollam te super altitudines terræ, et cibabo te hæreditate Jacob, patris tui. « In cibabo te hæreditate Jacob, patris tui. « In Psalmis canentem.» Psalmus hymnus est. Psalmis canentem.» Psalmus hymnus est. Hymnus autem laus Dei cum cantico. Et Hymnus autem laus Dei cum cantico. Et quia hymnus ille in decachordo psalterio quia hymnus ille in decachordo psalterio decantabatur, perfectionem operis signi- decantabatur, perfectionem operis signi- ficat. Et est sensus: In jubilo cordis, et. ficat. Et est sensus: In jubilo cordis, et. laude oris pro perfectione virtutis et ope- laude oris pro perfectione virtutis et ope- ris, de exsilio me reducit ad patriam. Ad ris, de exsilio me reducit ad patriam. Ad Ephes. v, 19: Loquentes vobismetipsis Ephes. v, 19: Loquentes vobismetipsis in psalmis, et hymnis, et canticis spiri- in psalmis, et hymnis, et canticis spiri- tualibus, cantantes et psallentes in cor- tualibus, cantantes et psallentes in cor- dibus vestris Domino. Hoc canticum pro- dibus vestris Domino. Hoc canticum pro- prie Celeuma vocatur, ut dicit Glossa su- prie Celeuma vocatur, ut dicit Glossa su- per epistolam ad Hebræos, super illud per epistolam ad Hebræos, super illud Apostoli, ad Hebr. xi, 13 et 14: A lon- Apostoli, ad Hebr. xi, 13 et 14: A lon- ge eas adspicientes, et salutantes, et con- ge eas adspicientes, et salutantes, et con- fitentes quoniam peregrini et hospites fitentes quoniam peregrini et hospites sunt super terram. Qui enim hæc di- sunt super terram. Qui enim hæc di- cunt, significant se patriam inquirere. cunt, significant se patriam inquirere.

Psalmus Psalmus Hymnus. Hymnus.

Celeuma. Celeuma.

INDEX INDEX

IN HABACUC PROPHETAM IN HABACUC PROPHETAM

Prologus D. Hieronymi in Habacuc prophetam Prologus D. Hieronymi in Habacuc prophetam Explanatio hujus prologi. Explanatio hujus prologi.

413 413

415 415

422 422

CAPUT CAPUT

I. I.

430 430

II. II.

440 440

III. III.

D. ALBERTI MAGNI, D. ALBERTI MAGNI,

EPISCOPI RATISBONENSIS, EPISCOPI RATISBONENSIS,

DOCTRINA TOTO ORBE CELEBERRIMI, DOCTRINA TOTO ORBE CELEBERRIMI,

ORDINIS PRÆDICATORUM, ORDINIS PRÆDICATORUM,

IN SOPHONIAM PROPHETAM IN SOPHONIAM PROPHETAM

ENARRATIO. ENARRATIO.

Prologus divi Hieronymi in Sophoniam prophetam¹. Prologus divi Hieronymi in Sophoniam prophetam¹.

Tradunt Hebræi, cujuscumque prophetæ pater aut avus ponatur in titu- Tradunt Hebræi, cujuscumque prophetæ pater aut avus ponatur in titu- lo, ipsos quoque prophetas fuisse. Unde et Amos, unus de duodecim pro- lo, ipsos quoque prophetas fuisse. Unde et Amos, unus de duodecim pro- phetis, qui dixerat: Non sum propheta, nec filius prophetæ, sed pastor phetis, qui dixerat: Non sum propheta, nec filius prophetæ, sed pastor caprarum vellicans sycomoros³, patris nomen in titulo non habet. Hoc caprarum vellicans sycomoros³, patris nomen in titulo non habet. Hoc si verum est, Sophonias propheta, nomine (ut ita dicam) prophetico, et si verum est, Sophonias propheta, nomine (ut ita dicam) prophetico, et gloriosa majorum suorum stirpe generatus est habuit enim patrem gloriosa majorum suorum stirpe generatus est habuit enim patrem Chusi, avum Godoliam, proavum Amariam, atavum Ezechiam : et talem Chusi, avum Godoliam, proavum Amariam, atavum Ezechiam : et talem quadrigam ipse, velut extremus auriga, complevit. quadrigam ipse, velut extremus auriga, complevit.

