14 14

372 372

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

« Pasce populum tuum. » Tangit hic « Pasce populum tuum. » Tangit hic de modo congregandi populum et edu- de modo congregandi populum et edu- cendi de captivitate, quæ Judæi referunt cendi de captivitate, quæ Judæi referunt ad tempus sui Messiæ: et hoc fieri de- ad tempus sui Messiæ: et hoc fieri de- bet in aurea Jerusalem, sed quia hæc fa- bet in aurea Jerusalem, sed quia hæc fa- bula est, de Ecclesia est exponendum. Et bula est, de Ecclesia est exponendum. Et sunt verba Patris ad Filium, cui dicitur in sunt verba Patris ad Filium, cui dicitur in se, et in pastoribus suis : se, et in pastoribus suis :

« Pasce populum tuum. » Psal. xx11, « Pasce populum tuum. » Psal. xx11, 1 et 2: Dominus regit me, et nihil mihi 1 et 2: Dominus regit me, et nihil mihi deerit in loco pascuæ ibi me collocavit. deerit in loco pascuæ ibi me collocavit. Pasce autem verbo et exemplo. Psal. Pasce autem verbo et exemplo. Psal. XCIV, 7: Nos populus pascuæ ejus, et oves XCIV, 7: Nos populus pascuæ ejus, et oves manus ejus. Genes. L, 21: Nolite timere: manus ejus. Genes. L, 21: Nolite timere: ego pascam vos et parvulos vestros. « In ego pascam vos et parvulos vestros. « In virga tua, » pastorali scilicet, quæ recti- virga tua, » pastorali scilicet, quæ recti- tudinem vitæ et rectitudinem doctrinæ tudinem vitæ et rectitudinem doctrinæ significat, et censuram coercitionis ec- significat, et censuram coercitionis ec- clesiasticæ. Exod. IV, 17: Virgam quo- clesiasticæ. Exod. IV, 17: Virgam quo- que hanc sume in manu tua, in qua factu- que hanc sume in manu tua, in qua factu- rus es signa. Istæ sunt virgæ ad quarum rus es signa. Istæ sunt virgæ ad quarum adspectum concipiebant oves Jacob¹. adspectum concipiebant oves Jacob¹. « Gregem hæreditatis tuæ, » hoc est, « Gregem hæreditatis tuæ, » hoc est, cui tu hæres, et qui tibi hæret sicut hæ- cui tu hæres, et qui tibi hæret sicut hæ- reditas. Ezech. xxxiv, 14: In pascuis reditas. Ezech. xxxiv, 14: In pascuis uberrimis pascam eas, et in montibus ex- uberrimis pascam eas, et in montibus ex- celsis Israel. Isa. xix, 25: Hæreditas mea celsis Israel. Isa. xix, 25: Hæreditas mea Israel. Eccli. XXIV, 13: In Israel hæredi- Israel. Eccli. XXIV, 13: In Israel hæredi- tare, et in electis meis mitte radices. << Ha- tare, et in electis meis mitte radices. << Ha- bitantes solos, » greges scilicet. Solos au- bitantes solos, » greges scilicet. Solos au- tem dicit, quia societate bonorum pa- tem dicit, quia societate bonorum pa- storum, qui sunt in Angelis et in Sanctis, storum, qui sunt in Angelis et in Sanctis, destituti erant, quemadmodum dicitur, destituti erant, quemadmodum dicitur, Osee, III, 4 Sedebunt filii Israel sine Osee, III, 4 Sedebunt filii Israel sine rege, et sine principe, et sine sacrificio. rege, et sine principe, et sine sacrificio. Thren. 11, 28 Sedebit solitarius, et Thren. 11, 28 Sedebit solitarius, et tacebit; quia levavit super se. « In tacebit; quia levavit super se. « In saltu, » hoc est, in silvestribus quantum saltu, » hoc est, in silvestribus quantum ad locum, et quantum ad mores. II Reg. ad locum, et quantum ad mores. II Reg. XVIII, 8: Multo plures erant quos saltus XVIII, 8: Multo plures erant quos saltus consumpserat de populo, quam hi quos consumpserat de populo, quam hi quos voraverat gladius in die illa. Isa. xxi, voraverat gladius in die illa. Isa. xxi, 13: In saltu ad vesperam dormietis, in 13: In saltu ad vesperam dormietis, in semitis Dedanim. Et Dedanim paterna- semitis Dedanim. Et Dedanim paterna- Dedanim. lis interpretatur, et significat eos qui in Dedanim. lis interpretatur, et significat eos qui in semita primi patris dormiunt, qui ini- semita primi patris dormiunt, qui ini- tium prævaricationis fuit. tium prævaricationis fuit.

1 Cf. Genes. xxx, 37 et seq. 1 Cf. Genes. xxx, 37 et seq.

Et subdit de responsione Filii ad Pa- Et subdit de responsione Filii ad Pa-

trem : trem :

« In medio Carmeli pascentur, » oves « In medio Carmeli pascentur, » oves scilicet. Carmelus scientia circumcisio- scilicet. Carmelus scientia circumcisio- nis interpretatur. Vera autem circumci- nis interpretatur. Vera autem circumci- sio est, in qua omnis superfluitas con- sio est, in qua omnis superfluitas con- cupiscentiæ præciditur, et illa est fides cupiscentiæ præciditur, et illa est fides Catholica. Ad Roman. 11, 28 et 29: Non Catholica. Ad Roman. 11, 28 et 29: Non enim qui in manifesto, Judæus est : ne- enim qui in manifesto, Judæus est : ne- que quæ in manifesto, in carne, est cir- que quæ in manifesto, in carne, est cir- cumcisio: sed qui in abscondito, Judæus cumcisio: sed qui in abscondito, Judæus est et circumcisio cordis in spiritu, non est et circumcisio cordis in spiritu, non littera cujus laus non ex hominibus, littera cujus laus non ex hominibus, sed ex Deo est. « Basan, » hoc est, in sed ex Deo est. « Basan, » hoc est, in Basan pascentur: et erat terra ultra Jor- Basan pascentur: et erat terra ultra Jor- danem, ubi duæ tribus et dimidia habi- danem, ubi duæ tribus et dimidia habi- tabant, et interpretatur confusio, signi- tabant, et interpretatur confusio, signi- ficans eos qui confunduntur de peccatis ficans eos qui confunduntur de peccatis suis. Eccli. IV, 25: Est confusio addu- suis. Eccli. IV, 25: Est confusio addu- cens gloriam. Jerem. xxxi, 19: Confu- cens gloriam. Jerem. xxxi, 19: Confu- sus sum, et erubui, quoniam sustinui sus sum, et erubui, quoniam sustinui opprobrium adolescentiæ meæ. « Et Ga- opprobrium adolescentiæ meæ. « Et Ga- laad, » quæ etiam est in terra trans Jor- laad, » quæ etiam est in terra trans Jor- danem, et transmigratio interpretatur, danem, et transmigratio interpretatur, et significat exsilium præsentis incolatus, et significat exsilium præsentis incolatus, in quo Sancti pascuntur, quasi viatico. in quo Sancti pascuntur, quasi viatico. Isa. XLIX, 9: Super vias pascentur. Ad Isa. XLIX, 9: Super vias pascentur. Ad Hebr. xi, 13: Confitentes quia peregrini Hebr. xi, 13: Confitentes quia peregrini et hospites sunt super terram. « Juxta et hospites sunt super terram. « Juxta dies antiquos, » hoc est, sicut in diebus dies antiquos, » hoc est, sicut in diebus antiquis pasti sunt. antiquis pasti sunt.

Et hoc est quod exponendo subdit: Et hoc est quod exponendo subdit: « Secundum diem egressionis tuæ de « Secundum diem egressionis tuæ de terra Ægypti, hoc est, sicut pavi tunc terra Ægypti, hoc est, sicut pavi tunc eos pane Angelorum, ita pascam et me- eos pane Angelorum, ita pascam et me- lius. Joan. VI, 49 et 50: Patres vestri lius. Joan. VI, 49 et 50: Patres vestri manducaverunt manna in deserto, et manducaverunt manna in deserto, et mortui sunt. Hic est panis de cœlo descen- mortui sunt. Hic est panis de cœlo descen- dens ut si quis ex ipso manducaverit, dens ut si quis ex ipso manducaverit, non moriatur. Et ibidem, y. 52: Si quis non moriatur. Et ibidem, y. 52: Si quis manducaverit ex hoc pane, vivet in manducaverit ex hoc pane, vivet in æternum. Sapient. XVI, 20 : Angelo- æternum. Sapient. XVI, 20 : Angelo- rum esca nutrivisti populum tuum. « Os- rum esca nutrivisti populum tuum. « Os- tendam ei mirabilia, » mysteria scilicet tendam ei mirabilia, » mysteria scilicet Novi Testamenti et meipsum, qui mira- Novi Testamenti et meipsum, qui mira-

: :

IN CAP. VII MICHEÆ ENARRATIO. IN CAP. VII MICHEÆ ENARRATIO.

bilis sum. Job, 1x, 10: Qui facit magna, bilis sum. Job, 1x, 10: Qui facit magna, rt in comprehensibilia, et mirabilia, quo- rt in comprehensibilia, et mirabilia, quo-

rum non est numerus. rum non est numerus.

373 373

babuntur in ædibus suis, » hoc est, sic- babuntur in ædibus suis, » hoc est, sic- ut reptilia facto sonitu, exeunt de ædi- ut reptilia facto sonitu, exeunt de ædi- bus ita isti turbati ad pœnitentiam bus ita isti turbati ad pœnitentiam egredientur de occultis latibulis ad con- egredientur de occultis latibulis ad con- fessionem, et manifestabunt se, ut dignam fessionem, et manifestabunt se, ut dignam

« Videbunt gentes. » Hic tangitur de accipiant pœnitentiam. Sapient. v, 2: Vi- « Videbunt gentes. » Hic tangitur de accipiant pœnitentiam. Sapient. v, 2: Vi- confusione hostium. confusione hostium.

