IN CAP. III JOEL ENARRATIO. IN CAP. III JOEL ENARRATIO.
ple, erit, ubi scilicet nec Deus nec San- ple, erit, ubi scilicet nec Deus nec San- cli de cætero habitabunt. Matth. xx111, 38: cli de cætero habitabunt. Matth. xx111, 38: Ecce relinquetur vobis domus vestra de- Ecce relinquetur vobis domus vestra de- serta. «Et subjungit causam: « Pro eo serta. «Et subjungit causam: « Pro eo quod inique egerint in filios, » hoc est, quod inique egerint in filios, » hoc est, contra filios «Juda, » confitentes scili- contra filios «Juda, » confitentes scili- cet, et glorificantes Deum. Isa. xxvi, cet, et glorificantes Deum. Isa. xxvi, 10: In terra sanctorum iniqua gessit, et 10: In terra sanctorum iniqua gessit, et non videbit gloriam Domini. « Et effu- non videbit gloriam Domini. « Et effu- derint sanguinem innocentem in terra derint sanguinem innocentem in terra sua, » martyrum scilicet, quos vel malo sua, » martyrum scilicet, quos vel malo exemplo, vel gladio, vel subtractione ne- exemplo, vel gladio, vel subtractione ne- cessariorum interimunt. Psal. LXXVIII, cessariorum interimunt. Psal. LXXVIII, 3: Effuderunt sanguinem sanctorum 3: Effuderunt sanguinem sanctorum tuorum, tamquam aquam in circuitu Je- tuorum, tamquam aquam in circuitu Je- rusalem. Eccli. xxxiv, 25: Panis egen- rusalem. Eccli. xxxiv, 25: Panis egen- lium vita pauperum est: qui defraudat lium vita pauperum est: qui defraudat illum, homo sanguinis est. illum, homo sanguinis est.
Et subjungit per contrarium de conso- Et subjungit per contrarium de conso- latione bonorum : latione bonorum :
«Et Judæa in æternum habitabitur. » «Et Judæa in æternum habitabitur. » Judæa confessio Domini interpretatur, et Judæa confessio Domini interpretatur, et significat Ecclesiam. Psal. cxIII, 2: Facta significat Ecclesiam. Psal. cxIII, 2: Facta est Judæa sanctificatio ejus, hoc est, ha- est Judæa sanctificatio ejus, hoc est, ha- bitabitur ab Angelis, et Deo, et Sanctis. bitabitur ab Angelis, et Deo, et Sanctis. 4 Quia complacuit Domino 4 Quia complacuit Domino
Isa. LXII, Isa. LXII,
177 177
in te, et terra tua inhabitabitur. « Et in te, et terra tua inhabitabitur. « Et Jerusalem,» supple, habitabitur «in gene- Jerusalem,» supple, habitabitur «in gene- rationem » innocentium, « et generatio- rationem » innocentium, « et generatio- nem » pœnitentium. Psal. XXIII, 6 : Hæc nem » pœnitentium. Psal. XXIII, 6 : Hæc est generatio quærentium Dominum. est generatio quærentium Dominum. Item, Psal. LXXXVI, 7: Sicut lætantium Item, Psal. LXXXVI, 7: Sicut lætantium omnium habitatio est in te. omnium habitatio est in te.
« Et mundabo, » hoc est, vindicabo « Et mundabo, » hoc est, vindicabo « sanguinem eorum, » Sanctorum scili- « sanguinem eorum, » Sanctorum scili- cet, « quem non mundaveram, » hoc est, cet, « quem non mundaveram, » hoc est, vindicaveram usque ad diem judicii scili- vindicaveram usque ad diem judicii scili- cet. Apocal. vi, 10: Usquequo, Domine, cet. Apocal. vi, 10: Usquequo, Domine, (sanctus et verus) non judicas, et non (sanctus et verus) non judicas, et non vindicas sanguinem nostrum de iis qui vindicas sanguinem nostrum de iis qui habitant in terra ? Psal. LXXVII, 10: habitant in terra ? Psal. LXXVII, 10: Innotescat in nationibus... ultio sangui- Innotescat in nationibus... ultio sangui- nis servorum tuorum, qui effusus est. nis servorum tuorum, qui effusus est. « Et Dominus commorabitur in Sion, » « Et Dominus commorabitur in Sion, » inter sanctos scilicet, influens eis semper inter sanctos scilicet, influens eis semper beatitudinis dulcedinem in speculatione beatitudinis dulcedinem in speculatione felicitatis æternæ. Ezech. XLVIII, 35: felicitatis æternæ. Ezech. XLVIII, 35: Nomen civitatis ex illa die, Dominus Nomen civitatis ex illa die, Dominus ibidem. Psal. cxxiv, 2: Dominus in cir- ibidem. Psal. cxxiv, 2: Dominus in cir- cuitu populi sui, ex hoc nunc et usque in cuitu populi sui, ex hoc nunc et usque in sæculum. sæculum.
21 21
+*+ +*+
X< X<
12 12
INDEX INDEX
IN JOEL PROPHETAM IN JOEL PROPHETAM
Prologus. Prologus.
127 127
Divi Hieronymi in Joel prophetam prologus. Divi Hieronymi in Joel prophetam prologus. Hujus prologi explanatio a D. Alberto Magno. Hujus prologi explanatio a D. Alberto Magno. D. Hieronymi axgumentum, ex Prologo galeato. D. Hieronymi axgumentum, ex Prologo galeato. Argumenti explanatio. Argumenti explanatio.
129 129
130 130
132 132
133 133
Caput I. . Caput I. .
135 135
II. II.
III. III.
146 146
167 167
_D. ALBERTI MAGNI, _D. ALBERTI MAGNI,
RATISBONENSIS EPISCOPI, DOCTRINA TOTO ORBE RATISBONENSIS EPISCOPI, DOCTRINA TOTO ORBE
CELEBERRIMI, ORDINIS PRÆDICATORUM, CELEBERRIMI, ORDINIS PRÆDICATORUM,
IN AMOS PROPHETAM ENARRATIO. IN AMOS PROPHETAM ENARRATIO.
PROLOGUS. PROLOGUS.
Sicut in præhabita divisione dictum est, Amos contra vitia communia pro- Sicut in præhabita divisione dictum est, Amos contra vitia communia pro- phetat, et onera gentium circa se positarum describit: propter quod congrue phetat, et onera gentium circa se positarum describit: propter quod congrue onustus interpretatur. II Paralip. x, 11: Pater meus imposuit vobis grave onustus interpretatur. II Paralip. x, 11: Pater meus imposuit vobis grave jugum, et ego majus pondus apponam. Job, XVI, 2: Consolatores onerosi omnes jugum, et ego majus pondus apponam. Job, XVI, 2: Consolatores onerosi omnes
vos estis. vos estis.
Tres autem prologos præmittit Hieronymus, in quorum primo causam sus- Tres autem prologos præmittit Hieronymus, in quorum primo causam sus- cepti operis insinuat: secundo, modum quem a principio observat, demonstrat, cepti operis insinuat: secundo, modum quem a principio observat, demonstrat, ibi, « Et quia idem Propheta. » ibi, « Et quia idem Propheta. »
In primo horum tria dicit, scilicet quando, quibus, et quorum regum tem- In primo horum tria dicit, scilicet quando, quibus, et quorum regum tem- poribus prophetavit. poribus prophetavit.
Prologus Divi Hieronymi in Amos prophetám. Prologus Divi Hieronymi in Amos prophetám.
Ozias rex, cum Dei religionem sollicite æmularetur, nimio religionis amore Ozias rex, cum Dei religionem sollicite æmularetur, nimio religionis amore provocatus, contra legem Moysi arrepto thuribulo, (ut in Historia secundi libri provocatus, contra legem Moysi arrepto thuribulo, (ut in Historia secundi libri Paralipomenon ostenditur ¹,) sacerdotale officium præsumere conatus est. Ob Paralipomenon ostenditur ¹,) sacerdotale officium præsumere conatus est. Ob eam rem, terræmotum in templo Dei exortum constat, cujus etiam Zacharias eam rem, terræmotum in templo Dei exortum constat, cujus etiam Zacharias propheta meminit 2. Ante hunc itaque terræmotum, Amos propheta, tempori- propheta meminit 2. Ante hunc itaque terræmotum, Amos propheta, tempori- bus prædicti regis et temporibus Jeroboam, filii Joas, regis Israel, in eas gentes bus prædicti regis et temporibus Jeroboam, filii Joas, regis Israel, in eas gentes quæ lectione comprehensæ sunt, iram Dei ob eas causas quas memoravit, quæ lectione comprehensæ sunt, iram Dei ob eas causas quas memoravit, affuturam denuntiat. affuturam denuntiat.
4 4
Et quia idem propheta in sequentibus ait : Super tribus impietatibus et super Et quia idem propheta in sequentibus ait : Super tribus impietatibus et super quatuor non convertam eum ³, tertio peccatorum indulgentiam Deum dare posse quatuor non convertam eum ³, tertio peccatorum indulgentiam Deum dare posse significat: quem quarto eadem peccata admittentibus, nec poenitentiam nec significat: quem quarto eadem peccata admittentibus, nec poenitentiam nec indulgentiam daturum annuntiat. Nam per ignis similitudinem, quem in præ- indulgentiam daturum annuntiat. Nam per ignis similitudinem, quem in præ- dictas gentes immittendum prædixit, gravem atque irrevocabilem Dei iram ad dictas gentes immittendum prædixit, gravem atque irrevocabilem Dei iram ad eversionem earumdem civitatum processuram voluit demonstrare. eversionem earumdem civitatum processuram voluit demonstrare.
