582 582

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

stumine stumine

Sicut ovis ad occisionem ducetur. Et, Sicut ovis ad occisionem ducetur. Et, ibidem, y. 5 Ipse vulneratus est prop- ibidem, y. 5 Ipse vulneratus est prop- ter iniquitates nostras, attritus est prop- ter iniquitates nostras, attritus est prop- ter scelera nostra. « Et non erit populus Judæi ter scelera nostra. « Et non erit populus Judæi ejus qui eum negaturus est, » populus ejus qui eum negaturus est, » populus scilicet synagogæ. Negavit autem quan- scilicet synagogæ. Negavit autem quan- do dixit, Joan. xix, 15: Non habemus do dixit, Joan. xix, 15: Non habemus regem nisi Cæsarem. Osee, I, 9: Vos regem nisi Cæsarem. Osee, I, 9: Vos non populus meus, et ego non ero vester. non populus meus, et ego non ero vester.

buit, hoc est, usque ad baptismum, hoc buit, hoc est, usque ad baptismum, hoc est, usque ad decimum quintum annum est, usque ad decimum quintum annum Tiberii Cæsaris, sicut dicitur, Luc. III, Tiberii Cæsaris, sicut dicitur, Luc. III, 1. « Hebdomades septem et hebdomades 1. « Hebdomades septem et hebdomades sexaginta duæ erunt, » quæ simul jun- sexaginta duæ erunt, » quæ simul jun- ctæ sunt sexaginta novem hebdomades : ctæ sunt sexaginta novem hebdomades : sed septem dividit, quia in illis, et An- sed septem dividit, quia in illis, et An- gelus ad Zachariam, et Angelus ad Ma- gelus ad Zachariam, et Angelus ad Ma- riam missus est: et ea quæ de infantia riam missus est: et ea quæ de infantia Christi, et de juventute ejus erant, ex- Christi, et de juventute ejus erant, ex- pleta sunt et forte desiderium patrum pleta sunt et forte desiderium patrum et suspirium fuit ad Dominum, sicut Si- et suspirium fuit ad Dominum, sicut Si- meonis, et Annæ¹. De his triginta an- meonis, et Annæ¹. De his triginta an- nos Salvator vixit, et miracula fecit, in nos Salvator vixit, et miracula fecit, in aliis autem decem et novem quæ restant, aliis autem decem et novem quæ restant, desideria patrum et suspiria manifestata desideria patrum et suspiria manifestata sunt. sunt. Et postea sub alio versu subjungit quadragesimo post passionem Christi. Et postea sub alio versu subjungit quadragesimo post passionem Christi. instruens Prophetam : « Et rursum instruens Prophetam : « Et rursum ædificabitur platea, » non quidem post ædificabitur platea, » non quidem post septem et sexaginta duas hebdomades, septem et sexaginta duas hebdomades, sed longe ante, scilicet sub Nehemia, et sed longe ante, scilicet sub Nehemia, et Esdra, et Zorobabel, et Jesu magno sa- Esdra, et Zorobabel, et Jesu magno sa- Jerusalem, cerdote, tempore Artaxercis regis. Pla- Jerusalem, cerdote, tempore Artaxercis regis. Pla-

cur dicitur cur dicitur

platea? platea?

26 26

team autem vocat Jerusalem, quia in team autem vocat Jerusalem, quia in Græco há est latum, quia ille totam Græco há est latum, quia ille totam latitudinem civitatis jussit reædificari, latitudinem civitatis jussit reædificari, cum Cyrus ante eum non dederit licen- cum Cyrus ante eum non dederit licen- tiam nisi reædificandi templum, sicut tiam nisi reædificandi templum, sicut legitur, I Esdræ, 1, 1 et seq. Unde expo- legitur, I Esdræ, 1, 1 et seq. Unde expo- nendo subdit : « Et muri in angustia nendo subdit : « Et muri in angustia temporum : » cogebantur enim una ma- temporum : » cogebantur enim una ma- nu ædificare, alia manu tenere gladios nu ædificare, alia manu tenere gladios ad defendendum, sicut legitur, II Esdr. ad defendendum, sicut legitur, II Esdr.

1v et v. 1v et v.

Facta enim instructione ædificandæ Facta enim instructione ædificandæ civitatis, redit ad ea quæ facta sunt, post civitatis, redit ad ea quæ facta sunt, post sexaginta duas hebdomades: et hoc est : sexaginta duas hebdomades: et hoc est :

« Et post hebdomades sexaginta « Et post hebdomades sexaginta duas,» supple, non statim, sed expletis duas,» supple, non statim, sed expletis septem de quibus dictum est, et incepta septem de quibus dictum est, et incepta septuagesima hebdomada, quando jam septuagesima hebdomada, quando jam fluxit decimus octavus annus imperii fluxit decimus octavus annus imperii Tiberii Cæsaris, « occidetur Christus, » Tiberii Cæsaris, « occidetur Christus, » in cruce scilicet Deo oblatus. Isa. Lill, 7: in cruce scilicet Deo oblatus. Isa. Lill, 7:

1 Cf. Luc. 11, 25 et seq. 1 Cf. Luc. 11, 25 et seq.

Et postea subjungit sub alio versu : Et postea subjungit sub alio versu : « Et, » supple, priusquam occideretur « Et, » supple, priusquam occideretur Christus, « civitatem et sanctuarium, » Christus, « civitatem et sanctuarium, » hoc est, templum jam reædificatum, hoc est, templum jam reædificatum, « dissipabit, » hoc est, destruet, « popu- « dissipabit, » hoc est, destruet, « popu- lus, scilicet Romanus, « cum duce ven- lus, scilicet Romanus, « cum duce ven- turo, » post scilicet occisionem Christi, turo, » post scilicet occisionem Christi, hoc est, cum Vespasiano et Tito, anno hoc est, cum Vespasiano et Tito, anno

Isa. xxiv, 19 et 20: Confractione con- Isa. xxiv, 19 et 20: Confractione con- fringetur terra, contritione conteretur fringetur terra, contritione conteretur terra, commotione commovebitur terra, terra, commotione commovebitur terra, agitatione agitabitur terra, sicut ebrius. agitatione agitabitur terra, sicut ebrius. « Et finis ejus, » terræ scilicet, « vasti- « Et finis ejus, » terræ scilicet, « vasti- tas, » per Titum et Vespasianum. Isa. tas, » per Titum et Vespasianum. Isa. XXI, 2 Qui depopulator est, vastat. Je- XXI, 2 Qui depopulator est, vastat. Je- rem. Iv, 7 Egressus est de loco suo ut rem. Iv, 7 Egressus est de loco suo ut ponat terram tuam in desolationem : ponat terram tuam in desolationem : civitates tuæ vastabuntur. « Et post civitates tuæ vastabuntur. « Et post finem belli, » Romani scilicet, « statu- finem belli, » Romani scilicet, « statu- ta,» supple, a Deo confirmata in æter- ta,» supple, a Deo confirmata in æter- num, « desolatio, » supple, erit : et tunc num, « desolatio, » supple, erit : et tunc impletum est quod dictum est, Isa. 1, 8: impletum est quod dictum est, Isa. 1, 8: Derelinquetur filia Sion ut umbraculum Derelinquetur filia Sion ut umbraculum in vinea, et sicut tugurium in cucume- in vinea, et sicut tugurium in cucume- rario, et sicut civitas quæ vastatur. rario, et sicut civitas quæ vastatur.

verun verun

Et postea subjungit de hebdomada 27 Et postea subjungit de hebdomada 27 una remanente post septem et sexaginta una remanente post septem et sexaginta duas, et hæc est quæ est ultima inter duas, et hæc est quæ est ultima inter septuaginta. septuaginta.

Et hoc est: Et hoc est:

domada domada tur mus tur mus

« Confirmabit autem pactum. » Chri- Ultima bed- « Confirmabit autem pactum. » Chri- Ultima bed- stus scilicet, et vocat pactum posi- confirm stus scilicet, et vocat pactum posi- confirm tionem legis novæ. Ad Hebr. vш, tionem legis novæ. Ad Hebr. vш, 8 novam 8 novam tamenture tamenture et 9: Consummabo super domum Is- et 9: Consummabo super domum Is- rael, et super domum Juda testamen- rael, et super domum Juda testamen-

2 Cf. Jerem. xXXI, 31. 2 Cf. Jerem. xXXI, 31.

CAP. X DANIELIS. CAP. X DANIELIS.

tum novum non secundum testamentum tum novum non secundum testamentum quod feci patribus eorum. « Multis, » quod feci patribus eorum. « Multis, » quia non omnes receperunt. Joan. I, 11 quia non omnes receperunt. Joan. I, 11 et 12 In propria venit, et sui eum non et 12 In propria venit, et sui eum non receperunt. Quotquot autem receperunt receperunt. Quotquot autem receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri. eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri. « Hebdomada una, » in qua una, et ul- « Hebdomada una, » in qua una, et ul- tima remanet, in qua et passus est: in tima remanet, in qua et passus est: in illa enim prædicavit, et miracula fecit, illa enim prædicavit, et miracula fecit, et discipulos vocavit : « et dimidio, » et discipulos vocavit : « et dimidio, » hoc est, in dimidio, « hebdomadis, » hoc est, in dimidio, « hebdomadis, » supple, ejusdem : hebdomas enim habet supple, ejusdem : hebdomas enim habet septem annos, et in quarto anno passus septem annos, et in quarto anno passus est Christus. Quartum autem medium est Christus. Quartum autem medium est in septem. « Deficiet hostia, et sacri- est in septem. « Deficiet hostia, et sacri- ficium, » hoc est, virtus hostiarum et ficium, » hoc est, virtus hostiarum et sacrificiorum hæc enim omnia in pas- sacrificiorum hæc enim omnia in pas- sione Christi mortua sunt. Isa. 1, 11: sione Christi mortua sunt. Isa. 1, 11:

583 583

Quo mihi multitudinem victimarum Quo mihi multitudinem victimarum vestrarum, dicit Dominus ? plenus sum. vestrarum, dicit Dominus ? plenus sum. « Et erit in templo, » hoc est, in sacrifi- « Et erit in templo, » hoc est, in sacrifi- ciis, et ritibus templi, « abominatio de- ciis, et ritibus templi, « abominatio de- solationis: » ex passione enim Christi solationis: » ex passione enim Christi facta sunt mortua, et fide publicata per facta sunt mortua, et fide publicata per Apostolos facta sunt mortifera, et ideo Apostolos facta sunt mortifera, et ideo abominata et desolata. Isa. 1, 13: Incen- abominata et desolata. Isa. 1, 13: Incen- sum abominatio est mihi. Neomeniam, Abominatio sum abominatio est mihi. Neomeniam, Abominatio et sabbatum, et festivitates alias non quid? et sabbatum, et festivitates alias non quid? feram. « Et usque ad consummationem,» feram. « Et usque ad consummationem,» supple, mundi, « et finem, » extremi sci- supple, mundi, « et finem, » extremi sci- licet judicii, « perseverabit desolatio, » licet judicii, « perseverabit desolatio, » supple, et durabit lex Christi. Isa. xxv, supple, et durabit lex Christi. Isa. xxv, 2 Posuisti... domum alienorum, ut non 2 Posuisti... domum alienorum, ut non sit civitas, et in sempiternum non ædifi- sit civitas, et in sempiternum non ædifi-

cetur. cetur.

desolationis> desolationis>

CAPUT X. CAPUT X.

Ubi se afflixisset Daniel, videt virum lineis vestitum qui hic describitur, et ter- Ubi se afflixisset Daniel, videt virum lineis vestitum qui hic describitur, et ter- ritus ac tremens confortatur semel et iterum de resistente principe regni ritus ac tremens confortatur semel et iterum de resistente principe regni Persarum, de principe Græcorum, et de Michaele principe Judæorum qui solus Persarum, de principe Græcorum, et de Michaele principe Judæorum qui solus

auxiliatur. auxiliatur.

1. Anno tertio Cyri, regis Persarum, 1. Anno tertio Cyri, regis Persarum,

verbum revelatum est Danieli, verbum revelatum est Danieli, cognomento Baltassar, et ver- cognomento Baltassar, et ver- bum verum, et fortitudo ma- bum verum, et fortitudo ma- gna intellexitque sermonem : gna intellexitque sermonem : intelligentia enim est opus in intelligentia enim est opus in visione. visione.

2. In diebus illis, ego Daniel lugebam 2. In diebus illis, ego Daniel lugebam trium hebdomadarum diebus : trium hebdomadarum diebus : 3. Panem desiderabilem non comedi, 3. Panem desiderabilem non comedi, et caro et vinum non introie- et caro et vinum non introie- runt in os meum: sed neque runt in os meum: sed neque unguento unctus sum, donec unguento unctus sum, donec complerentur trium hebdoma- complerentur trium hebdoma- darum dies. darum dies.

4. Die autem vigesima et quarta men- 4. Die autem vigesima et quarta men- sis primi, eram juxta fluvium sis primi, eram juxta fluvium magnum, qui est Tigris. magnum, qui est Tigris.

5. Et levavi oculos meos, et vidi : et 5. Et levavi oculos meos, et vidi : et ecce vir unus vestitus lineis, ecce vir unus vestitus lineis, et renes ejus accincti auro et renes ejus accincti auro obrizo : obrizo : 6. Et corpus ejus quasi chrysolithus, 6. Et corpus ejus quasi chrysolithus, et facies ejus velut species ful- et facies ejus velut species ful- guris, et oculi ejus ut lampas guris, et oculi ejus ut lampas ardens et brachia ejus, et quæ ardens et brachia ejus, et quæ deorsum sunt usque ad pedes, deorsum sunt usque ad pedes, quasi species æris candentis : quasi species æris candentis : et vox sermonum ejus ut vox et vox sermonum ejus ut vox multitudinis. multitudinis.

7. Vidi autem, ego Daniel, solus vi- 7. Vidi autem, ego Daniel, solus vi- sionem porro viri qui erant sionem porro viri qui erant mecum non viderunt, sed ter- mecum non viderunt, sed ter- ror nimius irruit super eos, et ror nimius irruit super eos, et fugerunt in absconditum. fugerunt in absconditum. 8. Ego autem relictus solus, vidi vi- 8. Ego autem relictus solus, vidi vi-

584 584

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

sionem grandem hanc et non sionem grandem hanc et non remansit in me fortitudo, sed remansit in me fortitudo, sed et species mea immutata est in et species mea immutata est in

15. Cumque loqueretur mihi hujus- 15. Cumque loqueretur mihi hujus- cemodi verbis, dejeci vultum cemodi verbis, dejeci vultum meum ad terram, et tacui. meum ad terram, et tacui.

me, et emarcui, nec habui quid- 16. Et ecce quasi similitudo filii ho- me, et emarcui, nec habui quid- 16. Et ecce quasi similitudo filii ho-

quam virium. quam virium.

9. Et audivi vocem sermonum ejus : 9. Et audivi vocem sermonum ejus :

et audiens jacebam consternatus et audiens jacebam consternatus super faciem meam, et vultus super faciem meam, et vultus meus hærebat terræ. meus hærebat terræ.

10. Et ecce manus tetigit me, et ere- 10. Et ecce manus tetigit me, et ere-

xit me super genua mea et su- xit me super genua mea et su- per articulos manuum mearum. per articulos manuum mearum. 11. Et dixit ad me: Daniel, vir desi- 11. Et dixit ad me: Daniel, vir desi-

deriorum, intellige verba quæ deriorum, intellige verba quæ ego loquor ad te, et sta in gra- ego loquor ad te, et sta in gra- du tuo nunc enim sum missus du tuo nunc enim sum missus ad te. Cumque dixisset mihi ad te. Cumque dixisset mihi sermonem istum, steti tre- sermonem istum, steti tre-

mens. mens.

12. Et ait ad me: Noli metuere, Da- 12. Et ait ad me: Noli metuere, Da- niel quia ex die primo quo niel quia ex die primo quo posuisti cor tuum ad intelligen- posuisti cor tuum ad intelligen- dum ut te affligeres in conspe- dum ut te affligeres in conspe- ctu Dei tui, exaudita sunt verba ctu Dei tui, exaudita sunt verba tua et ego veni propter sermo- tua et ego veni propter sermo-

nes tuos. nes tuos.

13. Princeps autem regni Persarum 13. Princeps autem regni Persarum restitit mihi viginti et uno die- restitit mihi viginti et uno die- bus et ecce Michael, unus de bus et ecce Michael, unus de principibus primis, venit in ad- principibus primis, venit in ad- jutorium meum: et ego reman- jutorium meum: et ego reman- si ibi juxta regem Persarum. si ibi juxta regem Persarum. 14. Veni autem ut docerem te quæ 14. Veni autem ut docerem te quæ ventura sunt populo tuo in no- ventura sunt populo tuo in no- vissimis diebus, quoniam adhuc vissimis diebus, quoniam adhuc visio in dies. visio in dies.

minis tetigit labia mea: et ape- minis tetigit labia mea: et ape- riens os meum, locutus sum, riens os meum, locutus sum, et dixi ad eum qui stabat con- et dixi ad eum qui stabat con- tra me Domine mi, in visione tra me Domine mi, in visione tua dissolutæ sunt compages tua dissolutæ sunt compages meæ, et nihil in me remansit meæ, et nihil in me remansit virium. virium.

17. Et quomodo poterit servus Domi- 17. Et quomodo poterit servus Domi- ni mei loqui cum Domino meo? ni mei loqui cum Domino meo? nihil enim in me remansit vi- nihil enim in me remansit vi- rium, sed et halitus meus in- rium, sed et halitus meus in- tercluditur. tercluditur.

18. Rursum ergo tetigit me quasi visio 18. Rursum ergo tetigit me quasi visio hominis, et confortavit me, hominis, et confortavit me, 19. Et dixit: Noli timere, vir deside- 19. Et dixit: Noli timere, vir deside- riorum pax tibi : confortare, riorum pax tibi : confortare, et esto robustus. Cumque lo- et esto robustus. Cumque lo- queretur mecum, convalui, et queretur mecum, convalui, et dixi Loquere, Domine mi, dixi Loquere, Domine mi, quia confortasti me. quia confortasti me. 20. Et ait Numquid scis quare vene- 20. Et ait Numquid scis quare vene- rim ad te? et nunc revertar ut rim ad te? et nunc revertar ut proelier adversum principem proelier adversum principem Persarum. Cum ego egrederer, Persarum. Cum ego egrederer, apparuit princeps Græcorum apparuit princeps Græcorum veniens. veniens.

21. Verumtamen annuntiabo tibi quod 21. Verumtamen annuntiabo tibi quod

expressum est in scriptura veri- expressum est in scriptura veri- tatis: et nemo est adjutor tatis: et nemo est adjutor meus in omnibus his, nisi Mi- meus in omnibus his, nisi Mi- chael, princeps vester. chael, princeps vester.