« Videbunt gentes, » quæ prius scili- « Videbunt gentes, » quæ prius scili- cet te afflixerunt, « et confundentur, » cet te afflixerunt, « et confundentur, » peccasse se cognoscentes. Psal. cxxvi, peccasse se cognoscentes. Psal. cxxvi, 3: Confundantur et convertantur retror- 3: Confundantur et convertantur retror- sum omnes qui oderunt Sion. « Super sum omnes qui oderunt Sion. « Super omni fortitudine sua, » qua scilicet Is- omni fortitudine sua, » qua scilicet Is- rael et Sanctos antea vastaverunt et op- rael et Sanctos antea vastaverunt et op- presserunt. Ad hoc enim fortitudine et presserunt. Ad hoc enim fortitudine et non justitia utebantur. Sap. II, 11: Sit non justitia utebantur. Sap. II, 11: Sit fortitudo nostra lex justitiæ. Job, xxxix, fortitudo nostra lex justitiæ. Job, xxxix, 34: Qui leviter locutus sum, respondere 34: Qui leviter locutus sum, respondere quid possum? quid possum?

Et hoc est quod sequitur: « Ponent Et hoc est quod sequitur: « Ponent manum super os, » hoc est, mala ope- manum super os, » hoc est, mala ope- ra quæ manibus exercuerunt, oppilabunt ra quæ manibus exercuerunt, oppilabunt eis os. I Reg. 11, 9: Impii in tenebris eis os. I Reg. 11, 9: Impii in tenebris conticescent. Psal. cvI, 42: Omnis ini- conticescent. Psal. cvI, 42: Omnis ini- quitas oppilabit os suum. « Aures eo- quitas oppilabit os suum. « Aures eo- rum surdæ erunt, » quæ scilicet prius rum surdæ erunt, » quæ scilicet prius erant patulæ ad audiendum id quod fuit erant patulæ ad audiendum id quod fuit contra Deum et Sanctos, modo ad hoc contra Deum et Sanctos, modo ad hoc surdæ erunt: nihil enim contra Domi- surdæ erunt: nihil enim contra Domi- num et Sanctos audient. Psal. LVII, 5 et num et Sanctos audient. Psal. LVII, 5 et 6 Sicut aspidis surdæ et obturantis 6 Sicut aspidis surdæ et obturantis aures suas, quæ non exaudiet vocem in- aures suas, quæ non exaudiet vocem in- cantantium, et venefici incantantis sa- cantantium, et venefici incantantis sa- pienter. pienter.

< Lingent pulverem sicut serpentes, » < Lingent pulverem sicut serpentes, » hoc est, ad modum lingentium pulverem hoc est, ad modum lingentium pulverem se habebunt, jacentes ante pedes vestros, se habebunt, jacentes ante pedes vestros, et veniam a vobis quærentes. Quædam et veniam a vobis quærentes. Quædam tamen Glossa dicit, quod lingent pulve- tamen Glossa dicit, quod lingent pulve-

rem, rem,

dentes turbabuntur timore horribili, et dentes turbabuntur timore horribili, et mirabuntur a subitatione insperate sa- mirabuntur a subitatione insperate sa- lutis. « Dominum Deum nostrum, » qui lutis. « Dominum Deum nostrum, » qui non adhuc eorum Deus, eo quod adhuc non adhuc eorum Deus, eo quod adhuc non noscunt eum, « non desiderabunt. > non noscunt eum, « non desiderabunt. > Ita habet communis littera, sed transla- Ita habet communis littera, sed transla- tio Hieronymi habet, « Dominum Deum tio Hieronymi habet, « Dominum Deum nostrum formidabunt. » Septuaginta: nostrum formidabunt. » Septuaginta: « Super Domino Deo nostro formida- « Super Domino Deo nostro formida- « bunt. «Et tunc sensus est, quod viden- « bunt. «Et tunc sensus est, quod viden- tes Deum esse in Sanctis, formidare in- tes Deum esse in Sanctis, formidare in- cipient sicut Ægyptii, Exod. xiv, cipient sicut Ægyptii, Exod. xiv, 25: 25: Fugiamus Israel: Dominus enim pugnat Fugiamus Israel: Dominus enim pugnat pro eis contra nos. Si autem est littera : pro eis contra nos. Si autem est littera : « Non desiderabunt, » tunc sensus est, « Non desiderabunt, » tunc sensus est, quod in judicio timentes judicem non de- quod in judicio timentes judicem non de- siderabunt eum videre, sed dicent illud siderabunt eum videre, sed dicent illud Lucæ, xxIII, 30: Incipient dicere monti- Lucæ, xxIII, 30: Incipient dicere monti- bus: Cadite super nos: et collibus: Ope- bus: Cadite super nos: et collibus: Ope- rite nos. « Et timebunt te, » timore sci- rite nos. « Et timebunt te, » timore sci- licet reverentiali, videntes Deum esse in licet reverentiali, videntes Deum esse in

te. te.

« Quis, Deus, similis tui? » Ex prædi- 18 « Quis, Deus, similis tui? » Ex prædi- 18 ctis de conversione Gentium os laxatur ad ctis de conversione Gentium os laxatur ad loquendum in gratiarum actionem, et loquendum in gratiarum actionem, et . agit grates de misericordia et veritate : . agit grates de misericordia et veritate : . de misericordia in remissione peccato- . de misericordia in remissione peccato- rum, rum, de veritate in impletione promis- de veritate in impletione promis- sionum. sionum.

« «

Quis, Deus, similis tui ? » supple, est Quis, Deus, similis tui ? » supple, est in misericordia et veritate. Psal. cxu, in misericordia et veritate. Psal. cxu, 5 Quis sicut Dominus Deus noster? 5 Quis sicut Dominus Deus noster? Jerem. x, 6: Non est similis tui, Do- Jerem. x, 6: Non est similis tui, Do- hoc est, terrena et mollia, antequam mine: magnus es tu, et magnum nomen hoc est, terrena et mollia, antequam mine: magnus es tu, et magnum nomen notitiam Dei accipiant. Genes. III, 14, tuum in fortitudine. Exod. xv, 11: Quis notitiam Dei accipiant. Genes. III, 14, tuum in fortitudine. Exod. xv, 11: Quis dictum est serpenti: Super pectus tuum similis tui in fortibus, Domine? quis si- dictum est serpenti: Super pectus tuum similis tui in fortibus, Domine? quis si- gradieris, et terram comedes. Hoc enim milis tui, magnificus in sanctitate? « Qui gradieris, et terram comedes. Hoc enim milis tui, magnificus in sanctitate? « Qui non facit in se, sed in membris suis. aufers iniquitatem,» per hoc enim quod non facit in se, sed in membris suis. aufers iniquitatem,» per hoc enim quod Isa. LXV, 25: Serpenti pulvis panis ejus. punis indulges, et non punis ad interi- Isa. LXV, 25: Serpenti pulvis panis ejus. punis indulges, et non punis ad interi- « Velut reptilia terræ, hoc est, quæ tum. Judith, VIII, 26 et 27: Et nos ergo « Velut reptilia terræ, hoc est, quæ tum. Judith, VIII, 26 et 27: Et nos ergo repunt pro terrenis acquirendis, « pertur- non ulciscamur pro his quæ patimur, repunt pro terrenis acquirendis, « pertur- non ulciscamur pro his quæ patimur,

374 374

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Deus corri- sed reputantes peccatis nostris hæc ipsa Deus corri- sed reputantes peccatis nostris hæc ipsa

pit pecca- pit pecca-

emendet. emendet.

tores ut eos supplicia minora esse flagella Domini, tores ut eos supplicia minora esse flagella Domini, quibus quasi servi corripimur ad emen- quibus quasi servi corripimur ad emen- dationem, et non ad perditionem nostram dationem, et non ad perditionem nostram evenisse credamus. « Et transis, » supple, evenisse credamus. « Et transis, » supple, dissimulando et non imputando, sicut dissimulando et non imputando, sicut exterminator transivit domos filiorum exterminator transivit domos filiorum Israel. «Peccatum reliquiarum hære- Israel. «Peccatum reliquiarum hære- ditatis tuæ, » hoc est, eorum qui relicti ditatis tuæ, » hoc est, eorum qui relicti sunt ex hæreditate tua, quos scilicet pe- sunt ex hæreditate tua, quos scilicet pe- stis, fames, et gladius superstites reliquit, stis, fames, et gladius superstites reliquit, in semen futuræ multiplicationis. Psal. in semen futuræ multiplicationis. Psal. XXXI, 2: Beatus vir, cui non imputavit XXXI, 2: Beatus vir, cui non imputavit Dominus peccatum. Sap. XI, 24: Dissi- Dominus peccatum. Sap. XI, 24: Dissi- mulas peccata hominum propter pœni- mulas peccata hominum propter pœni- tentiam. tentiam.

19 19

Ex hoc autem confidens infert : Ex hoc autem confidens infert :

« Non immittet ultra,» supple, super « Non immittet ultra,» supple, super nos, « furorem suum, » puniendo scili- nos, « furorem suum, » puniendo scili- Icet æternaliter. Osee, xiv, 5: Diligam Icet æternaliter. Osee, xiv, 5: Diligam eos spontanee, quoniam aversus est furor eos spontanee, quoniam aversus est furor meus ab eis. « Quoniam volens miseri- meus ab eis. « Quoniam volens miseri- cordiam est. » Osee, VI, 6, et Matth. 1x, cordiam est. » Osee, VI, 6, et Matth. 1x, 13: Misericordiam volo, et non sacrifi- 13: Misericordiam volo, et non sacrifi- cium. Sap. xi, 24 et 25: Misereris om- cium. Sap. xi, 24 et 25: Misereris om- nium, et nihil odisti eorum quæ fecisti. nium, et nihil odisti eorum quæ fecisti.

