16 16

17 17

COMMENTARIUS IN CAP. VIII DANIELIS. COMMENTARIUS IN CAP. VIII DANIELIS.

Simile, Job, IV, 16: Stetit quidam, cu- Simile, Job, IV, 16: Stetit quidam, cu- jus non agnoscebam vultum, imago co- jus non agnoscebam vultum, imago co- ram oculis meis. ram oculis meis.

: :

« Et audivi vocem, » imaginaria sci- « Et audivi vocem, » imaginaria sci- licet visione, « viri inter Ulai: » vide- licet visione, « viri inter Ulai: » vide- batur enim stare inter paludem, et por- batur enim stare inter paludem, et por- tam et vir iste fuit illuminator illumi- tam et vir iste fuit illuminator illumi- natoris Prophetæ. Et dicunt Hebræi, natoris Prophetæ. Et dicunt Hebræi, quod fuit Michael: dicunt enim, quod quod fuit Michael: dicunt enim, quod quoties de propitiatione agitur, Michael quoties de propitiatione agitur, Michael mittitur, quia, Quis ut Deus, interpreta- mittitur, quia, Quis ut Deus, interpreta- tur in solo enim Deo propitiatio est : tur in solo enim Deo propitiatio est : collatio autem illuminationis ad propi- collatio autem illuminationis ad propi- tiationem pertinet. Daniel. x, 21 : Nemo tiationem pertinet. Daniel. x, 21 : Nemo est adjutor meus in omnibus his, nisi est adjutor meus in omnibus his, nisi Michael princeps vester. « Et clamavit, Michael princeps vester. « Et clamavit, et ait. » Clamor intensionem significat et ait. » Clamor intensionem significat illuminationis apertæ. Isa. vi, 3: Sera- illuminationis apertæ. Isa. vi, 3: Sera- phim clamabant alter ad alterum. « Ga- phim clamabant alter ad alterum. « Ga- briel, fac intelligere visionem istam. » briel, fac intelligere visionem istam. » Hieronymus et Philo Judæus: « Angeli Hieronymus et Philo Judæus: « Angeli «< ex operibus, et officiis nomina sumunt, «< ex operibus, et officiis nomina sumunt, « et quia de fortitudine bellorum agitur, « et quia de fortitudine bellorum agitur, « Gabriel, qui fortitudo Dei interpreta- « Gabriel, qui fortitudo Dei interpreta- « tur, mitti perhibetur. Quod autem di- « tur, mitti perhibetur. Quod autem di- « cit istum', notat, quod iste præ cæte- « cit istum', notat, quod iste præ cæte- « ris ad illuminationem percipiendam, « ris ad illuminationem percipiendam, « cor habuit præparatum. » I ad Corinth. « cor habuit præparatum. » I ad Corinth. 11, 6: Sapientiam loquimur inter perfe- 11, 6: Sapientiam loquimur inter perfe- ctos. Et, post pauca, y. 7: Loquimur Dei ctos. Et, post pauca, y. 7: Loquimur Dei sapientiam in mysterio, quæ abscon- sapientiam in mysterio, quæ abscon-

dita est. dita est.

« Et venit, » hoc est, illuminando ap- « Et venit, » hoc est, illuminando ap- propinquavit. Psal. XXXIII, 6: Accedite propinquavit. Psal. XXXIII, 6: Accedite ad eum, et illuminamini. « Et stetit, » ad eum, et illuminamini. « Et stetit, » ut notaret quod illuminatio stabilis esset, ut notaret quod illuminatio stabilis esset, juxta, » hoc est, prope, « ubi ego sta- juxta, » hoc est, prope, « ubi ego sta- bam » et hoc nihil est quam illumina- bam » et hoc nihil est quam illumina- tionem proportionare, ut capil posset a tionem proportionare, ut capil posset a Propheta. Ad Roman. x, 8: Prope Propheta. Ad Roman. x, 8: Prope

« «

« «

* Quædam Bibliæ habent: * Quædam Bibliæ habent: Fac intelligere Fac intelligere istum visionem, » quædam vero recentiores, ut istum visionem, » quædam vero recentiores, ut Biblia Lethielleux, Fillion; et Franc. Luca, edi- Biblia Lethielleux, Fillion; et Franc. Luca, edi- tio Taurinensis, 1881; et Lugdunensis J.et Cl. tio Taurinensis, 1881; et Lugdunensis J.et Cl.

567 567

est verbum in ore tuo, et in corde est verbum in ore tuo, et in corde tuo. tuo.

Et subjungit de infirmitate humana ad Et subjungit de infirmitate humana ad illuminationes divinas et hoc est: illuminationes divinas et hoc est:

« Cumque venisset, » hoc est, illumi- « Cumque venisset, » hoc est, illumi- nando appropinquasset, « pavens, » non nando appropinquasset, « pavens, » non scilicet timore mali, sed timore reveren- scilicet timore mali, sed timore reveren- tiæ, ad magnitudinem illuminationis, tiæ, ad magnitudinem illuminationis, « corrui. » Natura animæ est, quod in- « corrui. » Natura animæ est, quod in- tensa ad unum, remittitur ad alterum, tensa ad unum, remittitur ad alterum, unde tota intenta illuminationi, retracta unde tota intenta illuminationi, retracta est a corpore, et corpus derelictum ab est a corpore, et corpus derelictum ab anima, ruit in seipsum, et collapsum anima, ruit in seipsum, et collapsum est. Daniel. x, 16: In visione tua disso- est. Daniel. x, 16: In visione tua disso- lutæ sunt compages meæ, et nihil in me lutæ sunt compages meæ, et nihil in me remansit virium. Isa. XXI, 3 et 4: Corrui remansit virium. Isa. XXI, 3 et 4: Corrui cum audirem, conturbatus sum cum vi- cum audirem, conturbatus sum cum vi- derem. Emarcuit cor meum. Ideo dixit derem. Emarcuit cor meum. Ideo dixit

25: 25:

Apostolus, II ad Corinth. XII, 3: Sive in Apostolus, II ad Corinth. XII, 3: Sive in corpore, sive extra corpus nescio, Deus corpore, sive extra corpus nescio, Deus scit. « In faciem meam. » Cadens in fa- scit. « In faciem meam. » Cadens in fa- ciem, excipit se manibus, ut suaviter ca- ciem, excipit se manibus, ut suaviter ca- dat, et videt quo cadat, quod non videt dat, et videt quo cadat, quod non videt cadens retrorsum. I ad Corinth. xiv, cadens retrorsum. I ad Corinth. xiv, Cadens in faciem adorabit Deum, pro- Cadens in faciem adorabit Deum, pro- nuntians quod vere Deus in vobis sit. nuntians quod vere Deus in vobis sit. « Et ait ad me, » Gabriel scilicet: « In- « Et ait ad me, » Gabriel scilicet: « In- tellige, fili hominis. » Filium hominis tellige, fili hominis. » Filium hominis vocat, quem per casum vult esse memo- vocat, quem per casum vult esse memo- rem humanæ fragilitatis, quæ ad divina rem humanæ fragilitatis, quæ ad divina insufficiens est. Psal. cxxxvIII, 6: Mira- insufficiens est. Psal. cxxxvIII, 6: Mira- bilis facta est scientia tua ex me: con- bilis facta est scientia tua ex me: con- fortata est, et non potero ad eam. Il ad fortata est, et non potero ad eam. Il ad Timoth. 11, 7: Intellige quæ dico: dabit Timoth. 11, 7: Intellige quæ dico: dabit enim tibi Dominus in omnibus intelle- enim tibi Dominus in omnibus intelle- ctum. «Quoniam in tempore finis, » ctum. «Quoniam in tempore finis, » quando scilicet complebitur iniquitas ma- quando scilicet complebitur iniquitas ma- lorum, usque ad ultionem, et purgatio lorum, usque ad ultionem, et purgatio bonorum per tribulationem. Ezech. vii, bonorum per tribulationem. Ezech. vii, 6: Finis venit, venit finis. « Complebi- 6: Finis venit, venit finis. « Complebi- tur visio, » quæ scilicet demonstrata est tur visio, » quæ scilicet demonstrata est tibi. Tob. xiv, 6: Non excidit verbum tibi. Tob. xiv, 6: Non excidit verbum Domini. Domini.

Carteron, MDCXXXII; editio Tornacensis, (Des- Carteron, MDCXXXII; editio Tornacensis, (Des- clée, Lefèvre), etc. habent: « Fac intelligere clée, Lefèvre), etc. habent: « Fac intelligere istam visionem. »> istam visionem. »>

18 18

19 19

20 20

21 21

568 568

« «

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Cumque loqueretur ad me, » illumi- Cumque loqueretur ad me, » illumi- nationem scilicet infundendo, « collap nationem scilicet infundendo, « collap sus sum pronus in terram,» tantæ ex- sus sum pronus in terram,» tantæ ex- cellentiæ scilicet lucem ferre non susti- cellentiæ scilicet lucem ferre non susti- nens. Cui simile est, Matth. xvII, 6, ubi nens. Cui simile est, Matth. xvII, 6, ubi discipuli, videntes transfiguratum Domi- discipuli, videntes transfiguratum Domi- num, ceciderunt in faciem suam. « Et num, ceciderunt in faciem suam. « Et tetigit me, » tactu scilicet virtutis me tetigit me, » tactu scilicet virtutis me confortantis. Luc. vIII, 46: Tetigit me confortantis. Luc. vIII, 46: Tetigit me aliquis: nam ego novi virtutem de me aliquis: nam ego novi virtutem de me exiisse. « Et statuit me in gradu meo. » exiisse. « Et statuit me in gradu meo. » Gradus hominis est altior proportio quam Gradus hominis est altior proportio quam habere potest, ad intellectum divinorum. habere potest, ad intellectum divinorum. Habacuc, II, 1: Figam gradum super Habacuc, II, 1: Figam gradum super munitionem, et contemplabor, ut videam munitionem, et contemplabor, ut videam quid dicatur mihi. quid dicatur mihi.