PROLOGI DIVI HIERONYMI IN AMOS PROPHE- PROLOGI DIVI HIERONYMI IN AMOS PROPHE-
TAM EXPLANATIO. TAM EXPLANATIO.
« Ozias rex, » de quo legitur IV Reg. « Ozias rex, » de quo legitur IV Reg. XIV et II Paralip. xvi, « cum Dei religio- XIV et II Paralip. xvi, « cum Dei religio- nem, » hoc est, sacerdotium ad Dei re- nem, » hoc est, sacerdotium ad Dei re- ligionem constitutum, sollicite, » non ligionem constitutum, sollicite, » non discrete tamen, « æmularetur, » hoc est, discrete tamen, « æmularetur, » hoc est, æmulando sacerdotes diligeret. Ad Galat. æmulando sacerdotes diligeret. Ad Galat. IV, 17: Æmulantur vos non bene. « Ni- IV, 17: Æmulantur vos non bene. « Ni- mio religionis amore provocatus. » Om- mio religionis amore provocatus. » Om- ne quod est nimium, vertitur in vitium. ne quod est nimium, vertitur in vitium. Nimis enim fuit, quando sacerdotale of Nimis enim fuit, quando sacerdotale of ficium ita ampliare voluit, ut dignitatem ficium ita ampliare voluit, ut dignitatem regalem et sacerdotalem simul habere regalem et sacerdotalem simul habere contenderet. « Contra præceptum legis contenderet. « Contra præceptum legis Moysi, » hoc est, datæ per Moysen. Ec- Moysi, » hoc est, datæ per Moysen. Ec- cli. xxiv, 33: Legem mandavit vobis cli. xxiv, 33: Legem mandavit vobis Moyses in præceptis justitiarum. Ma- Moyses in præceptis justitiarum. Ma- xime, Numer. 1, 50, et xvi, 1 et seq., ubi xime, Numer. 1, 50, et xvi, 1 et seq., ubi
1 Cf. II Paralip. xxv, 16 et seq. 1 Cf. II Paralip. xxv, 16 et seq. *Zach. xiv, 4 et 5. *Zach. xiv, 4 et 5.
Vulg. habet, Amos, 1, 3, 6, 9, Vulg. habet, Amos, 1, 3, 6, 9, 14, et 6 Super tribus sceleribus 14, et 6 Super tribus sceleribus
11, 13 et II, 11, 13 et II,
et super qua- et super qua-
virga frondente et florente demonstratum virga frondente et florente demonstratum est, quod non nisi ad summum Sacerdo- est, quod non nisi ad summum Sacerdo- tem pertinet sacerdotale officium. « Ar- tem pertinet sacerdotale officium. « Ar- repto thuribulo, » aureo scilicet, « ut in repto thuribulo, » aureo scilicet, « ut in historia secundi libri Paralipomenon os- historia secundi libri Paralipomenon os- tenditur 5, sacerdotale officium, » incen- tenditur 5, sacerdotale officium, » incen- sum scilicet ponendo, « præsumere co- sum scilicet ponendo, « præsumere co- natus est, » hoc est, usurpare. natus est, » hoc est, usurpare.
Et posito facto, quod peccatum fuit, Et posito facto, quod peccatum fuit, ostendit signum per quod Deus demon- ostendit signum per quod Deus demon- stravit peccati enormitatem. stravit peccati enormitatem.
« Ob eam rem, » hoc est, propter tale « Ob eam rem, » hoc est, propter tale peccatum, « terræmotum in templo Dei peccatum, « terræmotum in templo Dei exortum constat. » Hoc enim narrat Jo- exortum constat. » Hoc enim narrat Jo- sephus, quod propter peccatum illud an- sephus, quod propter peccatum illud an- te civitatem scissa est media pars montis te civitatem scissa est media pars montis per quatuor stadia ad Occidentem, ita ut per quatuor stadia ad Occidentem, ita ut vias clauderet et urbes regias destrueret, vias clauderet et urbes regias destrueret, sicut ex Josepho narrat Hieronymus. sicut ex Josepho narrat Hieronymus. « Cujus etiam, » scilicet terræmotus, « Cujus etiam, » scilicet terræmotus,
tuor non convertam eum. tuor non convertam eum.
* Bibl. Rob. Steph. quam. * Bibl. Rob. Steph. quam.
5 Cf. II Paralip. xxvi, 16 et seq. 5 Cf. II Paralip. xxvi, 16 et seq.
Ozias lepra Ozias lepra percussus percussus pationem pationem
ob usur ob usur
sacerdotii. sacerdotii.
184 184
D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.
Zacharias Propheta meminit, » sic di- Zacharias Propheta meminit, » sic di- cens: Scindetur mons Olivarum ex me- cens: Scindetur mons Olivarum ex me- dia parte sui ad Orientem, et ad Occi- dia parte sui ad Orientem, et ad Occi- dentem, prærupta grandi valle ¹. Et post dentem, prærupta grandi valle ¹. Et post pauca, . 5: Et fugietis, sicut et fugistis pauca, . 5: Et fugietis, sicut et fugistis a facie terræmotus in die Oziæ regis Ju- a facie terræmotus in die Oziæ regis Ju- da. Quare autem hoc dixerit, subdit: da. Quare autem hoc dixerit, subdit: « Ante hunc itaque terræmotum, » qui « Ante hunc itaque terræmotum, » qui fuit scilicet temporibus Oziæ, « Amos fuit scilicet temporibus Oziæ, « Amos Propheta, » iste scilicet, «< temporibus Propheta, » iste scilicet, «< temporibus prædicti regis, » Oziæ scilicet, regis Ju- prædicti regis, » Oziæ scilicet, regis Ju- da, «<et temporibus Jeroboam, » qui tem- da, «<et temporibus Jeroboam, » qui tem- pore Oziæ regnavit in decem tribubus, pore Oziæ regnavit in decem tribubus, « filii Joas, regis Israel, » de quibus « filii Joas, regis Israel, » de quibus IV Regum, xiv et xv, et II Paral. xv. IV Regum, xiv et xv, et II Paral. xv.
Quid autem prophetavit, et propter Quid autem prophetavit, et propter quod, subdit: « In eas gentes, » hoc est, quod, subdit: « In eas gentes, » hoc est, contra eas gentes, « quæ lectione, » hoc contra eas gentes, « quæ lectione, » hoc est, textu hujus prophetiæ, primo et se- est, textu hujus prophetiæ, primo et se- cundo capitulo, « comprehensæ sunt, » cundo capitulo, « comprehensæ sunt, » hoc est, continentur, «iram Dei: » et hoc est, continentur, «iram Dei: » et antequam subjungat, qualiter ira Dei antequam subjungat, qualiter ira Dei processerit, parenthesim facit de causa: processerit, parenthesim facit de causa: « Ob eas causas quas memoravit, » hoc « Ob eas causas quas memoravit, » hoc est, in prophetia expressit, << affuturam est, in prophetia expressit, << affuturam denuntiat iram Dei. » Psal. xxix, 6: denuntiat iram Dei. » Psal. xxix, 6: Ira in indignatione ejus. Ira in indignatione ejus.
Et subjungit secundam partem, quæ Et subjungit secundam partem, quæ est de modo principii Prophetiæ. est de modo principii Prophetiæ.
« Et quia idem Propheta in sequenti- « Et quia idem Propheta in sequenti- bus,» scilicet prophetiæ capitulis, « ait, » bus,» scilicet prophetiæ capitulis, « ait, » primo scilicet et secundo capitulo, << su- primo scilicet et secundo capitulo, << su- per tribus impietatibus, » Septuaginta per tribus impietatibus, » Septuaginta translatio, « et super quatuor non con- translatio, « et super quatuor non con- vertam eum, » hoc enim octies dicit. vertam eum, » hoc enim octies dicit. « Tertio peccatorum indulgentiam Deum « Tertio peccatorum indulgentiam Deum dare posse significat, » hoc est, super dare posse significat, » hoc est, super peccato consensus, operis, et consuetu- peccato consensus, operis, et consuetu-
dinis hoc enim per poenitentiam remittit dinis hoc enim per poenitentiam remittit Deus. Ezech. xvш, 21 et 22: Si pecca- Deus. Ezech. xvш, 21 et 22: Si pecca- tor egerit pœnitentiam ab omnibus pec- tor egerit pœnitentiam ab omnibus pec- catis suis, quæ operatus est,.... omnium catis suis, quæ operatus est,.... omnium iniquitatum ejus, quas operatus est, non iniquitatum ejus, quas operatus est, non recordabor. « Quem, » Deum scilicet, recordabor. « Quem, » Deum scilicet, « quarto eadem peccata admittentibus, » « quarto eadem peccata admittentibus, » hoc est, per desperationem adjungenti- hoc est, per desperationem adjungenti- bus, et finali impoenitentia sic decedenti- bus, et finali impoenitentia sic decedenti- bus, « nec pœnitentiam, » hoc est, gra- bus, « nec pœnitentiam, » hoc est, gra- tiam poenitendi, « nec indulgentiam, » tiam poenitendi, « nec indulgentiam, » in remissionem scilicet peccatorum, «<da- in remissionem scilicet peccatorum, «<da- turum annuntiat. » Ita oportet quod ex- turum annuntiat. » Ita oportet quod ex- ponatur, vel contrarium erit ei quod di- ponatur, vel contrarium erit ei quod di- citur, Matth. XVIII, 22: Non dico tibi, citur, Matth. XVIII, 22: Non dico tibi, Petre, dimitte usque septies, sed usque Petre, dimitte usque septies, sed usque septuagies septies. Ad Tit. III, 10 et 11: septuagies septies. Ad Tit. III, 10 et 11: Hæreticum hominem, post primam et se- Hæreticum hominem, post primam et se- cundam correptionem devita: sciens quia cundam correptionem devita: sciens quia subversus est, qui ejusmodi est, et delin- subversus est, qui ejusmodi est, et delin- quit,cum sit proprio judicio condemnatus. quit,cum sit proprio judicio condemnatus.