« Revertetur. » Hieronymus : « Ab ira « Revertetur. » Hieronymus : « Ab ira « ad clementiam, quæ est domus ejus, a « ad clementiam, quæ est domus ejus, a « qua per peccatum ejicitur, ad eam per « qua per peccatum ejicitur, ad eam per « pœnitentiam reducitur. » Psal. cxxxi, « pœnitentiam reducitur. » Psal. cxxxi, 8: Surge, Domine, in requiem tuam 2. 8: Surge, Domine, in requiem tuam 2. Requiescit enim Dominus in clementia, Requiescit enim Dominus in clementia, et in misericordia. « Et miserebitur no- et in misericordia. « Et miserebitur no- stri. » Jerem. XXXI, 20: Conturbata sunt stri. » Jerem. XXXI, 20: Conturbata sunt viscera mea super eum: miserans mi- viscera mea super eum: miserans mi- serebor ejus. Thren. 111, 22: Misericor- serebor ejus. Thren. 111, 22: Misericor- diæ Domini quia non sumus consumpti: diæ Domini quia non sumus consumpti: quia non defecerunt miserationes ejus. quia non defecerunt miserationes ejus.

Qualiter autem hoc fiat, subdit : « De- Qualiter autem hoc fiat, subdit : « De- ponet, »supple, a collo nostro, « ini- ponet, »supple, a collo nostro, « ini- quitates nostras, » quæ scilicet nos de- quitates nostras, » quæ scilicet nos de- primebant, sicut onus grave. Isa. Lviii, primebant, sicut onus grave. Isa. Lviii, Dissolve colligationes impietatis, solve Dissolve colligationes impietatis, solve fasciculos deprimentes. « Et projiciet ad fasciculos deprimentes. « Et projiciet ad profundum maris, » hoc est, in amari- profundum maris, » hoc est, in amari-

2 Cf. Exod XII, 27. 2 Cf. Exod XII, 27.

tudinem pœnitentiæ convertet. Psal. tudinem pœnitentiæ convertet. Psal. LXVII, 23 Dixit Dominus: Ex Basan LXVII, 23 Dixit Dominus: Ex Basan convertam, convertam in profundum ma convertam, convertam in profundum ma ris, hoc est confusione peccati (quod in. ris, hoc est confusione peccati (quod in. terpretatur Basan) in profundum porni. terpretatur Basan) in profundum porni. tentiæ. «Omnia peccata nostra, » пов tentiæ. «Omnia peccata nostra, » пов quædam, quia, sicut dicit Ambrosius, quædam, quia, sicut dicit Ambrosius, « impium est a Deo dimidiam sperare « impium est a Deo dimidiam sperare « veniam. » Exod. xiv, 28: Aquæ opr. « veniam. » Exod. xiv, 28: Aquæ opr. ruerunt currus et equites cuncti exer- ruerunt currus et equites cuncti exer- citus Pharaonis, qui sequentes ingressi citus Pharaonis, qui sequentes ingressi fuerant mare: nec unus quidem super▪ fuerant mare: nec unus quidem super▪ fuit ex eis. fuit ex eis.

Et subdit de veritate promissionum : Et subdit de veritate promissionum : « Dabis veritatem Jacob, » hoc est, « Dabis veritatem Jacob, » hoc est, omnem promissionem quam patribus omnem promissionem quam patribus fecisti, veraciter adimplebis. IV Reg. x, fecisti, veraciter adimplebis. IV Reg. x, 10: Videte ergo nunc quoniam non cr. 10: Videte ergo nunc quoniam non cr. cidit de sermonibus Domini in terram. cidit de sermonibus Domini in terram. Eccli. XXXVI, Eccli. XXXVI, 18: Da mercedem susti- 18: Da mercedem susti- nentibus te, ut Prophetæ tui fideles in- nentibus te, ut Prophetæ tui fideles in- veniantur. Ad Roman. 111, 4: Est autem veniantur. Ad Roman. 111, 4: Est autem Deus verax omnis autem homo menda.r. Deus verax omnis autem homo menda.r. Psal. L, 6: Justificeris in sermonibus Psal. L, 6: Justificeris in sermonibus tuis. «Misericordiam Abraham, » sup- tuis. «Misericordiam Abraham, » sup- ple, dabis Abrahæ misericordiam scilicet ple, dabis Abrahæ misericordiam scilicet promissam. Luc. 1, 54 et 55: Recordatus promissam. Luc. 1, 54 et 55: Recordatus est misericordiæ suæ: sicut locutus est ad est misericordiæ suæ: sicut locutus est ad

« «

patres nostros, Abraham et semini ejus patres nostros, Abraham et semini ejus in sæcula. « Quæ jurasti patribus, » hoc in sæcula. « Quæ jurasti patribus, » hoc est, firmiter dare statuisti. Hieronymus, est, firmiter dare statuisti. Hieronymus, quod scilicet de multitudine hominum quod scilicet de multitudine hominum « alios salvas in veritate, alios in miseri- « alios salvas in veritate, alios in miseri- «< cordia. » Ad Hebr. vi, 17 et 18 : In quo «< cordia. » Ad Hebr. vi, 17 et 18 : In quo abundantius volens Deus ostendere polli- abundantius volens Deus ostendere polli- citationis hæredibus immobilitatem con- citationis hæredibus immobilitatem con- silii sui, interposuit jusjurandum, ut silii sui, interposuit jusjurandum, ut per duas res immobiles, quibus impos- per duas res immobiles, quibus impos- sibile est mentiri Deum, fortissimum so- sibile est mentiri Deum, fortissimum so- latium habeamus. « A diebus antiquis, » latium habeamus. « A diebus antiquis, » hoc est, ab æterno per prædestinationem, hoc est, ab æterno per prædestinationem, et a principio mundi per promissionem. et a principio mundi per promissionem. Isa. LI, 9: Consurge sicut in diebus an- Isa. LI, 9: Consurge sicut in diebus an- tiquis, in generationibus sæculorum. tiquis, in generationibus sæculorum.

2 Cf. Numer. x, 35, et II Paralip. vi, 41. 2 Cf. Numer. x, 35, et II Paralip. vi, 41.

INDEX INDEX

IN MICHEAM PROPHETAM IN MICHEAM PROPHETAM

Prologus D. Hieronymi in Michæam prophetam. Prologus D. Hieronymi in Michæam prophetam. Explanatio prologi. Explanatio prologi.

317 317

317 317

CAPUT I. CAPUT I.

319 319

II. II.

III. III.

IV. IV.

V. V.

VI. VI.

VII. VII.

326 326

333 333

339 339

348 348

355 355

364 364

m m

D. ALBERTI MAGNI, D. ALBERTI MAGNI,

EPISCOPI RATISBONENSIS, DOCTRINA TOTO ORBE EPISCOPI RATISBONENSIS, DOCTRINA TOTO ORBE

Celeberrimi, Ordinis Prædicatorum, Celeberrimi, Ordinis Prædicatorum,

IN NAHUM PROPHETAM ENARRATIO. IN NAHUM PROPHETAM ENARRATIO.

Prologus Divi Hieronymi in Nahum prophetam 1. Prologus Divi Hieronymi in Nahum prophetam 1.

Nahum prophetam ante adventum regis Assyriorum, qui populum Israel Nahum prophetam ante adventum regis Assyriorum, qui populum Israel captivum in suam regionem transtulerat, fuisse, Hebræorum traditio confir- captivum in suam regionem transtulerat, fuisse, Hebræorum traditio confir- mat. Siquidem in fine hujus lectionis 2, prædicti regis adventum idem mat. Siquidem in fine hujus lectionis 2, prædicti regis adventum idem propheta annuntiare monstratur. Sed cum habitatores Ninive, Jona interi- propheta annuntiare monstratur. Sed cum habitatores Ninive, Jona interi- tum civitatis prædicante, ne divina ira denuntiatum interitum sustinerent, tum civitatis prædicante, ne divina ira denuntiatum interitum sustinerent, peccatorum et impietatis pœnitentiam egissent, accepta Dei misericordia, peccatorum et impietatis pœnitentiam egissent, accepta Dei misericordia, gravioribus se criminibus implicuerunt. gravioribus se criminibus implicuerunt.

Qua de causa memoratus propheta Spiritu sancto plenus, judicium Dei Qua de causa memoratus propheta Spiritu sancto plenus, judicium Dei annuntians, ita locutus est Deus zelans, et ulcisceus Dominus est, etc... annuntians, ita locutus est Deus zelans, et ulcisceus Dominus est, etc... Jam enim decem tribus ab Assyriis deductæ fuerant in captivitatem sub Jam enim decem tribus ab Assyriis deductæ fuerant in captivitatem sub Ezechia, rege Juda: sub quo etiam nunc in consolationem populi trans- Ezechia, rege Juda: sub quo etiam nunc in consolationem populi trans- migrati adversus Ninivem visio cernitur. Nec erat parva consolatio, tam migrati adversus Ninivem visio cernitur. Nec erat parva consolatio, tam his qui jam Assyriis serviebant, quam reliquis qui sub Ezechia de tribu his qui jam Assyriis serviebant, quam reliquis qui sub Ezechia de tribu Juda et Benjamin ab eisdem hostibus obsidebantur, ut audirent Assyrios Juda et Benjamin ab eisdem hostibus obsidebantur, ut audirent Assyrios quoque a Chaldæis esse capiendos, sicut in sequentibus libri hujus demon- quoque a Chaldæis esse capiendos, sicut in sequentibus libri hujus demon- strabitur. strabitur.

Sciendum autem est quod Ninive in nostra lingua de Hebræo speciosam Sciendum autem est quod Ninive in nostra lingua de Hebræo speciosam

* Ex prooemio Commentar. Hieronymi in Nahum prophetam. * Ex prooemio Commentar. Hieronymi in Nahum prophetam.

