522 522

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Psal. xx, 6 Gloriam et magnum deco- Psal. xx, 6 Gloriam et magnum deco- rem impones super eum. « Et figura mea rem impones super eum. « Et figura mea Nabuchodo- reversa est ad me. » Non legitur, quod Nabuchodo- reversa est ad me. » Non legitur, quod modo muta- exteriorem figuram amiserit, sed cor modo muta- exteriorem figuram amiserit, sed cor figuram? ejus ab humano mutatum sit: unde in- figuram? ejus ab humano mutatum sit: unde in-

nosor quo- nosor quo-

vit hominis vit hominis

telligitur ratio figuræ consona, ut scili- telligitur ratio figuræ consona, ut scili- cet ad humanam rationem figurentur cet ad humanam rationem figurentur opera. Quidam enim figurantur ad ca- opera. Quidam enim figurantur ad ca- nes, quidam ad porcos. II Petr. 11, 22 : nes, quidam ad porcos. II Petr. 11, 22 : Canis reversus ad suum vomitum : Canis reversus ad suum vomitum : et, Sus lota in volutabro luti. « Et opti- et, Sus lota in volutabro luti. « Et opti- mates mei, » in principatu scilicet, « et mates mei, » in principatu scilicet, « et magistratus mei, » in officiis scilicet et magistratus mei, » in officiis scilicet et consiliis principales, « requisierunt me, » consiliis principales, « requisierunt me, » ad reducendum scilicet ad regnum. Hie- ad reducendum scilicet ad regnum. Hie- ronymus «< Tanta erat nequitia Evilme- ronymus «< Tanta erat nequitia Evilme- « rodach, filii ejus, quod omnes require- « rodach, filii ejus, quod omnes require- « bant patrem : unde postea filius a patre « bant patrem : unde postea filius a patre « tractus est in causam, tamquam reg- « tractus est in causam, tamquam reg- << num dissipasset. » « Et in regno meo << num dissipasset. » « Et in regno meo restitutus sum. » Psal. 11, 6: Ego autem restitutus sum. » Psal. 11, 6: Ego autem constitutus sum rex ab eo. « Et magni- constitutus sum rex ab eo. « Et magni- ficentia,» in honoribus scilicet et divitiis, ficentia,» in honoribus scilicet et divitiis, « amplior addita est mihi : » eo quod « amplior addita est mihi : » eo quod consideratione casus mei fortior, et de- consideratione casus mei fortior, et de- votior resurrexi. votior resurrexi.

Et est argumentum, quod si pœnitens Et est argumentum, quod si pœnitens resurgat devotior, majorem gratiam acci- resurgat devotior, majorem gratiam acci- piet quam amiserat. Job, XLII, 10: Ad- piet quam amiserat. Job, XLII, 10: Ad- didit Dominus omnia quæcumque fue- didit Dominus omnia quæcumque fue- rant Job, duplicia. rant Job, duplicia.

Ex tantis enim beneficiis surgit in Ex tantis enim beneficiis surgit in laudem, dicens : laudem, dicens :