IN CAPUT X DANIELIS IN CAPUT X DANIELIS

COMMENTARIUS. COMMENTARIUS.

« Anno tertio regni Cyri, regis Persa- « Anno tertio regni Cyri, regis Persa- rum. » In isto capite agitur de impedi- rum. » In isto capite agitur de impedi- menti remotione orationis, et revela- menti remotione orationis, et revela- tione et dividitur in partes duas, in tione et dividitur in partes duas, in quarum prima dicit dispositionem ejus quarum prima dicit dispositionem ejus

qui accipit revelationem, et revelatoris. qui accipit revelationem, et revelatoris. In secunda impedimentorum ponit reve- In secunda impedimentorum ponit reve- lationem, ibi, . 12: « Et ait ad me: lationem, ibi, . 12: « Et ait ad me: Noli metuere. » Noli metuere. »

In prima parte triadicit, scilicet disposi- In prima parte triadicit, scilicet disposi- tionem Prophetæ revelationem accipien- tionem Prophetæ revelationem accipien- tis secundo, dispositionem revelatoris, tis secundo, dispositionem revelatoris, ibi, .5: « Et ecce vir unus ». Tertio, ma- ibi, .5: « Et ecce vir unus ». Tertio, ma- gnitudinem exprimit visionis, ibi, y. 8: gnitudinem exprimit visionis, ibi, y. 8: Ego autem relictus solus,vidi visionem.» Ego autem relictus solus,vidi visionem.» In primo sunt tres paragraphi. In pri- In primo sunt tres paragraphi. In pri-

«< «<

modo me- modo me-

ipsc fieret ipsc fieret

velatio? velatio?

COMMENTARIUS IN CAP. X DANIELIS. COMMENTARIUS IN CAP. X DANIELIS.

mo ponit Prophetæ afflictionem, per mo ponit Prophetæ afflictionem, per quam meruit visionem: ponit etiam vi- quam meruit visionem: ponit etiam vi- sionis magnitudinem et tempus: et ter- sionis magnitudinem et tempus: et ter- tio, qualiter et ubi vidit. tio, qualiter et ubi vidit.

Et hoc est: Et hoc est:

« Anno tertio regni Cyri, » de quo « Anno tertio regni Cyri, » de quo scilicet, Isa. XLV, 1: Christo meo Cyro, scilicet, Isa. XLV, 1: Christo meo Cyro, cujus apprehendi dexteram, ut subji- cujus apprehendi dexteram, ut subji- ciam ante faciem ejus gentes. « Regis ciam ante faciem ejus gentes. « Regis Persarum, » quod cum regno Medorum Persarum, » quod cum regno Medorum in quo Darius regnabat, unum erat: in quo Darius regnabat, unum erat: Cyrus quo- quia simul regnabant Cyrus et Darius. Cyrus quo- quia simul regnabant Cyrus et Darius. rut ut sub Cyrus autem, quia benignissimus fuit in rut ut sub Cyrus autem, quia benignissimus fuit in Danieli re- sanctos, meruit ut sub eo fieret ista ´re - Danieli re- sanctos, meruit ut sub eo fieret ista ´re - velatio: meruit autem de congruo, quam- velatio: meruit autem de congruo, quam- vis non de condigno: hoc enim modo vis non de condigno: hoc enim modo existentes in mortali peccato aliquid me- existentes in mortali peccato aliquid me- reri possunt. « Verbum revelatum est reri possunt. « Verbum revelatum est Danieli, » hoc est, res de qua verbum Danieli, » hoc est, res de qua verbum est. Revelare autem est velamen auferre, est. Revelare autem est velamen auferre, quo aliquid tegitur, II ad Corinth. III, 15 quo aliquid tegitur, II ad Corinth. III, 15 et seq. Usque in hodiernum diem, cum et seq. Usque in hodiernum diem, cum legitur Moyses, velamen positum est su- legitur Moyses, velamen positum est su- per cor eorum cum autem conversus per cor eorum cum autem conversus fuerit, quis scilicet, ad Deum, auferetur fuerit, quis scilicet, ad Deum, auferetur velamen. Dominus autem spiritus est. velamen. Dominus autem spiritus est. Et dicit, Danieli, qui judicium Dei in- Et dicit, Danieli, qui judicium Dei in- terpretatur quia seipsum judicio Dei terpretatur quia seipsum judicio Dei discussit, ut dignus esset. I ad Corinth. discussit, ut dignus esset. I ad Corinth. XI, 31 Si nosmetipsos dijudicaremus, XI, 31 Si nosmetipsos dijudicaremus, non utique judicaremur. « Cognomento non utique judicaremur. « Cognomento Baltassar, » qui interpretatur absorbens Baltassar, » qui interpretatur absorbens divitias: divitias autem absorbuit, quan- divitias: divitias autem absorbuit, quan- do eleemosynas dedit. Ad Philipp. 111, do eleemosynas dedit. Ad Philipp. 111, 7 et 8 Quæ mihi fuerunt lucra, hæc 7 et 8 Quæ mihi fuerunt lucra, hæc arbitratus sum propter Christum detri- arbitratus sum propter Christum detri- menta... Omnia detrimentum feci, et ar- menta... Omnia detrimentum feci, et ar- bitror ut stercora, ut Christum lucrifa- bitror ut stercora, ut Christum lucrifa- ciam. Psal. LXI, 11: Divitiæ si affluant, ciam. Psal. LXI, 11: Divitiæ si affluant, nolite cor apponere. « Et verbum ve- nolite cor apponere. « Et verbum ve- rum, » veritate scilicet divina firmatum. rum, » veritate scilicet divina firmatum. Proverb. VIII, 8: Justi sunt omnes ser- Proverb. VIII, 8: Justi sunt omnes ser- mones mei, non est in eis pravum quid, mones mei, non est in eis pravum quid, neque perversum. « Et fortitudo ma- neque perversum. « Et fortitudo ma- gna,» in virtute scilicet verborum. Psal. gna,» in virtute scilicet verborum. Psal. LXVII, 34 Dabit voci suæ vocem virtu- LXVII, 34 Dabit voci suæ vocem virtu- tis. tis.

« Intellexitque sermonem, » quid « Intellexitque sermonem, » quid

585 585

preta qui preta qui rerum ima- rerum ima- videt, et non videt, et non

scilicet significaret. Job, XIII, 1: Intelle- scilicet significaret. Job, XIII, 1: Intelle- xi singula. Et subjungit causam : « In- Non dicitur xi singula. Et subjungit causam : « In- Non dicitur telligentia enim, » telligentia enim, » hoc est, illu- proprie pro- hoc est, illu- proprie pro- minatione intelligentiæ, « opus est in minatione intelligentiæ, « opus est in visione, » sensibili scilicet et imaginaria, intelligit. visione, » sensibili scilicet et imaginaria, intelligit. si debet esse prophetalis. Psal. xxxı, 8: si debet esse prophetalis. Psal. xxxı, 8: Intellectum tibi dabo, et instruam te. Intellectum tibi dabo, et instruam te.

Et subjungit de afflictione videntis : Et subjungit de afflictione videntis : « In diebus illis. » Tacet de noctibus, « In diebus illis. » Tacet de noctibus, quia in lumine diei nihil tenebrarum est. quia in lumine diei nihil tenebrarum est. Proverb. iv, 18: Justorum semita quasi Proverb. iv, 18: Justorum semita quasi lux splendens, procedit et crescit usque lux splendens, procedit et crescit usque ad perfectam diem. « Ego Daniel. » ad perfectam diem. « Ego Daniel. » Hieronymus : « Multo magis nobis lu- Hieronymus : « Multo magis nobis lu- « gendum est. Luc. xxi, 31: Si in vi- « gendum est. Luc. xxi, 31: Si in vi- «ridi ligno hæc faciunt, in arido quid «ridi ligno hæc faciunt, in arido quid «fiet?» « Lugebam,» præ captivitate sci- «fiet?» « Lugebam,» præ captivitate sci- licet populi. Matth. v, 5: Beati qui lu- licet populi. Matth. v, 5: Beati qui lu- gent, quoniam ipsi consolabuntur. gent, quoniam ipsi consolabuntur.

« Trium « Trium

hebdomadarum hebdomadarum

diebus. » diebus. »

Glossa « Pro mysterio Trinitatis: et Glossa « Pro mysterio Trinitatis: et « quia contra tria peccaverat populus, « quia contra tria peccaverat populus, << scilicet contra gratiam, contra ratio- << scilicet contra gratiam, contra ratio- « nem, et contra naturam. » Psal. VI, « nem, et contra naturam. » Psal. VI, 7: Lavabo per singulas noctes lectum 7: Lavabo per singulas noctes lectum meum, lacrymis meis stratum meum riga- meum, lacrymis meis stratum meum riga- bo. Job, xxx111, 29: Ecce hæc omnia ope- bo. Job, xxx111, 29: Ecce hæc omnia ope- ratur Deus tribus vicibus per singulos. ratur Deus tribus vicibus per singulos.