« «

Dixitque mihi: Ego ostendam tibi Dixitque mihi: Ego ostendam tibi quæ futura sunt, » quæ solus Deus co- quæ futura sunt, » quæ solus Deus co- gnoscit, et ostendere potest. Exod. gnoscit, et ostendere potest. Exod. XXXIII, 19 Ego ostendam omne bonum XXXIII, 19 Ego ostendam omne bonum tibi. «In novissimo maledictionis. » tibi. «In novissimo maledictionis. » Maledictionem vocat tempus quo idolo- Maledictionem vocat tempus quo idolo- latria durabit in templo: tunc enim latria durabit in templo: tunc enim abundabit maledictio. Sapient. xiv, 8: abundabit maledictio. Sapient. xiv, 8: Per manus quod fit idolum, maledictum Per manus quod fit idolum, maledictum est et ipsum, et qui fecit illud. » Quo- est et ipsum, et qui fecit illud. » Quo- niam habet tempus finem suum. » Tem- niam habet tempus finem suum. » Tem- pus vocat spatium vitæ, vel regni, vel pus vocat spatium vitæ, vel regni, vel durationis uniuscujusque. Job, XIV, 5: durationis uniuscujusque. Job, XIV, 5: Constituisti terminos ejus, qui præteriri Constituisti terminos ejus, qui præteriri non poterunt. non poterunt.

«Aries, quem vidisti.» Explanatio est «Aries, quem vidisti.» Explanatio est visionis, et hoc est : visionis, et hoc est :

« Aries quem vidisti, » hoc est, imago « Aries quem vidisti, » hoc est, imago arietis, « habere cornua, » potestates arietis, « habere cornua, » potestates scilicet regias, « rex Medorum est atque scilicet regias, « rex Medorum est atque Persarum, » qui per duo cornua signifi- Persarum, » qui per duo cornua signifi-

cantur. cantur.

« Porro hircus caprarum, rex Græco- « Porro hircus caprarum, rex Græco- rum est, » Alexander scilicet, « et cornu rum est, » Alexander scilicet, « et cornu grande, quod erat inter oculos ejus, ipse grande, quod erat inter oculos ejus, ipse

* Cf. Marc. v, 30. * Cf. Marc. v, 30.

est rex primus, » sicut in præhabitis ex- est rex primus, » sicut in præhabitis ex- positum est. positum est.

«Quod autem fracto illo, » hoc est, «Quod autem fracto illo, » hoc est, mortuo Alexandro, « surrexerunt qua- mortuo Alexandro, « surrexerunt qua- tuor pro eo,» sicut hydra, in qua uno tuor pro eo,» sicut hydra, in qua uno capite amputato, tria pejora surrexerunt, capite amputato, tria pejora surrexerunt, « quatuor reges de gente ejus consur- « quatuor reges de gente ejus consur- gent, » hoc est, de principibus regni gent, » hoc est, de principibus regni ejus. I Machab. 1, 10: Imposuerunt sibi ejus. I Machab. 1, 10: Imposuerunt sibi omnes diademata post mortem ejus, et omnes diademata post mortem ejus, et filii eorum post eos annis multis, et filii eorum post eos annis multis, et multiplicata sunt mala in terra. « Sed multiplicata sunt mala in terra. « Sed non in fortitudine ejus, » Alexandri sci- non in fortitudine ejus, » Alexandri sci- licet quia nullus tenuit monarchiam licet quia nullus tenuit monarchiam nisi ipse. nisi ipse.

« Et post regnum eorum, » quatuor « Et post regnum eorum, » quatuor scilicet, cum creverint iniquitates. » scilicet, cum creverint iniquitates. » Matth. xxiv, 12: Quoniam abundavit Matth. xxiv, 12: Quoniam abundavit iniquitas, refrigescet charitas multo- iniquitas, refrigescet charitas multo- rum. « Consurget rex, » Antiochus sci- rum. « Consurget rex, » Antiochus sci- licet ex Seleuco natus, « impudens fa- licet ex Seleuco natus, « impudens fa- cie, » qui de nullo malo verecundabitur. cie, » qui de nullo malo verecundabitur. Jerem. III, 3: Frons mulieris meretricis Jerem. III, 3: Frons mulieris meretricis facta est tibi, noluisti erubescere. « Et facta est tibi, noluisti erubescere. « Et intelligens propositiones, » hoc est, as- intelligens propositiones, » hoc est, as- tutus proposita mala sciens proficere. tutus proposita mala sciens proficere. Psal. xxxv, Psal. xxxv, 5: Iniquitatem meditatus 5: Iniquitatem meditatus est in cubili suo adstitit omni viæ non est in cubili suo adstitit omni viæ non bonæ, malitiam autem non odivit. bonæ, malitiam autem non odivit.

« Et roborabitur fortitudo ejus, » ut « Et roborabitur fortitudo ejus, » ut possit perficere quod male cogitavit : et possit perficere quod male cogitavit : et hoc est mala fortitudo. Sapient. 11, 11: hoc est mala fortitudo. Sapient. 11, 11: Sit fortitudo nostra lex justitiæ. « Sed Sit fortitudo nostra lex justitiæ. « Sed non in viribus suis, » sed, supple, pro- non in viribus suis, » sed, supple, pro- pter peccata hominum, et ex permissio- pter peccata hominum, et ex permissio- ne Dei unde, Isa. x, 5 et 6 : In manu ne Dei unde, Isa. x, 5 et 6 : In manu eorum indignatio mea ad gentem fal- eorum indignatio mea ad gentem fal- lacem mittam eum. « Et supra quod lacem mittam eum. « Et supra quod credi potest, universa vastabit. » Isa. credi potest, universa vastabit. » Isa. XXI, 2 Qui depopulator est, vastat.«< Et XXI, 2 Qui depopulator est, vastat.«< Et prosperabitur, »in malis scilicet, << et prosperabitur, »in malis scilicet, << et

23 23

24 24

25 25

26 26

COMMENTARIUS IN CAP. VIII DANIELIS. COMMENTARIUS IN CAP. VIII DANIELIS.

faciet, hoc est, opere complebit. Je- faciet, hoc est, opere complebit. Je- rem. x11, 1 : Via impiorum prosperatur: rem. x11, 1 : Via impiorum prosperatur: bene est omnibus qui prævaricantur, et bene est omnibus qui prævaricantur, et inique agunt. « Et interficiet robu- inique agunt. « Et interficiet robu- stos, » hoc est, qui in Deo robusti esse stos, » hoc est, qui in Deo robusti esse deberent unde dicit, Isa. x, 14: Inve- deberent unde dicit, Isa. x, 14: Inve- nit quasi nidum manus mea fortitudi- nit quasi nidum manus mea fortitudi- nem populorum. nem populorum.

: :

« Et populum sanctorum, secundum « Et populum sanctorum, secundum voluntatem suam,» supple, interficiet. voluntatem suam,» supple, interficiet. Psal. LXXVIII, 3: Effuderunt sanguinem Psal. LXXVIII, 3: Effuderunt sanguinem sanctorum tamquam aquam in circuitu sanctorum tamquam aquam in circuitu Jerusalem. « Et dirigetur dolus in ma- Jerusalem. « Et dirigetur dolus in ma- nu ejus, » ut quos vi vincere non pot- nu ejus, » ut quos vi vincere non pot- est, dolo capiat. Psal. XLIX, 19: Lingua est, dolo capiat. Psal. XLIX, 19: Lingua tua concinnabat dolos. « Et cor suum tua concinnabat dolos. « Et cor suum magnificabit, » hoc est, in superbiam magnificabit, » hoc est, in superbiam elevabit. Unde, II Machab. v, 21, dicitur elevabit. Unde, II Machab. v, 21, dicitur de eo, quod putabat se terram ad navi- de eo, quod putabat se terram ad navi- gandum, et mare ad ambulandum habe- gandum, et mare ad ambulandum habe- re. Contra quod dicit, Psal. cxxx, 1: re. Contra quod dicit, Psal. cxxx, 1: Domine, non est exaltatum cor meum. Domine, non est exaltatum cor meum. « Et in copia rerum omnium, » supple « Et in copia rerum omnium, » supple existens, «occidet plurimos, » Jacob. existens, «occidet plurimos, » Jacob. 11, 6 Nonne divites propter potentiam 11, 6 Nonne divites propter potentiam opprimunt vos, et ipsi trahunt vos ad opprimunt vos, et ipsi trahunt vos ad judicia ? « Et contra principem princi- judicia ? « Et contra principem princi- pum, » hoc est, Deum, « consurget : » pum, » hoc est, Deum, « consurget : » unde libros legis comburi fecit, et cir- unde libros legis comburi fecit, et cir- cumcisionem cessare, et legumina terræ cumcisionem cessare, et legumina terræ auferri, sicut dicitur, I Machab. I et II. auferri, sicut dicitur, I Machab. I et II. « Et sine manu conteretur, » hoc est, « Et sine manu conteretur, » hoc est, sine viribus, supple, hominum. Hoc le- sine viribus, supple, hominum. Hoc le- gitur, II Machab. IX, 5, ubi dicitur: Ut gitur, II Machab. IX, 5, ubi dicitur: Ut finivit hunc ipsum sermonem, supple, finivit hunc ipsum sermonem, supple, quem contra Dominum locutus est, quem contra Dominum locutus est, apprehendit eum dolor dirus viscerum, apprehendit eum dolor dirus viscerum, et visceribus tabescentibus, et corpore et visceribus tabescentibus, et corpore vermibus scaturiente, Dei judicio, vita vermibus scaturiente, Dei judicio, vita fructus est, sicut et Herodes '. fructus est, sicut et Herodes '.