Nomen Sophoniæ, alii speculam, alii arcanum Domini transtulerunt. Sive Nomen Sophoniæ, alii speculam, alii arcanum Domini transtulerunt. Sive igitur specula, sive absconditum Domini interpretatur, utrumque prophetæ igitur specula, sive absconditum Domini interpretatur, utrumque prophetæ convenit. Dicitur enim ad Ezechielem: Fili hominis, speculatorem te po- convenit. Dicitur enim ad Ezechielem: Fili hominis, speculatorem te po- sui domui Israel'. Iste ergo propheta qui erat in specula et in sublimi- sui domui Israel'. Iste ergo propheta qui erat in specula et in sublimi- bus constitutus, et noverat mysteria Domini, filius erat Chusi, qui inter- bus constitutus, et noverat mysteria Domini, filius erat Chusi, qui inter- pretatur humilitas. Habebat quoque avum Godoliam, qui dicitur magnitu- pretatur humilitas. Habebat quoque avum Godoliam, qui dicitur magnitu- do Domini et proavum Amariam, qui et ipse vertitur in sermonem Do- do Domini et proavum Amariam, qui et ipse vertitur in sermonem Do- mini et atavum Ezechiam, qui sonat fortitudo Domini. De fortitudine ita- mini et atavum Ezechiam, qui sonat fortitudo Domini. De fortitudine ita- que Domini natus est sermo Domini: et de sermone Domini nata est ma- que Domini natus est sermo Domini: et de sermone Domini nata est ma- gnitudo Domini: et de magnitudine nata est humilitas: ut cum perve- gnitudo Domini: et de magnitudine nata est humilitas: ut cum perve- nerit aliquis ad perfectum, dicat: Quia non sum dignus vocari apostolus 5. nerit aliquis ad perfectum, dicat: Quia non sum dignus vocari apostolus 5. Et illud in Psalmis : Domine, non est exaltatum cor meum, neque elati Et illud in Psalmis : Domine, non est exaltatum cor meum, neque elati sunt oculi mei 6. sunt oculi mei 6.

* Ex principio Comment. Hieronymi in Sophoniam. * Ex principio Comment. Hieronymi in Sophoniam.

2 Vulg. habet, Amos, VII, 14: Non sum propheta, et non sum filius prophetæ: sed armentarius 2 Vulg. habet, Amos, VII, 14: Non sum propheta, et non sum filius prophetæ: sed armentarius ego sum, vellicans sycomoros. ego sum, vellicans sycomoros.

3 Cf. Amos, 1, 1. 3 Cf. Amos, 1, 1.

4 Vulg. habet, Ezechiel, III, 17: Fili hominis, speculatorem dedi te domui Israel. Cf. etiam, 4 Vulg. habet, Ezechiel, III, 17: Fili hominis, speculatorem dedi te domui Israel. Cf. etiam, Ezech. XXXIII, 7. Ezech. XXXIII, 7.

5 Vulg. I ad Corinth. IX, 15: Ego sum minimus Apostolorum, qui non sum dignus voeari Aposto- 5 Vulg. I ad Corinth. IX, 15: Ego sum minimus Apostolorum, qui non sum dignus voeari Aposto- lus. lus.

6 Psal. cxxx, 1. 6 Psal. cxxx, 1.

458 458

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

PROLOGI DIVI HIERONYMI IN SOPHONIAM PROLOGI DIVI HIERONYMI IN SOPHONIAM PROPHETAM EXPLANATIO. PROPHETAM EXPLANATIO.

«Tradunt Hebræi. » Iste Prologus in «Tradunt Hebræi. » Iste Prologus in duas partes dividitur. Prima est de com- duas partes dividitur. Prima est de com- mendatione Prophetæ. Secunda, de tem- mendatione Prophetæ. Secunda, de tem- pore prophetiæ ipsius et materia, ibi, pore prophetiæ ipsius et materia, ibi, « Josiam regem. » « Josiam regem. »

Prima pars duas habet commendatio- Prima pars duas habet commendatio- nes, scilicet a genere, et a nomine. A nes, scilicet a genere, et a nomine. A nomine incipit, ibi, « Nomen Sophoniæ. >> nomine incipit, ibi, « Nomen Sophoniæ. >>

« Tradunt Hebræi. » Traditio est veri- « Tradunt Hebræi. » Traditio est veri- dica patrum relatio. « Cujuscumque dica patrum relatio. « Cujuscumque Prophetæ pater aut avus, » propinquus Prophetæ pater aut avus, » propinquus scilicet, vel remotus, « in titulo pona- scilicet, vel remotus, « in titulo pona- tur, » ipsius scilicet Prophetæ, « ipsos tur, » ipsius scilicet Prophetæ, « ipsos quoque, » patres scilicet, et avos, » Pro- quoque, » patres scilicet, et avos, » Pro- phetas fuisse. » Hujus rationem dicit phetas fuisse. » Hujus rationem dicit Augustinus esse, « quia tunc cum propa- Augustinus esse, « quia tunc cum propa- « gatione seminis fiebat propagatio reli- « gatione seminis fiebat propagatio reli- «gionis. » Eccli, XLIV, 11 et 12: Cum «gionis. » Eccli, XLIV, 11 et 12: Cum semine ipsorum permanent bona. Hære- semine ipsorum permanent bona. Hære- ditas sancta nepotes eorum, et in testa- ditas sancta nepotes eorum, et in testa- mentis stetit semen eorum. mentis stetit semen eorum.

