402 402

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Et subdit in quarto paragrapho, quod quod Ninive destructioni resistere non Et subdit in quarto paragrapho, quod quod Ninive destructioni resistere non non habebit consolatorem: non habebit consolatorem:

« Et erit. » Confirmatio prophetalis « Et erit. » Confirmatio prophetalis est est enim vice adverbii confirmandi, est est enim vice adverbii confirmandi, sicut et in Evangelio legitur vel ponitur, sicut et in Evangelio legitur vel ponitur, Amen. I Reg. 1x, 6: Omne, quod loqui- Amen. I Reg. 1x, 6: Omne, quod loqui- tur, absque ambiguitate venit. « Omnis tur, absque ambiguitate venit. « Omnis qui viderit te,» supple, sic condemnatam, qui viderit te,» supple, sic condemnatam, et depopulatam, et deturpatam, « resiliet et depopulatam, et deturpatam, « resiliet a te, » hoc est, compassionem retrahet, a te, » hoc est, compassionem retrahet, sciens quod juste condemnata es. Luc. sciens quod juste condemnata es. Luc. xv1, 26 Inter nos et vos chaos magnum xv1, 26 Inter nos et vos chaos magnum firmatum est ut hi, qui volunt illuc firmatum est ut hi, qui volunt illuc transire ad vos, non possint, neque inde transire ad vos, non possint, neque inde huc transmeare. Thren. 1, 2 : Non est qui huc transmeare. Thren. 1, 2 : Non est qui consoletur eam ex omnibus charis ejus. consoletur eam ex omnibus charis ejus. « Et dicet, » cum magno gaudio unus « Et dicet, » cum magno gaudio unus alteri «Vastata est Ninive. » Jerem. alteri «Vastata est Ninive. » Jerem. LI, 31 LI, 31

Currens obviam currenti veniet: Currens obviam currenti veniet: et nuntius obvius nuntianti, ut annuntiet et nuntius obvius nuntianti, ut annuntiet regi Babylonis quia capta est civitas ejus regi Babylonis quia capta est civitas ejus a summo usque ad summum. Et sic læti- a summo usque ad summum. Et sic læti- tia Sanctorum erit in destructione mun- tia Sanctorum erit in destructione mun- di. « Quis commovebit super te caput ? » di. « Quis commovebit super te caput ? » Compatientium signum est caput movere Compatientium signum est caput movere ad tribulatum. Job, xvi, 4 et 5 : Utinam ad tribulatum. Job, xvi, 4 et 5 : Utinam esset anima vestra pro anima mea : con- esset anima vestra pro anima mea : con- solarer et ego vos sermonibus, et moverem solarer et ego vos sermonibus, et moverem caput meum super vos. Hieronymus : caput meum super vos. Hieronymus : « Quis tuus poterit esse consolator, qui « Quis tuus poterit esse consolator, qui « in tua potestate nullius miserebaris ? » « in tua potestate nullius miserebaris ? » Costabenluce in libro de Spiritu et Ani- Costabenluce in libro de Spiritu et Ani- ma dicit, quod « homo in angustia vel ma dicit, quod « homo in angustia vel « dubio constitutus movet caput ut fa- « dubio constitutus movet caput ut fa- « cilius spiritus transeat ad logisticam, « cilius spiritus transeat ad logisticam, « hoc est, cellam rationis, quo melius vi- « hoc est, cellam rationis, quo melius vi- « deat effugium vel medium evasionis. » « deat effugium vel medium evasionis. » Et hoc est quod sequitur Et hoc est quod sequitur « Unde quæ- « Unde quæ- ram consolatorem tibi? » Quasi dicat: ram consolatorem tibi? » Quasi dicat: Quæ omnes offendisti, nullum habebis Quæ omnes offendisti, nullum habebis consolatorem. Thren. 1, 9: Deposita consolatorem. Thren. 1, 9: Deposita est vehementer, non habens consolatorem. est vehementer, non habens consolatorem. Et, ibidem, . 16: Idcirco ego plorans, Et, ibidem, . 16: Idcirco ego plorans, et oculus meus deducens aquas: quia. et oculus meus deducens aquas: quia. longe factus est a me consolator, conver- longe factus est a me consolator, conver- tens animam meam. tens animam meam.

« Numquid melior es? » Hic ostendit, « Numquid melior es? » Hic ostendit,

possit, et argumentatur per locum a ma- possit, et argumentatur per locum a ma- jori. Magis enim videbatur quod Alexan jori. Magis enim videbatur quod Alexan dria resistere posset loci munitione et dria resistere posset loci munitione et bellatorum multitudine quam Ninive, t bellatorum multitudine quam Ninive, t resistere non potuit quin caperetur a rege resistere non potuit quin caperetur a rege Babylonico: ergo et Ninive capietur. In Babylonico: ergo et Ninive capietur. In hac ratione tria facit. Primo enim osten- hac ratione tria facit. Primo enim osten- dit, quod Alexandria magis parata fuit dit, quod Alexandria magis parata fuit ad resistendum, et non restitit. Secundo ad resistendum, et non restitit. Secundo concludit, quod minime resistet, ibi, concludit, quod minime resistet, ibi, « Et tu ergo inebriaberis.» Tertio, con- « Et tu ergo inebriaberis.» Tertio, con- sequentiæ ostendit rationem, ibi, « Evve sequentiæ ostendit rationem, ibi, « Evve populus tuus. » populus tuus. »

In primo duo sunt. Primo enim os- In primo duo sunt. Primo enim os- tendit quod munita Alexandria fuerit. tendit quod munita Alexandria fuerit. Secundo, quod capta sit, ibi, « Sed et Secundo, quod capta sit, ibi, « Sed et ipsa in transmigrationem. » ipsa in transmigrationem. »

In prima tria sunt. In primo facit quar- In prima tria sunt. In primo facit quar- stionem de comparatione civitatum Ale- stionem de comparatione civitatum Ale- xandriæ et Ninive. Secundo, Alexandria xandriæ et Ninive. Secundo, Alexandria ostendit munitionem ex situs firmitate. ostendit munitionem ex situs firmitate. Tertio, fortitudinem ex adjutorum et bel- Tertio, fortitudinem ex adjutorum et bel- latorum multitudine. latorum multitudine.

« Numquid melior es Alexandria? » « Numquid melior es Alexandria? » Objectio est contra litteram : quia tempo- Objectio est contra litteram : quia tempo- ribus Prophetæ nulla fuit Alexandria, ribus Prophetæ nulla fuit Alexandria, quæ postea destructo regno Medorum ab quæ postea destructo regno Medorum ab Alexandro Macedone, Alexandria dicta Alexandro Macedone, Alexandria dicta est. Unde translatio Hieronymi habet est. Unde translatio Hieronymi habet sic sic

« Numquid melior es ab Amon « Numquid melior es ab Amon « in fluminibus. » Septuaginta sic : « in fluminibus. » Septuaginta sic : « Apta corda, pars Amon qui habi- « Apta corda, pars Amon qui habi- « tas in fluminibus. » Hieronymus : « tas in fluminibus. » Hieronymus : << Hebræus qui me in Scripturis erudivit, << Hebræus qui me in Scripturis erudivit, « hanc litteram ita legi posse asseruit: « hanc litteram ita legi posse asseruit: « Numquid melior es quam No Amon? « Numquid melior es quam No Amon? « Et ait hebraice dici No Alexandriam: « Et ait hebraice dici No Alexandriam: « Amon autem multitudinem sive popu- « Amon autem multitudinem sive popu- los, et esse ordinem lectionis: Num- los, et esse ordinem lectionis: Num- quid melior est Alexandria populosa quid melior est Alexandria populosa « sive populorum? » Ad objectionem « sive populorum? » Ad objectionem ergo dicendum est, quod temporibus ergo dicendum est, quod temporibus Prophetæ non dicebatur, sed postea a Prophetæ non dicebatur, sed postea a translatoribus (quia nomen ejus mutatum translatoribus (quia nomen ejus mutatum fuerat) Alexandria nominata est, ut noto fuerat) Alexandria nominata est, ut noto nomine, melius intelligeretur. No enim nomine, melius intelligeretur. No enim nomen antiquum a memoria exciderat. nomen antiquum a memoria exciderat.

« «

«< «<

IN CAP. III NAHUM ENARRATIO. IN CAP. III NAHUM ENARRATIO.

: :