Quod autem hoc verum sit, probat, Quod autem hoc verum sit, probat, subdens « Nam, » id est, quia « per subdens « Nam, » id est, quia « per ignis similitudinem, » hoc est, metapho- ignis similitudinem, » hoc est, metapho- ram, « quem, » scilicet ignem, «< in præ- ram, « quem, » scilicet ignem, «< in præ- dictas gentes, » octo scilicet, «< immit- dictas gentes, » octo scilicet, «< immit- tendum prædixit, » octies scilicet dicen- tendum prædixit, » octies scilicet dicen- do: Mittam ignem, « gravem, »> scilicet do: Mittam ignem, « gravem, »> scilicet in afflictione, « atque irrevocabilem, » in afflictione, « atque irrevocabilem, » humana scilicet protestatione, « Dei humana scilicet protestatione, « Dei iram. » Thren. 11, 4: Effudit quasi ignem iram. » Thren. 11, 4: Effudit quasi ignem indignationem suam. « Ad eversionem indignationem suam. « Ad eversionem earumdem civitatum, » quas scilicet no- earumdem civitatum, » quas scilicet no- minat in primo et secundo capitulo, minat in primo et secundo capitulo, « processuram voluit demonstrare. » « processuram voluit demonstrare. » Deuter. xxxII, 22: Ignis succensus est in Deuter. xxxII, 22: Ignis succensus est in furore meo, et ardebit usque ad inferni furore meo, et ardebit usque ad inferni novissima. novissima.
1 Zachar. XIV, 4. 1 Zachar. XIV, 4.
PROLOGI D. HIERONYMI IN AMOS PROPHETAM. PROLOGI D. HIERONYMI IN AMOS PROPHETAM.
185 185
Argumentum Divi Hieronymi in Amos prophetam Argumentum Divi Hieronymi in Amos prophetam
(EX PROLOGO GALEATO) (EX PROLOGO GALEATO)
Amos pastor et rusticus, et ruborum mora distringens, paucis verbis expli- Amos pastor et rusticus, et ruborum mora distringens, paucis verbis expli- cari non potest. Quis enim digne exponat tria aut quatuor scelera Damasci, et cari non potest. Quis enim digne exponat tria aut quatuor scelera Damasci, et Gazæ, et Tyri, et Idumeæ, et filiorum Ammon et Moab, et in septimo et octavo Gazæ, et Tyri, et Idumeæ, et filiorum Ammon et Moab, et in septimo et octavo gradu Judæ et Israel? Hic loquitur ad vaccas pingues, quæ sunt in Samariæ gradu Judæ et Israel? Hic loquitur ad vaccas pingues, quæ sunt in Samariæ monte, et ruituram domum majorem minoremque testatur. Ipse cernit fictorem monte, et ruituram domum majorem minoremque testatur. Ipse cernit fictorem locustæ, et stantem Dominum super murum litum vel adamantinum, et locustæ, et stantem Dominum super murum litum vel adamantinum, et uncinum pomorum, attrahentem supplicia peccatoribus, et famem in terram; uncinum pomorum, attrahentem supplicia peccatoribus, et famem in terram; non famem panis, nec sitim aquæ, sed audiendi verbum Dei. non famem panis, nec sitim aquæ, sed audiendi verbum Dei.
are are
ARGUMENTI DIVI HIERONYMI IN AMOS PRO- ARGUMENTI DIVI HIERONYMI IN AMOS PRO- PHETAM EXPLANATIO. PHETAM EXPLANATIO.
Post hunc præmittitur secundus pro- Post hunc præmittitur secundus pro- logus, in quo velut argumento mentem logus, in quo velut argumento mentem aperit de contentis in prophetia, et acci- aperit de contentis in prophetia, et acci- pitur de Prooemio galeato: additur vero pitur de Prooemio galeato: additur vero aliquid ex Glossa ibi, « Non dixit ver- aliquid ex Glossa ibi, « Non dixit ver- bum, sed verba. »> bum, sed verba. »>
De octo itaque mentem arguit, quo- De octo itaque mentem arguit, quo- rum primum excitat attentionem ex diffi- rum primum excitat attentionem ex diffi- cultate operis, reliqua septem mentem cultate operis, reliqua septem mentem arguunt de his quæ in littera continen- arguunt de his quæ in littera continen-
tur. tur.
« Amos propheta et rusticus. » In « Amos propheta et rusticus. » In prooemio galeato continetur : << Amos prooemio galeato continetur : << Amos pastor et rusticus, » et hoc convenit, pastor et rusticus, » et hoc convenit, quia pastoris est prophetare. Prophetare quia pastoris est prophetare. Prophetare enim docere est, quod officium pastorum enim docere est, quod officium pastorum est. Rusticus autem dicitur quasi rus co- est. Rusticus autem dicitur quasi rus co- lens, et commendatur in hoc simplicitas lens, et commendatur in hoc simplicitas ojus, quia scilicet astutiis et dolis civita- ojus, quia scilicet astutiis et dolis civita- tum non erat inquinatus. Psal. LIV, 10: tum non erat inquinatus. Psal. LIV, 10: Quoniam vidi iniquitatem, et contradi- Quoniam vidi iniquitatem, et contradi- ctionem in civitate. « Et ruborum moros ctionem in civitate. « Et ruborum moros distringens. » In prooemio est mora, et distringens. » In prooemio est mora, et commendatur in hoc a simplicitate vi- commendatur in hoc a simplicitate vi-
1 Cf. Act. VIII, 33. 1 Cf. Act. VIII, 33.
ctus et parcimonia. Contentus enim fuit ctus et parcimonia. Contentus enim fuit his quæ sponte gignit desertum, sicut his quæ sponte gignit desertum, sicut moris in rubis deserti natis, quæ distrin- moris in rubis deserti natis, quæ distrin- xit ut succum in potum et panis condi- xit ut succum in potum et panis condi- mentum acciperet. Eccli. vII, 16: Non mentum acciperet. Eccli. vII, 16: Non oderis laboriosa opera, et rusticationem oderis laboriosa opera, et rusticationem creatam ab Altissimo. Per hoc enim os- creatam ab Altissimo. Per hoc enim os- tenditur Prophetæ auctoritas, quod scili- tenditur Prophetæ auctoritas, quod scili- cet tam simplex fingere non potuit, nec cet tam simplex fingere non potuit, nec altissima sapientiæ Dei scire, nisi per altissima sapientiæ Dei scire, nisi per Spiritum Dei. Eccli. xXXVII, 7: Sicut ru- Spiritum Dei. Eccli. xXXVII, 7: Sicut ru- sticatio de ligno ostendit fructum illius, sticatio de ligno ostendit fructum illius, sic verbum ex cogitatu cordis hominis, sic verbum ex cogitatu cordis hominis, supple, ostendit. supple, ostendit.
Et subdit difficultatem : Et subdit difficultatem :
<< Paucis verbis explicari non potest, » << Paucis verbis explicari non potest, » quoad mysteria contenta. Ad Hebr. v, quoad mysteria contenta. Ad Hebr. v, 11: De quo grandis nobis sermo, et in- 11: De quo grandis nobis sermo, et in- terpretabilis ad dicendum. Et hoc probat terpretabilis ad dicendum. Et hoc probat subdens « Quis enim digne exprimat, » subdens « Quis enim digne exprimat, » hoc est, exprimere possit, et quis notat dif- hoc est, exprimere possit, et quis notat dif- ficultatem, sicut Isa. LIII, 7: Generationem ficultatem, sicut Isa. LIII, 7: Generationem ejus quis enarrabit¹. Et quod dicit digne, ejus quis enarrabit¹. Et quod dicit digne, intelligit quantum ad mysterium, quod intelligit quantum ad mysterium, quod nullus sufficienter enarrare poterit, «< tria nullus sufficienter enarrare poterit, «< tria et quatuor scelera Damasci, et Gazæ, » et quatuor scelera Damasci, et Gazæ, » supple, tria et quatuor scelera, « et Tyri, » supple, tria et quatuor scelera, « et Tyri, »
186 186
D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.
supple, tria et quatuor scelera, « et Idu- supple, tria et quatuor scelera, « et Idu- meæ, » supple, tria et quatuor scelera, meæ, » supple, tria et quatuor scelera, « et filiorum Ammon, » supple, tria et « et filiorum Ammon, » supple, tria et quatuor scelera, « et Moab, » supple, quatuor scelera, « et Moab, » supple, tria et quatuor scelera. Et hæc dicit in tria et quatuor scelera. Et hæc dicit in primo capitulo. « Et septimo et octavo primo capitulo. « Et septimo et octavo gradu Judæ, » scilicet tria et quatuor gradu Judæ, » scilicet tria et quatuor scelera, « et Israel, » supple, tria et scelera, « et Israel, » supple, tria et quatuor scelera, quæ in secundo dicit quatuor scelera, quæ in secundo dicit capitulo? Job, xxxv, 23: Digne eum capitulo? Job, xxxv, 23: Digne eum invenire non possumus : magnus fortitu- invenire non possumus : magnus fortitu- dine, et judicio, et justitia, et enarrari dine, et judicio, et justitia, et enarrari non potest. non potest.