« Et visio. » Tangit visionis veritatem « Et visio. » Tangit visionis veritatem et magnitudinem: et hoc est: et magnitudinem: et hoc est:

569 569

quæ successu temporum implebitur, hoc quæ successu temporum implebitur, hoc est, quæ dicta est, » per Gabrielem est, quæ dicta est, » per Gabrielem scilicet, « vera est, » significatione sci- scilicet, « vera est, » significatione sci- licet veritatis. Habacuc, 11, 3 Adhuc licet veritatis. Habacuc, 11, 3 Adhuc visus procul, et apparebit in finem, et visus procul, et apparebit in finem, et non mentietur. « Tu ergo visionem si- non mentietur. « Tu ergo visionem si- gna, » hoc est, sigilla, et claude descrip- gna, » hoc est, sigilla, et claude descrip- tam, ut posteris remaneat. Daniel. XII, tam, ut posteris remaneat. Daniel. XII, 4 Tu autem, Daniel, claude sermones, 4 Tu autem, Daniel, claude sermones, et signa librum usque ad tempus statu- et signa librum usque ad tempus statu- tum: plurimi pertransibunt, et multi- tum: plurimi pertransibunt, et multi- plex erit scientia. Isa. VIII, 16: Signa plex erit scientia. Isa. VIII, 16: Signa legem in discipulis meis. « Quia post legem in discipulis meis. « Quia post multos dies erit, » visio scilicet. Isa. multos dies erit, » visio scilicet. Isa. XXIV, 22 Post multos dies visitabun- XXIV, 22 Post multos dies visitabun- tur. Habacuc, 11, 3: Si moram fecerit, tur. Habacuc, 11, 3: Si moram fecerit, exspecta illum, quia veniens veniet, et exspecta illum, quia veniens veniet, et

non tardabit. non tardabit.

Et subdit de magnitudine [visionis : Et subdit de magnitudine [visionis : « Et ego Daniel, » confortatus ab An- « Et ego Daniel, » confortatus ab An- gelo, « langui, » viribus destitutus, gelo, « langui, » viribus destitutus, « et ægrotavi per dies, » scilicet pluri- « et ægrotavi per dies, » scilicet pluri- mos, propter excessum contemplationis mos, propter excessum contemplationis destituto corpore: necesse est enim quod destituto corpore: necesse est enim quod corpus concidat relictum ab anima: un- corpus concidat relictum ab anima: un- de in hoc casu verum est quod dicitur, de in hoc casu verum est quod dicitur, II ad Corinth. xII, 10: Cum infirmor, II ad Corinth. xII, 10: Cum infirmor, tunc potens sum: et in talibus concupi- tunc potens sum: et in talibus concupi- scit, et delectatur homo, et tamen defi- scit, et delectatur homo, et tamen defi- cit. Psal. LXXV1, 4: Memor fui Dei, et cit. Psal. LXXV1, 4: Memor fui Dei, et delectatus sum: et exercitatus sum, el delectatus sum: et exercitatus sum, el defecit spiritus meus. Item, Psal. defecit spiritus meus. Item, Psal. LXXXIII, 3: Concupiscit, et deficit anima LXXXIII, 3: Concupiscit, et deficit anima mea in atria Domini. « Cumque sur- mea in atria Domini. « Cumque sur- rexissem, » supple, ab infirmitate, « fa- rexissem, » supple, ab infirmitate, « fa- ciebam opera regis, » ut et Deo, et ho- ciebam opera regis, » ut et Deo, et ho- minibus debita redderem. Glossa inducit⚫ minibus debita redderem. Glossa inducit⚫ illud Apostoli in I ad Corinth. 1x, 22 : illud Apostoli in I ad Corinth. 1x, 22 : Omnibus omnia factus sum: et illud Omnibus omnia factus sum: et illud Matth. xx11, 21: Reddite quæ sunt Cæ- Matth. xx11, 21: Reddite quæ sunt Cæ- saris, Cæsari: et quæ sunt Dei, Deo. saris, Cæsari: et quæ sunt Dei, Deo. « Et stupebam ad visionem, » stupore « Et stupebam ad visionem, » stupore scilicet admirationis. Act. 11, 10: Im- scilicet admirationis. Act. 11, 10: Im- pleti sunt stupore et extasi in eo quod pleti sunt stupore et extasi in eo quod

« Et visio vespere et mane, » hoc est, contigerat illi. « Et non erat qui inter- « Et visio vespere et mane, » hoc est, contigerat illi. « Et non erat qui inter-

1 Cf. Act. XII, 23. 1 Cf. Act. XII, 23.

27 27

570 570

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

pretaretur, » publica scilicet interpreta- pretaretur, » publica scilicet interpreta- tione, sicut aliæ visiones interpretatæ tione, sicut aliæ visiones interpretatæ sunt. Glossa tamen dicit, quod « non sunt. Glossa tamen dicit, quod « non « erat qui interpretaretur nomina re- « erat qui interpretaretur nomina re- « gum, et distinctiones temporum, qui- « gum, et distinctiones temporum, qui- « bus quilibet regnavit. » Isa. xxix, 11: « bus quilibet regnavit. » Isa. xxix, 11:

Erit vobis visio omnium, sicut verba Erit vobis visio omnium, sicut verba libri signati: si enim regi Medorum in- libri signati: si enim regi Medorum in- terpretata fuisset visio de destructione terpretata fuisset visio de destructione regni sui, indignationem concepisset regni sui, indignationem concepisset contra populum. contra populum.

CAPUT IX. CAPUT IX.

Post orationem Danielis, qua confitetur Judæos propter sua et patrum peccata Post orationem Danielis, qua confitetur Judæos propter sua et patrum peccata venisse in magnam afflictionem, petens Dei misericordiam erga populum venisse in magnam afflictionem, petens Dei misericordiam erga populum suum, fit ipsi revelatio de 70 hebdomadibus usque ad unctionem Sancti san- suum, fit ipsi revelatio de 70 hebdomadibus usque ad unctionem Sancti san- ctorum, et de Christi morte, populoque ejus perdendo, et abominatione desola- ctorum, et de Christi morte, populoque ejus perdendo, et abominatione desola- tionis in templo. tionis in templo.

1. In anno primo Darii, filii Assueri, 1. In anno primo Darii, filii Assueri, de semine Medorum, qui impe- de semine Medorum, qui impe- ravit super regnum Chaldæo- ravit super regnum Chaldæo-

rum, rum,

2. Anno uno regni ejus, ego, Daniel in- 2. Anno uno regni ejus, ego, Daniel in- tellexi in libris numerum anno- tellexi in libris numerum anno- rum, de quo factus est sermo rum, de quo factus est sermo Domini ad Jereniam prophe- Domini ad Jereniam prophe- tam, ut complerentur desola- tam, ut complerentur desola- tionis Jerusalem septuaginta tionis Jerusalem septuaginta anni. anni.

3. Et posui faciem meam ad Dominum 3. Et posui faciem meam ad Dominum Deum meum, rogare et depre- Deum meum, rogare et depre- care in jejuniis, sacco et cinere. care in jejuniis, sacco et cinere. 4. Et oravi Dominum Deum meum, 4. Et oravi Dominum Deum meum, et confessus sum, et dixi : Ob- et confessus sum, et dixi : Ob- secro, Domine, Deus magne et secro, Domine, Deus magne et terribilis 2, custodiens pactum terribilis 2, custodiens pactum et misericordiam diligentibus te, et misericordiam diligentibus te, et custodientibus mandata tua. et custodientibus mandata tua. 5. Peccavimus, iniquitatem fecimus, 5. Peccavimus, iniquitatem fecimus, impie egimus, et recessimus, impie egimus, et recessimus, et declinavimus a mandatis tuis et declinavimus a mandatis tuis ac judiciis 3. ac judiciis 3.

6. Non obedivimus servis tuis pro- 6. Non obedivimus servis tuis pro- phetis, qui locuti sunt in nomine phetis, qui locuti sunt in nomine

1 Jerem. xxv, 11, et xxix, 10. 1 Jerem. xxv, 11, et xxix, 10.

2 11 Esdr. 1, 5. 2 11 Esdr. 1, 5.

tuo regibus nostris, principibus tuo regibus nostris, principibus nostris, patribus nostris, omni- nostris, patribus nostris, omni- que populo terræ. que populo terræ.

7. Tibi, Domine, justitia : nobis au- 7. Tibi, Domine, justitia : nobis au- tem confusio faciei, sicut est tem confusio faciei, sicut est hodie viro Juda, et habitatori- hodie viro Juda, et habitatori- bus Jerusalem, et omni Israel, bus Jerusalem, et omni Israel, his qui prope sunt, et his qui his qui prope sunt, et his qui procul in universis terris ad procul in universis terris ad quas ejecisti eos propter iniqui- quas ejecisti eos propter iniqui- tates eorum, in quibus peccave- tates eorum, in quibus peccave- runt in te. runt in te.