« Panem desiderabilem non comedi. » « Panem desiderabilem non comedi. » Panis desiderabilis est delicata refectio. Panis desiderabilis est delicata refectio. Hieronymus : « Abstinuit a cibis delica- Hieronymus : « Abstinuit a cibis delica- « tis, quod nobis multo magis facien- « tis, quod nobis multo magis facien- « dum est tempore jejunii: qui enim « dum est tempore jejunii: qui enim «< illicitis usi sunt, abstinere debent a li- «< illicitis usi sunt, abstinere debent a li- «< citis. » III Reg. XXII, 27: Mittite virum «< citis. » III Reg. XXII, 27: Mittite virum istum in carcerem, et sustentate eum istum in carcerem, et sustentate eum pane tribulationis, et aqua angustiæ. pane tribulationis, et aqua angustiæ. « Et caro, » quæ inter cibos cordi hu- « Et caro, » quæ inter cibos cordi hu- mano similior est, et ideo delectabilior. mano similior est, et ideo delectabilior. Isa. XXII, 12 et 13: Vocavit Dominus Isa. XXII, 12 et 13: Vocavit Dominus Deus exercituum in die illa ad fletum, Deus exercituum in die illa ad fletum, et ad planctum, ad calvitium, et ad cin- et ad planctum, ad calvitium, et ad cin- gulum sacci: et ecce gaudium et lætitia, gulum sacci: et ecce gaudium et lætitia, occidere vitulos, et jugulare arietes, occidere vitulos, et jugulare arietes, comedere carnes, et bibere vinum.« Et vi- comedere carnes, et bibere vinum.« Et vi-

ginestantum ginestantum

Qui illicitis Qui illicitis tinere de- tinere de-

usi sunt,abs- usi sunt,abs-

bent a lici- bent a lici- tis. tis.

An liceat An liceat uti unguen- uti unguen- tis? tis?

586 586

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

num » supple, luxuriæ, ad libidinem num » supple, luxuriæ, ad libidinem movens. Ad Ephes. v, 18: Nolite inebria- movens. Ad Ephes. v, 18: Nolite inebria- ri vino, in quo est luxuria. «Non in- ri vino, in quo est luxuria. «Non in- troierunt in os meum: » unde de Joanne troierunt in os meum: » unde de Joanne dicitur, Luc. 1, 15: Vinum et siceram dicitur, Luc. 1, 15: Vinum et siceram non bibet, et Spiritu sancto replebitur non bibet, et Spiritu sancto replebitur adhuc ex utero matris suæ. Hierony- adhuc ex utero matris suæ. Hierony- mus: « Qui enim illicitis in concupi- mus: « Qui enim illicitis in concupi- « scentiis utuntur, tempore poenitentiæ « scentiis utuntur, tempore poenitentiæ « debent abstinere a licitis. » « Sed ne- « debent abstinere a licitis. » « Sed ne- que unguento unctus sum. » Glossa : que unguento unctus sum. » Glossa : « More Medorum, et Persarum, qui us- « More Medorum, et Persarum, qui us- «que hodie pro balneis utuntur unguen- «que hodie pro balneis utuntur unguen- «<tis. » Contrarium videtur, Matth. vI, «<tis. » Contrarium videtur, Matth. vI, 17 et 18 Tu autem, cum jejunas, un- 17 et 18 Tu autem, cum jejunas, un- ge caput tuum, et faciem tuam lava, ne ge caput tuum, et faciem tuam lava, ne videaris hominibus jejunans. Sic sunt videaris hominibus jejunans. Sic sunt unguenta exhilarationis, in quibus homo unguenta exhilarationis, in quibus homo bona hilaritate hilarem se exhibet in bona hilaritate hilarem se exhibet in operibus poenitentiæ, et ea placent Do- operibus poenitentiæ, et ea placent Do- mino, et de his dicitur, Eccle. 1x, 8: mino, et de his dicitur, Eccle. 1x, 8: Oleum de capite tuo non deficiat. Et Oleum de capite tuo non deficiat. Et sunt unguenta lasciviam moventia: et sunt unguenta lasciviam moventia: et hæc detestatur Daniel. II Paralip. xvi, hæc detestatur Daniel. II Paralip. xvi, 14 Posuerunt Asa super lectum suum 14 Posuerunt Asa super lectum suum plenum aromatibus, et unguentis mere- plenum aromatibus, et unguentis mere- triciis, quæ erant pigmentariorum arte triciis, quæ erant pigmentariorum arte confecta. « Donec complerentur trium confecta. « Donec complerentur trium hebdomadarum dies, » ut hebdomada ad hebdomadarum dies, » ut hebdomada ad totum tempus vitæ præsentis referatur, totum tempus vitæ præsentis referatur, ternarius autem ad fidem Trinitatis. ternarius autem ad fidem Trinitatis. Psal. CXLV, 2 Psallam Deo meo quam- Psal. CXLV, 2 Psallam Deo meo quam- diu fuero. diu fuero.

« Die autem vigesima quarta mensis « Die autem vigesima quarta mensis primi, » hoc est Aprilis, cum scilicet jam primi, » hoc est Aprilis, cum scilicet jam finita esset afflictio, et oratio mea, et de- finita esset afflictio, et oratio mea, et de- calogus in duo mandata legis esset de- calogus in duo mandata legis esset de- ductus, et quatuor Evangelia essent im- ductus, et quatuor Evangelia essent im- pleta. Eram juxta fluvium magnum pleta. Eram juxta fluvium magnum Tigris flu- qui est Tigris. » Tigris velocissimum ani- Tigris flu- qui est Tigris. » Tigris velocissimum ani- ritate dictus. mal est, et propter rapiditatem fluxus, ritate dictus. mal est, et propter rapiditatem fluxus,

vius a cele vius a cele

Tigris vocatur ab animalis similitudine: Tigris vocatur ab animalis similitudine: significat autem fluenta gratiarum. Psal. significat autem fluenta gratiarum. Psal. XLV, 5: Fluminis impetus lætificat civi- XLV, 5: Fluminis impetus lætificat civi- tatem Dei. tatem Dei.

« Et levavi oculos meos. » Glossa: « Et levavi oculos meos. » Glossa: « Elevatione oculorum opus est, ut my- « Elevatione oculorum opus est, ut my- «stica videamus. » Isa. LX, 4: Leva in «stica videamus. » Isa. LX, 4: Leva in circuitu oculos tuos, et vide. Et hoc est, circuitu oculos tuos, et vide. Et hoc est, quod sequitur: « Et vidi, » supple, leva- quod sequitur: « Et vidi, » supple, leva- tis oculis. Apocal. 111, 18 Collyrio tis oculis. Apocal. 111, 18 Collyrio inunge oculos tuos ut videas. Et sic di- inunge oculos tuos ut videas. Et sic di- xit, ubi, quando, et qualiter vidit, et xit, ubi, quando, et qualiter vidit, et describit revelationem: et hoc est: describit revelationem: et hoc est:

« Et ecce vir unus. » Unum dicit, quia « Et ecce vir unus. » Unum dicit, quia totus virtute virere videbatur. Job, 1, 3 : totus virtute virere videbatur. Job, 1, 3 : Erat vir ille magnus inter omnes Orien- Erat vir ille magnus inter omnes Orien- tales. Unus, hoc est, unicus, unica sci- tales. Unus, hoc est, unicus, unica sci- licet dignitatis, et singularis. Eccle. Iv, licet dignitatis, et singularis. Eccle. Iv, 8 Unus est, et secundum non habet. 8 Unus est, et secundum non habet. a Vestitus lineis, » ad naturæ munditiam a Vestitus lineis, » ad naturæ munditiam demonstrandam: linum enim album est, demonstrandam: linum enim album est, et æterni luminis imago. Apocal. 111, 5: et æterni luminis imago. Apocal. 111, 5: Qui vicerit, sic vestietur vestimentis al- Qui vicerit, sic vestietur vestimentis al- bis. Proverb. XXXI, 22: Byssus et pur- bis. Proverb. XXXI, 22: Byssus et pur- pura indumentum ejus. « Et renes ejus pura indumentum ejus. « Et renes ejus accincti auro obrizo. » Aurum sapien- Aurum accincti auro obrizo. » Aurum sapien- Aurum tiam significat, obrizum autem est obru- tiam significat, obrizum autem est obru- de quod in ipsa puritate consistit, et si- de quod in ipsa puritate consistit, et si- gnificat munditiam sapientiæ divinæ. Re- gnificat munditiam sapientiæ divinæ. Re- nes autem loca delectationum sunt, et nes autem loca delectationum sunt, et significant eos qui omnes suas delecta- significant eos qui omnes suas delecta- tiones ad sapientiam Dei referunt. Psal. tiones ad sapientiam Dei referunt. Psal. LXXVI, 4: Memor fui Dei, et delectatus LXXVI, 4: Memor fui Dei, et delectatus

sum. sum.

obrirum obrirum

quid? quid?

thus, quidy thus, quidy

« Et corpus ejus quasi chrysolithus. » « Et corpus ejus quasi chrysolithus. » Hieronymus: « Alii transtulerunt Thar- Chrysoli Hieronymus: « Alii transtulerunt Thar- Chrysoli «sis, quia ille lapis marini coloris est: «sis, quia ille lapis marini coloris est: « Tharsis enim mare est. » Ezech. 1, 5: « Tharsis enim mare est. » Ezech. 1, 5: Adspectus eorum, similitudo hominis in Adspectus eorum, similitudo hominis in eis. Populi vero captivati significabant eis. Populi vero captivati significabant amaritudinem. « Et facies ejus velut amaritudinem. « Et facies ejus velut species fulguris, » ut scilicet iram signi- species fulguris, » ut scilicet iram signi- ficaret præcedere inimicos. Matth. xxvIII, ficaret præcedere inimicos. Matth. xxvIII, 3: Erat autem adspectus ejus sicut ful- 3: Erat autem adspectus ejus sicut ful- gur. Ezechiel. 1, 14: Animalia ibant, et gur. Ezechiel. 1, 14: Animalia ibant, et revertebantur in similitudinem fulguris revertebantur in similitudinem fulguris coruscantis. « Et oculi ejus ut lampas coruscantis. « Et oculi ejus ut lampas ardens, » ut scilicet scintillantibus oculis ardens, » ut scilicet scintillantibus oculis zeli et amoris manifestaret ardorem. zeli et amoris manifestaret ardorem. Apocal. 1, 14: Oculi ejus tamquam Apocal. 1, 14: Oculi ejus tamquam flamma ignis. « Et brachia ejus, flamma ignis. « Et brachia ejus,