Nahum, III, 12 et seq. Nahum, III, 12 et seq.

3 Vulg. habet, Nahum, 1, 2; Deus æmulator, et ulciscens Dominus, etc. 3 Vulg. habet, Nahum, 1, 2; Deus æmulator, et ulciscens Dominus, etc.

* Hæc verba, quæ inveniuntur in Biblia Roberti Stephani, non explicantur in edit. Lugdunensi * Hæc verba, quæ inveniuntur in Biblia Roberti Stephani, non explicantur in edit. Lugdunensi D. Alberti, nec in mss. D. Alberti, nec in mss.

378 378

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

: :

sonat. Speciosus autem hic mundus dicitur: unde et apud Græcos xóσpov ab sonat. Speciosus autem hic mundus dicitur: unde et apud Græcos xóσpov ab ornatu nomen accepit. Et quidquid nunc adversum Niniven dicitur, de ornatu nomen accepit. Et quidquid nunc adversum Niniven dicitur, de mundo figuraliter prædicari sentiamus. Quam ab causam et assumptio mundo figuraliter prædicari sentiamus. Quam ab causam et assumptio quam Septuaginta interpretantur λppa, et Aquila pux interpretatus est apud quam Septuaginta interpretantur λppa, et Aquila pux interpretatus est apud Hebræos NW ponitur, id est, grave onus: eo quod eam adversus quam vide- Hebræos NW ponitur, id est, grave onus: eo quod eam adversus quam vide- tur, premat, nec sinat elevare cervicem. Simulque hoc attendendum, quod tur, premat, nec sinat elevare cervicem. Simulque hoc attendendum, quod hæc ipsa vel assumptio, vel onus, vel pondus, prophetæ visio sit. Non enim hæc ipsa vel assumptio, vel onus, vel pondus, prophetæ visio sit. Non enim loquitur propheta in exotást, ut Montanus et Prisca, Maximillaque delirant; loquitur propheta in exotást, ut Montanus et Prisca, Maximillaque delirant; sed quod prophetat, liber est visionis intelligentis universa quæ loquitur, et sed quod prophetat, liber est visionis intelligentis universa quæ loquitur, et pondus hostium facientis suo populo visionem. De consummatione itaque pondus hostium facientis suo populo visionem. De consummatione itaque mundi secundum avaywyny, o Paula et Eustochium, in consolationem sanctorum mundi secundum avaywyny, o Paula et Eustochium, in consolationem sanctorum prophetia texitur: ut quæcumque in mundo vident, quasi prætereuntia et prophetia texitur: ut quæcumque in mundo vident, quasi prætereuntia et caduca contemnant, et præparent se ad judicii diem, ubi ultor adversum caduca contemnant, et præparent se ad judicii diem, ubi ultor adversum veros Assyrios affuturus est Dominus. veros Assyrios affuturus est Dominus.

PROLOGI DIVI HIERONYMI IN NAHUM PROPHE- PROLOGI DIVI HIERONYMI IN NAHUM PROPHE- TAM EXPLICATIO. TAM EXPLICATIO.

«Nahum Prophetam, » In prologo «Nahum Prophetam, » In prologo isto Hieronymus determinat tempus isto Hieronymus determinat tempus prophetiæ, et duplicem suscepti operis prophetiæ, et duplicem suscepti operis

causam. causam.

« «

Nahum Prophetam, » non Prophe- Nahum Prophetam, » non Prophe- tæ filium. Sapient. v, 27: Per nationes tæ filium. Sapient. v, 27: Per nationes in animas sanctas se transfert, amicos in animas sanctas se transfert, amicos Dei et Prophetas constituit. « Ante ad- Dei et Prophetas constituit. « Ante ad- ventum regis Assyriorum, » non primum ventum regis Assyriorum, » non primum scilicet, quando decem tribus transtulit: scilicet, quando decem tribus transtulit: ´sed secundum, quando Jerusalem obse- ´sed secundum, quando Jerusalem obse- dit. « Qui,» scilicet rex Assyriorum, dit. « Qui,» scilicet rex Assyriorum, « populum Israel, » hoc est, decem tri- « populum Israel, » hoc est, decem tri- bus, « captivum in suas regiones transtu- bus, « captivum in suas regiones transtu- lerat, fuisse, Hebræorum traditio con- lerat, fuisse, Hebræorum traditio con- firmat. » firmat. »

Et hoc probat, subdens : Et hoc probat, subdens :

« Siquidem, » hoc est, certe, « in fine « Siquidem, » hoc est, certe, « in fine hujus lectionis, » hoc est, prophetiæ, in- hujus lectionis, » hoc est, prophetiæ, in- fra, 111, 12 et seq., « prædicti regis ad- fra, 111, 12 et seq., « prædicti regis ad- ventum, » hoc est, Assyriorum in Ju- ventum, » hoc est, Assyriorum in Ju- dæam, « idem Propheta, » hoc est, Na- dæam, « idem Propheta, » hoc est, Na- hum « annuntiare monstratur. » Nec an- hum « annuntiare monstratur. » Nec an-

1 Cf. Isa. xxxvi et XXXVII, et IV Reg. xix, 1 et 1 Cf. Isa. xxxvi et XXXVII, et IV Reg. xix, 1 et seq. seq.

nuntiare potuit, si tunc non fuit, et ideo nuntiare potuit, si tunc non fuit, et ideo oportuit eum fuisse ante adventum ipsius. oportuit eum fuisse ante adventum ipsius. Et hoc dupliciter esse potuit, scilicet Et hoc dupliciter esse potuit, scilicet quod fuerit septimo anno Osee (ut qui- quod fuerit septimo anno Osee (ut qui- dam dicunt) et quarto anno Ezechia, dam dicunt) et quarto anno Ezechia, sed non prophetaverit, et tunc intelligitur sed non prophetaverit, et tunc intelligitur fuisse ante primum adventum Assyrio- fuisse ante primum adventum Assyrio- rum vel quod fuerit decimo quarto anno rum vel quod fuerit decimo quarto anno Ezechiæ, et quod prophetaverit, et tunc Ezechiæ, et quod prophetaverit, et tunc intelligitur fuisse ante secundum adven- intelligitur fuisse ante secundum adven- tum Assyriorum. tum Assyriorum.

Et subjungit de causa suscepti operis : Et subjungit de causa suscepti operis : « Sed cum habitatores Ninive, » qua « Sed cum habitatores Ninive, » qua fuit metropolis Assyriorum, « Jona, » fuit metropolis Assyriorum, « Jona, » Propheta scilicet, « interitum civitatis præ- Propheta scilicet, « interitum civitatis præ- dicente, » Jonæ, 111,4 : Adhuc quadraginta dicente, » Jonæ, 111,4 : Adhuc quadraginta dies, et Ninive subvertetur, « ne, » ipsi, dies, et Ninive subvertetur, « ne, » ipsi, scilicet habitatores, « divina ira denun- scilicet habitatores, « divina ira denun- tiatum interitum, » per Jonam scilicet, tiatum interitum, » per Jonam scilicet, << sustinerent » in effectu sicut denuntia- << sustinerent » in effectu sicut denuntia- tus fuit, « peccatorum et impietatis pœ- tus fuit, « peccatorum et impietatis pœ- nitentiam egissent, » sicut dicitur Jonas, nitentiam egissent, » sicut dicitur Jonas, 111, 5 et seq., « accepta Dei misericordia, »> 111, 5 et seq., « accepta Dei misericordia, »> in salvatione scilicet civitatis. Jerem. in salvatione scilicet civitatis. Jerem. XVIII, 8: Si pœnitentiam egerit gens illa XVIII, 8: Si pœnitentiam egerit gens illa a malo suo, quod locutus sum adversus a malo suo, quod locutus sum adversus eam, agam et ego poenitentiam super eam, agam et ego poenitentiam super malo quod cogitavi ut facerem ei. « Gra- malo quod cogitavi ut facerem ei. « Gra-

2 Cf. IV Reg. XVIII, 10 et seq. 2 Cf. IV Reg. XVIII, 10 et seq.

CAPUT I NAHUM CAPUT I NAHUM

vioribus se criminibus implicuerunt. » vioribus se criminibus implicuerunt. » Petr. 11, 20: Facta sunt eis posteriora Petr. 11, 20: Facta sunt eis posteriora deteriora prioribus. deteriora prioribus.

« Qua de causa, » hoc est, propter « Qua de causa, » hoc est, propter quam causam, « memoratus Propheta, »> quam causam, « memoratus Propheta, »> Nahum scilicet, « Spiritu sancto plenus, » Nahum scilicet, « Spiritu sancto plenus, » quantum ad inspirationem propheticam. quantum ad inspirationem propheticam. II Petr. 1, 21 Spiritu sancto inspirati, II Petr. 1, 21 Spiritu sancto inspirati, locuti sunt sancti Dei homines. « Judi- locuti sunt sancti Dei homines. « Judi- cium Dei » hoc est, condemnationem cium Dei » hoc est, condemnationem Dei, « annuntians,» in eos scilicet qui re- Dei, « annuntians,» in eos scilicet qui re- lapsi sunt in peccatum, « ita est locutus, » lapsi sunt in peccatum, « ita est locutus, » in principio scilicet prophetiæ: << Deus in principio scilicet prophetiæ: << Deus zelans, et ulciscens Dominus, etc. ', » zelans, et ulciscens Dominus, etc. ', » hoc est, ex zelo ulciscens. Exod. xx, 5: hoc est, ex zelo ulciscens. Exod. xx, 5: Ego sum Dominus Deus tuus fortis zelo- Ego sum Dominus Deus tuus fortis zelo- tes, visitans iniquitatem patrum in tes, visitans iniquitatem patrum in filios, in tertiam et quartam generatio- filios, in tertiam et quartam generatio-

nem 2. nem 2.