8. Domine, nobis confusio faciei, re- 8. Domine, nobis confusio faciei, re- gibus nostris, principibus no- gibus nostris, principibus no- stris, et patribus nostris, qui pec- stris, et patribus nostris, qui pec-

caverunt. caverunt.

9. Tibi autem, Domino Deo nostro, 9. Tibi autem, Domino Deo nostro, misericordia et propitiatio: quia misericordia et propitiatio: quia recessimus a te, recessimus a te,

10. Et non audivimus vocem Domini 10. Et non audivimus vocem Domini Dei nostri, ut ambularemus in Dei nostri, ut ambularemus in lege ejus, quam posuit nobis lege ejus, quam posuit nobis per servos suos prophetas. per servos suos prophetas. 11. Et omnis Israel prævaricati sunt 11. Et omnis Israel prævaricati sunt legem tuam, et declinaverunt legem tuam, et declinaverunt ne audirent vocem tuam et ne audirent vocem tuam et

3 3

3 Baruch, 1, 17. 3 Baruch, 1, 17.

CAP. IX DANIELIS. CAP. IX DANIELIS.

stillavit super nos maledictio stillavit super nos maledictio et detestatio quæ scripta est in et detestatio quæ scripta est in libro Moysi, servi Dei, quia libro Moysi, servi Dei, quia peccavimus ei. peccavimus ei.

12. Et statuit sermones suos, quos 12. Et statuit sermones suos, quos locutus est super nos et super locutus est super nos et super principes nostros, qui judicave- principes nostros, qui judicave- runt nos, ut superinduceret in runt nos, ut superinduceret in nos magnum malum, quale nos magnum malum, quale numquam fuit sub omni coelo, numquam fuit sub omni coelo, secundum quod factum est in secundum quod factum est in Jerusalem. Jerusalem.

13. Sicut scriptum est in lege Moysi, 13. Sicut scriptum est in lege Moysi, omne malum hoc venit super omne malum hoc venit super nos et non rogavimus faciem nos et non rogavimus faciem tuam, Domine Deus noster, ut tuam, Domine Deus noster, ut reverteremur ab iniquitatibus reverteremur ab iniquitatibus nostris, et cogitaremus verita- nostris, et cogitaremus verita-

tem tuam. tem tuam.

14. Et vigilavit Dominus super ma- 14. Et vigilavit Dominus super ma- litiam, et adduxit eam super nos. litiam, et adduxit eam super nos. Justus Dominus Deus noster in Justus Dominus Deus noster in omnibus operibus suis, quæ omnibus operibus suis, quæ fecit non enim audivimus vo- fecit non enim audivimus vo- cem ejus. cem ejus. 15. Et nunc, Domine Deus noster 2, 15. Et nunc, Domine Deus noster 2, qui eduxisti populum tuum de qui eduxisti populum tuum de terra Ægypti in manu forti ³, et terra Ægypti in manu forti ³, et fecisti tibi nomen secundum fecisti tibi nomen secundum diem hanc, peccavimus, iniqui- diem hanc, peccavimus, iniqui- tatem fecimus, tatem fecimus,

16. Domine, in omnem justitiam 16. Domine, in omnem justitiam tuam : avertatur, obsecro, ira tuam : avertatur, obsecro, ira tua et furor tuus, a civitate tua et furor tuus, a civitate tua Jerusalem, et monte sancto tua Jerusalem, et monte sancto tuo: propter peccata enim no- tuo: propter peccata enim no- stra, et iniquitates patrum no- stra, et iniquitates patrum no- strorum, Jerusalem et populus strorum, Jerusalem et populus tuus in opprobrium sunt omni- tuus in opprobrium sunt omni- bus bus per circuitum nostrum. per circuitum nostrum. 17. Nunc ergo exaudi, Deus noster, 17. Nunc ergo exaudi, Deus noster, orationem servi tui, et preces orationem servi tui, et preces ejus et ostende faciem tuam ejus et ostende faciem tuam super sanctuarium tuum, quod super sanctuarium tuum, quod desertum est, propter temet- desertum est, propter temet- ipsum. ipsum.

1 Deuter. XXVII, 14. 1 Deuter. XXVII, 14. 2 Baruch, 11, 11. 2 Baruch, 11, 11.

571 571

18. Inclina, Deus meus, aurem tuam, 18. Inclina, Deus meus, aurem tuam, et audi aperi oculos tuos, et et audi aperi oculos tuos, et vide desolationem nostram, et vide desolationem nostram, et civitatem super quam invoca- civitatem super quam invoca- tum est nomen tuum: neque tum est nomen tuum: neque enim in justificationibus nostris enim in justificationibus nostris prosternimus preces ante faciem prosternimus preces ante faciem tuam, sed in miserationibus tuam, sed in miserationibus tuis multis. tuis multis.

19. Exaudi, Domine: placare, Domi- 19. Exaudi, Domine: placare, Domi- ne attende, et fac: ne moreris ne attende, et fac: ne moreris propter temetipsum, Deus meus, propter temetipsum, Deus meus, quia nomen tuum invocatum quia nomen tuum invocatum est super civitatem et super po- est super civitatem et super po- pulum tuum. pulum tuum.

20. Cumque adhuc loquerer, et ora- 20. Cumque adhuc loquerer, et ora- rem, et confiterer peccata mea, rem, et confiterer peccata mea, et peccata populi mei Israel, et peccata populi mei Israel, et prosternerem preces meas in et prosternerem preces meas in conspectu Dei mei, pro monte conspectu Dei mei, pro monte sancto Dei mei : sancto Dei mei :

21. Adhuc me loquente in oratione, 21. Adhuc me loquente in oratione, ecce vir Gabriel, quem videram ecce vir Gabriel, quem videram in visione a principio, cito vo- in visione a principio, cito vo- lans, tetigit me in tempore sa- lans, tetigit me in tempore sa- crificii vespertini. crificii vespertini.

22. Et docuit me, et locutus est mihi, 22. Et docuit me, et locutus est mihi, dixitque Daniel, nunc egres- dixitque Daniel, nunc egres- sus sum ut docerem te, et intel- sus sum ut docerem te, et intel- ligeres. ligeres.

24. 24.

23. Ab exordio precum tuarum egres- 23. Ab exordio precum tuarum egres- sus est sermo ego autem veni sus est sermo ego autem veni ut indicarem tibi, quia vir desi- ut indicarem tibi, quia vir desi- deriorum es tu ergo animad- deriorum es tu ergo animad- verte sermonem, et intellige verte sermonem, et intellige visionem. visionem. Septuaginta hebdomades abbre- Septuaginta hebdomades abbre- viatæ sunt super populum tuum, viatæ sunt super populum tuum, et super urbem sanctam tuam, et super urbem sanctam tuam, ut consummetur prævaricatio, et ut consummetur prævaricatio, et finem accipiat peccatum, et de- finem accipiat peccatum, et de- leatur iniquitas, et adducatur leatur iniquitas, et adducatur justitia sempiterna, et impleatur justitia sempiterna, et impleatur visio et prophetia, et ungatur visio et prophetia, et ungatur Sanctus sanctorum. Sanctus sanctorum. 25. Scito ergo, et animadverte: Ab 25. Scito ergo, et animadverte: Ab

8 Exod. xiv, 22. 8 Exod. xiv, 22.

* Joan. 1, 45. * Joan. 1, 45.

572 572

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

exitu sermonis ut iterum ædifi- exitu sermonis ut iterum ædifi- cetur Jerusalem, usque ad Chri- cetur Jerusalem, usque ad Chri- stum ducem, hebdomades sep- stum ducem, hebdomades sep- tem et hebdomades sexaginta tem et hebdomades sexaginta duæ erunt et rursum ædifica- duæ erunt et rursum ædifica- bitur platea, et muri in angu- bitur platea, et muri in angu- stia temporum. stia temporum.

26. Et post hebdomades sexaginta 26. Et post hebdomades sexaginta duas occidetur Christus: et non duas occidetur Christus: et non erit ejus populus qui eum ne- erit ejus populus qui eum ne- gaturus est. Et civitatem gaturus est. Et civitatem

et et

27. 27.

sanctuarium dissipabit populus sanctuarium dissipabit populus cum duce venturo : et finis cum duce venturo : et finis ejus vastitas, et post finem bel- ejus vastitas, et post finem bel- li statuta desolatio. li statuta desolatio. Confirmabit autem pactum multis Confirmabit autem pactum multis hebdomada una : et in dimidio hebdomada una : et in dimidio hebdomadis deficiet hostia et hebdomadis deficiet hostia et sacrificium, et erit in templo sacrificium, et erit in templo abominatio desolationis 1, et abominatio desolationis 1, et usque ad consummationem et usque ad consummationem et finem perseverabit desolatio. finem perseverabit desolatio.

IN CAPUT IX DANIELIS IN CAPUT IX DANIELIS

COMMENTARIUS. COMMENTARIUS.