« Hic, » scilicet Amos, « loquitur ad « Hic, » scilicet Amos, « loquitur ad vaccas pingues. » Vaccæ dicuntur prop- vaccas pingues. » Vaccæ dicuntur prop- ter lasciviam, pingues propter inglu- ter lasciviam, pingues propter inglu- viem « quæ sunt in montibus Sama- viem « quæ sunt in montibus Sama- riæ, » hoc est, in decem tribuum digni- riæ, » hoc est, in decem tribuum digni- tatibus, et hoc facit capitulo quarto. «< Et tatibus, et hoc facit capitulo quarto. «< Et ruituram domum majorem, » hoc est, ruituram domum majorem, » hoc est, familiam regis et principum, « mino- familiam regis et principum, « mino- remque, » hoc est, familiam civium et remque, » hoc est, familiam civium et popularium, « testatur, » scilicet per popularium, « testatur, » scilicet per captivitatis eversionem, scilicet capitulo captivitatis eversionem, scilicet capitulo sexto. « Ipse, » scilicet Amos, «< cernit » sexto. « Ipse, » scilicet Amos, «< cernit » in visu prophetali «< fictorem locustæ, »> in visu prophetali «< fictorem locustæ, »> capitulo septimo, hoc est, Deum fingen- capitulo septimo, hoc est, Deum fingen- tem locustas ad terræ vastitatem: de tem locustas ad terræ vastitatem: de quibus locustis in Joele satis dictum est: quibus locustis in Joele satis dictum est: « et stantem Dominum, » supple, cer- « et stantem Dominum, » supple, cer- nit, « super litum murum. » Sic habet nit, « super litum murum. » Sic habet nostra translatio. Litus murus per syn- nostra translatio. Litus murus per syn- copen dicitur, murus linitus cæmento. copen dicitur, murus linitus cæmento. « Vel adamantinum. » Sic habent Sep- « Vel adamantinum. » Sic habent Sep- tuaginta, et hoc est etiam capitulo septi- tuaginta, et hoc est etiam capitulo septi- mo: « et uncinum pomorum, » supple, mo: « et uncinum pomorum, » supple, cernit, « attrahentem supplicia peccato- cernit, « attrahentem supplicia peccato- ribus, » et hoc facit capitulo octavo : ribus, » et hoc facit capitulo octavo : « et famen in terra, » supple, cernit, « et famen in terra, » supple, cernit, « non famem panis, nec sitim aquæ, » « non famem panis, nec sitim aquæ, » quæ materialis fames est, « sed audiendi quæ materialis fames est, « sed audiendi verbum Domini, » capitulo octavo. verbum Domini, » capitulo octavo.
Quod nunc sequitur, de Glossa additur. Quod nunc sequitur, de Glossa additur. «Non dixit verbum, sed verba. » Osee «Non dixit verbum, sed verba. » Osee
1 Cf. Act. vi, 55: Cum autem Stephanus esset 1 Cf. Act. vi, 55: Cum autem Stephanus esset
: :
enim et Joel dixerunt verbum, et non enim et Joel dixerunt verbum, et non verba sed iste dicit verba, et non ver- verba sed iste dicit verba, et non ver- bum, eo quod iste ea quæ dixit, retulit bum, eo quod iste ea quæ dixit, retulit ad audientes; illi autem ea quæ dixe- ad audientes; illi autem ea quæ dixe- runt, retulerunt ad verbum increatum, runt, retulerunt ad verbum increatum, quod forma est omnium verborum. quod forma est omnium verborum.
« Amos vero interpretatur onustus : » « Amos vero interpretatur onustus : » onera enim imponenda octo gentibus onera enim imponenda octo gentibus prophetavit. Psal. xxxvII, 5: Sicut onus prophetavit. Psal. xxxvII, 5: Sicut onus grave gravatæ sunt super me. Et subdit grave gravatæ sunt super me. Et subdit de sanctitate : « Hic Amos spirituali gra- de sanctitate : « Hic Amos spirituali gra- tia plenus, » usque scilicet ad redundan- tia plenus, » usque scilicet ad redundan- tiam, sicut de Stephano, Act. vi, 8, dici- tiam, sicut de Stephano, Act. vi, 8, dici- tur : Stephanus plenus gratia et fortitu- tur : Stephanus plenus gratia et fortitu- dine. « Prophetavit inter cæteros Pro- dine. « Prophetavit inter cæteros Pro- phetas. » Hoc dicit, quia patrem vel phetas. » Hoc dicit, quia patrem vel avum Prophetam non habuit, sed novæ avum Prophetam non habuit, sed novæ gratiæ appositione Prophetis conjunctus gratiæ appositione Prophetis conjunctus est. I Reg. x, 5 et 6: Obvium habebis est. I Reg. x, 5 et 6: Obvium habebis gregem Prophetarum descendentium de gregem Prophetarum descendentium de excelso, et ante eos psalterium, et tym- excelso, et ante eos psalterium, et tym- panum, et tibiam, et citharam, ipsosque panum, et tibiam, et citharam, ipsosque prophetantes. Et insiliet in te Spiritus prophetantes. Et insiliet in te Spiritus Domini, et prophetabis cum eis. Et hoc Domini, et prophetabis cum eis. Et hoc est quod sequitur : « Non enim ipse so- est quod sequitur : « Non enim ipse so- lus erat Prophetes, sed etiam alii, » sicut lus erat Prophetes, sed etiam alii, » sicut dicitur, III Reg. xv, 4, quod Abdias dicitur, III Reg. xv, 4, quod Abdias tulit centum Prophetas, et abscondit eos tulit centum Prophetas, et abscondit eos quinquagenos in speluncis, et pavit eos quinquagenos in speluncis, et pavit eos pane et aqua, ne eos interficeret Jeza- pane et aqua, ne eos interficeret Jeza- bel. «Esse quippe non potuit, » id est, bel. «Esse quippe non potuit, » id est, non debuit, « Prophetes, nisi pastor ante non debuit, « Prophetes, nisi pastor ante fuisset. »Diximus enim paulo ante, fuisset. »Diximus enim paulo ante, quod pastorum officium est docere sive quod pastorum officium est docere sive prophetare. I ad Corinth. xiv, 31 : Pot- prophetare. I ad Corinth. xiv, 31 : Pot- estis omnes per singulos prophetare. estis omnes per singulos prophetare. « Qui etiam tuba sua clangit. » Intelligit « Qui etiam tuba sua clangit. » Intelligit de tuba spirituali, quæ est sonus doctri- de tuba spirituali, quæ est sonus doctri- næ et prædicationis. Osee, VIII, 1 : In næ et prædicationis. Osee, VIII, 1 : In gutture tuo sit tuba. « Per singulos gutture tuo sit tuba. « Per singulos dies, » hoc est, per singulas illuminatio- dies, » hoc est, per singulas illuminatio- nes, « erudiens, » extra ruditatem nos nes, « erudiens, » extra ruditatem nos ponens, « et docens, » supple, mysteria, ponens, « et docens, » supple, mysteria, «< in Ecclesia. » Ad Roman. xv, 4: Quæ- «< in Ecclesia. » Ad Roman. xv, 4: Quæ- cumque scripta sunt, ad nostram doctri- cumque scripta sunt, ad nostram doctri- nam scripta sunt. nam scripta sunt.
plenus Spiritu sancto, intendens in cœlum, etc. plenus Spiritu sancto, intendens in cœlum, etc.
PROLOGI D. HIERONYMI IN AMOS PROPHETAM. PROLOGI D. HIERONYMI IN AMOS PROPHETAM.
Et explanat qualiter hoc est, sub- Et explanat qualiter hoc est, sub- Pro- Pro- um dens: um dens: Mal. Mal.