Hoc autem probat per signum, subdens: Hoc autem probat per signum, subdens: « Unde et Amos, unus de duodecim « Unde et Amos, unus de duodecim Prophetis, » tertius scilicet, « qui dixerat, » Prophetis, » tertius scilicet, « qui dixerat, » Amos, VII, 14: « Non sum Propheta, Amos, VII, 14: « Non sum Propheta, neque filius Prophetæ, » hoc est, ex neque filius Prophetæ, » hoc est, ex Prophetis genealogiam non duxi, « sed Prophetis genealogiam non duxi, « sed pastor caprarum, » translatio Septuagin- pastor caprarum, » translatio Septuagin- ta nostra habet, armentarius, velli- ta nostra habet, armentarius, velli- cans sycomoros, a cuxov Græco, quod cans sycomoros, a cuxov Græco, quod est ficus; et popov quod est fatua. Et est est ficus; et popov quod est fatua. Et est sensus, quod fructus ruborum in deserto sensus, quod fructus ruborum in deserto vellicatos comedere cogebatur. « Patris vellicatos comedere cogebatur. « Patris nomen in titulo non habet, » inspiratio- nomen in titulo non habet, » inspiratio- nem enim propheticam habuit, et non nem enim propheticam habuit, et non genealogiam. genealogiam.

Ex hoc arguit, subdens: Ex hoc arguit, subdens:

« Hoc si verum est, » imo quia verum « Hoc si verum est, » imo quia verum est, «< Sophonias Propheta, » quem sci- est, «< Sophonias Propheta, » quem sci-

* In Biblia Rob. Stephani deest qui. * In Biblia Rob. Stephani deest qui.

licet præ manibus habemus, « nomine licet præ manibus habemus, « nomine (ut ita dicam) prophetico » hoc est, præ- (ut ita dicam) prophetico » hoc est, præ- sago ad gratiam prophetalem. Simile. sago ad gratiam prophetalem. Simile. Genes. xxvII, 36: Juste vocatum est no Genes. xxvII, 36: Juste vocatum est no men ejus Jacob: supplantavit enim mr men ejus Jacob: supplantavit enim mr en altera vice. « Et gloriosa majorum en altera vice. « Et gloriosa majorum suorum stirpe, » patris scilicet, et avo- suorum stirpe, » patris scilicet, et avo- rum, « generatus est, » in paternam sci- rum, « generatus est, » in paternam sci- licet, et avitam gratiam et dignitatem. licet, et avitam gratiam et dignitatem. Et attende, ubi nos habemus, qui nomi- Et attende, ubi nos habemus, qui nomi- ne¹, Hieronymus in originali ponit, qui · ne¹, Hieronymus in originali ponit, qui · none, intendens quod quinario nominis none, intendens quod quinario nominis sui et quatuor patrum nominibus præsi - sui et quatuor patrum nominibus præsi - gnatus est ad prophetandum. Quinone gnatus est ad prophetandum. Quinone enim tantum valet quantum quinario. enim tantum valet quantum quinario. Quinonem autem hunc exponens, subdit: Quinonem autem hunc exponens, subdit: « Habuit enim patrem Chusi, » supple, « Habuit enim patrem Chusi, » supple, nomine, « avum Godoliam, » patris pa- nomine, « avum Godoliam, » patris pa- trem, « proavum Amasiam, » avi patrem, trem, « proavum Amasiam, » avi patrem, «atavum Ezechiam, » patrem scilicet «atavum Ezechiam, » patrem scilicet proavi, « et talem quadrigam, » qua sei- proavi, « et talem quadrigam, » qua sei- licet vecta est ad eum gratia prophetalis. licet vecta est ad eum gratia prophetalis. Isa. xvi, 20 Et adducent omnes fratres Isa. xvi, 20 Et adducent omnes fratres vestros de cunctis gentibus donum Domi- vestros de cunctis gentibus donum Domi- no in equis, et in quadrigis, et in lecticis, no in equis, et in quadrigis, et in lecticis, etc. «Ipse, » scilicet Sophonias, « velut etc. «Ipse, » scilicet Sophonias, « velut extremus, » id est, optimus: extremum extremus, » id est, optimus: extremum enim in bonis, optimum est. « Auriga enim in bonis, optimum est. « Auriga hoc est, sicut auriga avitam gratiam ad hoc est, sicut auriga avitam gratiam ad finem deducens, « complevit. » IV Reg. finem deducens, « complevit. » IV Reg. 11, 12: Pater mi, pater mi, currus Israel, 11, 12: Pater mi, pater mi, currus Israel, et auriga ejus. et auriga ejus.