» »

COMMENTARIUS IN CAP. X DANIELIS. COMMENTARIUS IN CAP. X DANIELIS.

in quibus adjutorium designatur, « et in quibus adjutorium designatur, « et quæ deorsum sunt usque ad pedes, » in quæ deorsum sunt usque ad pedes, » in quibus designatur quod fulsit nos Deus, quibus designatur quod fulsit nos Deus, et proficere in suos nos fecit, « quasi et proficere in suos nos fecit, « quasi species æris candentis, » ut in ære note- species æris candentis, » ut in ære note- tur sonoritas laudis, ut scilicet fortis et tur sonoritas laudis, ut scilicet fortis et cito veniat in adjutorium nostrum. Isa. cito veniat in adjutorium nostrum. Isa. LII, 1 Consurge, consurge, induere for- LII, 1 Consurge, consurge, induere for- titudine tua, Sion. Ezech. 1, 7: Pedes titudine tua, Sion. Ezech. 1, 7: Pedes eorum pedes recti. Et, post pauca: Scin- eorum pedes recti. Et, post pauca: Scin- tillæ quasi adspectus æris candentis. tillæ quasi adspectus æris candentis. « Et vox sermonum ejus ut vox multi- « Et vox sermonum ejus ut vox multi- tudinis. » Multi enim cum Angelo vene- tudinis. » Multi enim cum Angelo vene- rant ad consolationem Prophetæ, et rant ad consolationem Prophetæ, et unus pro multis loquebatur. Ezech. I, unus pro multis loquebatur. Ezech. I, 24 Audiebam sonum alarum, quasi so- 24 Audiebam sonum alarum, quasi so- num aquarum multarum, quasi sonum num aquarum multarum, quasi sonum sublimis Dei. Apocal. 1, 10: Audivi post sublimis Dei. Apocal. 1, 10: Audivi post me vocem magnam tamquam tubæ. Job, me vocem magnam tamquam tubæ. Job, III, 24: Tamquam inundantes aquæ, sic III, 24: Tamquam inundantes aquæ, sic rugitus meus. Aquæ enim multæ populi rugitus meus. Aquæ enim multæ populi multi sunt. multi sunt.

Et subdit de magnitudine visionis in Et subdit de magnitudine visionis in tribus, scilicet quod solus vidit, quod vi- tribus, scilicet quod solus vidit, quod vi- dendo destitutus fuit, quod confortatione dendo destitutus fuit, quod confortatione indiguit. indiguit.

Et hoc est: Et hoc est:

« Vidi autem, ego Daniel, solus visio- « Vidi autem, ego Daniel, solus visio- nem. » Genes. VII, 1: Te, solum scilicet, nem. » Genes. VII, 1: Te, solum scilicet, vidi justum coram me in generatione hac. vidi justum coram me in generatione hac. Bernardus «Delicata est divina consola- Bernardus «Delicata est divina consola- «< tio, nec datur admirantibus alienam ¹. » «< tio, nec datur admirantibus alienam ¹. » « Porro viri qui erant mecum, » non « Porro viri qui erant mecum, » non conformitate gratiæ, sed in operibus conformitate gratiæ, sed in operibus regis vel mundi, « non viderunt. ». regis vel mundi, « non viderunt. ». Glossa inducit illud Apostoli, I ad Co- Glossa inducit illud Apostoli, I ad Co- rinth. 11, 14 Animalis homo non per- rinth. 11, 14 Animalis homo non per- cipit ea quæ sunt Spiritus Dei. « Sed cipit ea quæ sunt Spiritus Dei. « Sed terror nimius irruit super eos: » huma- terror nimius irruit super eos: » huma- na enim infirmitas divina sustinet. Glossa na enim infirmitas divina sustinet. Glossa inducit illud Apostoli, ad Hebr. XII, inducit illud Apostoli, ad Hebr. XII, 20, secundum litteram Septuaginta: Si 20, secundum litteram Septuaginta: Si bestia tetigerit montem, lapidabitur2: bestia tetigerit montem, lapidabitur2: vocans bestiam bestialem hominem, et vocans bestiam bestialem hominem, et

1 S. BERNARDUS. In declamationibus, circa 1 S. BERNARDUS. In declamationibus, circa finem. finem.

587 587

montem divinæ majestatis et luminis. montem divinæ majestatis et luminis. « Et fugerunt in absconditum, » late- « Et fugerunt in absconditum, » late- bras scilicet quærentes. Jonæ, 1, 10: Co- bras scilicet quærentes. Jonæ, 1, 10: Co- gnoverunt viri quod a facie Domini fu- gnoverunt viri quod a facie Domini fu- geret, scilicet Jonas. Glossa inducit illud geret, scilicet Jonas. Glossa inducit illud Joan. 11, 20: Qui male agit, odit lu- Joan. 11, 20: Qui male agit, odit lu- cem. Et illud Genes. III, 10: Domine, cem. Et illud Genes. III, 10: Domine, vocem tuam audivi in paradiso: et ti- vocem tuam audivi in paradiso: et ti- mui eo quod nudus essem, et abscondi me. mui eo quod nudus essem, et abscondi me.

« Ego autem relictus solus, » ab om- « Ego autem relictus solus, » ab om- nibus scilicet mundanis. Psal. XLIV, 11: nibus scilicet mundanis. Psal. XLIV, 11: Obliviscere populum tuum, et domum Obliviscere populum tuum, et domum patris tui. « Vidi visionem grandem patris tui. « Vidi visionem grandem hanc, » hoc est, grandia significantem, hanc, » hoc est, grandia significantem, et in grandi lumine demonstratam. Eccli. et in grandi lumine demonstratam. Eccli. XLVII, 27: Spiritu magno vidit ultima. XLVII, 27: Spiritu magno vidit ultima. Jerem. XXXIII, 3: Clama ad me, et ego Jerem. XXXIII, 3: Clama ad me, et ego exaudiam te: et annuntiabo tibi grandia exaudiam te: et annuntiabo tibi grandia et firma quæ nescis. « Et non remansit et firma quæ nescis. « Et non remansit in me fortitudo. » Glossa: « Visa Dei in me fortitudo. » Glossa: « Visa Dei « fortitudine.» I ad Corinth. 1,25: Quod « fortitudine.» I ad Corinth. 1,25: Quod infirmum est Dei, fortius est homini- infirmum est Dei, fortius est homini- bus. Sed et species mea immutata est bus. Sed et species mea immutata est in me, » hoc est, color et figura præ ter- in me, » hoc est, color et figura præ ter- rore. Esther, xv, 10: Regina corruit, et rore. Esther, xv, 10: Regina corruit, et in pallorem colore mutato, lassum super in pallorem colore mutato, lassum super ancillulam reclinavit caput. « Et emar- Intellectu ancillulam reclinavit caput. « Et emar- Intellectu cui,» supple, destitutus viribus: intel- contempla- cui,» supple, destitutus viribus: intel- contempla- lectu enim festinante in contemplatio- relinquitur lectu enim festinante in contemplatio- relinquitur nem, derelinquitur et marcessit corpus. scit corpus. nem, derelinquitur et marcessit corpus. scit corpus. Daniel. VIII, 17: Cum venisset Angelus, Daniel. VIII, 17: Cum venisset Angelus, pavens corrui in faciem meam. pavens corrui in faciem meam. « Nec « Nec habui quidquam virium. » Psal. xxxv11, habui quidquam virium. » Psal. xxxv11, 11: Dereliquit me virtus mea. « Et au- 11: Dereliquit me virtus mea. « Et au- divi vocem sermonum ejus, » consola- divi vocem sermonum ejus, » consola- toriam scilicet. Cantic. 11, 14: Sonet vox toriam scilicet. Cantic. 11, 14: Sonet vox tua in auribus meis: vox enim tua dul- tua in auribus meis: vox enim tua dul- cis. « Et audiens jacebam, » supple, cis. « Et audiens jacebam, » supple, territus. Habacuc, III, 1: Domine, audivi territus. Habacuc, III, 1: Domine, audivi auditionem tuam, et timui. « Consterna- auditionem tuam, et timui. « Consterna- tus super faciem meam, » ut scilicet ado- tus super faciem meam, » ut scilicet ado- rarem. I ad Corinth. xiv, 25: Cadens in rarem. I ad Corinth. xiv, 25: Cadens in faciem, adorabit Deum. « Et vultus meus faciem, adorabit Deum. « Et vultus meus hærebat terræ, » per humilitatem scili- hærebat terræ, » per humilitatem scili-

2 Cf. Exod. xix, 12. 2 Cf. Exod. xix, 12.

festinante ad festinante ad

tionem, de- tionem, de-

et marce. et marce.

desiderio- desiderio- rum. rum.