« In veritate enim, » hoc est, vera si- « In veritate enim, » hoc est, vera si- gnificatione, « vox omnium Propheta- gnificatione, « vox omnium Propheta- rum, »> Spiritu Dei scilicet loquentium, rum, »> Spiritu Dei scilicet loquentium, « tamquam tuba spiritualis est. » Isa. « tamquam tuba spiritualis est. » Isa. LVIII, 1 Quasi tuba exalta vocem tuam. LVIII, 1 Quasi tuba exalta vocem tuam. << Prædicans in Ecclesia. » Chrysostomus << Prædicans in Ecclesia. » Chrysostomus dicit, quod prædicatio est de his quæ dicit, quod prædicatio est de his quæ « sunt fidei doctrina autem de his quæ « sunt fidei doctrina autem de his quæ « sunt rationis. » Marc. xvi, 15: Prædi- « sunt rationis. » Marc. xvi, 15: Prædi-
» »
187 187
cate Evangelium omni creaturæ. « Se¯ cate Evangelium omni creaturæ. « Se¯ cundum quod scriptum est, » Isa. XL, 9 : cundum quod scriptum est, » Isa. XL, 9 : « Super montem excelsum ascende, » « Super montem excelsum ascende, » hoc est, vitæ eminentiam, « tu qui hoc est, vitæ eminentiam, « tu qui evangelizas Sion, » hoc est, speculator evangelizas Sion, » hoc est, speculator Ecclesiæ: «Exalta in fortitudine vocem Ecclesiæ: «Exalta in fortitudine vocem tuam, qui prædicas Jerusalem, » ut sci- tuam, qui prædicas Jerusalem, » ut sci- licet ad corda peccatorum penetret. Isa. licet ad corda peccatorum penetret. Isa. LII, 8: Vox speculatorum tuorum: le- LII, 8: Vox speculatorum tuorum: le- vaverunt vocem, simul laudabunt, etc. vaverunt vocem, simul laudabunt, etc.
Tertius Prologus Divi Hieronymi in Amos prophetam (1) Tertius Prologus Divi Hieronymi in Amos prophetam (1)
Hic Amos Propheta et pastor qui sequitur Joelem, et est tertius duodecim Hic Amos Propheta et pastor qui sequitur Joelem, et est tertius duodecim prophetarum, non fuit pater Isaiæ Prophetæ, quamquam et ille propheta prophetarum, non fuit pater Isaiæ Prophetæ, quamquam et ille propheta exstiterit. Nam aliis litteris ille, et aliis iste apud Hebræos scribitur : quæ diffe- exstiterit. Nam aliis litteris ille, et aliis iste apud Hebræos scribitur : quæ diffe- rentia litterarum apud Latinos non habetur; et ille fortis et robustus, hic vero rentia litterarum apud Latinos non habetur; et ille fortis et robustus, hic vero avulsus interpretatur, quia locutus est 2 contra decem tribus, quæ per idolo- avulsus interpretatur, quia locutus est 2 contra decem tribus, quæ per idolo- latriam a cultura 3 Dei, et a regno David erant avulsæ. latriam a cultura 3 Dei, et a regno David erant avulsæ.
Fuit autem cognatio ejus ex oppido Thecuæ, quod sex milliaribus distat a Fuit autem cognatio ejus ex oppido Thecuæ, quod sex milliaribus distat a Bethlehem, curam gerens pecorum in latitudine camporum qui sunt proximi Bethlehem, curam gerens pecorum in latitudine camporum qui sunt proximi oppido Thecuæ, in quibus humi aridæ atque arenosæ * nihil omnino frugum oppido Thecuæ, in quibus humi aridæ atque arenosæ * nihil omnino frugum gignitur, sed uberrimis pascuis abundant: et ideo cuncta sunt plena pastori- gignitur, sed uberrimis pascuis abundant: et ideo cuncta sunt plena pastori- bus, et sterilitas terræ compensatur pecorum multitudine. Ex hoc numero pa- bus, et sterilitas terræ compensatur pecorum multitudine. Ex hoc numero pa- storum fuit Amos, imperitus sermone, sed plenus 5 scientia. storum fuit Amos, imperitus sermone, sed plenus 5 scientia.
: :
Prophetavit autem iisdem temporibus quibus Joel, Nahum, Jonas, Osee, Prophetavit autem iisdem temporibus quibus Joel, Nahum, Jonas, Osee, Isaias sed aliquantulum exorsus est prophetare duobus annis antequam Isaias. Isaias sed aliquantulum exorsus est prophetare duobus annis antequam Isaias. Maxime autem contra decem tribus locutus est, pauca de duabus tribubus in- Maxime autem contra decem tribus locutus est, pauca de duabus tribubus in- terserens. Hunc ablatum de numero pastorum misit Dominus, ut in Samaria terserens. Hunc ablatum de numero pastorum misit Dominus, ut in Samaria prophetaret. Quem Amasias sacerdos frequenter plagis afflixit: tandem filius prophetaret. Quem Amasias sacerdos frequenter plagis afflixit: tandem filius ejus Ozias vecte per tempora transfixit. Post hæc semivivus in terram suam ejus Ozias vecte per tempora transfixit. Post hæc semivivus in terram suam evectus, post aliquot dies dolore vulneris exspiravit, sepultusque est cum pa- evectus, post aliquot dies dolore vulneris exspiravit, sepultusque est cum pa- tribus suis 6. tribus suis 6.
1 Ex principio Comment. Hieronymi in Amos prophetam. 1 Ex principio Comment. Hieronymi in Amos prophetam.
2 Bibl. Rob. Steph. loquitur. 2 Bibl. Rob. Steph. loquitur.
3 Ibid. cultu. 3 Ibid. cultu.
Albid. humo arida atque arenosa. Albid. humo arida atque arenosa.
5 Ibid. Loco verbi plenus, habetur non. 5 Ibid. Loco verbi plenus, habetur non.
6 Confer hunc Prologum cum illo qui invenitur in tribus libris Commentariorum S. Eusebii 6 Confer hunc Prologum cum illo qui invenitur in tribus libris Commentariorum S. Eusebii Hieronymi in Amos prophetam (Migne, Opp. S. Hieronymi, tom. VI, p. 990). Hieronymi in Amos prophetam (Migne, Opp. S. Hieronymi, tom. VI, p. 990).
188 188
D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.
PROLOGI DIVI HIERONYMI IN AMOS PROLOGI DIVI HIERONYMI IN AMOS PROPHETAM EXPLANATIO. PROPHETAM EXPLANATIO.
Hic in hoc tertio prologo tanguntur Hic in hoc tertio prologo tanguntur dispositiones Prophetæ in octo, in perso- dispositiones Prophetæ in octo, in perso- na scilicet, in nomine, in patria, in habi- na scilicet, in nomine, in patria, in habi- tu interiori, in temporibus quibus pro- tu interiori, in temporibus quibus pro- phetavit, et contra quos, in auctoritate, phetavit, et contra quos, in auctoritate, et in passione. Et hæc per ordinem di- et in passione. Et hæc per ordinem di- cuntur in littera. cuntur in littera.
«Hic Amos Propheta, » scilicet qui «Hic Amos Propheta, » scilicet qui hanc enuntiavit prophetiam, « non fuit hanc enuntiavit prophetiam, « non fuit pater Isaiæ Prophetæ, » de quo dicitur pater Isaiæ Prophetæ, » de quo dicitur Isa. 1, 1 Visio Isaiæ, filii Amos. Isa. 1, 1 Visio Isaiæ, filii Amos. « Quamquam, » hoc est, quamvis « et « Quamquam, » hoc est, quamvis « et ille, » scilicet pater Isaiæ, « Propheta ille, » scilicet pater Isaiæ, « Propheta exstiterit, »> secundum illam regulam He- exstiterit, »> secundum illam regulam He- bræorum, quod pater qui ponitur in ti- bræorum, quod pater qui ponitur in ti- tulo Prophetæ, Propheta fuerit. Eccli. tulo Prophetæ, Propheta fuerit. Eccli. XLIV, 8 Qui de illis nati sunt, reli- XLIV, 8 Qui de illis nati sunt, reli- querunt nomen narrandi laudes eorum. querunt nomen narrandi laudes eorum. Et subdit de nomine: Et subdit de nomine:
« Nam aliis litteris ille, » pater scilicet « Nam aliis litteris ille, » pater scilicet Isaiæ, N, et aliis iste, » 1DY, scili- Isaiæ, N, et aliis iste, » 1DY, scili- cet qui edidit hanc prophetiam, « apud cet qui edidit hanc prophetiam, « apud Hebræos scribitur. » Sæpe enim voce Hebræos scribitur. » Sæpe enim voce conveniunt quæ significatione differunt. conveniunt quæ significatione differunt. « Quæ differentia litterarum, » scribendi « Quæ differentia litterarum, » scribendi scilicet litteras diversas per eumdem so- scilicet litteras diversas per eumdem so- num, «apud Latinos non habetur, » quia num, «apud Latinos non habetur, » quia Latini non utuntur appunctationibus lit- Latini non utuntur appunctationibus lit- terarum, per quas idem sonus elementi terarum, per quas idem sonus elementi in diversas inflectitur significationes ; in diversas inflectitur significationes ; sicut etiam Apostoli (ut quidam dicunt) sicut etiam Apostoli (ut quidam dicunt) Amo dictus. eodem sono locuti sunt, sed diversis si- Amo dictus. eodem sono locuti sunt, sed diversis si- gnificationibus auditi. Et hoc probat per gnificationibus auditi. Et hoc probat per nominum interpretationes : « Et ille nominum interpretationes : « Et ille
Isais pater Isais pater
1 Amos propheta, qui sequitur Joelem et est 1 Amos propheta, qui sequitur Joelem et est tertius duodecim prophetarum, non est ipse, tertius duodecim prophetarum, non est ipse, quem patrem Isaiæ prophetæ legimus. Ille quem patrem Isaiæ prophetæ legimus. Ille enim scribitur per primam et ultimam nomi- enim scribitur per primam et ultimam nomi- nis sui litteram ALEPH et SADE, et interpretatur nis sui litteram ALEPH et SADE, et interpretatur fortis atque robustus. Hic vero per AIN et SAMECH, fortis atque robustus. Hic vero per AIN et SAMECH, et interpretatur populus avulsus: mediæ litteræ et interpretatur populus avulsus: mediæ litteræ MEM et VAU utrique communes sunt. Apud nos MEM et VAU utrique communes sunt. Apud nos autem qui tantam (Al. tantum) vocalium litte- autem qui tantam (Al. tantum) vocalium litte-
fortis vel robustus, » scilicet pater Isaiæ, fortis vel robustus, » scilicet pater Isaiæ, « hic vero, » hoc est, cui ista prophetia « hic vero, » hoc est, cui ista prophetia inscribitur,« avulsus interpretatur ¹. » Et inscribitur,« avulsus interpretatur ¹. » Et subdit rationem nominis : « Quia locutus subdit rationem nominis : « Quia locutus est contra decem tribus, » contra quas est contra decem tribus, » contra quas etiam Osee locutus est, « quæ per idolo- etiam Osee locutus est, « quæ per idolo- latriam, » vitulorum scilicet, et aliorum latriam, » vitulorum scilicet, et aliorum idolorum, « a cultura Dei, » II ad Co- idolorum, « a cultura Dei, » II ad Co- rinth. vi, 15: Quæ conventio Christi ad rinth. vi, 15: Quæ conventio Christi ad Belial? vel etiam « a regno David, » a Belial? vel etiam « a regno David, » a quo scilicet in Jeroboam recesserunt 2, quo scilicet in Jeroboam recesserunt 2, «< erant avulsæ. » Psal. LI, 7: Propterea «< erant avulsæ. » Psal. LI, 7: Propterea Deus... evellet te, et emigrabit te de Deus... evellet te, et emigrabit te de tabernaculo tuo et radicem tuam de tabernaculo tuo et radicem tuam de terra viventium. terra viventium.