« Numquid melior es » (o Ninive) « Numquid melior es » (o Ninive) « Alexandria populorum? » hoc est, « Alexandria populorum? » hoc est, populosa. Quasi dicat: Non es. Si enim populosa. Quasi dicat: Non es. Si enim propter multitudinem parcendum est, propter multitudinem parcendum est, illa populosior est: et cum illi non sit illa populosior est: et cum illi non sit parcitum, nec tibi parcetur. Ad Roman. parcitum, nec tibi parcetur. Ad Roman. XI, 20 et 21 Noli altum sapere, sed XI, 20 et 21 Noli altum sapere, sed time. Si enim Deus naturalibus ramis time. Si enim Deus naturalibus ramis non pepercit, ne forte nec tibi parcat. non pepercit, ne forte nec tibi parcat. Ad Hebr. II, 23 Si inobedientia ac- Ad Hebr. II, 23 Si inobedientia ac- repit justam mercedis retributionem : repit justam mercedis retributionem : quomodo nos effugiemus, si tantam ne- quomodo nos effugiemus, si tantam ne- glexerimus salutem? Simile est, Isa. xx, glexerimus salutem? Simile est, Isa. xx, 6, ubi destructa Ægypto et Alexandria, 6, ubi destructa Ægypto et Alexandria, dixerunt Judæi: Ecce hæc erat spes no- dixerunt Judæi: Ecce hæc erat spes no- stra, ad quos confugimus in auxilium, stra, ad quos confugimus in auxilium, ut liberarent nos a facie regis Assyrio- ut liberarent nos a facie regis Assyrio- rum et quo modo effugere poterimus rum et quo modo effugere poterimus nos? Destructo enim potentiore, de re- nos? Destructo enim potentiore, de re- sistentia desperat infirmior. Et subjun- sistentia desperat infirmior. Et subjun- git de munitione loci: «Quæ habitat git de munitione loci: «Quæ habitat Min fluminibus. » Hieronymus: « In una Min fluminibus. » Hieronymus: « In una «parte super Nilum, rivum Ægypti «parte super Nilum, rivum Ægypti « in secunda munitur lacu Mareotico : « in secunda munitur lacu Mareotico : « in tertia et quarta cingitur Mari Ru- « in tertia et quarta cingitur Mari Ru- bro, et sic in fluminibus undique af- bro, et sic in fluminibus undique af- « fluentibus habitat. » Unde, Ezech. « fluentibus habitat. » Unde, Ezech. XXIX, 3, de rege Ægypti dicitur: Draco XXIX, 3, de rege Ægypti dicitur: Draco magne, qui cubas in medio fluminum magne, qui cubas in medio fluminum tuorum, et dicis: Meus est fluvius. No tuorum, et dicis: Meus est fluvius. No autem sive Alexandria, metropolis fuit autem sive Alexandria, metropolis fuit Egypti. «Aquæ in circuitu ejus, » sup- Egypti. «Aquæ in circuitu ejus, » sup- ple, sunt munientes eam, scilicet Ni- ple, sunt munientes eam, scilicet Ni- lus et Mareoticus lacus, et Mare Rubrum. lus et Mareoticus lacus, et Mare Rubrum. Ezech. xxvi, 32 et 33: Quæ est ut Ty- Ezech. xxvi, 32 et 33: Quæ est ut Ty- rus, quæ obmutuit in medio maris? quæ rus, quæ obmutuit in medio maris? quæ in exitu negotiationum tuarum de mari in exitu negotiationum tuarum de mari implesti populos multos. Et hoc est quod implesti populos multos. Et hoc est quod sequitur « Cujus divitiæ, mare. » Navi- sequitur « Cujus divitiæ, mare. » Navi- gationibus enim mercatorum impleta gationibus enim mercatorum impleta fuit multis divitiis, sicut Tyrus¹. Deu- fuit multis divitiis, sicut Tyrus¹. Deu- ter. xxx, 19: Inundationem maris qua- ter. xxx, 19: Inundationem maris qua- si lac sugent, et thesauros occultissimos si lac sugent, et thesauros occultissimos arenarum. « Aquæ, muri ejus, » hoc est, arenarum. « Aquæ, muri ejus, » hoc est, pro muro sunt ei. Exod. xiv, 22: Erat pro muro sunt ei. Exod. xiv, 22: Erat aqua quasi murus a dextra eorum et aqua quasi murus a dextra eorum et læva. Dives ergo erat et munita. læva. Dives ergo erat et munita.

1 Cf. Ezech. XXVII, 1 et seq. ad finem. 1 Cf. Ezech. XXVII, 1 et seq. ad finem.

403 403

Et subdit de adjutoribus et numero Et subdit de adjutoribus et numero bellatorum: bellatorum:

«Ethiopia fortitudo ejus, » hoc est, «Ethiopia fortitudo ejus, » hoc est, adjutrix ei confortans eam, « et Ægyp- adjutrix ei confortans eam, « et Ægyp- tus, supple, fortitudo ejus fuit. Et ne tus, supple, fortitudo ejus fuit. Et ne parum hoc videatur, addit : « Et non parum hoc videatur, addit : « Et non est finis,» supple, adjutorum ex Æthio- est finis,» supple, adjutorum ex Æthio- pia et Ægypto venientium. Isaiæ, 11, 8 : pia et Ægypto venientium. Isaiæ, 11, 8 : Repleta est terra ejus equis, et innu- Repleta est terra ejus equis, et innu- merabiles quadrigæ ejus. « Africa, merabiles quadrigæ ejus. « Africa, hoc est, Africani, « et Libyes, » hoc est hoc est, Africani, « et Libyes, » hoc est de Libya venientes, « fuerunt in auxi- de Libya venientes, « fuerunt in auxi- lio tuo,» supple, o Alexandria. lio tuo,» supple, o Alexandria.

» »

9 9

imago est imago est

mundi. mundi.

Istud facile est exponere de habitanti- Alexandria Istud facile est exponere de habitanti- Alexandria bus in mundo. Illi enim Alexandria vo- bus in mundo. Illi enim Alexandria vo- lunt esse in mundo, scilicet lucere. lunt esse in mundo, scilicet lucere. Alexandria enim interpretatur tenebra- Alexandria enim interpretatur tenebra- rum angustias auferens: isti enim nul- rum angustias auferens: isti enim nul- las angustias sustinere volunt. Et po- las angustias sustinere volunt. Et po- pulosa est ista Alexandria multi enim pulosa est ista Alexandria multi enim sunt qui in talibus gaudent, contra quod sunt qui in talibus gaudent, contra quod dicitur, Job, xxxI, 26 et 27: Si vidi so- dicitur, Job, xxxI, 26 et 27: Si vidi so- lem cum fulgeret, et lunam incedentem lem cum fulgeret, et lunam incedentem

clare et lætatum est in abscondito cor clare et lætatum est in abscondito cor meum. Et in Psal. LV, 4: Ab altitudi- meum. Et in Psal. LV, 4: Ab altitudi- ne diei timebo. Timendum enim est, ne diei timebo. Timendum enim est, quando lux prosperitatis exaltatur. Hi quando lux prosperitatis exaltatur. Hi habitant in fluminibus, hoc est, in af- habitant in fluminibus, hoc est, in af- fluentiis vanitatis et delectationis, quæ fluentiis vanitatis et delectationis, quæ sunt flumina Babylonis, super quæ San- sunt flumina Babylonis, super quæ San- cti plorant. Psal. cxxxvi, 1: Super flu- cti plorant. Psal. cxxxvi, 1: Super flu- mina Babylonis, illic sedimus et flevi- mina Babylonis, illic sedimus et flevi- mus. In hæc flumina (ut dicit Hierony- mus. In hæc flumina (ut dicit Hierony- mus) Pharao, rex Ægypti, qui diabo- mus) Pharao, rex Ægypti, qui diabo- lum significat, omne masculinum He- lum significat, omne masculinum He- bræorum precipitari fecit". Masculi- bræorum precipitari fecit". Masculi- num enim Hebræorum perfectum est in num enim Hebræorum perfectum est in Sanctis, quod diabolus dicitur trahere Sanctis, quod diabolus dicitur trahere ad delicias et vanitates. Hi aquis se mu- ad delicias et vanitates. Hi aquis se mu- niunt, hoc est, affluentibus divitiis. niunt, hoc est, affluentibus divitiis. Psal. LX1, 11 Divitiæ si affluant, nolite Psal. LX1, 11 Divitiæ si affluant, nolite cor apponere. Horum fortitudo Æthio- cor apponere. Horum fortitudo Æthio- pia est, et Ægyptus. Ægyptus enim Ethiopia. pia est, et Ægyptus. Ægyptus enim Ethiopia. mæror, Ethiopia tenebrosa interpreta- mæror, Ethiopia tenebrosa interpreta- tur. In obscuris enim peccatis vivere cu- tur. In obscuris enim peccatis vivere cu- piunt, quæ ad mororem æternum indu- piunt, quæ ad mororem æternum indu- cunt. Sap. xvII, 2: Vinculis tenebrarum cunt. Sap. xvII, 2: Vinculis tenebrarum

2 Cf. Exod. 1, 16 et seq. 2 Cf. Exod. 1, 16 et seq.

Ægyptus. Ægyptus.

Africa. Africa.

404 404

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

et longæ noctis compediti, inclusi sub et longæ noctis compediti, inclusi sub tectis. Horum non est finis. Eccle. 1, 15: tectis. Horum non est finis. Eccle. 1, 15: Stultorum infinitus est numerus. Ho- Stultorum infinitus est numerus. Ho- rum auxiliatores sunt Africa, quæ ferti- rum auxiliatores sunt Africa, quæ ferti- lis interpretatur, et Libya, quæ intro- lis interpretatur, et Libya, quæ intro- iens et veniens interpretatur: quia fer- iens et veniens interpretatur: quia fer- tilitas rediviva et semper veniens nu- tilitas rediviva et semper veniens nu- trit in deliciis. Jerem. XLVIII, 11: Fer- trit in deliciis. Jerem. XLVIII, 11: Fer- tilis fuit Moab ab adolescentia sua, tilis fuit Moab ab adolescentia sua, et requievit in fæcibus suis. Hierony- et requievit in fæcibus suis. Hierony- mus hæc exponit de Ecclesia, quæ te- mus hæc exponit de Ecclesia, quæ te- nebras excludit per lumen doctrinæ. nebras excludit per lumen doctrinæ. Sapient. XVIII, 1: Sanctis tuis maxima Sapient. XVIII, 1: Sanctis tuis maxima erat lux. Quæ in fluminibus gratiarum erat lux. Quæ in fluminibus gratiarum habitat. Joan. VII, 38: Qui credit in me, habitat. Joan. VII, 38: Qui credit in me, sicut dicit Scriptura, flumina de ventre sicut dicit Scriptura, flumina de ventre ejus fluent aquæ vivæ. Aqua in cir- ejus fluent aquæ vivæ. Aqua in cir- cuitu, expiationes significat sacramen- cuitu, expiationes significat sacramen- torum. Ezech. xxxvi, 25: Effundam torum. Ezech. xxxvi, 25: Effundam super vos aquam mundam. Hujus divi- super vos aquam mundam. Hujus divi- tiæ mare, hoc est, amaritudo pœniten- tiæ mare, hoc est, amaritudo pœniten- tiæ et tribulationis, quæ divites faciunt tiæ et tribulationis, quæ divites faciunt in virtute. II ad Corinthios, x11, 9 : in virtute. II ad Corinthios, x11, 9 : Libenter gloriabor in infirmitatibus Libenter gloriabor in infirmitatibus meis, ut inhabitet in me virtus Christi. meis, ut inhabitet in me virtus Christi. Eccli. XLIV, 3 Homines magni virtute, Eccli. XLIV, 3 Homines magni virtute, et prudentia sua præditi. Et, ibidem, et prudentia sua præditi. Et, ibidem, y. 6 Homines divites in virtute, pul- y. 6 Homines divites in virtute, pul- chritudinis studium habentes. Aquæ chritudinis studium habentes. Aquæ muri ejus, quia tribulatione munitam muri ejus, quia tribulatione munitam et tutam reddunt Ecclesiam. Genes. VII, et tutam reddunt Ecclesiam. Genes. VII, 17 Aquæ elevaverunt arcam in sublime 17 Aquæ elevaverunt arcam in sublime a terra. Ethiopia fortitudo ejus, a terra. Ethiopia fortitudo ejus, hoc est, tenebrosi peccatores ad Eccle- hoc est, tenebrosi peccatores ad Eccle- siam conversi. Et Ægyptus, hoc est, de siam conversi. Et Ægyptus, hoc est, de moerore sæculi ad sinum Ecclesiæ con- moerore sæculi ad sinum Ecclesiæ con- versi. Psal. LXVII, 32: Venient legati ex versi. Psal. LXVII, 32: Venient legati ex Ægypto Ethiopia præveniet manus Ægypto Ethiopia præveniet manus ejus Deo. Africa et Libya auxiliantur ejus Deo. Africa et Libya auxiliantur ei, hoc est, fertiles in virtute, et nova ei, hoc est, fertiles in virtute, et nova devotione semper venientes et intro- devotione semper venientes et intro- euntes. Isa. Lx, 3: Ambulabunt Gentes euntes. Isa. Lx, 3: Ambulabunt Gentes in lumine tuo. Et, post pauca, y. 5 : in lumine tuo. Et, post pauca, y. 5 : Videbis, et afflues, mirabitur et dilata- Videbis, et afflues, mirabitur et dilata- bitur cor tuum, quando conversa fuerit bitur cor tuum, quando conversa fuerit ad te multitudo maris, fortitudo Gen- ad te multitudo maris, fortitudo Gen- tium venerit tibi. tium venerit tibi.