« Nunc igitur, ego, Nabuchodonosor, « Nunc igitur, ego, Nabuchodonosor, laudo. » Psal. LXVIII, 31: Magnificabo laudo. » Psal. LXVIII, 31: Magnificabo eum in laude. « Et magnifico, » facta eum in laude. « Et magnifico, » facta ejus magna esse prædicando. Luc. 1, 46 : ejus magna esse prædicando. Luc. 1, 46 : Magnificat,anima mea, Dominum. « Et Magnificat,anima mea, Dominum. « Et glorifico, » gloriosum eum demonstran- glorifico, » gloriosum eum demonstran- do. Eccli. XLIII, 32: Glorificantes Domi- do. Eccli. XLIII, 32: Glorificantes Domi- num quantumcumque potueritis, super- num quantumcumque potueritis, super- valebit enim adhuc, et admirabilis mag- valebit enim adhuc, et admirabilis mag- nificentia ejus. « Regem cæli, » qui sci- nificentia ejus. « Regem cæli, » qui sci- licet coelum tenendo, omnia regit quæ in licet coelum tenendo, omnia regit quæ in coelo sunt. Tob. x11, 6: Benedicite Deum coelo sunt. Tob. x11, 6: Benedicite Deum cæli, et coram omnibus viventibus confi- cæli, et coram omnibus viventibus confi- temini ei. « Quia omnia opera ejus ve- temini ei. « Quia omnia opera ejus ve- ra, » hoc est, ad rectitudinem æternam ra, » hoc est, ad rectitudinem æternam mensurata. Dicit enim Anselmus, quod Verita mensurata. Dicit enim Anselmus, quod Verita « veritas est rectitudo sola mente perce-sola « veritas est rectitudo sola mente perce-sola «ptibilis. Tob. II, 2: Omnes viæ tuæ «ptibilis. Tob. II, 2: Omnes viæ tuæ misericordia, et veritas, et judicium. misericordia, et veritas, et judicium. « Et viæ ejus judicia, » quibus scilicet « Et viæ ejus judicia, » quibus scilicet graditur gubernando homines. Psal. graditur gubernando homines. Psal. xcvII, 4: Judicium et justitiam in Jacob xcvII, 4: Judicium et justitiam in Jacob tu fecisti. « Et gradientes in superbia, » tu fecisti. « Et gradientes in superbia, » hoc est, continue addentes in superbia et hoc est, continue addentes in superbia et proficientes. Job, xv, 20: Cunctis diebus proficientes. Job, xv, 20: Cunctis diebus suis impius superbit. « Potest humilia- suis impius superbit. « Potest humilia- re. » Potest dicit, quia aliquando dissi- re. » Potest dicit, quia aliquando dissi- mulat: sed hoc non est ex infirmitate, mulat: sed hoc non est ex infirmitate, sed patientia. Judith, 1x, 16: Nec su- sed patientia. Judith, 1x, 16: Nec su- perbi ab initio placuerunt tibi, sed hu- perbi ab initio placuerunt tibi, sed hu- milium et mansuetorum semper tibi pla- milium et mansuetorum semper tibi pla- cuit deprecatio. cuit deprecatio.

rect rect perce perce

CAP. V DANIELIS. CAP. V DANIELIS.

523 523

CAPUT V. CAPUT V.

Postquam Baltassar in convivio bibit cum suis, ex vasis templi Domini, lau- Postquam Baltassar in convivio bibit cum suis, ex vasis templi Domini, lau- dando idola sua, vidit digitos in pariete scribentes quam scripturam solus dando idola sua, vidit digitos in pariete scribentes quam scripturam solus Daniel legere potuit et interpretari, nempe quod quia secutus ipsum Nabucho- Daniel legere potuit et interpretari, nempe quod quia secutus ipsum Nabucho- donosor elevaverit cor suum contra Deum laudans idola, similiter auferetur ei donosor elevaverit cor suum contra Deum laudans idola, similiter auferetur ei regnum honorato igitur Daniele, ac rege ea nocte interempto, successit Da- regnum honorato igitur Daniele, ac rege ea nocte interempto, successit Da- rius Medus, rius Medus,

: :

1. Baltassar rex fecit grande convi- 1. Baltassar rex fecit grande convi- vium optimatibus suis mille : vium optimatibus suis mille : et unusquisque secundum suam et unusquisque secundum suam bibebat ætatem. bibebat ætatem.

2. Præcepit ergo, jam temulentus, ut 2. Præcepit ergo, jam temulentus, ut

afferrentur vasa aurea et argen- afferrentur vasa aurea et argen- tea quæ asportaverat Nabu- tea quæ asportaverat Nabu- chodonosor, pater ejus, de tem- chodonosor, pater ejus, de tem- plo quod fuit in Jerusalem, ut plo quod fuit in Jerusalem, ut biberent in eis rex et optimates, biberent in eis rex et optimates, ejus, uxoresque ejus, et con- ejus, uxoresque ejus, et con- cubinæ. cubinæ.

3. Tunc allata sunt vasa aurea et ar- 3. Tunc allata sunt vasa aurea et ar- gentea quæ asportaverat de gentea quæ asportaverat de templo quod fuerat in Jerusa- templo quod fuerat in Jerusa- lem et biberunt in eis rex et lem et biberunt in eis rex et optimates ejus, uxores et con- optimates ejus, uxores et con- cubinæ illius. cubinæ illius.