Et subdit de patria : Et subdit de patria :
<< Fuit autem cognatio ejus, » ex pa- << Fuit autem cognatio ejus, » ex pa- tribus et avis scilicet, « ex oppido The- tribus et avis scilicet, « ex oppido The- cuæ, » quod ad rusticana et pastoralia cuæ, » quod ad rusticana et pastoralia deputatum fuit, sicut et David assumptus deputatum fuit, sicut et David assumptus fuit. Psal. LXXVII, 70: De post fœtantes fuit. Psal. LXXVII, 70: De post fœtantes accepit eum. « Quod, » scilicet oppidum, accepit eum. « Quod, » scilicet oppidum, « sex milliaribus distat a Bethlehem, » « sex milliaribus distat a Bethlehem, » in tribu Juda. Decuit enim quod Pro- in tribu Juda. Decuit enim quod Pro- pheta Domini secundum patriam vicinus pheta Domini secundum patriam vicinus esset patriæ Domini. Et subdit qualis esset patriæ Domini. Et subdit qualis erat artificio : « Curam gerens peco- erat artificio : « Curam gerens peco- rum, » quod (sicut dictum est) compe- rum, » quod (sicut dictum est) compe- tebat officio prophetiæ. Genes. XLVI, 34 : tebat officio prophetiæ. Genes. XLVI, 34 : Viri pastores sumus servi tui,... et nos et Viri pastores sumus servi tui,... et nos et patres nostri. « In latitudine campo- patres nostri. « In latitudine campo- rum. » Campi dicuntur inculta prata. rum. » Campi dicuntur inculta prata. « Qui sunt proximi oppido Thecuæ : » « Qui sunt proximi oppido Thecuæ : » tota enim adjacens regio quasi inculta est, tota enim adjacens regio quasi inculta est, et alendis gregibus apta. Isa. vii, 25 : et alendis gregibus apta. Isa. vii, 25 : Erit in pascua bovis, et in conculcatio- Erit in pascua bovis, et in conculcatio- nem pecoris. Et subjungit rationem : nem pecoris. Et subjungit rationem : « In quibus, »> scilicet campis, «humi, » « In quibus, »> scilicet campis, «humi, » nominativus scilicet pluralis, « aridæ. » nominativus scilicet pluralis, « aridæ. » Unde autem aridæ sint, subdit: << Atque Unde autem aridæ sint, subdit: << Atque
rarum, et S (Al. Si) litteræ, quæ apud Hebræos rarum, et S (Al. Si) litteræ, quæ apud Hebræos triplex est, differentiam non habemus, hæc et triplex est, differentiam non habemus, hæc et alia nomina videntur esse communia, quæ alia nomina videntur esse communia, quæ apud Hebræos elementorum diversitate, et suis apud Hebræos elementorum diversitate, et suis proprietatibus distinguuntur. (S. HIERONYMUS, proprietatibus distinguuntur. (S. HIERONYMUS, Lib. trium Comment. in Amos prophetam pro- Lib. trium Comment. in Amos prophetam pro- logus, Opp. Migne, tom. VI, p. 990.) logus, Opp. Migne, tom. VI, p. 990.)
2 Cf. III Regum, xiv. 2 Cf. III Regum, xiv.
PROLOGI D. HIERONYMI IN AMOS PROPHETAM. PROLOGI D. HIERONYMI IN AMOS PROPHETAM.
arenosæ, » hoc est, quia arenosæ; arena arenosæ, » hoc est, quia arenosæ; arena enim ex siccato luto glutinoso arida effi- enim ex siccato luto glutinoso arida effi- citur; et ideo quia humor exsiccatus est, citur; et ideo quia humor exsiccatus est, nihil ex eo generatur. Et hoc est quod nihil ex eo generatur. Et hoc est quod sequitur : «Nihil omnino frugum gigni- sequitur : «Nihil omnino frugum gigni- tur. » Fruges dicuntur a fruendo; talia tur. » Fruges dicuntur a fruendo; talia enim non gignuntur quibus homo frui enim non gignuntur quibus homo frui possit. «Sed uberrimis pascuis abun- possit. «Sed uberrimis pascuis abun- dant » gramina enim quæ ex putrefa- dant » gramina enim quæ ex putrefa- ctione herbarum generantur, in superfi- ctione herbarum generantur, in superfi- cie nascuntur et quia terra aratro ibi cie nascuntur et quia terra aratro ibi non evertitur, ideo gramina abundant ; non evertitur, ideo gramina abundant ; fossa enim terra usque ad arenam et fossa enim terra usque ad arenam et pascua tolleret, et fruges non gigneret. pascua tolleret, et fruges non gigneret. Ezech. xxxiv, 14: In pascuis uberrimis Ezech. xxxiv, 14: In pascuis uberrimis pascam eas, scilicet oves. « Et ideo pascam eas, scilicet oves. « Et ideo cuncta, » campestria scilicet Thecuæ, cuncta, » campestria scilicet Thecuæ, « sunt plena pastoribus : » pastores « sunt plena pastoribus : » pastores enim in locis pascualibus habitant : enim in locis pascualibus habitant : pastorum enim est pascua perquirere. pastorum enim est pascua perquirere. Ezech. xxxiv, 14: Requiescent in herbis Ezech. xxxiv, 14: Requiescent in herbis virentibus, et in pascuis pinguibus pa- virentibus, et in pascuis pinguibus pa- scentur super montes Israel. «Et sterili- scentur super montes Israel. «Et sterili- tas terræ. » Fruges enim abundanter lo- tas terræ. » Fruges enim abundanter lo- cus arenosus non gignit : « compensatur cus arenosus non gignit : « compensatur pecorum multitudine. » Dicit enim pecorum multitudine. » Dicit enim Philosophus in libro de Animalibus, Philosophus in libro de Animalibus, quod omne animal abundat ibi, ubi quod omne animal abundat ibi, ubi « abundat suus cibus. » Et pecora uti- « abundat suus cibus. » Et pecora uti- liora sunt quam fruges, quia paucis pe- liora sunt quam fruges, quia paucis pe- coribus multæ fruges emuntur. coribus multæ fruges emuntur.
Et subdit qualis fuit habitu animi : Et subdit qualis fuit habitu animi : « Ex hoc numero pastorum, » juxta « Ex hoc numero pastorum, » juxta Thecuam scilicet habitantium, « fuit Thecuam scilicet habitantium, « fuit Amos, » sicut ipse dicit capite septimo, Amos, » sicut ipse dicit capite septimo, y. 14 Non sum Propheta, et non sum y. 14 Non sum Propheta, et non sum filius Prophetæ, sed armentarius ego filius Prophetæ, sed armentarius ego sum vellicans sycomoros. « Imperitus sum vellicans sycomoros. « Imperitus sermone, » hoc est, arte rhetorica, «sed sermone, » hoc est, arte rhetorica, «sed plenus scientia, » spirituali scilicet, et plenus scientia, » spirituali scilicet, et divinorum. Et alludit ei quod dicitur, divinorum. Et alludit ei quod dicitur, II ad Corinth. XI, 6: Et si imperitus II ad Corinth. XI, 6: Et si imperitus sum sermone, sed non scientia. Eccli. xv, sum sermone, sed non scientia. Eccli. xv, 5 Adimplebit illum Dominus spiritu 5 Adimplebit illum Dominus spiritu sapientiæ et intellectus. sapientiæ et intellectus.