« Jam enim, » Nahum scilicet prophe- « Jam enim, » Nahum scilicet prophe- tante, » decem tribus ab Assyriis ductæ tante, » decem tribus ab Assyriis ductæ fuerant in captivitatem, » Osee scilicet fuerant in captivitatem, » Osee scilicet anno septimo, et Ezechiæ quarto, sicut anno septimo, et Ezechiæ quarto, sicut dicitur, IV Reg. XVIII, 7 et seq., «< sub dicitur, IV Reg. XVIII, 7 et seq., «< sub Ezechia, rege Juda, » hoc est, regnante Ezechia, rege Juda, » hoc est, regnante Ezechia «sub quo, » scilicet Ezechia, Ezechia «sub quo, » scilicet Ezechia, « etiam nunc in consolationem populi « etiam nunc in consolationem populi transmigrati, » hoc est, decem tribuum transmigrati, » hoc est, decem tribuum

379 379

captivatarum, adversus Niniven, » quæ captivatarum, adversus Niniven, » quæ fuit metropolis captivantium, « visio, » fuit metropolis captivantium, « visio, » hoc est, certa revelatio, « cernitur, » a hoc est, certa revelatio, « cernitur, » a Nahum scilicet Propheta. Amos, III, 7: Nahum scilicet Propheta. Amos, III, 7: Non facit Dominus Deus verbum, nisi Non facit Dominus Deus verbum, nisi revelaverit secretum suum ad servos tuos revelaverit secretum suum ad servos tuos Prophetas. Prophetas.

Quod autem fuerit consolatio, probat, Quod autem fuerit consolatio, probat, subdens: subdens:

« Nec erat parva consolatio, » scilicet « Nec erat parva consolatio, » scilicet prophetia de destructione Assyriorum, prophetia de destructione Assyriorum, « tam his qui jam Assyriis serviebant, »> « tam his qui jam Assyriis serviebant, »> hoc est, decem tribubus captivatis, « quam hoc est, decem tribubus captivatis, « quam reliquis, » duabus scilicet tribubus non reliquis, » duabus scilicet tribubus non captivatis, « qui sub Ezechia rege, » captivatis, « qui sub Ezechia rege, » bono scilicet, « de tribu Juda et Benja- bono scilicet, « de tribu Juda et Benja- min, » super quas ipse regnavit, «< ab eis- min, » super quas ipse regnavit, «< ab eis- dem hostibus, » hoc est, ab Assyriis, « ob- dem hostibus, » hoc est, ab Assyriis, « ob- sidebantur, »> in Jerusalem scilicet quando sidebantur, »> in Jerusalem scilicet quando Sennacherib obsedit eam : « ut audirent, » Sennacherib obsedit eam : « ut audirent, » per Prophetam scilicet, «Assyrios quo- per Prophetam scilicet, «Assyrios quo- que, » se scilicet affligentes, « a Chaldæis que, » se scilicet affligentes, « a Chaldæis esse capiendos : » quia decem tribus per esse capiendos : » quia decem tribus per hoc jugum servitutis sperabant mitigan- hoc jugum servitutis sperabant mitigan- dum, et duæ tribus sese ab obsidione li- dum, et duæ tribus sese ab obsidione li- berandos, « sicut in consequentibus libri berandos, « sicut in consequentibus libri hujus, » tertio scilicet capitulo infra, hujus, » tertio scilicet capitulo infra, « demonstrabitur ³. » « demonstrabitur ³. »

CAPUT I. CAPUT I.

Zelus Dei adversus hostes suos, qui patiens est et fortitudine magnus, cujus Zelus Dei adversus hostes suos, qui patiens est et fortitudine magnus, cujus iræ nemo potest resistere, et in se sperantium est liberator, suique populi iræ nemo potest resistere, et in se sperantium est liberator, suique populi hostes est consumpturus. hostes est consumpturus.

1. Onus Ninive. Liber visionis Na- 1. Onus Ninive. Liber visionis Na- hum Elcesæi. hum Elcesæi.

2. Deus æmulator, et ulciscens Domi- 2. Deus æmulator, et ulciscens Domi- nus. Ulciscens Dominus, et ha- nus. Ulciscens Dominus, et ha- bens furorem: ulciscens Domi- bens furorem: ulciscens Domi-

1 Vulg. habet, Nahum, 1, 2: Deus æmulator, et 1 Vulg. habet, Nahum, 1, 2: Deus æmulator, et ulciscens Dominus, etc. ulciscens Dominus, etc.

2 Exod. xxxiv, 6 et 7: Dominator Domine Deus,.. 2 Exod. xxxiv, 6 et 7: Dominator Domine Deus,.. qui reddis iniquitatem patrum filiis ac nepotibus, qui reddis iniquitatem patrum filiis ac nepotibus, in tertiam et quartam progeniem. in tertiam et quartam progeniem.

nus in hostes suos, et irascens nus in hostes suos, et irascens ipse inimicis suis. ipse inimicis suis.

3. Dominus patiens, et magnus for- 3. Dominus patiens, et magnus for- titudine, et mundans non faciet titudine, et mundans non faciet innocentem. Dominus in tem- innocentem. Dominus in tem-

3 Reliqua pars D. Alberti explicationis Pro- 3 Reliqua pars D. Alberti explicationis Pro- logi D. Hieronymi in Nahum prophetam, ut logi D. Hieronymi in Nahum prophetam, ut habetur in Biblia Roberti Stephani, deest in habetur in Biblia Roberti Stephani, deest in Edit. Lugdunensi et in mss. Edit. Lugdunensi et in mss.

1 1

380 380

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

pestate et turbine viæ ejus, et pestate et turbine viæ ejus, et nebulæ pulvis pedum ejus. nebulæ pulvis pedum ejus.

4. Increpans mare, et exsiccans illud, 4. Increpans mare, et exsiccans illud, et omnia flumina ad desertum et omnia flumina ad desertum deducens. Infirmatus est Basan deducens. Infirmatus est Basan et Carmelus, et flos Libani et Carmelus, et flos Libani elanguit. elanguit.

5. Montes commoti sunt ab eo, et 5. Montes commoti sunt ab eo, et colles desolati sunt: et contre- colles desolati sunt: et contre- muit terra a facie ejus, et orbis, muit terra a facie ejus, et orbis, et omnes habitantes in eo. et omnes habitantes in eo. 6. Ante faciem indignationis ejus quis 6. Ante faciem indignationis ejus quis stabit? et quis resistet in ira stabit? et quis resistet in ira furoris ejus? indignatio ejus furoris ejus? indignatio ejus effusa est ut ignis, et petræ effusa est ut ignis, et petræ dissolutæ sunt ab eo. dissolutæ sunt ab eo.

7. Bonus Dominus, et confortans in 7. Bonus Dominus, et confortans in die tribulationis, et sciens spe- die tribulationis, et sciens spe- rantes in se. rantes in se.

8. Et in diluvio prætereunte con- 8. Et in diluvio prætereunte con- summationem faciet loci ejus, summationem faciet loci ejus, et inimicos ejus persequentur et inimicos ejus persequentur tenebræ. tenebræ.

9. Quid cogitatis contra Dominum? 9. Quid cogitatis contra Dominum? consummationem ipse faciet : consummationem ipse faciet : non consurget duplex tribula- non consurget duplex tribula- tio. tio.

10. Quia sicut spinæ se invicem com- 10. Quia sicut spinæ se invicem com-

IN CAPUT I NAHUM IN CAPUT I NAHUM

ENARRATIO. ENARRATIO.

« Onus Ninive. » Materia litteralis hu- « Onus Ninive. » Materia litteralis hu- jus prophetiæ, interfectio est regis Assy- jus prophetiæ, interfectio est regis Assy- riorum, et translatio regni in regnum riorum, et translatio regni in regnum Chaldæorum. Spiritualis autem, ejectio Chaldæorum. Spiritualis autem, ejectio principis mundi a potestate, et finali principis mundi a potestate, et finali mundi condemnatione. Dividitur autem mundi condemnatione. Dividitur autem in titulum et in tractatum. in titulum et in tractatum.

« Onus Ninive, » hoc est, materia hu- « Onus Ninive, » hoc est, materia hu- jus prophetiæ est onus, hoc est, tribula- jus prophetiæ est onus, hoc est, tribula-

*lsa, LII, Ad Roman. x, 15. *lsa, LII, Ad Roman. x, 15.

plectuntur, sic convivium eo- plectuntur, sic convivium eo- rum pariter potantium : consu- rum pariter potantium : consu- mentur quasi stipula ariditate mentur quasi stipula ariditate plena. plena.

11. Ex te exibit cogitans contra Domi- 11. Ex te exibit cogitans contra Domi- num malitiam, mente pertra- num malitiam, mente pertra-

ctans prævaricationem. ctans prævaricationem. 12. Hæc dicit Dominus : Si perfecti 12. Hæc dicit Dominus : Si perfecti fuerint, et ita plures, sic quoque fuerint, et ita plures, sic quoque attondentur, et pertransibit : attondentur, et pertransibit : afflixi te, et non affligam te afflixi te, et non affligam te ultra. ultra.