") ")

Et rationem dictorum ex nominum in- Et rationem dictorum ex nominum in- terpretatione ostendit, subdens: terpretatione ostendit, subdens: « Nomen Sophoniæ, alii, » supple, in- " « Nomen Sophoniæ, alii, » supple, in- " terpretes, « speculam,» supple, inter- terpretes, « speculam,» supple, inter- pretati, « alii arcanum Domini transtu- pretati, « alii arcanum Domini transtu- lerunt » in latinum. Et utramque adap- lerunt » in latinum. Et utramque adap- tat interpretationem, subdens: tat interpretationem, subdens: << Sive << Sive igitur specula, supple, transferatur, igitur specula, supple, transferatur, « sive absconditum Domini, » hoc est, « sive absconditum Domini, » hoc est, arcanum «< interpretetur, utrumque Pro- arcanum «< interpretetur, utrumque Pro- phetæ convenit, » hoc est, gratiam pro- phetæ convenit, » hoc est, gratiam pro- phetalem designat. Et probat primum: phetalem designat. Et probat primum: « Dicitur enim ad Ezechielem : « Fili « Dicitur enim ad Ezechielem : « Fili hominis speculatorum domui Israel to hominis speculatorum domui Israel to

» »

PROLOGI D. HIERONYMI IN SOPHONIAM EXPLANATIO. PROLOGI D. HIERONYMI IN SOPHONIAM EXPLANATIO.

posui. Nostra littera habet, dedi te. posui. Nostra littera habet, dedi te. Speculator enim est enuntiatione, arca- Speculator enim est enuntiatione, arca- num vero Domini per inspirationem. num vero Domini per inspirationem.

Et de interpretatione nominum pater- Et de interpretatione nominum pater- subdit: subdit:

norum, norum,

<< Iste ergo Propheta, » Sophonias sci- << Iste ergo Propheta, » Sophonias sci- licet, « qui erat in specula, et, » id est, licet, « qui erat in specula, et, » id est, « in sublimibus, » contemplationis « in sublimibus, » contemplationis scilicet, «< constitutus. » Isa. XXI, 8 : scilicet, «< constitutus. » Isa. XXI, 8 : Super speculam Domini ego sum, stans Super speculam Domini ego sum, stans jugiter per diem. IV Reg. ix, 17: jugiter per diem. IV Reg. ix, 17: Speculator qui stabat super turrim Speculator qui stabat super turrim Jezrahel. Et hoc quoad primam inter- Jezrahel. Et hoc quoad primam inter- pretationem dictum est. << Et noverat pretationem dictum est. << Et noverat mysteria Dei, » quoad interpretatio- mysteria Dei, » quoad interpretatio- nem secundam. I ad Corinth. 11, 10: nem secundam. I ad Corinth. 11, 10: Spiritus omnia scrutatur, etiam profun- Spiritus omnia scrutatur, etiam profun- da Dei. « Filius erat Chusi, » qui inter- da Dei. « Filius erat Chusi, » qui inter- pretatur humilitas. Jacob. iv, 6: Humi- pretatur humilitas. Jacob. iv, 6: Humi- libus dat gratiam. « Habebat quoque libus dat gratiam. « Habebat quoque avum, » patrem patris scilicet, « Godo- avum, » patrem patris scilicet, « Godo- liam, qui dicitur magnitudo Domini. » liam, qui dicitur magnitudo Domini. » Matth. v, 19: Qui fecerit et docuerit, hic Matth. v, 19: Qui fecerit et docuerit, hic magnus vocabitur in regno cœlorum. magnus vocabitur in regno cœlorum. « Et proavum Amariam, » avi scilicet « Et proavum Amariam, » avi scilicet patrem, qui et ipse vertitur, » scilicet patrem, qui et ipse vertitur, » scilicet per interpretationem, « in sermonem Do- per interpretationem, « in sermonem Do- mini. » Et nota quod in originali Hie- mini. » Et nota quod in originali Hie- ronymus dicit, « Amariam » et non Ama- ronymus dicit, « Amariam » et non Ama- siam, unde et in interpretationibus He- siam, unde et in interpretationibus He- braicorum nominum Amarias verbum braicorum nominum Amarias verbum Domini, Amasias vero indignans Domi- Domini, Amasias vero indignans Domi- ni dicitur interpretari. « Et atavum Eze- ni dicitur interpretari. « Et atavum Eze- chiam,» supple, habuit, « qui sonat, » chiam,» supple, habuit, « qui sonat, » per interpretationem scilicet, « fortitudo per interpretationem scilicet, « fortitudo Domini. » Psal. xxvII, 8: Dominus for- Domini. » Psal. xxvII, 8: Dominus for- titudo plebis suæ, et protector salvatio- titudo plebis suæ, et protector salvatio- num Christi sui est. num Christi sui est.