« In anno primo Darii. » Ab hoc loco « In anno primo Darii. » Ab hoc loco incipit agere de visionibus ad liberatio- incipit agere de visionibus ad liberatio- nem populi Dei, et habet tres partes. In nem populi Dei, et habet tres partes. In prima revelantur termini liberationis prima revelantur termini liberationis quantum ad tempus. In secunda revela- quantum ad tempus. In secunda revela- tur oblatio impedimenti liberationis in- tur oblatio impedimenti liberationis in- fra, x, 1, ibi, « In anno tertio regni Cy- fra, x, 1, ibi, « In anno tertio regni Cy- ri. » In tertia, decursus tribulationis fu- ri. » In tertia, decursus tribulationis fu- turæ, per Antichristum, et prænuntios turæ, per Antichristum, et prænuntios ejus, infra, x1, 1, ibi, « Ego autem ab ejus, infra, x1, 1, ibi, « Ego autem ab anno primo Darii Medi. » anno primo Darii Medi. »

Prima istarum in duas dividitur: pri- Prima istarum in duas dividitur: pri- mo enim ponitur confessio cum oratio- mo enim ponitur confessio cum oratio- ne, ut revelationem mereatur : secundo, ne, ut revelationem mereatur : secundo, consolatio quæ oranti revelatur, ibi, consolatio quæ oranti revelatur, ibi, y. 20: « Cumque adhuc loquerer, et y. 20: « Cumque adhuc loquerer, et

orarem. » orarem. »

Adhuc prima duas partes habet : pri- Adhuc prima duas partes habet : pri- mo enim ponit quod eum ad orationem mo enim ponit quod eum ad orationem induxerunt secundo, ponitur confessio, induxerunt secundo, ponitur confessio, et oratio, ibi, y. 4 : « Et oravi Dominum et oratio, ibi, y. 4 : « Et oravi Dominum Deum. » Deum. »

: :

Dicit ergo: Dicit ergo:

« In anno primo Darii, filii Assueri. » « In anno primo Darii, filii Assueri. » Hieronymus « Non putemus istum Da- Hieronymus « Non putemus istum Da-

1 Matth. XXIV, 1 Matth. XXIV,

: :

15. 15.

« rium esse eum, qui fuit filius Hysta- « rium esse eum, qui fuit filius Hysta- a spis, secundus Darius cognomento No- a spis, secundus Darius cognomento No- « thus, nec eum qui ab Alexandro, rege « thus, nec eum qui ab Alexandro, rege « Macedonum, superatus est: ne enim « Macedonum, superatus est: ne enim « hoc putemus, et nomen patris, et vi- « hoc putemus, et nomen patris, et vi- «ctoriam addidit. Tres enim Darii re- «ctoriam addidit. Tres enim Darii re- « gnaverunt in Perside : primus fuit « gnaverunt in Perside : primus fuit « filius Hystaspis, secundus Darius cog- « filius Hystaspis, secundus Darius cog- « nomento Nothus, de quo hic videtur « nomento Nothus, de quo hic videtur « facere mentionem, tertius fuit | Darius, « facere mentionem, tertius fuit | Darius, « filius Arsami, quem Alexander inter- « filius Arsami, quem Alexander inter- « fecit. Et cum dicitur, filius Assueri, « fecit. Et cum dicitur, filius Assueri, « non intelligitur ille Assuerus, de quo « non intelligitur ille Assuerus, de quo « in Esther legitur, 1, 1, et deinceps, sed « in Esther legitur, 1, 1, et deinceps, sed << fuit Assuerus, qui et Astyages alio no- << fuit Assuerus, qui et Astyages alio no- «< mine dicebatur. » Et describit genus «< mine dicebatur. » Et describit genus ejus «De semine Medorum, qui im- ejus «De semine Medorum, qui im- peravit super regnum Chaldæorum, » peravit super regnum Chaldæorum, » primus scilicet, de quo dicit, Isa. XII, primus scilicet, de quo dicit, Isa. XII, 17 Ecce ego suscitabo super eos Me- 17 Ecce ego suscitabo super eos Me- dos, qui argentum non quærant, nec au- dos, qui argentum non quærant, nec au- rum velint, sed sagittis parvulos interfi- rum velint, sed sagittis parvulos interfi- cient. cient.

« Anno uno regni ejus, » hoc est, an- « Anno uno regni ejus, » hoc est, an- no primo, «ego Daniel intellexi in li- no primo, «ego Daniel intellexi in li- bris, » Jeremiæ, scilicet, cap. xxv, et in bris, » Jeremiæ, scilicet, cap. xxv, et in epistolis Jeremiæ. Et admonet nos ad epistolis Jeremiæ. Et admonet nos ad studium librorum divinorum. Ad Ro- studium librorum divinorum. Ad Ro- man. xv, 4 Quæcumque enim scripta man. xv, 4 Quæcumque enim scripta sunt, ad nostram doctrinam scripta sunt. sunt, ad nostram doctrinam scripta sunt. « Numerum annorum, » septuaginta sci- « Numerum annorum, » septuaginta sci-

: :

COMMENTARIUS IN CAP. IX DANIELIS. COMMENTARIUS IN CAP. IX DANIELIS.

licet de quo, » scilicet numero, « fa- licet de quo, » scilicet numero, « fa- ctus est sermo Domini ad Jeremiam Pro- ctus est sermo Domini ad Jeremiam Pro- phetam. » Habacuc, 111, 2, ubi nos habe- phetam. » Habacuc, 111, 2, ubi nos habe- mus, In medio annorum notum facies: mus, In medio annorum notum facies: Septuaginta habent, « Cum appropin- Septuaginta habent, « Cum appropin- quaverint anni, cognoscetis. » « Ut quaverint anni, cognoscetis. » « Ut complerentur, » completione finitionis complerentur, » completione finitionis scilicet, desolationis. » Sic ordina lit- scilicet, desolationis. » Sic ordina lit- teram : « Ut complerentur septuaginta teram : « Ut complerentur septuaginta anni desolationis Jerusalem. » In epi- anni desolationis Jerusalem. » In epi- stola Jeremiæ, Baruch, vi, 2: Ingressi stola Jeremiæ, Baruch, vi, 2: Ingressi itaque in Babylonem, eritis ibi annis itaque in Babylonem, eritis ibi annis plurimis, et temporibus longis, usque ad plurimis, et temporibus longis, usque ad generationes septem. Jerem. xxXIX, 10: generationes septem. Jerem. xxXIX, 10: Cum coeperint impleri in Babylone se- Cum coeperint impleri in Babylone se- ptuaginta anni, visitabo vos, et susci- ptuaginta anni, visitabo vos, et susci- tabo super vos verbum meum bonum, tabo super vos verbum meum bonum,

ut reducam vos ad locum istum. ut reducam vos ad locum istum.

« Et posui,» hoc est, firmavi, « faciem « Et posui,» hoc est, firmavi, « faciem meam ad Dominum Deum meum. meam ad Dominum Deum meum.

: :

» »

Luc. XVIII, 1 : : Oportet semper orare, et Luc. XVIII, 1 : : Oportet semper orare, et поп deficere. Ad Dominum dicit, поп deficere. Ad Dominum dicit, quia Domini est subditos elevare: Deum quia Domini est subditos elevare: Deum vero, quia Dei est corrupta restaurare: vero, quia Dei est corrupta restaurare: meum vero dicit, quia suum fecit cultu meum vero dicit, quia suum fecit cultu et charitatis privilegio. Joan. xx, 28: et charitatis privilegio. Joan. xx, 28: Dominus meus, et Deus meus. Psal. Dominus meus, et Deus meus. Psal. XLIV, 12 Ipse est Dominus Deus tuus, XLIV, 12 Ipse est Dominus Deus tuus, et adorabunt eum. « Rogare, » pro adi- et adorabunt eum. « Rogare, » pro adi- piscendis bonis, « et deprecari, » pro piscendis bonis, « et deprecari, » pro amovendis malis, « in jejuniis, sacco, et amovendis malis, « in jejuniis, sacco, et cinere, »ut jejunio petulantia carnis do- cinere, »ut jejunio petulantia carnis do- metur, sacco, ut deliciæ carnis in asperi- metur, sacco, ut deliciæ carnis in asperi- tatem convertantur, cinere, ut spiritus tatem convertantur, cinere, ut spiritus humilietur. Jonæ, 111, 8: Operiantur humilietur. Jonæ, 111, 8: Operiantur saccis homines, et jumenta, et clament saccis homines, et jumenta, et clament ad Dominum in fortitudine. Tob. XII, ad Dominum in fortitudine. Tob. XII, 8: Bona est oratio cum jejunio et ele- 8: Bona est oratio cum jejunio et ele- emosyna. Psal. xxxiv, 13: Humilia- emosyna. Psal. xxxiv, 13: Humilia- bam in jejunio animam meam, et ora- bam in jejunio animam meam, et ora- tio mea in sinu meo convertetur. Jonæ, tio mea in sinu meo convertetur. Jonæ, 111, 6 Rex abjecit vestimentum suum 111, 6 Rex abjecit vestimentum suum a se, et indutus est sacco, et sedit in cine- a se, et indutus est sacco, et sedit in cine- re. Joel, 11, 12: Convertimini ad me in re. Joel, 11, 12: Convertimini ad me in toto corde vestro, in jejunio, et in fletu, toto corde vestro, in jejunio, et in fletu, et in planctu. et in planctu.

573 573

« Et oravi. » In hac parte, primo po- « Et oravi. » In hac parte, primo po- nit confessionem secundo, orationem, nit confessionem secundo, orationem, ibi, . 15: «Et nunc, Domine Deus no- ibi, . 15: «Et nunc, Domine Deus no-

ster. » ster. »

In confessione primo ponit confusio- In confessione primo ponit confusio- nem peccati secundo, considerationem nem peccati secundo, considerationem justitiæ divinæ tertio, confusionem justitiæ divinæ tertio, confusionem quam peccatum inducit: quarto, infli- quam peccatum inducit: quarto, infli- ctionem pœnæ quam peccatum meruit: ctionem pœnæ quam peccatum meruit: quinto, justitiam judicis qui peccato pœ- quinto, justitiam judicis qui peccato pœ- nam induxit. nam induxit.