13. Et nunc conteram virgam ejus de 13. Et nunc conteram virgam ejus de dorso tuo, et vincula tua dis- dorso tuo, et vincula tua dis-

rumpam. rumpam. 14. Et præcipiet super te Dominus, 14. Et præcipiet super te Dominus,

non seminabitur ex nomine tuo non seminabitur ex nomine tuo amplius de domo Dei tui in. amplius de domo Dei tui in. terficiam sculptile, et conflati- terficiam sculptile, et conflati- le ponam sepulcrum tuum, le ponam sepulcrum tuum, quia inhonoratus es. quia inhonoratus es. 15. Ecce super montes pedes evangeli- 15. Ecce super montes pedes evangeli- zantis, et annuntiantis pacem zantis, et annuntiantis pacem Celebra, Juda, festivitates tuas, Celebra, Juda, festivitates tuas, et redde vota tua, quia non ad- et redde vota tua, quia non ad- jiciet ultra ut pertranseat in te jiciet ultra ut pertranseat in te Belial universus interiit. Belial universus interiit.

tio opprimens Niniven, metropolim Assy- tio opprimens Niniven, metropolim Assy- riorum. Psal. XXXVII, 5: Sicut onus gra- riorum. Psal. XXXVII, 5: Sicut onus gra- ve gravatæ sunt super me. Isa. LVIII, 6: ve gravatæ sunt super me. Isa. LVIII, 6: Omne onus disrumpe. Ninive speciosa Omne onus disrumpe. Ninive speciosa interpretatur. Mundus enim in græco interpretatur. Mundus enim in græco xóouos dicitur, quod latine sonat ornatum, xóouos dicitur, quod latine sonat ornatum, a quo etiam latine mundus dicitur, quia a quo etiam latine mundus dicitur, quia de mundissimo exivit exemplari. Boetius de mundissimo exivit exemplari. Boetius in Consolatione philosophiæ : in Consolatione philosophiæ :

Mundum mente gerens pulchrum pulcherrimus Mundum mente gerens pulchrum pulcherrimus [ipse. [ipse.

Mundi autem oppressio finalis hic de- Mundi autem oppressio finalis hic de- scribitur. scribitur.

Et subdit de modo: « Liber visionis. » Et subdit de modo: « Liber visionis. » Liber dicit propter perpetuitatem memo- Liber dicit propter perpetuitatem memo-

IN CAP. I NAHUM ENARRATIO. IN CAP. I NAHUM ENARRATIO.

ria, visionis propter certitudinem reve- ria, visionis propter certitudinem reve- lationis, quia quod videtur, certum est. lationis, quia quod videtur, certum est. Apocalyps. 1, 11: Quod vides, scribe in Apocalyps. 1, 11: Quod vides, scribe in libro. In hoc ergo notatur modus. libro. In hoc ergo notatur modus.

Et subdit de auctore, quem ex nomine Et subdit de auctore, quem ex nomine describit et patria, «Nahum, » qui conso- describit et patria, «Nahum, » qui conso- lator interpretatur, in quo notatur finis, lator interpretatur, in quo notatur finis, quia ad consolationem suæ gentis pro- quia ad consolationem suæ gentis pro- phetat. Isa. XL, 1: Consolamini, consola- phetat. Isa. XL, 1: Consolamini, consola- mini, popule meus. Isa. LI, 3: Consola- mini, popule meus. Isa. LI, 3: Consola- bitur Dominus Sion, et consolabitur om- bitur Dominus Sion, et consolabitur om- nes ruinas ejus. « Elcesæi, » qui est qui- nes ruinas ejus. « Elcesæi, » qui est qui- dam vicus Galilææ, de quo Propheta dam vicus Galilææ, de quo Propheta iste ortus fuit. Nec Elcesæus fuit pater iste ortus fuit. Nec Elcesæus fuit pater prophetæ (ut quidam errantes dixerunt), prophetæ (ut quidam errantes dixerunt), et interpretatur advocatus, innuens quod et interpretatur advocatus, innuens quod iste propheta pro populo suo advocat iste propheta pro populo suo advocat apud Deum. I Joan. 1, 1: Advocatum apud Deum. I Joan. 1, 1: Advocatum habemus apud Patrem, Jesum Christum habemus apud Patrem, Jesum Christum justum. Sic ergo scitur materia, modus, justum. Sic ergo scitur materia, modus, auctor, et finis prophetiæ. auctor, et finis prophetiæ.

« Deus æmulator. » Emulator dicitur « Deus æmulator. » Emulator dicitur anator cum indignatione contrarii vel anator cum indignatione contrarii vel consortis, sicut Deus diligit homines in- consortis, sicut Deus diligit homines in- dignans peccatis et hostibus, et non vo- dignans peccatis et hostibus, et non vo- lens habere consortem in amato. II ad lens habere consortem in amato. II ad Corinth, x1, 2: Emulor vos Dei æmula- Corinth, x1, 2: Emulor vos Dei æmula- tione. I ad Corinth. xi, 31: Æmulami- tione. I ad Corinth. xi, 31: Æmulami- ni charismata meliora. Joan. II, 17, et in ni charismata meliora. Joan. II, 17, et in Psal. Lxvi, 10: Zelus domus tuæ come- Psal. Lxvi, 10: Zelus domus tuæ come- dit me. Zelus est quo Deus zelando dili- dit me. Zelus est quo Deus zelando dili- git homines, propter hoc zelus qui cum git homines, propter hoc zelus qui cum indignatione de peccatis est, a sanctis indignatione de peccatis est, a sanctis commendatur. Numer. xxv, 11: Phinees, commendatur. Numer. xxv, 11: Phinees, filius Eleazari, filii Aaron sacerdotis, filius Eleazari, filii Aaron sacerdotis, avertit iram meam a filiis Israel : quia avertit iram meam a filiis Israel : quia

zelo meo commotus est contra eos. I Ma- zelo meo commotus est contra eos. I Ma- chabæorum, 11, 26: Zelatus est legem, chabæorum, 11, 26: Zelatus est legem, sicut fecit Phinees. Inde est quod dicitur sicut fecit Phinees. Inde est quod dicitur Lucæ, vi, 15 Elegit... Simonem, qui Lucæ, vi, 15 Elegit... Simonem, qui vocatur Zelotes, in commendationem vocatur Zelotes, in commendationem Bui. «Et ulciscens Dominus, » in eos Bui. «Et ulciscens Dominus, » in eos scilicet qui impoenitentes permanent : scilicet qui impoenitentes permanent : cum enim sit bonus et justus, per boni- cum enim sit bonus et justus, per boni- tatem æmulatur bonos, et per justitiam tatem æmulatur bonos, et per justitiam vindicat in malos. Deut. XVIII, 19, Ego, vindicat in malos. Deut. XVIII, 19, Ego, in tempore scilicet, ultor existam. in tempore scilicet, ultor existam.

381 381

Psal. xc, 1 Deus ultionum domi Psal. xc, 1 Deus ultionum domi

nus. nus.

Dividitur enim hæc prophetia in duas Dividitur enim hæc prophetia in duas partes, in quarum prima terrorem de- partes, in quarum prima terrorem de- scribit judicis in destructione Sennacherib, scribit judicis in destructione Sennacherib, regis Assyriorum, secundo translationem regis Assyriorum, secundo translationem regni Assyriorum in regnum Chaldæo- regni Assyriorum in regnum Chaldæo- rum prophetat, infra 11, 1, ibi, « Ascen- rum prophetat, infra 11, 1, ibi, « Ascen- dit qui dispergat coram te. » dit qui dispergat coram te. »

Prima in duas. Primo enim describit Prima in duas. Primo enim describit terrorem judicis in contritione regis : se- terrorem judicis in contritione regis : se- cundo, lætitiam populi liberati, ibi, y. 15: cundo, lætitiam populi liberati, ibi, y. 15: « Ecce super montes. » « Ecce super montes. »

Prior adhuc in duas. Primo enim de- Prior adhuc in duas. Primo enim de- scribitur terror judicis secundo, quibus scribitur terror judicis secundo, quibus est terribilis et qua de causa, ibi, y. 9: est terribilis et qua de causa, ibi, y. 9: Quid cogitatis contra Daminum? » Quid cogitatis contra Daminum? »

« «

In prima tria sunt. Describit enim pri- In prima tria sunt. Describit enim pri- mo terrorem judicis in se: secundo, in mo terrorem judicis in se: secundo, in creaturis, ibi, « Increpans mare. » Ter- creaturis, ibi, « Increpans mare. » Ter- tio, concludit quod nihil ei resistit in hu- tio, concludit quod nihil ei resistit in hu- manis, ibi, « Ante faciem indignationis manis, ibi, « Ante faciem indignationis ejus. » ejus. »

In prima quatuor sunt, qualis scilicet In prima quatuor sunt, qualis scilicet est in habitu, et hoc jam habitum est, est in habitu, et hoc jam habitum est, qualis in actu, qualis in signo. In actu qualis in actu, qualis in signo. In actu dupliciter, iræ scilicet, et fortitudinis. dupliciter, iræ scilicet, et fortitudinis.

« Ulciscens Dominus, » hoc est, vin- « Ulciscens Dominus, » hoc est, vin- dicans in peccatores. Jerem. v, 9: Num- dicans in peccatores. Jerem. v, 9: Num- quid super his non visitabo, dicit Domi- quid super his non visitabo, dicit Domi- nus? et in gente tali non ulciscetur ani- nus? et in gente tali non ulciscetur ani- ma mea? Hoc idem eodem capite dicitur ma mea? Hoc idem eodem capite dicitur infra, 7. 29. Simile, Jerem. IX, 9 et Joel, infra, 7. 29. Simile, Jerem. IX, 9 et Joel, 111, 4 Cito velociter reddam vicissitudi- 111, 4 Cito velociter reddam vicissitudi- nem vobis super caput vestrum. « Et ha- nem vobis super caput vestrum. « Et ha- bens furorem, » hoc est, conceptam et bens furorem, » hoc est, conceptam et ferventem in peccatores iram. Deut. xxxII, ferventem in peccatores iram. Deut. xxxII, 22: Ignis succensus est in furore meo. 22: Ignis succensus est in furore meo. «< Ulciscens Dominus in hostes suos : » «< Ulciscens Dominus in hostes suos : » hostes suos reputat hostes Sanctorum. hostes suos reputat hostes Sanctorum. Zach. 1, 15: Ira magna ego irascor super Zach. 1, 15: Ira magna ego irascor super gente sopulentas. Isa. 1, 24: Heu! conso- gente sopulentas. Isa. 1, 24: Heu! conso- labor super hostibus meis, et vindicabor labor super hostibus meis, et vindicabor de inimicis meis. « Et irascens ipse ini- de inimicis meis. « Et irascens ipse ini- micis suis, » hoc est, pœnam immittens micis suis, » hoc est, pœnam immittens eis. Psal. xxix, 6: Ira in indignatione eis. Psal. xxix, 6: Ira in indignatione ejus. Inimicos autem intelligit, inimici- ejus. Inimicos autem intelligit, inimici-

382 382

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

tias observantes. Eccli. xxxv1, 9: Tolle tias observantes. Eccli. xxxv1, 9: Tolle adversarium, et afflige inimicum. Et at- adversarium, et afflige inimicum. Et at- tende quod dixit, « ulciscens. » Ulcisci- tende quod dixit, « ulciscens. » Ulcisci- tur enim temporaliter fame, peste, et tur enim temporaliter fame, peste, et gladio et æternaliter, similiter fame gladio et æternaliter, similiter fame in destitutione omnis boni: peste, in in destitutione omnis boni: peste, in conscientiæ corruptione et corrosione: conscientiæ corruptione et corrosione: gladio, in dæmonum punitione, per gladio, in dæmonum punitione, per ignem. Eccli. x, 13: Cum morietur ho- ignem. Eccli. x, 13: Cum morietur ho- mo, hæreditabit serpentes, et bestias, et mo, hæreditabit serpentes, et bestias, et

vermes. vermes.