588 588

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

cet. Exod. IV, 31: Proni adoraverunt, cibus tuis scilicet. II Paralip. xx, cet. Exod. IV, 31: Proni adoraverunt, cibus tuis scilicet. II Paralip. xx, scilicet in terra. scilicet in terra.

mus: mus:

« «

Et subdit de confortatione : Et subdit de confortatione : « Et ecce manus tetigit me. » Hierony- « Et ecce manus tetigit me. » Hierony- « Manum humanam mittit ad « Manum humanam mittit ad Prophetam, ut generis sui corpus re- Prophetam, ut generis sui corpus re- « spiciens, non paveat. » Job, xiv, 15: « spiciens, non paveat. » Job, xiv, 15: Operi manuum tuarum porriges dexte- Operi manuum tuarum porriges dexte- ram. « Et erexit me super genua mea. » ram. « Et erexit me super genua mea. » In genibus virtus gressiva est, sicut in In genibus virtus gressiva est, sicut in pedibus fultiva. Ad Hebr. xi, 12 et 13: pedibus fultiva. Ad Hebr. xi, 12 et 13: Soluta genua erigite, et gressus rectos Soluta genua erigite, et gressus rectos facite pedibus vestris. « Et super articu- facite pedibus vestris. « Et super articu- los manuum mearum, » ut scilicet sta- los manuum mearum, » ut scilicet sta- rem quasi quadrupes, articulis manuum rem quasi quadrupes, articulis manuum et genibus sustentatus. In articulis autem et genibus sustentatus. In articulis autem manuum diligentia operum significatur. manuum diligentia operum significatur. Cantic. v, 14: Manus illius tornatiles Cantic. v, 14: Manus illius tornatiles aureæ, plenæ hyacinthis. aureæ, plenæ hyacinthis.

10 « Et dixit ad me, » supple, subdens de 10 « Et dixit ad me, » supple, subdens de Daniel vir revelatione: « Daniel, vir desiderio- Daniel vir revelatione: « Daniel, vir desiderio- rum, » a Deo scilicet et ab Angelis de- rum, » a Deo scilicet et ab Angelis de- sideratus. I Petr. 1, 12: In quem deside- sideratus. I Petr. 1, 12: In quem deside- rant Angeli prospicere. « Intellige verba rant Angeli prospicere. « Intellige verba quæ ego loquor ad te. » II ad Timoth. quæ ego loquor ad te. » II ad Timoth. 11, 7: Dabit enim tibi Dominus in om- 11, 7: Dabit enim tibi Dominus in om- nibus intellectum. « Et sta in gradu nibus intellectum. « Et sta in gradu tuo,» in pedibus scilicet locum tuum, tuo,» in pedibus scilicet locum tuum, quem apud Deum obtines, non dimit- quem apud Deum obtines, non dimit- tens. Eccle. x, 4: Locum tuum ne dimi- tens. Eccle. x, 4: Locum tuum ne dimi- seris. Nunc enim missus sum ad te. » seris. Nunc enim missus sum ad te. » Ad Hebr. 1, 14: Nonne omnes sunt ad- Ad Hebr. 1, 14: Nonne omnes sunt ad- ministratorii spiritus, in ministerium ministratorii spiritus, in ministerium missi? «Cumque dixisset mihi sermonem missi? «Cumque dixisset mihi sermonem istum, » consolatorium scilicet. Cantic. istum, » consolatorium scilicet. Cantic. II, 14: Sonet vox tua in auribus meis: II, 14: Sonet vox tua in auribus meis: vox enim tua dulcis. « Steti tremens, » vox enim tua dulcis. « Steti tremens, » steti in rectitudine, tremens pavore re- steti in rectitudine, tremens pavore re- verentiæ. Isa. VIII, 13 et 14: Ipse pavor verentiæ. Isa. VIII, 13 et 14: Ipse pavor vester, et ipse terror vester. Et erit vobis vester, et ipse terror vester. Et erit vobis in sanctificationem. in sanctificationem.

12 12

« Et ait ad me, » confortans me sci- « Et ait ad me, » confortans me sci- licet «Noli metuere, Daniel, » de pre- licet «Noli metuere, Daniel, » de pre-

17: 17:

ades₁ ades₁

sanctorum sanctorum

O Juda et Jerusalem, nolite timere. O Juda et Jerusalem, nolite timere. «Quia ex die primo: » statim enim Deus «Quia ex die primo: » statim enim Deus Deus adest obsecrationibus sanctorum. cration Deus adest obsecrationibus sanctorum. cration Deuter. iv, 7: Deus noster adest cunctis Deuter. iv, 7: Deus noster adest cunctis obsecrationibus nostris. « Quo posuisti, » obsecrationibus nostris. « Quo posuisti, » hoc est, firmasti, « cor tuum ad intelli- hoc est, firmasti, « cor tuum ad intelli- gendum, »divina scilicet, « ut te affli- gendum, »divina scilicet, « ut te affli- geres in conspectu Dei tui, » non in con- geres in conspectu Dei tui, » non in con- spectu hominum. Ad Hebr. xi, 36 et 37: spectu hominum. Ad Hebr. xi, 36 et 37: Egentes, angustiati, afflicti, quibus dig- Egentes, angustiati, afflicti, quibus dig- nus non erat mundus. « Exaudita sunt nus non erat mundus. « Exaudita sunt verba tua, » pro liberatione scilicet popu. verba tua, » pro liberatione scilicet popu. li. Psal. xvII, 7: Exaudivit de templo san- li. Psal. xvII, 7: Exaudivit de templo san- cto suo vocem meam. Simile, Luc. 1, 13: cto suo vocem meam. Simile, Luc. 1, 13: Ne timeas, Zacharia, quoniam exaudita Ne timeas, Zacharia, quoniam exaudita est deprecatio tua. « Et ego veni propter est deprecatio tua. « Et ego veni propter sermones tuos. » Argumentum, quod sermones tuos. » Argumentum, quod devotio orationis Angelos invitat. Psal. devotio orationis Angelos invitat. Psal. LXVII, 26: Prævenerunt principes con- LXVII, 26: Prævenerunt principes con- juncti psallentibus. juncti psallentibus.

« Princeps autem. » Ponit hic ablatio- « Princeps autem. » Ponit hic ablatio- nem impedimentorum, tria dicens, sci- nem impedimentorum, tria dicens, sci- licet impedimenta exaudiendæ orationis, licet impedimenta exaudiendæ orationis, tristitiam Prophetæ pro dilatione libera- tristitiam Prophetæ pro dilatione libera- tionis, ibi, y. 15: « Cumque loqueretur tionis, ibi, y. 15: « Cumque loqueretur mihi. » Et tertio, ablationem impedimenti mihi. » Et tertio, ablationem impedimenti ad spem consolationis,ibi,y.16: « Et ecce.» ad spem consolationis,ibi,y.16: « Et ecce.» Et hoc est: Et hoc est:

: :

13 13

« Princeps autem regni Persarum. » « Princeps autem regni Persarum. » Posset dicere Daniel: Ex quo prima die Posset dicere Daniel: Ex quo prima die exaudita est oratio mea, quare prima die exaudita est oratio mea, quare prima die non annuntiasti mihi, ne affligerem me non annuntiasti mihi, ne affligerem me tribus septimanis ? Et respondet Ange- tribus septimanis ? Et respondet Ange- lus «Princeps regni Persarum restitit lus «Princeps regni Persarum restitit mihi viginti et uno diebus. » Viginti et mihi viginti et uno diebus. » Viginti et unus dies sunt tres septimanæ. Ad hoc unus dies sunt tres septimanæ. Ad hoc autem ut hoc intelligatur, notanda sunt autem ut hoc intelligatur, notanda sunt verba Hieronymi et Gregorii qui dicunt, Deus sin verba Hieronymi et Gregorii qui dicunt, Deus sin quod « Deus singulis provinciis Angelum ciis Ange quod « Deus singulis provinciis Angelum ciis Ange « principem posuit, qui bona illius pro- « principem posuit, qui bona illius pro- << vinciæ spiritualia et corporalia pro- << vinciæ spiritualia et corporalia pro- «< curat quantum potest, et procurata re- «< curat quantum potest, et procurata re- << fert ad Deum, et sic princeps Persarum << fert ad Deum, et sic princeps Persarum « coram Deo retulit quod gens Judæo- « coram Deo retulit quod gens Judæo- «rum plura in Persas peccavit, quam «rum plura in Persas peccavit, quam « luerat per captivitatem: et ideo diffe- « luerat per captivitatem: et ideo diffe-

lis prov lis prov præfecit.qu præfecit.qu dicuntur dicuntur principes principes illarum. illarum.

COMMENTARIUS IN CAP. X DANIELIS. COMMENTARIUS IN CAP. X DANIELIS.

hæc. hæc.

589 589

<< renda esset Judæorum liberatio et rium ejus, dixit: Castra Dei sunt << renda esset Judæorum liberatio et rium ejus, dixit: Castra Dei sunt « hæc fuit resistentia qua resistit Ga- « hæc fuit resistentia qua resistit Ga- «<brieli, qui ad Danielem missus fuerat, «<brieli, qui ad Danielem missus fuerat, « et orationi Danielis. » Hoc modo lo- « et orationi Danielis. » Hoc modo lo- quitur Scriptura, III Reg. xxII, 19: Vidi quitur Scriptura, III Reg. xxII, 19: Vidi Dominum sedentem super solium suum, Dominum sedentem super solium suum, et omnem exercitum coeli assistentem ei et omnem exercitum coeli assistentem ei a dextris et a sinistris. Psal. XLVI, 10: a dextris et a sinistris. Psal. XLVI, 10: Principes populorum congregati sunt Principes populorum congregati sunt cum Deo Abraham. cum Deo Abraham.