4. Bibebant vinum, et laudabant deos 4. Bibebant vinum, et laudabant deos suos aureos et argenteos, æreos, suos aureos et argenteos, æreos, ferreos, ligneosque et lapideos. ferreos, ligneosque et lapideos. 5. In eadem hora apparuerunt digiti, 5. In eadem hora apparuerunt digiti, quasi manus hominis scribentis quasi manus hominis scribentis contra candelabrum in superfi- contra candelabrum in superfi- cie parietis aulæ regiæ : et rex cie parietis aulæ regiæ : et rex adspiciebat articulos manus scri- adspiciebat articulos manus scri- bentis. bentis.

6. Tunc facies regis commutata est : 6. Tunc facies regis commutata est : et cogitatationes ejus conturba- et cogitatationes ejus conturba- bant eum, et compages renum bant eum, et compages renum ejus solvebantur, et genua ejus ejus solvebantur, et genua ejus ad se invicem collidebantur. ad se invicem collidebantur.

7. Exclamavit itaque rex fortiter, ut 7. Exclamavit itaque rex fortiter, ut introducerent magos, Chaldæos introducerent magos, Chaldæos

et aruspices : et proloquens et aruspices : et proloquens rex ait sapientibus Babylonis rex ait sapientibus Babylonis quicumque legerit scripturam quicumque legerit scripturam hanc, et interpretationem ejus hanc, et interpretationem ejus manifestam mihi fecerit, pur- manifestam mihi fecerit, pur- pura vestietur, et torquem au- pura vestietur, et torquem au- ream habebit in collo, et ter- ream habebit in collo, et ter- tius in regno meo erit. tius in regno meo erit. 8. Tunc ingressi omnes sapientes re- 8. Tunc ingressi omnes sapientes re- gis non potuerunt nec scriptu- gis non potuerunt nec scriptu- ram legere, nec interpretatio- ram legere, nec interpretatio- nem indicare regi. nem indicare regi.

9. Unde rex Baltassar satis contur- 9. Unde rex Baltassar satis contur- batus est, et vultus illius immu- batus est, et vultus illius immu- tatus est sed et optimates ejus tatus est sed et optimates ejus turbabantur. turbabantur.

10. Regina autem, pro re quæ accide- 10. Regina autem, pro re quæ accide- rat regi, et optimatibus ejus, rat regi, et optimatibus ejus, domum convivii ingressa est, domum convivii ingressa est, et proloquens ait: Rex, in æter- et proloquens ait: Rex, in æter- num vive non te conturbent num vive non te conturbent cogitationes tuæ, neque facies cogitationes tuæ, neque facies tua immutetur. tua immutetur.

11. Est vir in regno tuo qui spiritum 11. Est vir in regno tuo qui spiritum deorum sanctorum habet in se, deorum sanctorum habet in se, et in diebus patris tui scientia et in diebus patris tui scientia et sapientia inventæ sunt in eo : et sapientia inventæ sunt in eo : nam et rex Nabuchodonosor, nam et rex Nabuchodonosor, pater tuus, principem mago- pater tuus, principem mago- rum, incantatorum, Chaldæo- rum, incantatorum, Chaldæo- rum et aruspicum constituit rum et aruspicum constituit eum: pater, inquam, tuus, o eum: pater, inquam, tuus, o

rex: rex:

12. Quia spiritus amplior, et pruden- 12. Quia spiritus amplior, et pruden-

524 524

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

tia, intelligentiaque et interpre- tia, intelligentiaque et interpre- tatio somniorum, et ostensio tatio somniorum, et ostensio secretorum, ac solutio ligato- secretorum, ac solutio ligato- rum, inventæ sunt in eo, hoc est rum, inventæ sunt in eo, hoc est in Daniele, cui rex posuit nomen in Daniele, cui rex posuit nomen Baltassar. Nunc itaque Daniel Baltassar. Nunc itaque Daniel vocetur, et interpretationem vocetur, et interpretationem narrabit. narrabit.