Et subdit qualis sit in actu discretionis Et subdit qualis sit in actu discretionis puniendorum : puniendorum :

« Dominus patiens, » hoc est, æqua- « Dominus patiens, » hoc est, æqua- nimis in judicio; ex commotione nihil nimis in judicio; ex commotione nihil faciens, sed totum ex ratione. Sap. xn, faciens, sed totum ex ratione. Sap. xn, 18 Tu autem dominator virtutis, cum 18 Tu autem dominator virtutis, cum tranquillitate judicas, et cum magna re- tranquillitate judicas, et cum magna re- verentia disponis nos. Eccli. v, 4: Altis- verentia disponis nos. Eccli. v, 4: Altis- simus est patiens redditor. Augustinus in simus est patiens redditor. Augustinus in Regula «An ideo putandus est non vi- Regula «An ideo putandus est non vi- « dere, quia tanto videt patientius, quan- « dere, quia tanto videt patientius, quan- « to sapientius? » « Et magnus fortitu- « to sapientius? » « Et magnus fortitu- dine, » cui scilicet nihil resistat. Exod. dine, » cui scilicet nihil resistat. Exod. xv, 11 Quis similis tui in fortibus, Do- xv, 11 Quis similis tui in fortibus, Do- mine? Jerem. x, 6: Magnus es tu, et mine? Jerem. x, 6: Magnus es tu, et magnum nomen tuum in fortitudine. magnum nomen tuum in fortitudine. « Et mundans » percutiens enim sem- « Et mundans » percutiens enim sem- per intendit emundare a peccato, vel or- per intendit emundare a peccato, vel or- dinare peccatum, si peccator mundari dinare peccatum, si peccator mundari non poterit. Isa. xxvII, 9: Iste, supple, non poterit. Isa. xxvII, 9: Iste, supple, est, omnis fructus ut auferatur peccatum est, omnis fructus ut auferatur peccatum ejus. Et ideo flagellat ut pater, etiam eos ejus. Et ideo flagellat ut pater, etiam eos qui in inferno sunt, in quibus ordinat qui in inferno sunt, in quibus ordinat peccatum. Unde divitem damnatum peccatum. Unde divitem damnatum filium vocavit, et sic ad minus mundat filium vocavit, et sic ad minus mundat a peccati inordinatione. Ad Hebr. x11, 7: a peccati inordinatione. Ad Hebr. x11, 7: 20: Quis filius, quem non corripit pa- 20: Quis filius, quem non corripit pa- ter? Psal. XCIII, 20: Numquid adhæret ter? Psal. XCIII, 20: Numquid adhæret tibi sedes iniquitatis, qui fingis laborem tibi sedes iniquitatis, qui fingis laborem in precepto? Quasi dicat: Non. Ad hoc in precepto? Quasi dicat: Non. Ad hoc enim fingis in præcepto laborem, ut per enim fingis in præcepto laborem, ut per laborem sedem evertas iniquitatis. laborem sedem evertas iniquitatis.

Et qualis sit in discretione judicando- Et qualis sit in discretione judicando-

1 Cf. Ezech. v, 12 et seq. 1 Cf. Ezech. v, 12 et seq.

2 Cf. Luc. XVI, 25: Fili, recordare quia, etc. 2 Cf. Luc. XVI, 25: Fili, recordare quia, etc.

rum, subdit: : « Non faciet innocentem, ▸ rum, subdit: : « Non faciet innocentem, ▸ hoc est, per acceptionein personæ non hoc est, per acceptionein personæ non relinquet aliquid quasi innocentem qui relinquet aliquid quasi innocentem qui peccavit. Act. x, 34: In veritate comperi peccavit. Act. x, 34: In veritate comperi quia non est personarum acceptor Deus. quia non est personarum acceptor Deus. Nullus enim innocens est apud Deum. Nullus enim innocens est apud Deum. Ad Roman. III, 23: Omnes peccaverunt, Ad Roman. III, 23: Omnes peccaverunt, et egent gloria Dei. Unde quem Deus in- et egent gloria Dei. Unde quem Deus in- nocentem per gratiam non facit, inno-' nocentem per gratiam non facit, inno-' cens non est. I Joan. 1, 8: Si dixerimus cens non est. I Joan. 1, 8: Si dixerimus quoniam peccatum non habemus, ipsi quoniam peccatum non habemus, ipsi nos seducimus, et veritas in nobis non nos seducimus, et veritas in nobis non est. Jerem. XLIX, 12: Non eris innocens. est. Jerem. XLIX, 12: Non eris innocens. Et ibidem, xxv, 29: Non eritis immunes. Et ibidem, xxv, 29: Non eritis immunes. Unde non transit aliquem peccatorem Unde non transit aliquem peccatorem quem non percutiat. quem non percutiat.

Et ostendit signum terroris : Et ostendit signum terroris :

« Dominus in tempestate, » supple, ve- « Dominus in tempestate, » supple, ve- niet. Tempestatem vocat commotionem niet. Tempestatem vocat commotionem elementorum et exercituum judicantium elementorum et exercituum judicantium hostes, sicut per multa describitur, Psal. hostes, sicut per multa describitur, Psal. XLIX, 3 In circuitu ejus tempestas va- XLIX, 3 In circuitu ejus tempestas va- lida. Sap. IV, 18: Accipiet armaturam lida. Sap. IV, 18: Accipiet armaturam zelus illius, et armabit creaturam ad ul- zelus illius, et armabit creaturam ad ul- tionem inimicorum. «Et in turbine via tionem inimicorum. «Et in turbine via ejus. » Turbo ventus est de nube egre- ejus. » Turbo ventus est de nube egre- diens, et motu involutionis convolvens diens, et motu involutionis convolvens et eradicans, et significat exercitum An- et eradicans, et significat exercitum An- gelorum, dæmonum, et hominum, undi- gelorum, dæmonum, et hominum, undi- que hostes involventem et eradicantem. que hostes involventem et eradicantem. Propter hoc, Joel, 11, 1 et 2, dicitur : Quia Propter hoc, Joel, 11, 1 et 2, dicitur : Quia venit dies Domini...... Dies tenebrarum venit dies Domini...... Dies tenebrarum et caliginis, dies nubis et turbinis. « Et et caliginis, dies nubis et turbinis. « Et nebulæ pulvis pedum ejus, » quia excr- nebulæ pulvis pedum ejus, » quia excr- citu veniente tantus fuit strepitus, quod citu veniente tantus fuit strepitus, quod pulvis elevatus nebula videbatur. Propter pulvis elevatus nebula videbatur. Propter hoc, Sophon. 1, 15, dies judicii dicitur hoc, Sophon. 1, 15, dies judicii dicitur dies nebulæ et turbinis. Isa. XXVIII, 2: dies nebulæ et turbinis. Isa. XXVIII, 2: Ecce validus et fortis Dominus, sicut Ecce validus et fortis Dominus, sicut impetus grandinis: turbo confringens, impetus grandinis: turbo confringens,

etc. etc.

Et subdit de terrore in creaturis : Et subdit de terrore in creaturis : << Increpans mare, » sicut fecit Exod. << Increpans mare, » sicut fecit Exod. 21 et seq. 21 et seq. 3. Psal. cxxXV, 13: Qui 3. Psal. cxxXV, 13: Qui

XIV, XIV,

3 Cf. etiam Psal. CXIII, 5: Quid est tibi, mare, 3 Cf. etiam Psal. CXIII, 5: Quid est tibi, mare, quod fugisti? quod fugisti?