Dicit ergo Et oravi Dominum Deum Dicit ergo Et oravi Dominum Deum meum. » Augustinus: « Oratio est pius meum. » Augustinus: « Oratio est pius « affectus mentis in Deum directus. » « affectus mentis in Deum directus. » Ad Coloss. IV, 2 Orationi instate, vi- Ad Coloss. IV, 2 Orationi instate, vi- gilantes in ea. Dominum autem suum gilantes in ea. Dominum autem suum orat, quia solus salvare poterat. Deute- orat, quia solus salvare poterat. Deute- ron. iv, 7 Deus noster adest cunctis ob- ron. iv, 7 Deus noster adest cunctis ob- secrationibus nostris. « Et confessus secrationibus nostris. « Et confessus sum. » Proverb. XVIII, 17: Justus prior sum. » Proverb. XVIII, 17: Justus prior est accusator sui. Josue, VII, 19: Fili est accusator sui. Josue, VII, 19: Fili mi, da gloriam Domino Deo Israel, et mi, da gloriam Domino Deo Israel, et confitere, atque indica mihi quid feceris, confitere, atque indica mihi quid feceris, ne abscondas. « Et dixi, magis corde ne abscondas. « Et dixi, magis corde quam ore, « obsecro, Domine, » hoc est, quam ore, « obsecro, Domine, » hoc est, ob sacramentum bonitatis et pietatis ob sacramentum bonitatis et pietatis tuæ peto. «Deus magne, » virtute scili- tuæ peto. «Deus magne, » virtute scili- cet. Psal. LXXVI, 14: Quis Deus magnus cet. Psal. LXXVI, 14: Quis Deus magnus sicut Deus noster? « Et terribilis, » se- sicut Deus noster? « Et terribilis, » se- veritate judicii. Job, xxv, 2: Potestas et veritate judicii. Job, xxv, 2: Potestas et terror apud eum est. « Custodiens pa- terror apud eum est. « Custodiens pa- ctum, » quod scilicet pepigisti cum pa- ctum, » quod scilicet pepigisti cum pa- tribus quando legem dedisti. II Esdr. 1, tribus quando legem dedisti. II Esdr. 1, 5 Quæso, Domine, Deus cæli, fortis, 5 Quæso, Domine, Deus cæli, fortis, magne atque terribilis, qui custodis pa- magne atque terribilis, qui custodis pa- ctum et misericordiam cum his qui te di- ctum et misericordiam cum his qui te di- ligunt. Genes. xvII, 7 Statuam pactum ligunt. Genes. xvII, 7 Statuam pactum

meum inter me et te, et inter semen meum inter me et te, et inter semen tuum post te in generationibus suis fœ- tuum post te in generationibus suis fœ- dere sempiterno. « Et misericordiam, » dere sempiterno. « Et misericordiam, » quam facis scilicet ultra pactum. Jacob. quam facis scilicet ultra pactum. Jacob. II, 13 Superexaltat misericordia judi- II, 13 Superexaltat misericordia judi- cium. Isa. Lv, 7: Multus est ad igno- cium. Isa. Lv, 7: Multus est ad igno- scendum. Jonæ, IV, 2: Tu Deus clemens scendum. Jonæ, IV, 2: Tu Deus clemens et misericors es, patiens et multæ mise- et misericors es, patiens et multæ mise- rationis, et ignoscens super malitia. rationis, et ignoscens super malitia. « Diligentibus. » Dilectio Dei, dilectio « Diligentibus. » Dilectio Dei, dilectio legis est. Ad Roman. XIII, 10: Plenitu- legis est. Ad Roman. XIII, 10: Plenitu- do legis est dilectio. Et quia probatio di- do legis est dilectio. Et quia probatio di-

Oratio de Oratio de contessione contessione incipit. incipit.

574 574

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

lectionis exhibitio est operis, ideo sub- lectionis exhibitio est operis, ideo sub- dit: Et custodientibus mandata tua. » dit: Et custodientibus mandata tua. » Joan. xiv, 23 Si quis diligit me, ser- Joan. xiv, 23 Si quis diligit me, ser- monem meum servabit. I Joan. 111, 18: monem meum servabit. I Joan. 111, 18: Non diligamus verbo, neque lingua, sed Non diligamus verbo, neque lingua, sed opere et veritate. opere et veritate.

« Peccavimus, » deformi actu scilicet « Peccavimus, » deformi actu scilicet in nos ipsos. « Iniquitatem fecimus, » in nos ipsos. « Iniquitatem fecimus, » hoc est, injuriam in proximum. << Impie hoc est, injuriam in proximum. << Impie egimus, » in te scilicet, sive in Deum. egimus, » in te scilicet, sive in Deum. Psal. cv, Psal. cv, 6 Peccavimus cum patribus 6 Peccavimus cum patribus nostris, injuste egimus, iniquitatem fe- nostris, injuste egimus, iniquitatem fe- cimus. « Et recessimus, » a bono scilicet cimus. « Et recessimus, » a bono scilicet in regionem dissimilitudinis divinæ. in regionem dissimilitudinis divinæ. Zachar. VII, 11: Averterunt scapulam Zachar. VII, 11: Averterunt scapulam recedentem. Jerem. VII, 11: Elongave- recedentem. Jerem. VII, 11: Elongave- runt a me, et ambulaverunt post vanita- runt a me, et ambulaverunt post vanita- tem, et vani facti sunt. « Et declinavi- tem, et vani facti sunt. « Et declinavi- mus, » per omissionem, « a mandatis mus, » per omissionem, « a mandatis tuis, » affirmativis scilicet, « ac judi- tuis, » affirmativis scilicet, « ac judi- ciis, » hoc est, judicialibus legibus. Isa. ciis, » hoc est, judicialibus legibus. Isa. 1, 4: Væ genti peccatrici, populo gravi 1, 4: Væ genti peccatrici, populo gravi iniquitate, semini nequam, filiis scele- iniquitate, semini nequam, filiis scele- ratis! ratis!

pes. « Patribus nostris, » qui filios et do- pes. « Patribus nostris, » qui filios et do- mesticam disciplinam subverterunt. Isa. mesticam disciplinam subverterunt. Isa. XLIII, 27 Pater tuus primus peccavit, XLIII, 27 Pater tuus primus peccavit, et interpretes tui prævaricati sunt in me. et interpretes tui prævaricati sunt in me. Thren. v, 7: Patres nostri peccaverunt, Thren. v, 7: Patres nostri peccaverunt, et non sunt et nos iniquitates eorum et non sunt et nos iniquitates eorum portavimus. « Omnique populo terræ : » portavimus. « Omnique populo terræ : » omnes enim declinaverunt. Psal. XIII, omnes enim declinaverunt. Psal. XIII, 3: Omnes declinaverunt, simul inutiles 3: Omnes declinaverunt, simul inutiles facti sunt. facti sunt.

«Tibi, Domine, justitia. » Secundus «Tibi, Domine, justitia. » Secundus paragraphus, in quo confitetur Deo ju- paragraphus, in quo confitetur Deo ju- stitiam, et sibi confusionsm: et hoc est : stitiam, et sibi confusionsm: et hoc est :

«Tibi, Domine, justitia, » supple,at- «Tibi, Domine, justitia, » supple,at- tribuenda est. Deuter. XXXII, 4: Deus tribuenda est. Deuter. XXXII, 4: Deus fidelis, et absque ulla iniquitate, justus fidelis, et absque ulla iniquitate, justus et rectus. « Nobis autem confusio fa- et rectus. « Nobis autem confusio fa- ciei, »ut scilicet nec te, nec cœlum au- ciei, »ut scilicet nec te, nec cœlum au- deamus respicere. Luc. xvi, 13: Nole- deamus respicere. Luc. xvi, 13: Nole- bat nec oculos ad cælum levare, sed bat nec oculos ad cælum levare, sed percutiebat pectus suum, dicens : Deus, percutiebat pectus suum, dicens : Deus, propitius esto mihi peccatori. In Oratione propitius esto mihi peccatori. In Oratione Manassæ, versus medium : Non sum Manassæ, versus medium : Non sum dignum intueri et adspicere altitudinem dignum intueri et adspicere altitudinem cæli, præ multitudine iniquitatum mea- cæli, præ multitudine iniquitatum mea- rum. Sicut est hodie, » supple, confu- rum. Sicut est hodie, » supple, confu-

In quo autem hæc peccata commise- sio, « viro Juda, » duabus tribubus sci- In quo autem hæc peccata commise- sio, « viro Juda, » duabus tribubus sci- rint, subdit: rint, subdit:

« Non obedivimus servis tuis Prophe- « Non obedivimus servis tuis Prophe- tis. » Contra quod dicitur, Deuter. XVIII, tis. » Contra quod dicitur, Deuter. XVIII, 15: Prophetam de gente tua, et de fra- 15: Prophetam de gente tua, et de fra- tribus tuis sicut me, suscitabit tibi Do- tribus tuis sicut me, suscitabit tibi Do- minus Deus tuus: ipsum audies. Et isti minus Deus tuus: ipsum audies. Et isti Prophetæ vicem obtinent prædicatorum, Prophetæ vicem obtinent prædicatorum, de quibus dicitur, Luc. x, 16: Qui vos de quibus dicitur, Luc. x, 16: Qui vos audit, me audit : et qui vos spernit, me audit, me audit : et qui vos spernit, me spernit. «Qui locuti sunt in nomine spernit. «Qui locuti sunt in nomine tuo, » et non in nomine suo proprio, sed tuo, » et non in nomine suo proprio, sed ad honorem nominis tui. Jacob. v, 10: ad honorem nominis tui. Jacob. v, 10: Exemplum accipite, fratres, exitus ma- Exemplum accipite, fratres, exitus ma- li, laboris et patientiæ, Prophetas, qui li, laboris et patientiæ, Prophetas, qui locuti sunt in nomine Domini. « Regi- locuti sunt in nomine Domini. « Regi- bus, » qui nobis fuerunt duces peccato- bus, » qui nobis fuerunt duces peccato- rum, «Principibus nostris, » rum, «Principibus nostris, » qui indu- qui indu- cti a regibus subverterunt populum. cti a regibus subverterunt populum. Osee, VII, 3: In malitia sua lætificave- Osee, VII, 3: In malitia sua lætificave- runt regem, et in mendaciis suis princi- runt regem, et in mendaciis suis princi-

licet, et habitatoribus Jerusalem, » licet, et habitatoribus Jerusalem, » prælatis scilicet, regibus, et sacerdotibus, prælatis scilicet, regibus, et sacerdotibus, « et omni Israel, » hoc est, toti populo. « et omni Israel, » hoc est, toti populo. Ad Roman. 111, 23: Omnes peccaverunt, Ad Roman. 111, 23: Omnes peccaverunt, et egent gloria Dei. « His qui prope et egent gloria Dei. « His qui prope sunt, et his qui procul in universis ter- sunt, et his qui procul in universis ter- ris: » in diversis enim terris longe et pro- ris: » in diversis enim terris longe et pro- pe distracti fuerunt, vel prope sunt qui pe distracti fuerunt, vel prope sunt qui parum peccaverunt, longe qui multum. parum peccaverunt, longe qui multum. Ad Ephes. 11, 17: Evangelizavit pa- Ad Ephes. 11, 17: Evangelizavit pa- cem vobis qui longe fuistis, et pacem iis cem vobis qui longe fuistis, et pacem iis qui prope. « Ad quas,» scilicet terras, qui prope. « Ad quas,» scilicet terras, « ejecisti eos,» supple, de patria. Jerem. « ejecisti eos,» supple, de patria. Jerem. xv, 1: Non est anima mea ad populum xv, 1: Non est anima mea ad populum istum ejice illos a facie mea, et egre- istum ejice illos a facie mea, et egre- diantur. « Propter iniquitates eorum. » diantur. « Propter iniquitates eorum. » Psal. cv1, 17: Propter injustitias enim Psal. cv1, 17: Propter injustitias enim suas humiliati sunt. « In quibus pecca- suas humiliati sunt. « In quibus pecca- verunt in te : » omne enim peccatum verunt in te : » omne enim peccatum redundat in contemptum Dei, contra cu- redundat in contemptum Dei, contra cu-

10 10

11 11

COMMENTARIUS IN CAP. IX DANIELIS. COMMENTARIUS IN CAP. IX DANIELIS.

jus mandatum fit. Genes. XLII, 36 : In me jus mandatum fit. Genes. XLII, 36 : In me hæc omnia mala recidunt. hæc omnia mala recidunt.

Tertius paragraphus, in quo de sua re Tertius paragraphus, in quo de sua re petit confusionem, et laudem justitiæ di- petit confusionem, et laudem justitiæ di- vinæ et hoc est : vinæ et hoc est :

« Domine, nobis confusio faciei. » Je- « Domine, nobis confusio faciei. » Je- rem. xxxi, 19. Confusus sum, et erubui, rem. xxxi, 19. Confusus sum, et erubui, quoniam sustinui opprobrium adolescen- quoniam sustinui opprobrium adolescen- tiæ meæ. « Regibus nostris, » hoc est, tiæ meæ. « Regibus nostris, » hoc est, prælatis majoribus, « et principibus prælatis majoribus, « et principibus nostris, » prælatis inferioribus. Isa.1, 23: nostris, » prælatis inferioribus. Isa.1, 23: Principes tui infideles, socii furum. Principes tui infideles, socii furum. « Et patribus nostris, qui peccaverunt, « Et patribus nostris, qui peccaverunt, supple, est confusio. Ezech. xvi, 3 : supple, est confusio. Ezech. xvi, 3 : Pater tuus Amorrhæus, et mater tua Pater tuus Amorrhæus, et mater tua Cethæa. Cethæa.

» »

« Tibi autem, Domino Deo nostro, mi- « Tibi autem, Domino Deo nostro, mi- sericordia, » supple, reponenda est. sericordia, » supple, reponenda est. Psal. LXXVI, 10: Aut obliviscetur mise- Psal. LXXVI, 10: Aut obliviscetur mise- reri Deus? aut continebit in ira sua reri Deus? aut continebit in ira sua misericordias suas ? « Et propitiatio, » misericordias suas ? « Et propitiatio, » super peccato scilicet. Psal. LXXVII, 9: super peccato scilicet. Psal. LXXVII, 9: Propitius esto peccatis nostris. « Quia re- Propitius esto peccatis nostris. « Quia re- cessimus a te. » Exod. XXXII, 8: Recesse- cessimus a te. » Exod. XXXII, 8: Recesse- runt cito de via quam ostendisti eis. runt cito de via quam ostendisti eis.

« Et non audivimus vocem Domini « Et non audivimus vocem Domini Dei nostri. » Contra quod dicitur, Isa. Dei nostri. » Contra quod dicitur, Isa. xxx, 21 Et aures tuæ audient verbum xxx, 21 Et aures tuæ audient verbum post terga monentis: Hæc est via, ambu- post terga monentis: Hæc est via, ambu- late in ea. « Ut ambularemus in lege late in ea. « Ut ambularemus in lege ejus,» per profectum scilicet virtutis, et ejus,» per profectum scilicet virtutis, et operis. Psal. cxvIII, 1: Beati immaculati operis. Psal. cxvIII, 1: Beati immaculati in via, qui ambulant in lege Domini. in via, qui ambulant in lege Domini. « Quam posuit nobis per servos « Quam posuit nobis per servos Prophetas. » Eccli. xxiv, 33: Legem Prophetas. » Eccli. xxiv, 33: Legem mandavit Moyses in præceptis justitia- mandavit Moyses in præceptis justitia-

rum. rum.

suos suos

« Et omnis Israel prævaricati sunt le- « Et omnis Israel prævaricati sunt le- gem tuam.» Isa. XLVIII, 8: Scio quia præ- gem tuam.» Isa. XLVIII, 8: Scio quia præ-

1 Deuter. XXVII, 15 et seq. Cf. ibidem, 1x, 1 Deuter. XXVII, 15 et seq. Cf. ibidem, 1x,

11 11

575 575

varicans prævaricaberis, et transgresso- varicans prævaricaberis, et transgresso- rem ex utero vocavi te. « Et declinave- rem ex utero vocavi te. « Et declinave- runt ne audirent vocem tuam. » Jerem. runt ne audirent vocem tuam. » Jerem. VII, 28: Hæc est gens quæ non audivit VII, 28: Hæc est gens quæ non audivit vocem Domini Dei sui, nec recepit dis- vocem Domini Dei sui, nec recepit dis- ciplinam. ciplinam.

« Et stillavit. » Quartus paragraphus, « Et stillavit. » Quartus paragraphus, ubi dicit de inflictione pœnæ : et per ubi dicit de inflictione pœnæ : et per stillam nota, quod citra condignum pu- stillam nota, quod citra condignum pu- nit in præsenti, et quod præsens pœna nit in præsenti, et quod præsens pœna stilla est, futura autem quasi mare: et stilla est, futura autem quasi mare: et

hoc est: hoc est:

« Et stillavit super nos maledictio, » « Et stillavit super nos maledictio, » hoc est, poena maledictionis tuæ. Job, hoc est, poena maledictionis tuæ. Job, XXVI, 14: Cum vix parvam stillam ser- XXVI, 14: Cum vix parvam stillam ser- monis ejus audierimus, quis poterit toni- monis ejus audierimus, quis poterit toni- truum magnitudinis illius intueri ? To- truum magnitudinis illius intueri ? To- nitruum illud est, quod dicit, Matth. nitruum illud est, quod dicit, Matth. XXA, 41 Discedite a me, maledicti, in XXA, 41 Discedite a me, maledicti, in ignem æternum. « Et detestatio, » sup- ignem æternum. « Et detestatio, » sup- ple, stillavit super nos, quæ scripta est ple, stillavit super nos, quæ scripta est in libro Moysi : ibi enim describuntur in libro Moysi : ibi enim describuntur maledictiones super eos, qui non servant maledictiones super eos, qui non servant legem.« Servi Dei.» Numer.x11,7: Servus legem.« Servi Dei.» Numer.x11,7: Servus meus Moyses, qui in omni domo mea meus Moyses, qui in omni domo mea fidelissimus est. « Quia peccavimus ei, » fidelissimus est. « Quia peccavimus ei, » hoc est, contra eum, scilicet librum: hoc est, contra eum, scilicet librum: unde, ibidem, xxvII, 26, dicitur: Male- unde, ibidem, xxvII, 26, dicitur: Male- dictus homo qui non permanet in sermo- dictus homo qui non permanet in sermo- nibus legis hujus. nibus legis hujus.