Et subdit, quod hæc talis et tanta Et subdit, quod hæc talis et tanta captivata sit: captivata sit:

" "

« Sed et ipsa in transmigrationem, « Sed et ipsa in transmigrationem, qua scilicet de patria in exsilium mi- qua scilicet de patria in exsilium mi- gravit, « ducta est in captivitatem. « In gravit, « ducta est in captivitatem. « In patria enim captivatum esse grave est, patria enim captivatum esse grave est, et multo gravius est esse in exsilio et multo gravius est esse in exsilio captivum. Et hoc est quod in transmi- captivum. Et hoc est quod in transmi- gratione prima, qua transmigravit de gratione prima, qua transmigravit de terra sua, postea durius ducta est in terra sua, postea durius ducta est in captivitatem; sicut et homo spirituali- captivitatem; sicut et homo spirituali- ter per amissionem gratiæ migrat de ter per amissionem gratiæ migrat de Ecclesia, et postea a diabolo captiva- Ecclesia, et postea a diabolo captiva- tur, ut quasi vinculis trahatur ad om- tur, ut quasi vinculis trahatur ad om- nem suam voluntatem. Thren. 1, 3: Mi- nem suam voluntatem. Thren. 1, 3: Mi- gravit Judas propter afflictionem, "I gravit Judas propter afflictionem, "I multitudinem servitutis: habitavit inter multitudinem servitutis: habitavit inter Gentes, hoc est, gentilem conversatio- Gentes, hoc est, gentilem conversatio- nem imitantes, nec invenit requiem. nem imitantes, nec invenit requiem. Ezech. xII, 11: In transmigrationem Ezech. xII, 11: In transmigrationem et in captivitatem ibunt. et in captivitatem ibunt.

Quam fœde autem in captivitate tra- Quam fœde autem in captivitate tra- ctentur, subdit: « Parvuli ejus, ctentur, subdit: « Parvuli ejus, » hor » hor est, Alexandriæ, " elisi sunt, » hoe est, Alexandriæ, " elisi sunt, » hoe est, ad lapides et ligna elidendi trucida. est, ad lapides et ligna elidendi trucida. ti, « in capite omnium viarum, » hoc ti, « in capite omnium viarum, » hoc est, in omnibus compitis. Hieronymus : est, in omnibus compitis. Hieronymus : « Quia cum pede sequi non possent « Quia cum pede sequi non possent « recedentes, ne vivi remanerent, in « recedentes, ne vivi remanerent, in « compitis ab hostibus elisi sunt: et « compitis ab hostibus elisi sunt: et « si prægnantes fuerunt, scissæ sunt. » « si prægnantes fuerunt, scissæ sunt. » IV Reg. VIII, 12: Civitates eorum mu- IV Reg. VIII, 12: Civitates eorum mu- nitas igne succendes, et juvenes eorum nitas igne succendes, et juvenes eorum interficies gladio, et parvulos eorum interficies gladio, et parvulos eorum elides, et prægnantes divides. Dicit elides, et prægnantes divides. Dicit autem, quod hoc factum est in com- autem, quod hoc factum est in com- pitis, hoc est, ubi via patriæ a via ex- pitis, hoc est, ubi via patriæ a via ex- silii dividebatur. « Et super inclytos silii dividebatur. « Et super inclytos ejus, » illustres scilicet et divites, « mi- ejus, » illustres scilicet et divites, « mi- serunt sortem, » quis quem haberet serunt sortem, » quis quem haberet captivum. Marc. xv, 24: Mittentes captivum. Marc. xv, 24: Mittentes sortem super eis, quis quid tolleret. sortem super eis, quis quid tolleret. « Et omnes optimates ejus, » hoc est, « Et omnes optimates ejus, » hoc est, principes sine distinctione, « confi.ri principes sine distinctione, « confi.ri sunt, » hoc est, simul fixi sive liga- sunt, » hoc est, simul fixi sive liga- ti, « in compedibus, » ut scilicet nullus ti, « in compedibus, » ut scilicet nullus evaderet. Psal. CXLIX, 8: Ad alligandos evaderet. Psal. CXLIX, 8: Ad alligandos reges eorum in compedibus, et nobiles reges eorum in compedibus, et nobiles eorum in manicis ferreis. Ultioni enim eorum in manicis ferreis. Ultioni enim

IN CAP. III NAHUM ENARRATIO. IN CAP. III NAHUM ENARRATIO.

divinæ nihil resistere potest. Ad Roman. divinæ nihil resistere potest. Ad Roman. Ix, 19 Voluntati ejus quis resistit ? Ix, 19 Voluntati ejus quis resistit ?

Et attende, quod hoc onus super Et attende, quod hoc onus super Alexandriam sub typo Ægypti (cujus Alexandriam sub typo Ægypti (cujus metropolis fuit Alexandria) describunt metropolis fuit Alexandria) describunt Isaias, XVIII, XIX et xx, et Jeremias, Isaias, XVIII, XIX et xx, et Jeremias, XLV, et Ezechiel, xxx, xxx, XXXI et XLV, et Ezechiel, xxx, xxx, XXXI et XXXII. Hieronymus dicit, quod « etiam XXXII. Hieronymus dicit, quod « etiam « inclyti de Ecclesia transmigrantes a « inclyti de Ecclesia transmigrantes a « gratia in captivitatem diaboli detine- « gratia in captivitatem diaboli detine- « buntur, et sortem mittent dæmones « buntur, et sortem mittent dæmones « quis quem tollet, unum scilicet ad « quis quem tollet, unum scilicet ad « fornicandum, alium ad avaritiam, « fornicandum, alium ad avaritiam, « alium ad superbiam, et sic de aliis, et « alium ad superbiam, et sic de aliis, et « optimates, hoc est, præcipui in pec- « optimates, hoc est, præcipui in pec- " catis per consuetudinem peccandi, " catis per consuetudinem peccandi,

« quasi compedibus duræ necessitatis « quasi compedibus duræ necessitatis « ad voluntatem diaboli ligati sunt. » « ad voluntatem diaboli ligati sunt. » Isa. XXII, 3 Cuncti principes tui fu- Isa. XXII, 3 Cuncti principes tui fu- gerunt simul, dureque ligati sunt. gerunt simul, dureque ligati sunt.

Et ex his arguit, subdens: Et ex his arguit, subdens:

« Et tu ergo inebriaberis, » calice « Et tu ergo inebriaberis, » calice scilicet iræ Dei. Inebriatio autem notat scilicet iræ Dei. Inebriatio autem notat pœnæ multitudinem, et ad intima trans- pœnæ multitudinem, et ad intima trans- euntem, et ad tantam angustiam perdu- euntem, et ad tantam angustiam perdu- centem quod sensum rationis avertat. centem quod sensum rationis avertat. Thren. 111, 15: Replevit me amaritudi- Thren. 111, 15: Replevit me amaritudi- nibus, inebriavit me absinthio. Jerem. nibus, inebriavit me absinthio. Jerem. xxv, 27: Bibite, et inebriamini, et vomi- xxv, 27: Bibite, et inebriamini, et vomi- te: et cadite, neque surgatis a facie gla- te: et cadite, neque surgatis a facie gla- dii, quem ego mittam inter vos. « Et dii, quem ego mittam inter vos. « Et eris despecta, » quæ modo inclyta es. eris despecta, » quæ modo inclyta es. Abdiæ, . 2 Ecce parvulum dedi te in Abdiæ, . 2 Ecce parvulum dedi te in Gentibus contemptibilis tu es valde. Gentibus contemptibilis tu es valde.