13. Igitur introductus est Daniel co- 13. Igitur introductus est Daniel co- ram rege ad quem præfatus ram rege ad quem præfatus rex ait: Tu es Daniel de filiis rex ait: Tu es Daniel de filiis captivitatis Judæ, quem adduxit captivitatis Judæ, quem adduxit pater meus rex de Judæa? pater meus rex de Judæa? 14. Audivi de te, quoniam spiritum 14. Audivi de te, quoniam spiritum deorum habeas, et scientia, in- deorum habeas, et scientia, in-

telligentiaque ac sapientia am- telligentiaque ac sapientia am- pliores inventæ sunt in te. pliores inventæ sunt in te. 15. Et nunc introgressi sunt in con- 15. Et nunc introgressi sunt in con- spectu meo sapientes magi, ut spectu meo sapientes magi, ut scripturam hanc legerent, et in- scripturam hanc legerent, et in- terpretationem ejus indicarent terpretationem ejus indicarent mihi, et nequiverunt sensum mihi, et nequiverunt sensum hujus sermonis edicere. hujus sermonis edicere.

16. Porro ego audivi de te, quod pos- 16. Porro ego audivi de te, quod pos- sis obscura interpretari, et li- sis obscura interpretari, et li- gata dissolvere: si ergo vales gata dissolvere: si ergo vales scripturam legere, et interpre- scripturam legere, et interpre- tationem ejus indicare mihi, tationem ejus indicare mihi, purpura vestieris, et torquem purpura vestieris, et torquem auream circa collum tuum ha- auream circa collum tuum ha- bebis, et tertius in regno meo bebis, et tertius in regno meo princeps eris. princeps eris.

17. 17.

Ad quæ respondens Daniel, ait co- Ad quæ respondens Daniel, ait co- ram rege: Munera tua sint tibi, ram rege: Munera tua sint tibi, et dona domus tuæ alteri da: et dona domus tuæ alteri da: scripturam autem legam tibi, scripturam autem legam tibi, rex, et interpretationem ejus rex, et interpretationem ejus ostendam tibi. ostendam tibi.

18. O rex, Deus altissimus regnum et 18. O rex, Deus altissimus regnum et magnificentiam, gloriam et ho- magnificentiam, gloriam et ho- norem dedit Nabuchodonosor, norem dedit Nabuchodonosor, patri tuo. patri tuo.

19. 19.

Et Et

propter magnificentiam quam propter magnificentiam quam dederat ei, universi populi, tri- dederat ei, universi populi, tri- bus, et linguæ,tremebant et me- bus, et linguæ,tremebant et me- tuebant eum: quos volebat in- tuebant eum: quos volebat in- terficiebat, et quos volebat per- terficiebat, et quos volebat per-

1 Supra, 1v, 22. 1 Supra, 1v, 22.

cutiebat, et quos volebat exal- cutiebat, et quos volebat exal- tabat, et quos volebat humi- tabat, et quos volebat humi- liabat. liabat.

20. Quando autem elevatum est cor 20. Quando autem elevatum est cor ejus, et spiritus illius obfirma- ejus, et spiritus illius obfirma- tus est ad superbiam, depositus tus est ad superbiam, depositus est de solio regni sui, et gloria est de solio regni sui, et gloria ejus ablata est, ejus ablata est,

21. Et a filiis hominum ejectus est : 21. Et a filiis hominum ejectus est : sed et cor ejus cum bestiis posi- sed et cor ejus cum bestiis posi- tum est, et cum onagris erat tum est, et cum onagris erat habitatio ejus foenum quoque, habitatio ejus foenum quoque, ut bos, comedebat, et rore cœli ut bos, comedebat, et rore cœli corpus ejus infectum est, donec corpus ejus infectum est, donec cognosceret quod potestatem ha- cognosceret quod potestatem ha- beret Altissimus in regno homi- beret Altissimus in regno homi- num, et quemcumque voluerit num, et quemcumque voluerit suscitabit super illud *. suscitabit super illud *.