« Et statuit, » hoc est, per effectum « Et statuit, » hoc est, per effectum firmavit, et verificavit, « sermones firmavit, et verificavit, « sermones suos, » de maledictionibus scilicet, suos, » de maledictionibus scilicet, « quos locutus est super nos, » in Deu- « quos locutus est super nos, » in Deu- teronomio scilicet. Isa. xxxi, 2: Ipse teronomio scilicet. Isa. xxxi, 2: Ipse sapiens adduxit malum, et verba sua sapiens adduxit malum, et verba sua non abstulit. « Et super principes no- non abstulit. « Et super principes no- stros, » malos, « qui judicaverunt nos. » stros, » malos, « qui judicaverunt nos. » Glossa: « Non secundum Deum. » Sa- Glossa: « Non secundum Deum. » Sa- pient. vi, 5 Cum essetis ministri regni pient. vi, 5 Cum essetis ministri regni illius, non recte judicastis, nec custo- illius, non recte judicastis, nec custo- distis legem justitiæ, neque secundum distis legem justitiæ, neque secundum voluntatem Dei ambulastis. « Ut super- voluntatem Dei ambulastis. « Ut super- induceret in nos, » hoc est, contra nos. induceret in nos, » hoc est, contra nos.

et seq. et seq.

12 12

13 13

14 14

lare super lare super

quid? quid?

576 576

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Et quod dicit, ut, non est causale, sed Et quod dicit, ut, non est causale, sed consecutivum pœna enim sequitur ad consecutivum pœna enim sequitur ad culpam. «Malum magnum, » hoc est, culpam. «Malum magnum, » hoc est, captivitatem. Sapient. v, 13: In maligni- captivitatem. Sapient. v, 13: In maligni- tate nostra consumpti sumus. « Quale tate nostra consumpti sumus. « Quale numquam fuit sub omni cælo, » simile numquam fuit sub omni cælo, » simile scilicet malum, in fame scilicet, pesti- scilicet malum, in fame scilicet, pesti- lentia, et gladio. Thren. I, 12: O vos lentia, et gladio. Thren. I, 12: O vos omnes qui transitis per viam, attendite, omnes qui transitis per viam, attendite, et videte si est dolor sicut dolor meus ! et videte si est dolor sicut dolor meus ! « Secundum quod factum est in Jerusa- « Secundum quod factum est in Jerusa- lem. »Thren. 11, 13: Magna est velut lem. »Thren. 11, 13: Magna est velut mare contritio tua: quis medebitur tibi? mare contritio tua: quis medebitur tibi?

« Sicut scriptum est in lege Moysis, » « Sicut scriptum est in lege Moysis, » Isa. xxxiv, 16: Requirite diligenter in Isa. xxxiv, 16: Requirite diligenter in libro Domini, et legite: unum ex eis libro Domini, et legite: unum ex eis non defuit. Et hoc est quod sequitur: non defuit. Et hoc est quod sequitur: « Omne malum hoc venit super nos. » Job, « Omne malum hoc venit super nos. » Job, III, 26: Venit super me indignatio. Et sic, III, 26: Venit super me indignatio. Et sic, supple, flagellis attriti, tamen in pecca- supple, flagellis attriti, tamen in pecca- tis obstinati, « « non rogavimus faciem tis obstinati, « « non rogavimus faciem tuam, Domine Deus noster, » conversi tuam, Domine Deus noster, » conversi scilicet per pœnitentiam. Jerem. 11, 30: scilicet per pœnitentiam. Jerem. 11, 30: Frustra percussi filios vestros, discipli- Frustra percussi filios vestros, discipli- nam non receperunt. « Ut reverteremur nam non receperunt. « Ut reverteremur ab iniquitatibus nostris. » Isa. Lv, 7: ab iniquitatibus nostris. » Isa. Lv, 7: Derelinquat impius viam suam, et vir Derelinquat impius viam suam, et vir iniquus cogitationes suas, et revertatur iniquus cogitationes suas, et revertatur ad Dominum. « Et cogitaremus verita- ad Dominum. « Et cogitaremus verita- tem tuam, » quam scilicet tenes in com- tem tuam, » quam scilicet tenes in com- minationibus, et severitate judiciorum minationibus, et severitate judiciorum tuorum. Ad Hebr. II, 2 et 3 : Si... omnis tuorum. Ad Hebr. II, 2 et 3 : Si... omnis prævaricatio et inobedientia accepit ju- prævaricatio et inobedientia accepit ju- stam mercedis retributionem, quomodo stam mercedis retributionem, quomodo nos effugiemus, si tantam neglexerimus nos effugiemus, si tantam neglexerimus salutem ? salutem ?

« Et vigilavit Dominus, » qui primo « Et vigilavit Dominus, » qui primo Deum vigi- dormire visus est, per similitudinem. Deum vigi- dormire visus est, per similitudinem. malitiam, Jerem. I, 12: Vigilabo ego super verbo malitiam, Jerem. I, 12: Vigilabo ego super verbo meo, ut faciam illud. « Super mali- meo, ut faciam illud. « Super mali- tiam, » vindicandam scilicet. Psal. tiam, » vindicandam scilicet. Psal. LXXVII, 65: Excitatus est tamquam dor- LXXVII, 65: Excitatus est tamquam dor- miens Dominus, tamquam potens cra- miens Dominus, tamquam potens cra-

1 Cf. Deuteron. xxvIII, et seq. 1 Cf. Deuteron. xxvIII, et seq.

pulatus a vino. « Et adduxit eam, » sci- pulatus a vino. « Et adduxit eam, » sci- licet malitiam, « super nos, » per pœnam licet malitiam, « super nos, » per pœnam scilicet opprimentem. Hieronymus : scilicet opprimentem. Hieronymus : « Malitia et nequitia nostra inebriant Do- « Malitia et nequitia nostra inebriant Do- << minum ut dormiat, quæ quando in no- << minum ut dormiat, quæ quando in no- « bis corripitur, evigilare dicitur. » Psal. « bis corripitur, evigilare dicitur. » Psal. XLIII, 23: Exsurge, quare obdormis, Do- XLIII, 23: Exsurge, quare obdormis, Do- mine? mine?

Et revertitur ad confessionem justitiæ Et revertitur ad confessionem justitiæ judicis, et est quintus paragraphus. judicis, et est quintus paragraphus.

« Justus Dominus Deus noster in om- « Justus Dominus Deus noster in om- nibus operibus suis, quæ fecit,» circa nos nibus operibus suis, quæ fecit,» circa nos scilicet et circa omnes. Psal. x, 8: Ju- scilicet et circa omnes. Psal. x, 8: Ju- stus Dominus, et justitias dilexit.<< Non stus Dominus, et justitias dilexit.<< Non enim audivimus vocem ejus. » Contra enim audivimus vocem ejus. » Contra quod dicitur, in Psal. xciv, 8: Hodie si quod dicitur, in Psal. xciv, 8: Hodie si vocem ejus audieritis, nolite obdurare vocem ejus audieritis, nolite obdurare corda vestra. corda vestra.

« Et nunc, Domine Deus noster. » « Et nunc, Domine Deus noster. » Orationem subjungit post confessionem, Orationem subjungit post confessionem, et in hac oratione quatuor facit, scilicet et in hac oratione quatuor facit, scilicet petit, indignitatem orantis ostendit hu- petit, indignitatem orantis ostendit hu- militer, per bonitatem Dei obtinere in- militer, per bonitatem Dei obtinere in- tendit, cito exaudiri petit. tendit, cito exaudiri petit. Et hoc est: Et hoc est:

» »

« Et nunc, Domine Deus noster. « Et nunc, Domine Deus noster. Quasi dicat: Quidquid fuerit in præter- Quasi dicat: Quidquid fuerit in præter- ito, nunc conversi sumus. Ezech. XVIII, ito, nunc conversi sumus. Ezech. XVIII, 21 et 22: Si impius egerit pœnitentiam 21 et 22: Si impius egerit pœnitentiam ab omnibus peccatis suis, quæ operatus ab omnibus peccatis suis, quæ operatus est,... vita vivet et non morietur: est,... vita vivet et non morietur:

om- om-

15 15

nium iniquitatem ejus, quas operatus nium iniquitatem ejus, quas operatus est, non recordabor. « Qui eduxisti popu- est, non recordabor. « Qui eduxisti popu- lum tuum de terra Ægypti. » Glossa: lum tuum de terra Ægypti. » Glossa: « Antiquum recolit beneficium, ut ad « Antiquum recolit beneficium, ut ad << simile provocet eum. » Mich. vI, 3 et << simile provocet eum. » Mich. vI, 3 et 4: Popule meus... eduxi te de terra 4: Popule meus... eduxi te de terra Ægypti. «In manu forti, » hoc est, Manus p Ægypti. «In manu forti, » hoc est, Manus p signis fortissimis. Exod. III, 19: Ego signis fortissimis. Exod. III, 19: Ego scio quod non dimittet vos rex Ægypti scio quod non dimittet vos rex Ægypti ut eatis, nisi per manum validam. « Et ut eatis, nisi per manum validam. « Et fecit tibi nomen, » supple, coeleste, « se- fecit tibi nomen, » supple, coeleste, « se- cundum diem hanc, » in qua scilicet om- cundum diem hanc, » in qua scilicet om- nibus notum est quod fecisti. Isa. LXIII, nibus notum est quod fecisti. Isa. LXIII,