« Et ecce Michael. » Secundus para- « Et ecce Michael. » Secundus para- graphus in quo aliquid interponit de graphus in quo aliquid interponit de consolatione, scilicet quod Michael juvat consolatione, scilicet quod Michael juvat preces Prophetæ. Et hoc est : preces Prophetæ. Et hoc est :

" "

« Et ecce Michael unus, » hoc est, « Et ecce Michael unus, » hoc est, dignitate unicus, « de principibus pri- dignitate unicus, « de principibus pri- mis, hoc est, præcipuus præpositus, mis, hoc est, præcipuus præpositus, quia populo Dei, sive in synagoga, sive quia populo Dei, sive in synagoga, sive in Ecclesia, principum est principatum in Ecclesia, principum est principatum dirigere, ut secundum leges justitiæ po- dirigere, ut secundum leges justitiæ po- pulum regant, et jura decernant. Īsa. pulum regant, et jura decernant. Īsa. XXXII, 1 : Ecce in justitia regnabit rex, XXXII, 1 : Ecce in justitia regnabit rex, et principes in judicio præerunt. « Venit et principes in judicio præerunt. « Venit in adjutorium meum, » quando scilicet in adjutorium meum, » quando scilicet preces tuas obtuli, et quando princeps preces tuas obtuli, et quando princeps Persarum restitit mihi. Tob. x1, 12: Persarum restitit mihi. Tob. x1, 12: Quando orabas cum lacrymis..., ego Quando orabas cum lacrymis..., ego orationem tuam obtuli Domino. « Et, » orationem tuam obtuli Domino. « Et, » ideo, supple, «ego, » viginti et uno die- ideo, supple, «ego, » viginti et uno die- bus, « remansi ibi juxta regem Persa- bus, « remansi ibi juxta regem Persa- rum, » hoc est, Angelum præpositum rum, » hoc est, Angelum præpositum regno Persarum, quasi detentus fui, ne regno Persarum, quasi detentus fui, ne ille preces tuas impediret. Nec hoc dici- ille preces tuas impediret. Nec hoc dici- tur, quasi Deus hujusmodi allegationibus tur, quasi Deus hujusmodi allegationibus indigeat, sed ideo quia quod Deus fecit indigeat, sed ideo quia quod Deus fecit per justitiam, demonstrari vult lumini- per justitiam, demonstrari vult lumini- bus intelligentiæ ad cognitionem Ange- bus intelligentiæ ad cognitionem Ange- lorum sicut et B. Augustinus dicit, lorum sicut et B. Augustinus dicit, primo factus quod «< in creatione mundi factum est, primo factus quod «< in creatione mundi factum est, in divina sa- «qui primo factus est in divina sapientia, in divina sa- «qui primo factus est in divina sapientia, ea in An- « postea in Angelorum notitia, et tertio ea in An- « postea in Angelorum notitia, et tertio «< in propria natura '. » Sic ergo Michael «< in propria natura '. » Sic ergo Michael propria na- allegat pro populo liberando, cum Ga- propria na- allegat pro populo liberando, cum Ga- briele. Hoc significatum est, Genes. briele. Hoc significatum est, Genes. XXXII, 1 et 2, ubi cum Angeli cum armis XXXII, 1 et 2, ubi cum Angeli cum armis apparuissent Jacob, venientes in adjuto- apparuissent Jacob, venientes in adjuto-

Mundus Mundus

pientia, post- pientia, post-

gelorum gelorum

notitia, et notitia, et tertio in tertio in

tura. tura.

1 S. AUGUSTINUS, Lib. IV super Genesim, 1 S. AUGUSTINUS, Lib. IV super Genesim,

« Veni autem. » Tertius paragraphus, 14 « Veni autem. » Tertius paragraphus, 14 in quo aliquid triste inseritur. in quo aliquid triste inseritur. Et hoc est: Et hoc est:

« Veni autem ut docerem te, » scilicet « Veni autem ut docerem te, » scilicet de effectu precum tuarum. Isa. XLVIII, de effectu precum tuarum. Isa. XLVIII, 17 Ego Dominus Deus tuus, docens te 17 Ego Dominus Deus tuus, docens te utilia, gubernans te in via qua ambu- utilia, gubernans te in via qua ambu- las. Et hoc est quod sequitur: « Quæ las. Et hoc est quod sequitur: « Quæ ventura sunt populo tuo in novissimis ventura sunt populo tuo in novissimis diebus, » partim scilicet in fine captivi- diebus, » partim scilicet in fine captivi- tatis, et partim in fine mundi. Numer. tatis, et partim in fine mundi. Numer. XXIV, 23 Heu! quis victurus est, quando XXIV, 23 Heu! quis victurus est, quando ista faciet Deus? Et quare dixerit, in ista faciet Deus? Et quare dixerit, in novissimis diebus, subdit : « Quoniam novissimis diebus, subdit : « Quoniam adhuc visio in dies, » protelatur ante sci- adhuc visio in dies, » protelatur ante sci- licet quam impleatur visio, tempus lon- licet quam impleatur visio, tempus lon- gum. Isa. xxx, 27: Ecce nomen Domi- gum. Isa. xxx, 27: Ecce nomen Domi- ni venit de longinquo. Isa. XXIV, 22: ni venit de longinquo. Isa. XXIV, 22:

Post multos dies visitabuntur. Post multos dies visitabuntur.

Et sequitur pars de destitutione Pro- Et sequitur pars de destitutione Pro- phetæ. Audiens enim quod visio pro- phetæ. Audiens enim quod visio pro- trahatur, et populi impediatur liberatio, trahatur, et populi impediatur liberatio, pro zelo quem habuit ad populum, de- pro zelo quem habuit ad populum, de- stituitur. Psal. cxvi, 139: Tabescere me stituitur. Psal. cxvi, 139: Tabescere me fecit zelus meus. fecit zelus meus.

Et hoc est: Et hoc est:

« Cumque loqueretur mihi hujuscemodi « Cumque loqueretur mihi hujuscemodi verbis. » II ad Corinth. x1, 29 : Quis in- verbis. » II ad Corinth. x1, 29 : Quis in- firmatur, et ego non infirmor ? « Dejeci firmatur, et ego non infirmor ? « Dejeci vultum meum ad terram, » confusus vultum meum ad terram, » confusus scilicet de peccato populi. Luc. xvi11, 13: scilicet de peccato populi. Luc. xvi11, 13: Nolebat nec oculos ad cælum levare. Nolebat nec oculos ad cælum levare. Psal. cxxx, 1 : Neque elati sunt oculi Psal. cxxx, 1 : Neque elati sunt oculi mei. «Et tacui. » Job, IX, 35: Neque mei. «Et tacui. » Job, IX, 35: Neque enim possum metuens respondere. Psal. enim possum metuens respondere. Psal. XXXVIII, 3: Obmutui, et humiliatus sum, XXXVIII, 3: Obmutui, et humiliatus sum, et silui a bonis et dolor meus renovatus et silui a bonis et dolor meus renovatus est. est.

« Et ecce quasi similitudo filii homi- « Et ecce quasi similitudo filii homi-

cap. 26. cap. 26.

15 15

16 16

Angeli Angeli assis!unt assis!unt

590 590

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

nis, »ut scilicet familiarius consolaretur, nis, »ut scilicet familiarius consolaretur, « tetigit labia mea, » tactu scilicet vir- « tetigit labia mea, » tactu scilicet vir- tutis. Labia autem tangit, ut per labia de tutis. Labia autem tangit, ut per labia de mysteriis Dei loqui possit. Isa. vI, 7: mysteriis Dei loqui possit. Isa. vI, 7: Ecce tetigit hoc labia tua, et auferetur Ecce tetigit hoc labia tua, et auferetur iniquitas tua, et peccatum tuum munda- iniquitas tua, et peccatum tuum munda- bitur. Et aperiens os meum, locutus bitur. Et aperiens os meum, locutus sum. Psal. L, 17: Domine, labia mea sum. Psal. L, 17: Domine, labia mea aperies, etc. « Et dixi ad eum, » scilicet aperies, etc. « Et dixi ad eum, » scilicet Angelum Gabrielem, « qui stabat co- Angelum Gabrielem, « qui stabat co- ram me. » Angeli enim assistunt oranti- ram me. » Angeli enim assistunt oranti- orantibus. bus. Hoc significatum est, Genes. xxvii, orantibus. bus. Hoc significatum est, Genes. xxvii, 12 et seq., ubi Jacob vidit in scala An- 12 et seq., ubi Jacob vidit in scala An- gelos ascendentes et descendentes: de- gelos ascendentes et descendentes: de- scendentes ut consilium Dei sanctis reve- scendentes ut consilium Dei sanctis reve- lent: ascendentes, ut vota sanctorum Deo lent: ascendentes, ut vota sanctorum Deo offerant. Joan. 1, 51 Videbitis cælum offerant. Joan. 1, 51 Videbitis cælum apertum, et Angelos Dei ascendentes et apertum, et Angelos Dei ascendentes et descendentes supra Filium hominis. « Do- descendentes supra Filium hominis. « Do- mine mi. » Hoc dicit, quia «Angelus in mine mi. » Hoc dicit, quia «Angelus in «persona Dei apparuit, » ut dicit Hiero- «persona Dei apparuit, » ut dicit Hiero- nymus. « In visione tua,» præ magnitu- nymus. « In visione tua,» præ magnitu- dine scilicet tuæ claritatis, « dissolutæ dine scilicet tuæ claritatis, « dissolutæ sunt compages meæ. » Alia translatio: sunt compages meæ. » Alia translatio: « Conversa sunt interiora mea in me. » « Conversa sunt interiora mea in me. » Psal. VI, 3 et 4: Conturbata sunt ossa Psal. VI, 3 et 4: Conturbata sunt ossa mea et anima mea turbata est valde. mea et anima mea turbata est valde. « Et nihil in me remansit virium : » « Et nihil in me remansit virium : » hæc enim infirmitas humana est, quæ hæc enim infirmitas humana est, quæ excellentem lucem divinitatis sustinere excellentem lucem divinitatis sustinere non potest. Psal. LXXXIII, 3: Concupi- non potest. Psal. LXXXIII, 3: Concupi- scit,et deficit anima mea in atria Domini. scit,et deficit anima mea in atria Domini. Act. Ix, 3 et 4: Subito circumfulsit Act. Ix, 3 et 4: Subito circumfulsit eum lux de cœlo. Et cadens in terram eum lux de cœlo. Et cadens in terram audivit vocem, etc. audivit vocem, etc.