22. Tu quoque, filius ejus, Baltassar, 22. Tu quoque, filius ejus, Baltassar, non humiliasti cor tuum, cum non humiliasti cor tuum, cum scires hæc omnia : scires hæc omnia : 23. Sed adversum dominatorem coeli 23. Sed adversum dominatorem coeli elevatus es: et vasa domus ejus elevatus es: et vasa domus ejus allata sunt coram te, et tu, et allata sunt coram te, et tu, et optimates tui, et uxores tuæ, et optimates tui, et uxores tuæ, et concubinæ tuæ, et vinum bibi- concubinæ tuæ, et vinum bibi- stis in eis. Deos quoque argente- stis in eis. Deos quoque argente- os, et aureos, et æreos, ferreos, os, et aureos, et æreos, ferreos, ligneosque, et lapideos, qui ligneosque, et lapideos, qui non vident, neque audiunt, ne- non vident, neque audiunt, ne- que sentiunt, laudasti: porro que sentiunt, laudasti: porro Deum, qui habet flatum tuum in Deum, qui habet flatum tuum in manu sua, et omnes vias tuas, manu sua, et omnes vias tuas, non glorificasti. non glorificasti.

24. Idcirco ab eo missus est articulus 24. Idcirco ab eo missus est articulus manus quæ scripsit hoc quod manus quæ scripsit hoc quod

exaratum est. exaratum est.

25. Hæc est autem scriptura quæ dige- 25. Hæc est autem scriptura quæ dige- sta est: MANE, THECEL, PHARES. sta est: MANE, THECEL, PHARES. 26. Et hæc est interpretatio sermonis. 26. Et hæc est interpretatio sermonis. MANE numeravit Deus regnum MANE numeravit Deus regnum tuum, et complevit illud. tuum, et complevit illud. 27. THECEL appensus es in statera, 27. THECEL appensus es in statera, et inventus es minus habens. et inventus es minus habens. 28. PHARES : divisum est regnum 28. PHARES : divisum est regnum tuum, et datum est Medis et tuum, et datum est Medis et Persis. Persis.

COMMENTARIUS IN CAP. V DANIELIS. COMMENTARIUS IN CAP. V DANIELIS.

525 525

29. Tunc, jubente rege, indutus est 29. Tunc, jubente rege, indutus est Daniel purpura, et circumdata Daniel purpura, et circumdata est torques aurea collo ejus, et est torques aurea collo ejus, et prædicatum est de eo quod ha- prædicatum est de eo quod ha- beret potestatem tertius in re- beret potestatem tertius in re- gno suo. gno suo.

30. Eadem nocte interfectus est Bal- 30. Eadem nocte interfectus est Bal- tassar, rex Chaldæus. tassar, rex Chaldæus.

31. Et Darius Medus successit in re- 31. Et Darius Medus successit in re- gnum, annos natus sexaginta gnum, annos natus sexaginta duos. duos.

IN CAPUT V DANIELIS IN CAPUT V DANIELIS

COMMENTARIUS. COMMENTARIUS.

« Baltassar rex. » In ista parte osten- « Baltassar rex. » In ista parte osten- ditur ruina mundi per regnum Christi, ditur ruina mundi per regnum Christi, in destructione regni Babylonis excel- in destructione regni Babylonis excel- lentia Danielis ostenditur in interpreta- lentia Danielis ostenditur in interpreta- tione visionis sensibilis, sicut a principio tione visionis sensibilis, sicut a principio dictum est et habet partes duas, scilicet dictum est et habet partes duas, scilicet interpretationem visionis, et honorem in- interpretationem visionis, et honorem in- terpretantis, infra, vī, 1 : « Placuit Da- terpretantis, infra, vī, 1 : « Placuit Da- rio. » rio. »

Interpretatio visionis tres partes ha- Interpretatio visionis tres partes ha- bet, scilicet visionis revelationem : et vi- bet, scilicet visionis revelationem : et vi- sionis interpretationem, ibi, y. 17: « Ad sionis interpretationem, ibi, y. 17: « Ad quæ respondens Daniel. » Et visionis quæ respondens Daniel. » Et visionis impletionem, ibi, y. 30 : « Eadem nocte impletionem, ibi, y. 30 : « Eadem nocte interfectus est. » interfectus est. »