Et subdit de temporibus prophetiæ : Et subdit de temporibus prophetiæ :
189 189
« Prophetavit autem eisdem tempori- « Prophetavit autem eisdem tempori- bus, » hoc est, eorumdem regum tem- bus, » hoc est, eorumdem regum tem- poribus, « quibus Joel, » qui ante habi- poribus, « quibus Joel, » qui ante habi- tus est, «Nahum, Jonas, Osee, Isaias. » tus est, «Nahum, Jonas, Osee, Isaias. » Joel enim temporibus Osee prophetavit, Joel enim temporibus Osee prophetavit, secundum regulam Hebræorum, quæ secundum regulam Hebræorum, quæ sæpe dicta est. Osee autem eosdem re- sæpe dicta est. Osee autem eosdem re- ges habet in titulo quos habet iste. Ab- ges habet in titulo quos habet iste. Ab- dias autem et Jonas ad istum referuntur, dias autem et Jonas ad istum referuntur, quia sequuntur eum immediate, sicut et quia sequuntur eum immediate, sicut et Nahum ad Michæam (cujus titulus eos- Nahum ad Michæam (cujus titulus eos- dem cum Osee reges habet) est referen- dem cum Osee reges habet) est referen- dus. Isaias autem eosdem cum isto reges dus. Isaias autem eosdem cum isto reges habet in titulo. «< Sed aliquantulum exor- habet in titulo. «< Sed aliquantulum exor- sus est prophetare, » hoc est, incepit Amos pro- sus est prophetare, » hoc est, incepit Amos pro- prophetare « duobus annis antequam biennio ante prophetare « duobus annis antequam biennio ante Isaias. » Isaias enim prophetare incepit Isaias. » Isaias enim prophetare incepit temporibus Oziæ, quando regnum reli- temporibus Oziæ, quando regnum reli- quit filio Joathan: iste autem antequam quit filio Joathan: iste autem antequam lepra percuteretur et ante terræmotum. lepra percuteretur et ante terræmotum. Et subdit contra quos prophetavit: Et subdit contra quos prophetavit:
<< Maxime autem contra decem tribus << Maxime autem contra decem tribus locutus est, » sicut scilicet Osee et Joel, locutus est, » sicut scilicet Osee et Joel, unde etiam hi tres simul junguntur. unde etiam hi tres simul junguntur. « Pauca de duabus tribubus interse- « Pauca de duabus tribubus interse- rens, » maxime in capite secundo, y. 4, rens, » maxime in capite secundo, y. 4, ubi dicit: Super tribus sceleribus Juda, ubi dicit: Super tribus sceleribus Juda,
etc. etc.
Et subdit de auctoritate, dicens : Et subdit de auctoritate, dicens : « Hunc ablatum, » hoc est, electum, « Hunc ablatum, » hoc est, electum, << de numero pastorum. » Sustulit eum << de numero pastorum. » Sustulit eum de gregibus ovium: de post fœtantes ac- de gregibus ovium: de post fœtantes ac- cepit eum. « Misit dominus, » auctori- cepit eum. « Misit dominus, » auctori- tatem scilicet dans. Ezech. 11, 3: Mitto tatem scilicet dans. Ezech. 11, 3: Mitto ego te ad gentes apostatrices, quæ reces- ego te ad gentes apostatrices, quæ reces- serunt a me. « Ut in Samaria, » hoc est, serunt a me. « Ut in Samaria, » hoc est, in decem tribubus quæ a Samaria deno- in decem tribubus quæ a Samaria deno- minantur, « prophetaret. » Jerem. I, 5 minantur, « prophetaret. » Jerem. I, 5 Prophetam in Gentibus dedi te. Prophetam in Gentibus dedi te. Et subdit de passione et sepultura Et subdit de passione et sepultura ejus : ejus :
« Quem Amasias sacerdos, » idolorum « Quem Amasias sacerdos, » idolorum scilicet in Dan et in Bethel positorum, scilicet in Dan et in Bethel positorum, « frequenter plagis afflixit, » ut scilicet « frequenter plagis afflixit, » ut scilicet a prophetando cessaret, sicut legitur a prophetando cessaret, sicut legitur Amos, VII, 10 et seq. Sed quia verbum Amos, VII, 10 et seq. Sed quia verbum
: :
phetavit phetavit
Isaiam. Isaiam.
1 Psal. LXXVII, 70. 1 Psal. LXXVII, 70.
Amos vecte Amos vecte
per tem- per tem-
Ozia. Ozia.
190 190
D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.
Dei alligari non potest, non propter hoc Dei alligari non potest, non propter hoc cessavit, sed potius instantius prædica- cessavit, sed potius instantius prædica- vit. «Tandem filius ejus, » Amasiæ scili- vit. «Tandem filius ejus, » Amasiæ scili- transfigitur cet, « Ozias » nomine, « vecte per tem- transfigitur cet, « Ozias » nomine, « vecte per tem- pora ab pora transfixit, » supple, Prophetam. pora ab pora transfixit, » supple, Prophetam. Vectem vocat sudem, ut scilicet sude Vectem vocat sudem, ut scilicet sude magis quam ferro læderetur. Eccli. IV, magis quam ferro læderetur. Eccli. IV, 33 Pro justitia agonizare pro anima 33 Pro justitia agonizare pro anima tua, et usque ad mortem certa pro justi- tua, et usque ad mortem certa pro justi- tia. «Post hæc, » scilicet vulneratus, tia. «Post hæc, » scilicet vulneratus,
« semivivus, » ex vulnere enim non sta- « semivivus, » ex vulnere enim non sta- tim est mortuus, sed adhuc vivus, << in tim est mortuus, sed adhuc vivus, << in terram suam, » Thecuam scilicet, «< eve- terram suam, » Thecuam scilicet, «< eve- ctus, post aliquot dies dolore vulneris ctus, post aliquot dies dolore vulneris exspiravit. » Isa. LVII, 1: Justus perit, exspiravit. » Isa. LVII, 1: Justus perit, et non est qui recogitet in corde suo. et non est qui recogitet in corde suo. << Sepultusque est cum patribus suis, » << Sepultusque est cum patribus suis, » Patriarchis scilicet, Prophetis, et amicis, Patriarchis scilicet, Prophetis, et amicis, ut dicit Hieronymus. Isa, x1, 10: Erit ut dicit Hieronymus. Isa, x1, 10: Erit sepulcrum ejus gloriosum. sepulcrum ejus gloriosum.
CAPUT I. CAPUT I.
Tempora prophetiæ Amos: ultio Domini in Damascum, Philisthæos, Tyrum, Tempora prophetiæ Amos: ultio Domini in Damascum, Philisthæos, Tyrum, Idumæam, et filios Ammon, quos super quatuor sceleribus non convertet. Idumæam, et filios Ammon, quos super quatuor sceleribus non convertet.
1. Verba Amos, qui fuit in pastoribus 1. Verba Amos, qui fuit in pastoribus
de Thecue quæ vidit super de Thecue quæ vidit super Israel in diebus Oziæ, regis Ju- Israel in diebus Oziæ, regis Ju- da, et in diebus Jeroboam, fi- da, et in diebus Jeroboam, fi- lii Joas, regis Israel, ante duos lii Joas, regis Israel, ante duos
annos terræmotus 1. annos terræmotus 1.
2. Et dixit: Dominus de Sion ru- 2. Et dixit: Dominus de Sion ru- giet, et de Jerusalem dabit vo- giet, et de Jerusalem dabit vo- cem suam 2: et luxerunt spe- cem suam 2: et luxerunt spe- ciosa pastorum, et exsiccatus ciosa pastorum, et exsiccatus est vertex Carmeli. est vertex Carmeli.
3. Hæc dicit Dominus : Super tribus 3. Hæc dicit Dominus : Super tribus sceleribus Damasci, et super sceleribus Damasci, et super quatuor non convertam eum, eo quatuor non convertam eum, eo quod trituraverint in plaustris quod trituraverint in plaustris ferreis Galaad. ferreis Galaad.
4. Et mittam ignem in domum Azael, 4. Et mittam ignem in domum Azael, et devorabit domos Benadad. et devorabit domos Benadad.
5. Et conteram vectem Damasci, et 5. Et conteram vectem Damasci, et
disperdam habitatorem de cam- disperdam habitatorem de cam- po idoli, et tenentem sceptrum po idoli, et tenentem sceptrum de domo voluptatis et transfe- de domo voluptatis et transfe- retur populus Syriæ Cyrenen, retur populus Syriæ Cyrenen, dicit Dominus. dicit Dominus.
6. Hæc dicit Dominus: Super tribus 6. Hæc dicit Dominus: Super tribus
sceleribus Gazæ, et super qua- sceleribus Gazæ, et super qua- tuor non convertam eum, eo tuor non convertam eum, eo quod transtulerint captivitatem quod transtulerint captivitatem perfectam, ut concluderent eam perfectam, ut concluderent eam in Idumæa. in Idumæa.