Quantum autem dejecta sit, subdit: Quantum autem dejecta sit, subdit: «Et,» id est, quia « tu quæres auxi- «Et,» id est, quia « tu quæres auxi- lium ab inimico. » Auxilium vocat vi- lium ab inimico. » Auxilium vocat vi- tæ sustentationem, quam a Babyloniis tæ sustentationem, quam a Babyloniis cogentur mendicare. Vel, auxilium vo- cogentur mendicare. Vel, auxilium vo- cat, quia alios invocabunt ad auxilium cat, quia alios invocabunt ad auxilium contra Babylonios, et non invenient. contra Babylonios, et non invenient. Thren. iv, 17: Defecerunt oculi nostri Thren. iv, 17: Defecerunt oculi nostri ad auxilium nostrum vanum, cum re- ad auxilium nostrum vanum, cum re- spiceremus attenti ad gentem, quæ sal- spiceremus attenti ad gentem, quæ sal- vare, nos scilicet, non poterat. vare, nos scilicet, non poterat.

405 405

Quam facile autem capienda sit, sub- Quam facile autem capienda sit, sub- dit: dit:

am, am,

« Omnes munitiones tuæ, hoc est, no- « Omnes munitiones tuæ, hoc est, no- bilitas, divitiæ, amici, in quibus te mu- bilitas, divitiæ, amici, in quibus te mu- nitam esse confidis, supple, sunt « sicut nitam esse confidis, supple, sunt « sicut ficus cum grossis suis, » qui propter ra- ficus cum grossis suis, » qui propter ra- ritatem plus desiderantur, et citius ex- ritatem plus desiderantur, et citius ex- cutiuntur et ita tuæ munitiones plus de- cutiuntur et ita tuæ munitiones plus de- sideratæ ab hostibus facile capientur. sideratæ ab hostibus facile capientur. Unde, Judicum, 1x, 11, dicit ficus: Num- Unde, Judicum, 1x, 11, dicit ficus: Num- quid possum deserere dulcedinem me- quid possum deserere dulcedinem me- fructusque suavissimos? Mich. VII, fructusque suavissimos? Mich. VII, 1 Præcoquas ficus desideravit anima 1 Præcoquas ficus desideravit anima mea. Et subdit quam facile cadunt quo mea. Et subdit quam facile cadunt quo magis ab hostibus desiderantur : « Si magis ab hostibus desiderantur : « Si concussæ fuerint, » tempestate scilicet concussæ fuerint, » tempestate scilicet invadentis hostis, « cadent in os com- invadentis hostis, « cadent in os com- edentis, sive devorantis hostis, sci- edentis, sive devorantis hostis, sci- licet qui aviditate prædæ dentes exa- licet qui aviditate prædæ dentes exa- cuit ad devorandum. Apocal. VI, 13: cuit ad devorandum. Apocal. VI, 13: Stellæ de cælo ceciderunt super terram, Stellæ de cælo ceciderunt super terram, sicut ficus emittit grossos suos, cum a sicut ficus emittit grossos suos, cum a vento magno movetur. vento magno movetur.

Hoc autem ostendit, subdens : Hoc autem ostendit, subdens :

«Ecce populus tuus, mulieres,» hoc est, «Ecce populus tuus, mulieres,» hoc est, ut effoeminati sunt, nihil virilitatis ha- ut effoeminati sunt, nihil virilitatis ha- bentes respectu Alexandrinorum, « in bentes respectu Alexandrinorum, « in medio tui, »ubi fortior esse deberet. medio tui, »ubi fortior esse deberet. Isa. III, 4: Dabo pueros principes eo- Isa. III, 4: Dabo pueros principes eo- rum, et effæminati dominabuntur eis. rum, et effæminati dominabuntur eis. Supple, et ideo, « inimicis tuis, » supple Supple, et ideo, « inimicis tuis, » supple hominibus, et dæmonibus, « adaper- hominibus, et dæmonibus, « adaper- tione pandentur, » tione pandentur, » ut undique pos- ut undique pos- sint ingredi, « portæ terræ tuæ, » hoc sint ingredi, « portæ terræ tuæ, » hoc est, omnium civitatum quæ sunt in est, omnium civitatum quæ sunt in terra vestra. Jerem. IX, 21 : Ascendit terra vestra. Jerem. IX, 21 : Ascendit mors per fenestras nostras, ingressa est mors per fenestras nostras, ingressa est domos nostras. « Devorabit ignis, » li- domos nostras. « Devorabit ignis, » li- bidinis quidem in peccatis, et iræ Dei bidinis quidem in peccatis, et iræ Dei in pœnis, « vectes tuos, » hoc est, Præ- in pœnis, « vectes tuos, » hoc est, Præ- latos qui repagula contra hostes esse de- latos qui repagula contra hostes esse de- berent. Isa. XLV, 2: Portas æreas con- berent. Isa. XLV, 2: Portas æreas con- teram, et vectes ferreos confringam. teram, et vectes ferreos confringam. Prælatus præceptis et comminationibus Prælatus præceptis et comminationibus sonans, ostium æreum est: officio au- sonans, ostium æreum est: officio au- tem, quod tamen non exercet, vectis fer- tem, quod tamen non exercet, vectis fer- reus est, præcipue quando rigidus et in- reus est, præcipue quando rigidus et in-

12 12

13 13

14 14

406 406

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

flexibilis est. Psal. cvI, 16: Contrivit flexibilis est. Psal. cvI, 16: Contrivit portas æreas, et vectes ferreos confre- portas æreas, et vectes ferreos confre- git. git.

« Aquam. » Hic quasi captam deridet « Aquam. » Hic quasi captam deridet Niniven. Et habet duas partes. Primo Niniven. Et habet duas partes. Primo enim insultat civitati, et postea regi, enim insultat civitati, et postea regi, ibi, «Dormitaverunt pastores tui. » ibi, «Dormitaverunt pastores tui. »

In primo duo sunt. Insultat enim ci- In primo duo sunt. Insultat enim ci- vitati quantum ad munimenta ædificio- vitati quantum ad munimenta ædificio- et quantum ad congregationes et quantum ad congregationes bellatorum, ibi, « Congregare ut bru- bellatorum, ibi, « Congregare ut bru- chus. » chus. »

rum, rum,

« Aquam propter obsidionem hauri « Aquam propter obsidionem hauri tibi: » ne scilicet potus desit homini- tibi: » ne scilicet potus desit homini- bus et animalibus obsessis. Simile, Isa. bus et animalibus obsessis. Simile, Isa. XXII, 11 Lacum fecistis inter duos mu- XXII, 11 Lacum fecistis inter duos mu- ros ad aquam piscinæ veteris, supple, ros ad aquam piscinæ veteris, supple, congregandam. Simile, Isa. v11,3, ubi di- congregandam. Simile, Isa. v11,3, ubi di- citur, quod Achaz erat ad extremum citur, quod Achaz erat ad extremum aquæductus piscina superioris. Consi- aquæductus piscina superioris. Consi- derabat enim qualiter piscina superior derabat enim qualiter piscina superior civitati influens, abundantiam aquæ civitati influens, abundantiam aquæ præberet civitati obsessæ. « Exstrue præberet civitati obsessæ. « Exstrue munitiones tuas, »in turribus scilicet et munitiones tuas, »in turribus scilicet et pinnis muri, et propugnaculis, ut scilicet pinnis muri, et propugnaculis, ut scilicet hosti resistere possint, et tu in pace hosti resistere possint, et tu in pace intus reserveris. Psal. cxxi, 7: Fiat intus reserveris. Psal. cxxi, 7: Fiat pax in virtute tua, et abundantia in pax in virtute tua, et abundantia in turribus tuis. Isa. v, 2: Ædificavit tur- turribus tuis. Isa. v, 2: Ædificavit tur- rim in medio ejus. Cantic. IV, 4 Sicut rim in medio ejus. Cantic. IV, 4 Sicut turris David collum tuum, quæ ædifi- turris David collum tuum, quæ ædifi- cata est cum propugnaculis : mille cly- cata est cum propugnaculis : mille cly- pei pendent ex ea, omnis armatura pei pendent ex ea, omnis armatura fortium. fortium.

: :

Qualiter autem hoc facere possit, sub- Qualiter autem hoc facere possit, sub- dit: « Intra in lutum, » ex quo scili- dit: « Intra in lutum, » ex quo scili- cet fiunt lateres, « et calca, » hoc est, cet fiunt lateres, « et calca, » hoc est, commisce et apta lutum ut glutinosum commisce et apta lutum ut glutinosum et tenax sit, « subigens, » hoc est, ma- et tenax sit, « subigens, » hoc est, ma- gnus in partes luti subinferens, « tene» gnus in partes luti subinferens, « tene» hoc est, comprehende « laterem, » hoc hoc est, comprehende « laterem, » hoc est, lutum formatum in laterem, ex quo est, lutum formatum in laterem, ex quo scilicet ruinosa murorum reparare pos- scilicet ruinosa murorum reparare pos- sis. Genes. x1, 3: Habueruntque lateres sis. Genes. x1, 3: Habueruntque lateres pro saxis, et bitumen pro cæmento. Isa. pro saxis, et bitumen pro cæmento. Isa. XV1, 7 His, qui lætantur super muro XV1, 7 His, qui lætantur super muro cocti lateris, loquimini plagas suas. cocti lateris, loquimini plagas suas.

Et innuens quod irrisio sit, scilicet Et innuens quod irrisio sit, scilicet ac si dicat, Cum hæc omnia feceris, ni- ac si dicat, Cum hæc omnia feceris, ni- hil valebit, subdit: hil valebit, subdit:

« Ibi, » hoc est, in illis munitionibus, « Ibi, » hoc est, in illis munitionibus, « comedet te, » hoc est, devorabit te, « comedet te, » hoc est, devorabit te, « ignis,» scilicet iræ Dei, et Nabucho. « ignis,» scilicet iræ Dei, et Nabucho. donosor. Deuter. xxx, 22: Ignis suc- donosor. Deuter. xxx, 22: Ignis suc- census est in furore meo, et ardebit us- census est in furore meo, et ardebit us- que ad inferni novissima: devorabil- que ad inferni novissima: devorabil- que terram cum germine suo. Simile, que terram cum germine suo. Simile, Thren. II, 3 Succendit in Jacob quasi Thren. II, 3 Succendit in Jacob quasi ignem flammæ devorantis ignem flammæ devorantis in gyro. in gyro. « Peribis,» in corpore scilicet, « gla- « Peribis,» in corpore scilicet, « gla- dio, » regi scilicet Babylonis. Job, dio, » regi scilicet Babylonis. Job, XIX, 29 Fugite a facie gladii, quoniam XIX, 29 Fugite a facie gladii, quoniam ultor iniquitatum gladius est. ultor iniquitatum gladius est.