17 17

Et hoc est quod sequitur: Et hoc est quod sequitur:

« Et quomodo poterit servus Domini « Et quomodo poterit servus Domini mei, » homo naturæ servilis. Aristote- mei, » homo naturæ servilis. Aristote- Multipliciter les «Multipliciter humana natura ancil- Multipliciter les «Multipliciter humana natura ancil- tura ancilla « la est '.» « Loqui cum Domino meo? » tura ancilla « la est '.» « Loqui cum Domino meo? »

humana na- humana na-

est. est.

Genes. xvIII, 27 : Loquar ad Dominum Genes. xvIII, 27 : Loquar ad Dominum meum, cum sim pulvis, et cinis. « Nihil meum, cum sim pulvis, et cinis. « Nihil enim in me remansit virium. » Psal. enim in me remansit virium. » Psal. LXXII, 26 Defecit caro mea, et cor LXXII, 26 Defecit caro mea, et cor meum Deus cordis mei, et pars mea, meum Deus cordis mei, et pars mea,

1 ARISTOTELES, in I Metaphys. 1 ARISTOTELES, in I Metaphys.

Deus, in æternum. Job, xXXIII, 19: Deus, in æternum. Job, xXXIII, 19: Increpat quoque per dolorem in lectulo, Increpat quoque per dolorem in lectulo, et omnia ossa ejus marcescere facit, et omnia ossa ejus marcescere facit, quibus homo confortatur. « Sed et hali- quibus homo confortatur. « Sed et hali- tus meus intercluditur. » Ita enim in tus meus intercluditur. » Ita enim in Dominum festinat spiritus, quod fere re- Dominum festinat spiritus, quod fere re- linquit corpus, et vix spirat. Psal. LXXVI, linquit corpus, et vix spirat. Psal. LXXVI, 4 Memor fui Dei, et delectatus sum : 4 Memor fui Dei, et delectatus sum : et exercitatus sum, et defecit spiritus et exercitatus sum, et defecit spiritus meus. Glossa quædam mystica supra id meus. Glossa quædam mystica supra id quod supra habitum est, y. 3: Caro et quod supra habitum est, y. 3: Caro et vinum non introierunt in os meum, di- vinum non introierunt in os meum, di- cit quod « caro corpus Christi est, et cit quod « caro corpus Christi est, et « vinum sanguis, quibus homo destitu- « vinum sanguis, quibus homo destitu- « tus deficit, » et videtur innuere, quod « tus deficit, » et videtur innuere, quod tempore luctus ab his abstinendum sit. tempore luctus ab his abstinendum sit. Tempus autem luctus tempus pœniten- Tempus autem luctus tempus pœniten- tiæ est. Et ita videtur Augustinus velle, tiæ est. Et ita videtur Augustinus velle, qui dicit, quod « corpus Domini sumere qui dicit, quod « corpus Domini sumere « non debet, nisi confortatus bona con- « non debet, nisi confortatus bona con- « scientia. De novo autem pœnitens non « scientia. De novo autem pœnitens non « est confortatus bona conscientia. » De « est confortatus bona conscientia. » De novo autem pœnitentem vocamus contri- novo autem pœnitentem vocamus contri- tum, et non confessum, et qui non satis- tum, et non confessum, et qui non satis- fecit. Et hoc videtur velle Magister Hugo fecit. Et hoc videtur velle Magister Hugo de S. Victore, qui dixit : « Audacter de S. Victore, qui dixit : « Audacter «< dico, quod etsi contritus sit, et non «< dico, quod etsi contritus sit, et non « confessus, corpus Christi sumere non « confessus, corpus Christi sumere non « debet. » Contra hoc videtur esse, quod « debet. » Contra hoc videtur esse, quod quando contritus est, culpa tota remissa quando contritus est, culpa tota remissa est. Ezechiel. xvm, 21 et 22: Si autem est. Ezechiel. xvm, 21 et 22: Si autem egerit pœnitentiam ab onmibus peccatis egerit pœnitentiam ab onmibus peccatis suis, quæ operatus est,... omnium ini- suis, quæ operatus est,... omnium ini- quitatum ejus quas operatus est, non quitatum ejus quas operatus est, non recordabor. Contritus ergo dignus est recordabor. Contritus ergo dignus est vita æterna. Ergo et communione dignus vita æterna. Ergo et communione dignus est. Ad hoc dicendum, quod contritus, est. Ad hoc dicendum, quod contritus, et non confessus dignus est communio- et non confessus dignus est communio- ne, dummodo non contemptus religio- ne, dummodo non contemptus religio- nis, sed necessitas impedimenti alicujus nis, sed necessitas impedimenti alicujus rationabilis sit causa dilatæ confessionis. rationabilis sit causa dilatæ confessionis. Et quod dicit Augustinus, quod debet esse Et quod dicit Augustinus, quod debet esse confortatus bona conscientia, dicendum confortatus bona conscientia, dicendum quod causam confortationis habet, et quod causam confortationis habet, et bonam conscientiam, qui conscientiam bonam conscientiam, qui conscientiam mortalis peccati non habet. Et quod mortalis peccati non habet. Et quod dicit Magister Hugo, de eo intelligi- dicit Magister Hugo, de eo intelligi-

An cons An cons confesse confesse

tus et m tus et m

dignus dignus

comm comm

nione nione

18 18

19 19

20 20

COMMENTARIUS IN CAP. X DANIELIS. COMMENTARIUS IN CAP. X DANIELIS.

tur, qui in proposito non habet confi- tur, qui in proposito non habet confi- teri. teri.

« Rursum ergo tetigit me,» tactu vir- « Rursum ergo tetigit me,» tactu vir- tutis scilicet. Psal. CXLIII, 5: Tange tutis scilicet. Psal. CXLIII, 5: Tange montes, et fumigabunt. « Quasi visio montes, et fumigabunt. « Quasi visio hominis, » hoc est, Angelus in visu, et hominis, » hoc est, Angelus in visu, et specie hominis. « Et confortavit me. » specie hominis. « Et confortavit me. » Psal. xxvi, 11: Dominus virtutem po- Psal. xxvi, 11: Dominus virtutem po- pulo suo dabit. pulo suo dabit.

« Et dixit: Noli timere, vir desiderio- « Et dixit: Noli timere, vir desiderio- rum. » Simile, Luc. I, 13: Ne timeas, rum. » Simile, Luc. I, 13: Ne timeas, Zacharia. « Boni enim Angeli est pro- Zacharia. « Boni enim Angeli est pro- << pellere timorem ab his quibus apparet, »> << pellere timorem ab his quibus apparet, »> ut dicit Antonius. «Pax tibi, » supple, ut dicit Antonius. «Pax tibi, » supple, et ex pace confortatio. Ad Philip. IV, 7: et ex pace confortatio. Ad Philip. IV, 7: Pax Dei, quæ exsuperat omnem sensum, Pax Dei, quæ exsuperat omnem sensum, custodiat corda et intelligentias vestras. custodiat corda et intelligentias vestras. « Confortare, » corde, « et esto robu- « Confortare, » corde, « et esto robu- stus, » opere. Josue, 1,6 Confortare, et stus, » opere. Josue, 1,6 Confortare, et esto robustus: ego enim tecum sum. esto robustus: ego enim tecum sum. « Cumque loqueretur mecum, » Angelus « Cumque loqueretur mecum, » Angelus scilicet, «convalui, » hoc est, ad valo- scilicet, «convalui, » hoc est, ad valo- rem redii. Osee, XII, 4: Invaluit ad An- rem redii. Osee, XII, 4: Invaluit ad An- gelum, et confortatus est. « Et dixi, » gelum, et confortatus est. « Et dixi, » jam scilicet confortatus. « Loquere, Do- jam scilicet confortatus. « Loquere, Do- mine mi. » I Reg. 111, 9: Loquere, Do- mine mi. » I Reg. 111, 9: Loquere, Do- mine, quia audit servus tuus. «Quia mine, quia audit servus tuus. «Quia confortasti me, » ut scilicet stare et lo- confortasti me, » ut scilicet stare et lo- qui possim. Isa. XL, 31: Qui sperant in qui possim. Isa. XL, 31: Qui sperant in Domino, mutabunt fortitudinem. Domino, mutabunt fortitudinem.