7. Et mittam ignem in murum Ga- 7. Et mittam ignem in murum Ga- zæ, et devorabit ædes ejus. zæ, et devorabit ædes ejus. 8. Et disperdam habitatorem de Azo- 8. Et disperdam habitatorem de Azo-
to, et tenentem sceptrum de to, et tenentem sceptrum de Ascalone : et convertam ma- Ascalone : et convertam ma- num meam super Accaron, et num meam super Accaron, et peribunt reliqui Philisthinorum, peribunt reliqui Philisthinorum, dicit Dominus Deus. dicit Dominus Deus. 9. Hæc dicit Dominus: Super tribus 9. Hæc dicit Dominus: Super tribus sceleribus Tyri, et super qua- sceleribus Tyri, et super qua-
tuor non convertam eum, eo tuor non convertam eum, eo
quod concluserint captivitatem quod concluserint captivitatem perfectam in Idumæa, et non perfectam in Idumæa, et non sint recordati fœderis fratrum. sint recordati fœderis fratrum. 10. Et mittam ignem in murum Tyri, 10. Et mittam ignem in murum Tyri, et devorabit ædes ejus. et devorabit ædes ejus. 11. Hæc dicit Dominus : Super tribus 11. Hæc dicit Dominus : Super tribus sceleribus Edom, et super qua- sceleribus Edom, et super qua-
tuor non convertam eum, eo tuor non convertam eum, eo
quod persecutus sit in gladio quod persecutus sit in gladio
1 Zachar. xiv, 5. 1 Zachar. xiv, 5.
2 Jerem. xxv, 30; Joel, 111, 16. 2 Jerem. xxv, 30; Joel, 111, 16.
IN CAP. I AMOS ENARRATIO. IN CAP. I AMOS ENARRATIO.
fratrem suum, et violaverit mi- fratrem suum, et violaverit mi- sericordiam ejus, et tenuerit sericordiam ejus, et tenuerit ultra furorem suum, et indigna- ultra furorem suum, et indigna- tionem suam servaverit usque tionem suam servaverit usque in finem. in finem.
12. Mittam ignem in Theman, et de- 12. Mittam ignem in Theman, et de- vorabit ædes Bosræ. vorabit ædes Bosræ.
13. Hæc dicit Dominus: Super tribus 13. Hæc dicit Dominus: Super tribus sceleribus filiorum Ammon, et sceleribus filiorum Ammon, et super quatuor non convertam super quatuor non convertam
IN CAPUT I AMOS IN CAPUT I AMOS
ENARRATIO. ENARRATIO.
« Verba Amos. » Hic incipit prophe- « Verba Amos. » Hic incipit prophe- tia, quæ dividitur in partes duas. Primo tia, quæ dividitur in partes duas. Primo enim comminando prædicit pœnam de- enim comminando prædicit pœnam de- cem tribubus, secundo promittit conso- cem tribubus, secundo promittit conso- lationem, infra, Ix, 11, ibi « In die illa lationem, infra, Ix, 11, ibi « In die illa suscitabo, vel reædificabo tabernaculum suscitabo, vel reædificabo tabernaculum David. » David. »
Prior dividitur in duas, in titulum sci- Prior dividitur in duas, in titulum sci- licet, et prophetiam, ibi, y. 2 : « Et di- licet, et prophetiam, ibi, y. 2 : « Et di- rit Dominus de Sion rugiet. » rit Dominus de Sion rugiet. »
In titulo auctor describitur a nomine, In titulo auctor describitur a nomine, ab officio, et a patria, a modo inspiratio- ab officio, et a patria, a modo inspiratio- nis, et ab enuntiatione. nis, et ab enuntiatione.
Dicit ergo « Verba, » cujus ratio in Dicit ergo « Verba, » cujus ratio in expositione prologi assignata est: mul- expositione prologi assignata est: mul- tis enim loquitur, et de multis, et ideo' tis enim loquitur, et de multis, et ideo' pluraliter dicit: Verba. Ezech. 11, 7: pluraliter dicit: Verba. Ezech. 11, 7: Loqueris verba mea ad eos, si forte au- Loqueris verba mea ad eos, si forte au- diant, et quiescant. « Amos. » Nomen diant, et quiescant. « Amos. » Nomen auctoris est, et interpretatur onustus vel auctoris est, et interpretatur onustus vel avulsus: onustus, quia ex charitate onus avulsus: onustus, quia ex charitate onus aliorum suscepit. Ad Galat. vi, 2: Al- aliorum suscepit. Ad Galat. vi, 2: Al- ter alterius onera portare, et sic adim- ter alterius onera portare, et sic adim- plebitis legem Christi. Avulsus autem, plebitis legem Christi. Avulsus autem, quia a peccatoribus segregatus: non enim quia a peccatoribus segregatus: non enim bene reprehenderet peccatores, nisi se- bene reprehenderet peccatores, nisi se- gregatus esset. Ad Hebr. vi, 26: Talis gregatus esset. Ad Hebr. vi, 26: Talis decebat ut nobis esset pontifex, sanctus, decebat ut nobis esset pontifex, sanctus, innocens, impollutus segregatus a pecca- innocens, impollutus segregatus a pecca- toribus, et excelsior cælis factus. toribus, et excelsior cælis factus.
191 191
eum, eo quod dissecuerit præ- eum, eo quod dissecuerit præ- gnantes Galaad ad dilatandum gnantes Galaad ad dilatandum terminum suum. terminum suum. 14. Et succendam ignem in muro 14. Et succendam ignem in muro Rabba, et devorabit ædes ejus Rabba, et devorabit ædes ejus in ululatu in die belli, et in in ululatu in die belli, et in turbine in die commotionis. turbine in die commotionis. 15. Et ibit Melchom in captivitatem, 15. Et ibit Melchom in captivitatem, ipse, et principes ejus simul, di- ipse, et principes ejus simul, di- cit Dominus. cit Dominus.
Et subjungit de officio: Et subjungit de officio:
« Qui fuit in pastoribus, » ut cura « Qui fuit in pastoribus, » ut cura pastoralis signum esset curæ seu pasturæ pastoralis signum esset curæ seu pasturæ spiritualis. Joan. x, 11: Bonus pastor spiritualis. Joan. x, 11: Bonus pastor animam suam dat pro ovibus suis. Joan. animam suam dat pro ovibus suis. Joan. xx1, 17 Pasce oves meas. Psal. LXXVII, xx1, 17 Pasce oves meas. Psal. LXXVII, 70: Sustulit eum de gregibus ovium, etc. 70: Sustulit eum de gregibus ovium, etc. Et subdit de patria : Et subdit de patria :
«De Thecue. » Quod etiam prophetiæ «De Thecue. » Quod etiam prophetiæ congruit, quia Thecua clangens tuba in- congruit, quia Thecua clangens tuba in- terpretatur. Apocal. VIII, 2: Datæ sunt terpretatur. Apocal. VIII, 2: Datæ sunt Angelis septem tubæ septem enim præ- Angelis septem tubæ septem enim præ- dicanda sunt, scilicet quatuor sensus dicanda sunt, scilicet quatuor sensus Scripturæ, primus adventus Salvatoris, Scripturæ, primus adventus Salvatoris, et duo in secundo, retributio scilicet et duo in secundo, retributio scilicet bonorum, et poena malorum. Psal. bonorum, et poena malorum. Psal. LXXX, 4 Buccinate in Nepmenia tuba, LXXX, 4 Buccinate in Nepmenia tuba, hoc est, in singulis illuminationibus hoc est, in singulis illuminationibus quas a Deo accipitis. quas a Deo accipitis.
Et subdit de inspiratione: Et subdit de inspiratione:
« Quæ vidit, » hoc est, intellectuali « Quæ vidit, » hoc est, intellectuali visu per inspirationem accepit; aliter visu per inspirationem accepit; aliter enim verba videri non possunt, sed audiri. enim verba videri non possunt, sed audiri. Exod. xx, 18: Cunctus populus videbat Exod. xx, 18: Cunctus populus videbat voces. Sic dicitur, Isa. 1, 1: Visio Isaiæ, voces. Sic dicitur, Isa. 1, 1: Visio Isaiæ, quam vidit. Glossa inducit illud I Reg. quam vidit. Glossa inducit illud I Reg. IX, 9: Qui Propheta dicitur hodie, voca- IX, 9: Qui Propheta dicitur hodie, voca- batur olim Videns. Daniel. x, 1: Intelli- batur olim Videns. Daniel. x, 1: Intelli- gentia est opus in visione. « Super Is- gentia est opus in visione. « Super Is- rael. » Super notat oppressionem, Is- rael. » Super notat oppressionem, Is- rael autem decem tribus. Thren. 1, 14: rael autem decem tribus. Thren. 1, 14: Vigilavit jugum iniquitatum mearum : Vigilavit jugum iniquitatum mearum : in manu Domini convolutæ sunt, et in manu Domini convolutæ sunt, et impositæ collo meo. Psal. xxXVII, 5 : impositæ collo meo. Psal. xxXVII, 5 : Sicut onus grave gravatæ sunt super Sicut onus grave gravatæ sunt super me. Job, xv1, 8: Nunc autem oppres- me. Job, xv1, 8: Nunc autem oppres- sit me dolor meus, et in nihilum red- sit me dolor meus, et in nihilum red- acti sunt omnes artus mei. acti sunt omnes artus mei.