Et modum devorandi subdit : « Dr. Et modum devorandi subdit : « Dr. vorabit te ut bruchus. » Hieronymus : vorabit te ut bruchus. » Hieronymus : «< Sicut humus a brucho, ita in gladio «< Sicut humus a brucho, ita in gladio << furentis exercitus devoraberis. » Bru. << furentis exercitus devoraberis. » Bru. chus enim nihil relinquit viroris. Isa. chus enim nihil relinquit viroris. Isa. 1, 20 Gladius devorabit vos, quia os 1, 20 Gladius devorabit vos, quia os Domini locutum est. Deuter. xxx11, 41: Domini locutum est. Deuter. xxx11, 41: Si acuero ut fulgur gladium meum, et Si acuero ut fulgur gladium meum, et arripuerit judicium manus mea : red- arripuerit judicium manus mea : red- dam ultionem hostibus meis. Hiero- dam ultionem hostibus meis. Hiero- nymus dicit, quòd « hæc spiritualiter nymus dicit, quòd « hæc spiritualiter << miseræ animæ dicuntur, cui propter << miseræ animæ dicuntur, cui propter « obsidionem tentationum a diabolo « obsidionem tentationum a diabolo « emissarum, aqua Scripturæ haurien- « emissarum, aqua Scripturæ haurien- « da est. » Genes. xxiv, 43: Da mihi « da est. » Genes. xxiv, 43: Da mihi pauxillum aquæ ad bibendum ex hy- pauxillum aquæ ad bibendum ex hy- dria tua. Hydria enim hauritur aqua, et dria tua. Hydria enim hauritur aqua, et significat studium Scripturarum. significat studium Scripturarum.

In lutum per propriæ utilitatis conside- In lutum per propriæ utilitatis conside- rationem intrandum est. Job, x, 9 : Me- rationem intrandum est. Job, x, 9 : Me- mento, quæso, quod sicut lutum feceris mento, quæso, quod sicut lutum feceris me, in pulverem reduces me. Lutum hoc me, in pulverem reduces me. Lutum hoc calcandum est per castigationem car- calcandum est per castigationem car- nis. I ad Corinthios, IX, 27: Castigo nis. I ad Corinthios, IX, 27: Castigo corpus meum, et in servitutem redigo. corpus meum, et in servitutem redigo. Manus huic luto subigenda est ut for- Manus huic luto subigenda est ut for- metur ad virtutem. Job, x, 8: Manus metur ad virtutem. Job, x, 8: Manus tuæ fecerunt me, et plasmaverunt mr tuæ fecerunt me, et plasmaverunt mr totum in circuitu. Later corporis te- totum in circuitu. Later corporis te- nendus et restringendus est, ne lubrici- nendus et restringendus est, ne lubrici- tate et mollitie fluat in vitia. Psal. xxxi, tate et mollitie fluat in vitia. Psal. xxxi, 9 In camo et fræno maxillas eorum 9 In camo et fræno maxillas eorum constringe, qui non approximant ad te. constringe, qui non approximant ad te.

IN CAP. III NAHUM ENARRATIO. IN CAP. III NAHUM ENARRATIO.

Et nisi hæc fiant, gladius ultionis divi- Et nisi hæc fiant, gladius ultionis divi- me devorabit eam, ut bruchus, qui si- me devorabit eam, ut bruchus, qui si- gnificat vermem conscientiæ. gnificat vermem conscientiæ.

Et subdit de irrisione quantum ad Et subdit de irrisione quantum ad congregationem bellatorum : « Congre- congregationem bellatorum : « Congre- gare ut bruchus. » Congregatio bruchi gare ut bruchus. » Congregatio bruchi significat congregationem plebeii populi. significat congregationem plebeii populi. « Multiplicare ut locusta. » Locusta quæ « Multiplicare ut locusta. » Locusta quæ salit et longius yolat, congregationem salit et longius yolat, congregationem significat adjutorum longe lateque di- significat adjutorum longe lateque di- stantium. Joel, 1, 4: Residuum locustæ stantium. Joel, 1, 4: Residuum locustæ comedit bruchus. comedit bruchus.

407 407

dis. Isa. v, 5: Auferam sepem ejus, et dis. Isa. v, 5: Auferam sepem ejus, et erit in direptionem. « In die frigoris, » erit in direptionem. « In die frigoris, » hoc est, præsentis necessitatis, ut ab hoc est, præsentis necessitatis, ut ab hoste defendantur. « Sol ortus est, » hoc hoste defendantur. « Sol ortus est, » hoc est, claritas et ardor zeli Dei ad vindican- est, claritas et ardor zeli Dei ad vindican- dum. Jacob. I, 11: Exortus est sol cum dum. Jacob. I, 11: Exortus est sol cum ardore, et arefecit fænum. « Et avola- ardore, et arefecit fænum. « Et avola- verunt, » in captivitatem scilicet, « et verunt, » in captivitatem scilicet, « et non est cognitus locus earum, » de- non est cognitus locus earum, » de- structis scilicet villis, et ædificiis, « ubi structis scilicet villis, et ædificiis, « ubi fuerint: destructi enim sunt sine spe fuerint: destructi enim sunt sine spe reædificationis. Psal. xxxvi, 36: Trans- reædificationis. Psal. xxxvi, 36: Trans- ivi, et ecce non erat: et quæsivi eum, et ivi, et ecce non erat: et quæsivi eum, et non est inventus locus ejus. Eccli. XLII, non est inventus locus ejus. Eccli. XLII,

Et hoc quidem facere poteris, supple, 19: Sicut locusta demergens descensus Et hoc quidem facere poteris, supple, 19: Sicut locusta demergens descensus quia quia

« Plures fecisti negotiationes tuas, » « Plures fecisti negotiationes tuas, » quas scilicet agebas super subjectos et quas scilicet agebas super subjectos et confœderatos, « quam sint stellæ cæli. » confœderatos, « quam sint stellæ cæli. » Ilyperbole est, hoc est, innumerabiles Ilyperbole est, hoc est, innumerabiles fecisti sicut stellæ innumerabiles sunt. fecisti sicut stellæ innumerabiles sunt. Ezechiel. xxvII, 33: In exitu negotiatio- Ezechiel. xxvII, 33: In exitu negotiatio- num tuarum de mari implesti populos num tuarum de mari implesti populos multos. De omnibus enim subjectis et multos. De omnibus enim subjectis et finitimis ad lucrum negotiabatur Assy- finitimis ad lucrum negotiabatur Assy- rius. Et hoc quidem quod sic te congre- rius. Et hoc quidem quod sic te congre- gas et tuos, non valebit : « Bruchus ex- gas et tuos, non valebit : « Bruchus ex- pansus est, » hoc est, sicut bruchus na- pansus est, » hoc est, sicut bruchus na- tis alis expansus est ad volandum, ita tis alis expansus est ad volandum, ita populus tuus propter peccata traditus est populus tuus propter peccata traditus est ad transmigrandum. « Et avolavit, » ad transmigrandum. « Et avolavit, » hoc est, velociter, in captivitatem abiit. hoc est, velociter, in captivitatem abiit. Psal. LIV, 8 Ecce elongavi fugiens : et Psal. LIV, 8 Ecce elongavi fugiens : et

: :

mansi in solitudine. mansi in solitudine.

« Custodes tui quasi locustæ,» supple, « Custodes tui quasi locustæ,» supple, sunt. Et custodes vocat inferiores Præla- sunt. Et custodes vocat inferiores Præla- tos, quibus commissæ erant villæ civita- tos, quibus commissæ erant villæ civita- tis circumquaque. Proverb. xxx, 27 : tis circumquaque. Proverb. xxx, 27 : Regem locusta non habet, et egreditur Regem locusta non habet, et egreditur universa per turmas suas. « Et parvuli universa per turmas suas. « Et parvuli tui,» filii scilicet consumunt enim om- tui,» filii scilicet consumunt enim om- ne quod viride est. Psal. civ, 34: Dixit, ne quod viride est. Psal. civ, 34: Dixit, et venit locusta, et bruchus, cujus non et venit locusta, et bruchus, cujus non rrat numerus. « Quasi locustæ locusta- rrat numerus. « Quasi locustæ locusta- rum, quæ considunt, » hoc est, simul rum, quæ considunt, » hoc est, simul sedent, « in sepibus, » hoc est, ruinosis sedent, « in sepibus, » hoc est, ruinosis et vilibus munitionibus et cito capien- et vilibus munitionibus et cito capien-

ejus. «Hoc (u dicit Hieronymus) de ejus. «Hoc (u dicit Hieronymus) de voluptuosis dicitur, qui omne viride voluptuosis dicitur, qui omne viride

« «

sunt locustis sunt locustis similes similes

«< consumunt sicut locustæ, et in sepi- Voluptuosi «< consumunt sicut locustæ, et in sepi- Voluptuosi « bus, hoc est, in beneficiis Ecclesiæ re- « bus, hoc est, in beneficiis Ecclesiæ re- << sident tempore frigoris, quo infriguit << sident tempore frigoris, quo infriguit «< charitas, et invaluit carnalitas Prælato- «< charitas, et invaluit carnalitas Prælato-

« rum. » « rum. »