IN CAP. I NAHUM ENARRATIO. IN CAP. I NAHUM ENARRATIO.

divisit Mare rubrum in divisiones. Hoc divisit Mare rubrum in divisiones. Hoc autem mare et mundum et multitudinem autem mare et mundum et multitudinem malorum significat, quod Deus increpat, malorum significat, quod Deus increpat, ne tantum persequi possint quantum vel- ne tantum persequi possint quantum vel- lent. Psal. cv, 9: Increpuit Mare ru- lent. Psal. cv, 9: Increpuit Mare ru- brum, et exsiccatum est. Isa. LI, 10: brum, et exsiccatum est. Isa. LI, 10: Numquid non tu siccasti mare, aquam Numquid non tu siccasti mare, aquam abyssi vehementis ? Et hoc est quod se- abyssi vehementis ? Et hoc est quod se- quitur: « Et exsiccans illud, » ne scilicet quitur: « Et exsiccans illud, » ne scilicet bonos submergere possit. Job, xxxVIII, 8: bonos submergere possit. Job, xxxVIII, 8: Quis conclusit ostiis mare, quando erum- Quis conclusit ostiis mare, quando erum- pebat quasi de vulva procedens ? Et, pebat quasi de vulva procedens ? Et,

. 10 et 11 Circumdedi illud terminis . 10 et 11 Circumdedi illud terminis meis, et posui vectem, et ostia. Et dixi: meis, et posui vectem, et ostia. Et dixi: Usque huc venies. et non procedes am- Usque huc venies. et non procedes am- plius, et hic confringes tumentes fluctus plius, et hic confringes tumentes fluctus tuos. «Et omnia flumina ad desertum tuos. «Et omnia flumina ad desertum deducens. » Hoc litteraliter factum est deducens. » Hoc litteraliter factum est Josue, II, 16, in Jordane, qui siccatus Josue, II, 16, in Jordane, qui siccatus est in transitu filiorum Israel. Flumina est in transitu filiorum Israel. Flumina tamen significant fluxus vitiorum, et tamen significant fluxus vitiorum, et particulares exercitus malorum, sub uno particulares exercitus malorum, sub uno magno exercitu Assyriorum vel dæmo- magno exercitu Assyriorum vel dæmo- num, quasi sub mari concurrentium: num, quasi sub mari concurrentium: quæ omnia Dominus ad desertum addu- quæ omnia Dominus ad desertum addu- cit. Isa. xi, 15: Desolabit Dominus lin- cit. Isa. xi, 15: Desolabit Dominus lin- guam maris Ægypti, et levabit manum guam maris Ægypti, et levabit manum suum super flumen in fortitudine spiri- suum super flumen in fortitudine spiri- tus sui, et percutiet eum in septem ri- tus sui, et percutiet eum in septem ri- vis, ita ut transeant per eum calceati. vis, ita ut transeant per eum calceati. Isa. XLIII, Isa. XLIII, 2: Cum transieris per aquas, 2: Cum transieris per aquas, tecum ero, et flumina non operient te. tecum ero, et flumina non operient te.

« Infirmatus est Basan. » Hoc osten- « Infirmatus est Basan. » Hoc osten- ditur, Numer. xx1, 33 et seq.,ubi Og, rex ditur, Numer. xx1, 33 et seq.,ubi Og, rex Basan, virtute Domini contritus est, qui Basan, virtute Domini contritus est, qui fuit de semine giganteo. Hoc etiam in fuit de semine giganteo. Hoc etiam in Psal. cxxxv, 20, dicitur, quod occidit Og, Psal. cxxxv, 20, dicitur, quod occidit Og, regem Basan, et omnia regna Chanaan 1. regem Basan, et omnia regna Chanaan 1. Basan etiam interpretatur confusio, et Basan etiam interpretatur confusio, et significat peccatum confusione dignum, significat peccatum confusione dignum, ut dicit Hieronymus, quod stare non ut dicit Hieronymus, quod stare non potest in judicio Domini. Isa. LIV, 17: potest in judicio Domini. Isa. LIV, 17: Omne vas, quod fictum est contra te, non Omne vas, quod fictum est contra te, non dirigetur et omnem linguam resisten- dirigetur et omnem linguam resisten- tem tibi in judicio, judicabis. tem tibi in judicio, judicabis. « Et « Et Carmelus,» supple, infirmatus est. Hi- Carmelus,» supple, infirmatus est. Hi-

tes tes

1 Psal. cxxxv, 18 et seq.: Et occidit reges for- 1 Psal. cxxxv, 18 et seq.: Et occidit reges for- et Og, regem Basan. et Og, regem Basan.

383 383

storialiter, Carmelus mons Phoenicis est storialiter, Carmelus mons Phoenicis est pascuosus mirabiliter, in quo Nabal oves pascuosus mirabiliter, in quo Nabal oves pascebantur, quem Jebusæi contra virtu- pascebantur, quem Jebusæi contra virtu- tem Domini retinere non potuerunt in tem Domini retinere non potuerunt in ingressu filiorum Israel. Interpretatur ingressu filiorum Israel. Interpretatur autem scientia circumcisionis, et signifi- autem scientia circumcisionis, et signifi- cat eos qui per sapientiam et astutiam cat eos qui per sapientiam et astutiam alios circumcidere et procidere cupiunt, alios circumcidere et procidere cupiunt, qui infirmi sunt contra sapientiam Domi- qui infirmi sunt contra sapientiam Domi- ni. Job, v, 13: Qui apprehendit sapien- ni. Job, v, 13: Qui apprehendit sapien- tes in astutia eorum, et consilium pra- tes in astutia eorum, et consilium pra- vorum dissipat. I ad Corinth. 1, 19, et vorum dissipat. I ad Corinth. 1, 19, et Abdiæ, *. 8: Perdam sapientiam sa- Abdiæ, *. 8: Perdam sapientiam sa- pientium, et prudentiam prudentium re- pientium, et prudentiam prudentium re- probabo. «Et flos Libani elanguit. » probabo. «Et flos Libani elanguit. » Sensus est: Libanus qui flos montium Sensus est: Libanus qui flos montium est, altissimis cedris et redolentia thuris, est, altissimis cedris et redolentia thuris, sic elanguit, quod in introitu filiorum Is- sic elanguit, quod in introitu filiorum Is- rael a suis possessoribus defendi non po- rael a suis possessoribus defendi non po- tuit contra virtutem Domini. Interpreta- tuit contra virtutem Domini. Interpreta- tur autem candidatio, et hypocritas si- tur autem candidatio, et hypocritas si- gnificat, qui languidi erunt in judicio gnificat, qui languidi erunt in judicio Domini. Isa. 11, 13: Dies Domini super Domini. Isa. 11, 13: Dies Domini super omnes cedros Libani sublimes, et erectas. omnes cedros Libani sublimes, et erectas. Job, VIII, 13: Viæ omnium qui oblivi- Job, VIII, 13: Viæ omnium qui oblivi- scuntur Deum, et spes hypocritæ peri- scuntur Deum, et spes hypocritæ peri- bit. bit.

« Montes commoti sunt ab eo » hoc « Montes commoti sunt ab eo » hoc est, superiores principatus, « et colles de- est, superiores principatus, « et colles de- solati sunt,» inferiores fortitudines. Isa. solati sunt,» inferiores fortitudines. Isa. 11, 14 Dies Domini super omnes montes 11, 14 Dies Domini super omnes montes excelsos, et omnes colles elevatos. Job, excelsos, et omnes colles elevatos. Job, XXVI, 11: Columnæ cœli contremiscunt, XXVI, 11: Columnæ cœli contremiscunt, et pavent ad nutum ejus. I ad Corinth. et pavent ad nutum ejus. I ad Corinth. xv, 24: Cum evacuaverit omnem princi- xv, 24: Cum evacuaverit omnem princi- patum, et potestatem. « Et contremuit patum, et potestatem. « Et contremuit terra a facie ejus. » Terra dicitur per terra a facie ejus. » Terra dicitur per metonymiam communiter habitantes in metonymiam communiter habitantes in terra, sicut qui habitabant sub regno As- terra, sicut qui habitabant sub regno As- syriorum, vel qui habitabant in toto mun- syriorum, vel qui habitabant in toto mun- do. Psal. LXXV, 9 et 10 Terra tremuit do. Psal. LXXV, 9 et 10 Terra tremuit et quievit, cum exsurgeret in judicium et quievit, cum exsurgeret in judicium Deus. Et orbis » supple, tremuit, « et Deus. Et orbis » supple, tremuit, « et omnes habitantes in eo. » Orbem littera- omnes habitantes in eo. » Orbem littera-

2 Cf. I Reg. xxv, 2. 2 Cf. I Reg. xxv, 2.

Libanus, Libanus,

Dei erit Dei erit

midabile. midabile.

384 384

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

liter vocat monarchiam Assyriorum, spi- liter vocat monarchiam Assyriorum, spi- ritualiter autem circuitum malorum. ritualiter autem circuitum malorum. Psal. xi, 9: In circuitu impii ambulant. Psal. xi, 9: In circuitu impii ambulant. Isa. XIII, 11: Visitabo super orbis mala, Isa. XIII, 11: Visitabo super orbis mala, et contra impios iniquitatem eorum. et contra impios iniquitatem eorum.

Ex his concludit, quod mali non resi- Ex his concludit, quod mali non resi- stent, sed boni securi erunt : stent, sed boni securi erunt :

« Ante faciem,» hoc est, ante præ- « Ante faciem,» hoc est, ante præ- sentiam «< indignationis ejus quis sta- sentiam «< indignationis ejus quis sta- bit? » hoc est, stare poterit. Glossa: bit? » hoc est, stare poterit. Glossa: « Deo corripiente, vel rarus vel nullus « Deo corripiente, vel rarus vel nullus « erit qui non paveat ad judicium Do- « erit qui non paveat ad judicium Do- Judicium « mini: cum astra quoque non sint mun- Judicium « mini: cum astra quoque non sint mun- cunctis for- << da in conspectu ejus.» Job, IV, 18: Ecce cunctis for- << da in conspectu ejus.» Job, IV, 18: Ecce qui serviunt ei, non sunt stabiles, et in qui serviunt ei, non sunt stabiles, et in Angelis suis reperit pravitatem. Malach. Angelis suis reperit pravitatem. Malach. 111, 2 Quis stabit ad videndum eum? 111, 2 Quis stabit ad videndum eum? Et quod dixit, subdit exponens : « Et Et quod dixit, subdit exponens : « Et quis resistet in ira furoris ejus? » Job, quis resistet in ira furoris ejus? » Job, 1x, 13 Deus, cujus iræ nemo resistere 1x, 13 Deus, cujus iræ nemo resistere potest. Jerem. XLIX, 19: Quis enim simi- potest. Jerem. XLIX, 19: Quis enim simi- lis mei? Et quis sustinebit me? lis mei? Et quis sustinebit me?