« Dormitaverunt. » Insultat hic regi et « Dormitaverunt. » Insultat hic regi et principibus, et improperat eis duo, scili- principibus, et improperat eis duo, scili- cet quod voluptatibus detenti in vigilan- cet quod voluptatibus detenti in vigilan- tia curæ pastarolis dormitaverunt, et tia curæ pastarolis dormitaverunt, et quod populus eorum negligentia dis- quod populus eorum negligentia dis- persus sit. Et subjungit quod ideo maxi- persus sit. Et subjungit quod ideo maxi- ma plaga percussi sunt : ma plaga percussi sunt :

« Dormitaverunt pastores tui, » hoc « Dormitaverunt pastores tui, » hoc est, principes qui cura et vigilantia pa- est, principes qui cura et vigilantia pa- scere debebant populum, dormitaverunt scere debebant populum, dormitaverunt per inertiam voluptatibus consopiti. per inertiam voluptatibus consopiti. Matth. xxv, 5: Dormitaverunt omnes, Matth. xxv, 5: Dormitaverunt omnes, et dormierunt. Proverb. vi, 9 : Usquequo et dormierunt. Proverb. vi, 9 : Usquequo piger dormies? « Rex Assur. » Et arguit piger dormies? « Rex Assur. » Et arguit regem quod tales Prælatos negligentes regem quod tales Prælatos negligentes instituit. Et hoc videtur in Ecclesiæ instituit. Et hoc videtur in Ecclesiæ Prælatis qui tales instituunt. Contra quod Prælatis qui tales instituunt. Contra quod dicitur, Luc. II, 8: Pastores erant in re- dicitur, Luc. II, 8: Pastores erant in re- gione eadem vigilantes, et custodientes gione eadem vigilantes, et custodientes vigilias noctis super gregem suum. Rex vigilias noctis super gregem suum. Rex autem Assur magnus rex fuit super alios autem Assur magnus rex fuit super alios regnans. Isa. x, 12: Visitabo super fru- regnans. Isa. x, 12: Visitabo super fru- ctum magnifici cordis regis Assur. Sup- ctum magnifici cordis regis Assur. Sup- ple, et ideo, « sepelientur principes tui, » ple, et ideo, « sepelientur principes tui, » interfecti scilicet a Babyloniis vel a dia- interfecti scilicet a Babyloniis vel a dia-

18 18

sunt causa sunt causa

puli. puli.

408 408

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Principes bolo. Principes enim tales causa sunt Principes bolo. Principes enim tales causa sunt peccati po peccati populi, sicut dicitur, Osee, VII, peccati po peccati populi, sicut dicitur, Osee, VII, 5 Cœperunt principes furere a vino, 5 Cœperunt principes furere a vino, erroris scilicet et insaniæ. Et statim se- erroris scilicet et insaniæ. Et statim se- quitur Extendit manum suam quitur Extendit manum suam cum il- cum il- lusoribus, supple, populus. Unde, ibidem lusoribus, supple, populus. Unde, ibidem dicitur, . 3 In malitia sua lætificave- dicitur, . 3 In malitia sua lætificave- runt regem, et in mendaciis principes. runt regem, et in mendaciis principes. Hinc est quod, Numer. xxv, 4,præcipitur, Hinc est quod, Numer. xxv, 4,præcipitur, quod mali principes suspendantur con- quod mali principes suspendantur con- tra solem, ut scilicet poena eorum clare tra solem, ut scilicet poena eorum clare visa, populus emendetur ¹. visa, populus emendetur ¹.

19 19

Interfectis autem principibus, popu- Interfectis autem principibus, popu- lum dispergi necesse est. Et hoc est quod lum dispergi necesse est. Et hoc est quod sequitur: « Latitavit populus tuus, » sequitur: « Latitavit populus tuus, » fugiens scilicet « in montibus, » et in fugiens scilicet « in montibus, » et in cavernis scilicet petrarum. Et simile, cavernis scilicet petrarum. Et simile, Matth. xxvi, 31: Percutiam pastorem, Matth. xxvi, 31: Percutiam pastorem, et dispergentur oves gregis. Sicut et nunc et dispergentur oves gregis. Sicut et nunc videmus, quod pastoribus interfectis in videmus, quod pastoribus interfectis in peccato, grex per silvestria dispergitur. peccato, grex per silvestria dispergitur. III Regum, xxII, 17: Non habent isti III Regum, xxII, 17: Non habent isti dominum revertatur unusquisque in dominum revertatur unusquisque in domum suam. « Et non est qui congre- domum suam. « Et non est qui congre- get, » populum scilicet sicut oves erran- get, » populum scilicet sicut oves erran- tem, sicut bonus pastor dicitur congre- tem, sicut bonus pastor dicitur congre- gare. Isa. XL, 11 : Sicut pastor gregem gare. Isa. XL, 11 : Sicut pastor gregem suum pascet in brachio suo congregabit suum pascet in brachio suo congregabit agnos, et in sinu suo levabit, fætas ipse agnos, et in sinu suo levabit, fætas ipse portabit. Zachar. XI, 4 et 5: Pasce peco- portabit. Zachar. XI, 4 et 5: Pasce peco- ra occisionis: quæ qui possederant occi- ra occisionis: quæ qui possederant occi- debant, et non dolebant, et vendebant ea, debant, et non dolebant, et vendebant ea, dicentes: Benedictus Dominus! divites dicentes: Benedictus Dominus! divites facti sumus. facti sumus.

Non enim quærebant salutem ovium, Non enim quærebant salutem ovium, sed lucra propter quod sequitur, quod sed lucra propter quod sequitur, quod plagati sunt plaga manifesta: plagati sunt plaga manifesta:

«Non est obscura contritio tua: » no- «Non est obscura contritio tua: » no- ta enim est per totum mundum. II Re- ta enim est per totum mundum. II Re- gum, XII, 12 Ego faciam verbum istud gum, XII, 12 Ego faciam verbum istud in conspectu omnis Israel, et in conspe- in conspectu omnis Israel, et in conspe- ctu solis. Quæ confusio illos potissimum ctu solis. Quæ confusio illos potissimum manet, qui non abscondentes peccata sua manet, qui non abscondentes peccata sua alios scandalizant. Isa. III, 9: Peccatum alios scandalizant. Isa. III, 9: Peccatum

1 Numer. xxv, 4: Iratus Dominus ait ad Moy- 1 Numer. xxv, 4: Iratus Dominus ait ad Moy- sen Tolle cunctos principes populi, et tu pende sen Tolle cunctos principes populi, et tu pende

suum quasi Sodoma prædicaverunt, ner suum quasi Sodoma prædicaverunt, ner absconderunt. « Pessima est plaga tua. » absconderunt. « Pessima est plaga tua. » Glossa, « quæ manu medici non potest Glossa, « quæ manu medici non potest « curari: » non quidem ex impotentia « curari: » non quidem ex impotentia medici, sed quia infirmus contraria facit medici, sed quia infirmus contraria facit medicinæ. Jerem. x, 19: Væ mihi super medicinæ. Jerem. x, 19: Væ mihi super contritione mea, pessima plaga mea! contritione mea, pessima plaga mea! Jerem. xxx, 12 et 13: Insanabilis fru- Jerem. xxx, 12 et 13: Insanabilis fru- ctura tua, pessima plaga tua : non est ctura tua, pessima plaga tua : non est qui judicet judicium tuum ad alligan- qui judicet judicium tuum ad alligan- dum curationum utilitas non est tibi. dum curationum utilitas non est tibi.

« Omnes qui audierunt auditionem « Omnes qui audierunt auditionem tuam, hoc est, famosum interitum tuam, hoc est, famosum interitum tuum et durum. Isa. xxi, 3 et 4 : Corrui tuum et durum. Isa. xxi, 3 et 4 : Corrui cum audirem, turbatus sum cum vide- cum audirem, turbatus sum cum vide- rememarcuit cor meum, tenebræ stu- rememarcuit cor meum, tenebræ stu- pefecerunt me. « Compresserunt manum pefecerunt me. « Compresserunt manum super te,» admirantes scilicet et plau- super te,» admirantes scilicet et plau- dentes super interitu tuo. Ezechiel. xxt, dentes super interitu tuo. Ezechiel. xxt, 12 Clama, et ulula, fili hominis,... 12 Clama, et ulula, fili hominis,... plaude super femur, quia gladius factus plaude super femur, quia gladius factus est in populo meo. Et post pauca, y. 14: est in populo meo. Et post pauca, y. 14: Percute manu ad manum, et duplicetur Percute manu ad manum, et duplicetur gladius, ac triplicetur gladius interfe. gladius, ac triplicetur gladius interfe. ctorum. Isa. LV, 12: Omnia ligna regio- ctorum. Isa. LV, 12: Omnia ligna regio- nis plaudent manu. Ligna regionis vocat nis plaudent manu. Ligna regionis vocat populos prius oppressos, qui de morte populos prius oppressos, qui de morte gaudent oppressoris. gaudent oppressoris.

Et subjungit causam. Ac si dicat: Nec Et subjungit causam. Ac si dicat: Nec est mirum, est mirum,

« Quia super quem non transiit, » op- « Quia super quem non transiit, » op- primendo scilicet, « malitia tua sem- primendo scilicet, « malitia tua sem- per. » Hieronymus : « Nullus tuo vul- per. » Hieronymus : « Nullus tuo vul- << neri donavit lacrymas, quia nullus est << neri donavit lacrymas, quia nullus est « super quem non fuerit malitia tua, « super quem non fuerit malitia tua, « quæ non est permanens, sed transito- « quæ non est permanens, sed transito- «ria hoc enim consolatio est. » Jerem. «ria hoc enim consolatio est. » Jerem. XXII, 18 Non plangent eum : Væ, frater! XXII, 18 Non plangent eum : Væ, frater! et væ, soror! Non concrepabunt ei: Var, et væ, soror! Non concrepabunt ei: Var, domine! et væ, inclyte! Simile, Isa. xiv, domine! et væ, inclyte! Simile, Isa. xiv, 7 et 8 Conquievit et siluit omnis terra, 7 et 8 Conquievit et siluit omnis terra, gavisa est, et exsultavit: abietes quo- gavisa est, et exsultavit: abietes quo- que lætatæ sunt super te, et cedri Liba- que lætatæ sunt super te, et cedri Liba- ni ex quo dormisti, non ascendet qui ni ex quo dormisti, non ascendet qui succidat nos. Unde Titus Livius narrat succidat nos. Unde Titus Livius narrat

: :

eos contra solem in patibulis: ut avertatur fu- eos contra solem in patibulis: ut avertatur fu- ror meus ab Israel. ror meus ab Israel.

IN CAP. III NAHUM ENARRATIO. IN CAP. III NAHUM ENARRATIO.

quod in morte Neronis, qui multos of- quod in morte Neronis, qui multos of- fenderat et Rempublicam pessime rexerat, fenderat et Rempublicam pessime rexerat, cum multi lætarentur, et sperarent ex cum multi lætarentur, et sperarent ex morte ejus ad meliora proficere, corni- morte ejus ad meliora proficere, corni- cula sedens in turri montis Tarpeii con- cula sedens in turri montis Tarpeii con- vertens se ad civitatem, clara voce cla- vertens se ad civitatem, clara voce cla- mavit Semper erit bene. Quod versu mavit Semper erit bene. Quod versu comprehendens Ovidius, dixit: comprehendens Ovidius, dixit:

409 409

Montis Tarpeii qui sedit culmine cornix, Montis Tarpeii qui sedit culmine cornix,

Est bene non potuit dicere, dixit : Erit. Est bene non potuit dicere, dixit : Erit.

Ac si dicat Ablato omnis boni obsta- Ac si dicat Ablato omnis boni obsta- culo, in futurum ad meliora proficiet Res- culo, in futurum ad meliora proficiet Res- publica. publica.

INDEX INDEX

IN NAHUM PROPHETAM. IN NAHUM PROPHETAM.

Prologus D. Hieronymi in Nahum prophetam, Prologus D. Hieronymi in Nahum prophetam, Explanatio prologi. Explanatio prologi.

377 377

378 378

CAPUT I. CAPUT I.

379 379

II. II.

III. III.

389 389

397 397

D. ALBERTI MAGNI. D. ALBERTI MAGNI.

EPISCOPI RATISBONENSIS, DOCTRINA TOTO ORBE EPISCOPI RATISBONENSIS, DOCTRINA TOTO ORBE CELEBERRIMI, ORDINIS PRÆDICATORUM, CELEBERRIMI, ORDINIS PRÆDICATORUM,

IN HABACUC PROPHETAM ENARRATIO. IN HABACUC PROPHETAM ENARRATIO.

Prologus divi Hieronymi in Habacuc prophetam¹. Prologus divi Hieronymi in Habacuc prophetam¹.

Quatuor prophetæ in duodecim prophetarum volumine continentur : Quatuor prophetæ in duodecim prophetarum volumine continentur : e quibus tres in principio λµµ¤, id est, pondus titulum habent, Nahum, Ha- e quibus tres in principio λµµ¤, id est, pondus titulum habent, Nahum, Ha- bacuc, et Malachias. Porro Zacharias, in medio et circa finem duos hujus- bacuc, et Malachias. Porro Zacharias, in medio et circa finem duos hujus- cemodi ponit titulos, et quibus unus est: Onus verbi Domini in terra Ha- cemodi ponit titulos, et quibus unus est: Onus verbi Domini in terra Ha- drach, et Damasci requiei ejus 2. Alter in fine: Onus verbi Domini super drach, et Damasci requiei ejus 2. Alter in fine: Onus verbi Domini super Israel. De Nahum, orationibus tuis jam liber editus est : de Zacharia et Israel. De Nahum, orationibus tuis jam liber editus est : de Zacharia et Malachia, si vita comes fuerit, disseretur. Nunc Habacuc habemus in mani- Malachia, si vita comes fuerit, disseretur. Nunc Habacuc habemus in mani- bus, qui vel ex eo quod amabilis Domini est, vocatur amplexatio : vel quod bus, qui vel ex eo quod amabilis Domini est, vocatur amplexatio : vel quod in certamen et luctam, et (ut ita dicam) amplexum cum Deo congredi- in certamen et luctam, et (ut ita dicam) amplexum cum Deo congredi- tur, amplexantis, id est, luctantis sortitus est nomen. Nullus enim tam tur, amplexantis, id est, luctantis sortitus est nomen. Nullus enim tam audaci voce ausus est Deum ad disceptationem justitiæ provocare, et di- audaci voce ausus est Deum ad disceptationem justitiæ provocare, et di- cere ei Cur in rebus humanis, et in mundi istius olisiq, tanta rerum cere ei Cur in rebus humanis, et in mundi istius olisiq, tanta rerum versatur iniquitas? Vociferabor ad te, vim patiens, et non salvabis? Quare versatur iniquitas? Vociferabor ad te, vim patiens, et non salvabis? Quare ostendisti mihi iniquitatem et laborem videre?... Lacerata est lex, et non perve- ostendisti mihi iniquitatem et laborem videre?... Lacerata est lex, et non perve- nit usque ad finem judicium: quia impius prævalet adversus justum, ideo 5 nit usque ad finem judicium: quia impius prævalet adversus justum, ideo 5 egreditur judicium perversum 6. Vides quod temeraria vox sit, et quodam egreditur judicium perversum 6. Vides quod temeraria vox sit, et quodam modo blasphemantis Creatorem suum ad judicium provocare: et vas fra- modo blasphemantis Creatorem suum ad judicium provocare: et vas fra- gile adversus figulum, cur tale vel tale factum sit, disputare? Necnon et gile adversus figulum, cur tale vel tale factum sit, disputare? Necnon et hoc animadvertendum, quod assumptio vel pondus, quæ gravia esse jam hoc animadvertendum, quod assumptio vel pondus, quæ gravia esse jam diximus, prophetæ visio est et adversum Montani dogma perversum, intel-. diximus, prophetæ visio est et adversum Montani dogma perversum, intel-. ligit quod videt, nec ut amens loquitur, nec more insaniantium fœminarum ligit quod videt, nec ut amens loquitur, nec more insaniantium fœminarum dat sine mente sonum. Unde et Apostolus jubet ut si prophetantibus dat sine mente sonum. Unde et Apostolus jubet ut si prophetantibus

Ex prooemio commentariorum Hieronymi in Habacuc (Biblia Rob. Stephani, Parisiis, Ex prooemio commentariorum Hieronymi in Habacuc (Biblia Rob. Stephani, Parisiis, MDXXXII). MDXXXII).

2 Zachar. IX, 1. 2 Zachar. IX, 1.

3 Ibid. XII, 1. 3 Ibid. XII, 1.

etc. etc.

Vulg. habet, Habac. 1, 3 Quare ostendisti mihi iniquitatem et laborem, videre prædam, Vulg. habet, Habac. 1, 3 Quare ostendisti mihi iniquitatem et laborem, videre prædam,

5 Vulg. propterea. 5 Vulg. propterea.

6 Habac. 1, 2 et seq. 6 Habac. 1, 2 et seq.

414 414

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

aliis, alii fuerit revelatum, taceant qui prius loquebantur. Et statim: aliis, alii fuerit revelatum, taceant qui prius loquebantur. Et statim: Non enim est, inquit, dissensionis Deus, sed pacis 2. Ex quo intelligitur, cum Non enim est, inquit, dissensionis Deus, sed pacis 2. Ex quo intelligitur, cum quis ex voluntate reticet, et alteri locum dat ad loquendum, posse et loqui quis ex voluntate reticet, et alteri locum dat ad loquendum, posse et loqui et tacere cum velit. Qui autem in set, id est, invitus loquitur, nec ta- et tacere cum velit. Qui autem in set, id est, invitus loquitur, nec ta- cere nec loqui in sua potestate habet. cere nec loqui in sua potestate habet.

lllud quoque disce (quia semel a me violenter exigis, ut quasi quosdam lllud quoque disce (quia semel a me violenter exigis, ut quasi quosdam gradus et scalas ad altiora nitenti, historiam tibi interpreter) prophetiam esso gradus et scalas ad altiora nitenti, historiam tibi interpreter) prophetiam esso contra Babylonem et Nabuchodonosor, regem Chaldæorum, ut quomodo prior contra Babylonem et Nabuchodonosor, regem Chaldæorum, ut quomodo prior propheta Nahum, quem Habacuc sequitur, vaticinium habuit contra Ni- propheta Nahum, quem Habacuc sequitur, vaticinium habuit contra Ni- niven et Assyrios, qui vastaverunt decem tribus quæ vocantur Israel: ita niven et Assyrios, qui vastaverunt decem tribus quæ vocantur Israel: ita Habacuc prophetiam habeat adversus Babylonem et Nabuchodonosor, a Habacuc prophetiam habeat adversus Babylonem et Nabuchodonosor, a quibus Juda et Jerusalem, templumque subversa sunt. quibus Juda et Jerusalem, templumque subversa sunt.

Et ut scias eo tempore fuisse Habacuc, quo jam duæ tribus, quæ vo- Et ut scias eo tempore fuisse Habacuc, quo jam duæ tribus, quæ vo- cabantur Juda, ductæ erant in captivitatem, Daniel docere te poterit³: cabantur Juda, ductæ erant in captivitatem, Daniel docere te poterit³: ad quem in lacum leonum Habacuc cum prandio mittitur, quamquam apud ad quem in lacum leonum Habacuc cum prandio mittitur, quamquam apud Hebræos hæc ipsa non legatur historia. Igitur sive quis recipiat scriptu. Hebræos hæc ipsa non legatur historia. Igitur sive quis recipiat scriptu. ram illam, sive non recipiat, utrumque pro nobis est. Aut enim recipit, ram illam, sive non recipiat, utrumque pro nobis est. Aut enim recipit, et jam post factam rem liber Habacuc texitur aut non recipit, et quasi et jam post factam rem liber Habacuc texitur aut non recipit, et quasi propheta scribit quæ ventura cognoscit. propheta scribit quæ ventura cognoscit.

Interim secundum litteram causatur adversus Deum propheta : cur Na- Interim secundum litteram causatur adversus Deum propheta : cur Na- buchodonosor templum Dei vastet et Judam? cur Jerusalem, quondam urbs buchodonosor templum Dei vastet et Judam? cur Jerusalem, quondam urbs Domini, destruatur? Quare clamet populus, et non exaudiatur, vociferetur Domini, destruatur? Quare clamet populus, et non exaudiatur, vociferetur ad Dominum oppressus a Chaldæis, et non salvetur? Quare etiam ipso ad Dominum oppressus a Chaldæis, et non salvetur? Quare etiam ipso propheta vel populus, ex cujus persona nunc loquitur, ad hoc vixerit, et propheta vel populus, ex cujus persona nunc loquitur, ad hoc vixerit, et hucusque perductus sit, ut iniquitatem hostium et suum laborem videat? hucusque perductus sit, ut iniquitatem hostium et suum laborem videat? cur injustitia prævaleat adversum se? Et hoc dicit præ mentis augustia, cur injustitia prævaleat adversum se? Et hoc dicit præ mentis augustia, nesciens aurum in igne conflari, et tres pueros de camino ignis puriores nesciens aurum in igne conflari, et tres pueros de camino ignis puriores exisse quam intraverant. Sed et hoc generaliter accipere possumus, quod ex exisse quam intraverant. Sed et hoc generaliter accipere possumus, quod ex persona humanæ impatientiæ loquatur, ut in querulam vocem et plenam persona humanæ impatientiæ loquatur, ut in querulam vocem et plenam doloris erumpat, dicens: « Quare respicis contemptores, et taces, concul- doloris erumpat, dicens: « Quare respicis contemptores, et taces, concul- cante impio justiorem se " ? » Hæc autem loquitur, nesciens judicia Dei cante impio justiorem se " ? » Hæc autem loquitur, nesciens judicia Dei investigabilia, et profundum divitiarum sapientiæ et scientiæ ejus, quod investigabilia, et profundum divitiarum sapientiæ et scientiæ ejus, quod -non ita videat Deus, ut videt homo. Homo tantum præsentia respicit, -non ita videat Deus, ut videt homo. Homo tantum præsentia respicit, Deus futura et æterna cognoscit. Et quomodo si ægrotus et æstuans febri- Deus futura et æterna cognoscit. Et quomodo si ægrotus et æstuans febri- bus aquam frigidam postulet, et dicat ad medicum: « Vim patior, cru- bus aquam frigidam postulet, et dicat ad medicum: « Vim patior, cru- cior, uror, exanimor: usquequo, medice, clamabo, et non exaudies? » cior, uror, exanimor: usquequo, medice, clamabo, et non exaudies? » Et respondeat ei sapientissimus et clementissimus medicus: « Scio quo Et respondeat ei sapientissimus et clementissimus medicus: « Scio quo

1 Cf. I ad Corinth. xiv, 23 et seq. 1 Cf. I ad Corinth. xiv, 23 et seq.

2 I ad Corinth. xiv, 33. 2 I ad Corinth. xiv, 33.

3 Cf. Daniel. xiv, 32 et seq. 3 Cf. Daniel. xiv, 32 et seq.

* Istud sumitur ex principio commentariorum D. Hieronymi in Habacuc. * Istud sumitur ex principio commentariorum D. Hieronymi in Habacuc.

5 Vulg. habet, Habacuc,1,13: Quare respicis super iniqua agentes,et taces devorante impio justiorem sc? 5 Vulg. habet, Habacuc,1,13: Quare respicis super iniqua agentes,et taces devorante impio justiorem sc?

PROLOGI D. HIERONYMI IN HABACUC EXPLICATIO. PROLOGI D. HIERONYMI IN HABACUC EXPLICATIO.

415 415

tempore dare debeam quod postulas: et non misereor modo, quia mise- tempore dare debeam quod postulas: et non misereor modo, quia mise- ricordia ista crudelitas est, et voluntas tua contra te petit. » Ita et Deus ricordia ista crudelitas est, et voluntas tua contra te petit. » Ita et Deus noster sciens clementiæ suæ pondera atque mensuras, interdum non exau- noster sciens clementiæ suæ pondera atque mensuras, interdum non exau- dit clamantem, ut eum probet, et magis provocet eum ad rogandum, et dit clamantem, ut eum probet, et magis provocet eum ad rogandum, et quasi igne excoctum justiorem et puriorem faciat. Quod intelligens Apo、 quasi igne excoctum justiorem et puriorem faciat. Quod intelligens Apo、 stolus secundum id quod misericordiam consecutus est a Domino, ait: Sed stolus secundum id quod misericordiam consecutus est a Domino, ait: Sed non deficimus in tribulationibus 1. Et benedicit Dominum in omni tempo- non deficimus in tribulationibus 1. Et benedicit Dominum in omni tempo- re. Et scit quod qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit: et re. Et scit quod qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit: et gloriatur in labore, et cum Jeremia dicit: Tribulationem et miseriam in- gloriatur in labore, et cum Jeremia dicit: Tribulationem et miseriam in- vocabo ut quomodo alius invocat Deum, sic sanctus vir et bellator in- vocabo ut quomodo alius invocat Deum, sic sanctus vir et bellator in- victus ad exercendum se et probandum, tribulationem et miseriam venire victus ad exercendum se et probandum, tribulationem et miseriam venire desiderat. desiderat.

Josiam, regem Juda, cujus temporibus Sophonias prophetasse inveni- Josiam, regem Juda, cujus temporibus Sophonias prophetasse inveni- tur, Deo præ omnibus regibus Judæ placuisse, historia quarti libri Re- tur, Deo præ omnibus regibus Judæ placuisse, historia quarti libri Re- gum et secundi Paralipomenon demonstrat 3. Josias simulacra, quæ pater gum et secundi Paralipomenon demonstrat 3. Josias simulacra, quæ pater suus Amon, vel avus Manasses in templo Dei collocaverat, dejecta commi- suus Amon, vel avus Manasses in templo Dei collocaverat, dejecta commi- nuisse monstratur: in quibus etiam serpentem æreum a Moyse factum, nuisse monstratur: in quibus etiam serpentem æreum a Moyse factum, quem errori inductus populus, superstitione idolorum detentus, admiserat. quem errori inductus populus, superstitione idolorum detentus, admiserat. Idem custodisse pascha, et intermissis temporibus multis solus celebrasse Idem custodisse pascha, et intermissis temporibus multis solus celebrasse monstratur. Ideo Deus per prophetam, temporibus memorati regis, quæ monstratur. Ideo Deus per prophetam, temporibus memorati regis, quæ proventura erant ostendens, gentibus quidem lectione comprehensis affu- proventura erant ostendens, gentibus quidem lectione comprehensis affu- turum judicium, populo vero Israel salutem, et civitati Jerusalem restau- turum judicium, populo vero Israel salutem, et civitati Jerusalem restau- rationem tunc temporis tribuendam textu lectionis denuntiavit. rationem tunc temporis tribuendam textu lectionis denuntiavit.

PROLOG DIVI HIERONYMI IN HABACUC PRO- PROLOG DIVI HIERONYMI IN HABACUC PRO-

PHETAM EXPLICATIO. PHETAM EXPLICATIO.

«Quatuor Prophetæ. » In isto prolo- «Quatuor Prophetæ. » In isto prolo- go sex dicit Hieronymus: Primum est go sex dicit Hieronymus: Primum est de principio, quod est onus secundum, de principio, quod est onus secundum, de nomine, quod est Habacuc, ibi, « Qui de nomine, quod est Habacuc, ibi, « Qui vel ex eo. » Tertium, de intellectu pro- vel ex eo. » Tertium, de intellectu pro- phetiæ contra Montanum hæreticum, phetiæ contra Montanum hæreticum, ibi, «Necnon et hoc animadvertendum. >> ibi, «Necnon et hoc animadvertendum. >> Quartum, de materia, ibi, » Illud quoque Quartum, de materia, ibi, » Illud quoque disce. » Quintum, de tempore prophe- disce. » Quintum, de tempore prophe-

1 Vulg. habet, II ad Corinth. IV, 16: Propter 1 Vulg. habet, II ad Corinth. IV, 16: Propter quod non deficimus, etc. quod non deficimus, etc.

2 Cf. Jerem. xx, 16. 2 Cf. Jerem. xx, 16.

3 IV Reg xxII, 2 el seq, et II Paralip. xxxIV, 3 IV Reg xxII, 2 el seq, et II Paralip. xxxIV,

2 et seq. 2 et seq.

4 Biblia Rob. Stephani habet continentur. 4 Biblia Rob. Stephani habet continentur.

tiæ, ibi, « Et ut scias eo tempore fuisse tiæ, ibi, « Et ut scias eo tempore fuisse Habacuc. » Sextum, de modo connexio- Habacuc. » Sextum, de modo connexio- nis prophetiæ, ibi, « Interim secundum nis prophetiæ, ibi, « Interim secundum literam causatur. » literam causatur. »

« Quatuor Prophetæ, » non simplici- « Quatuor Prophetæ, » non simplici- ter inter omnes, « in duodecim Pro- ter inter omnes, « in duodecim Pro- phetarum volumine sunt 4, » supple, phetarum volumine sunt 4, » supple, qui onera ponunt; extra autem hos et qui onera ponunt; extra autem hos et Isaias multa ponit onera. Qualiter Isaias multa ponit onera. Qualiter autem isti quatuor onus ponant, sub- autem isti quatuor onus ponant, sub- dit « E quibus, » scilicet duodecim, dit « E quibus, » scilicet duodecim, « tres in principio, » supple, librorum « tres in principio, » supple, librorum suorum, ‚«λñµµz³‚» Hebræum est,«< id est, suorum, ‚«λñµµz³‚» Hebræum est,«< id est,