Prima pars tres habet partes, scilicet Prima pars tres habet partes, scilicet causæ meritoriæ descriptionem : senten- causæ meritoriæ descriptionem : senten- tiæ promulgationem, ibi, y. 5: « In ea- tiæ promulgationem, ibi, y. 5: « In ea- dem hora. » Et regis et aliorum contur- dem hora. » Et regis et aliorum contur- bationem, ibi, y. 6: « Tunc facies regis. » bationem, ibi, y. 6: « Tunc facies regis. » In prima notantur quatuor, vanitas sci- In prima notantur quatuor, vanitas sci- licet festivantium, edacitas convivan- licet festivantium, edacitas convivan- tium, sacrilegium vasa consecrata in tium, sacrilegium vasa consecrata in usibus propriis profanantium, et blasphe- usibus propriis profanantium, et blasphe- mia Deum verum inhonorantium. mia Deum verum inhonorantium.

Et hoc est: Et hoc est:

« Baltassar rex. » Hieronymus: << Iste « Baltassar rex. » Hieronymus: << Iste « Baltassar non fuit filius Nabuchodo- « Baltassar non fuit filius Nabuchodo- « nosor, ut vulgo creditur: sed, ut « nosor, ut vulgo creditur: sed, ut

1 JOSEPHUS, Lib. X Antiquit. cap. 12. 1 JOSEPHUS, Lib. X Antiquit. cap. 12. Cf. Jerem. LII, 31. Cf. Jerem. LII, 31.

« ait Berosus, qui Chaldæam scribit « ait Berosus, qui Chaldæam scribit «< historiam, et qui eamdem sequitur, Jo- «< historiam, et qui eamdem sequitur, Jo- « sephus, post Nabuchodonosor, qui « sephus, post Nabuchodonosor, qui « in Chaldæa regnavit annis quadra- « in Chaldæa regnavit annis quadra- « ginta quatuor successit Evilmerodach, « ginta quatuor successit Evilmerodach, « filius ejus, de quo scribit Jeremias *, « filius ejus, de quo scribit Jeremias *, « quod in primo anno regni sui, levave- « quod in primo anno regni sui, levave- «rit caput Joakim, regis Judæ, et eduxe- «rit caput Joakim, regis Judæ, et eduxe- << rit eum de domo carceris. Huic succes- << rit eum de domo carceris. Huic succes- << sit filius ejus Neglisar, qui habuit filium << sit filius ejus Neglisar, qui habuit filium « Labosordach, patrem hujus Baltassar : « Labosordach, patrem hujus Baltassar : « quo a Medis et Persis occiso, destru- « quo a Medis et Persis occiso, destru- «< ctum est regnum Chaldæorum. » Item, «< ctum est regnum Chaldæorum. » Item, Hieronymus : «< Tradunt Hebræi, quod Hieronymus : «< Tradunt Hebræi, quod «< irritam putans Dei promissionem, qua «< irritam putans Dei promissionem, qua « Jeremias captivitatem Judæorum dixe- « Jeremias captivitatem Judæorum dixe- « rat relaxandam 3, quasi spei vanæ in- « rat relaxandam 3, quasi spei vanæ in- << sultans captivorum, fecit grande convi- << sultans captivorum, fecit grande convi- << vium. >> << vium. >>

rega- rega-

Baltassar Baltassar cur instituit cur instituit

Dicit ergo «Baltassar rex, » ut Dicit ergo «Baltassar rex, » ut lis notetur ambitio, « fecit grande con- convivium ↑ lis notetur ambitio, « fecit grande con- convivium ↑ vivium. » Grande dicitur propter multi- vivium. » Grande dicitur propter multi- tudinem apparatus, convivium autem tudinem apparatus, convivium autem propter jucunditatem epulantium. « Op- propter jucunditatem epulantium. « Op- timatibus suis mille. » Mille dicitur, quia timatibus suis mille. » Mille dicitur, quia maximus numerus est, ut intelligatur in maximus numerus est, ut intelligatur in maximo numero fuisse invitatos. Esther, maximo numero fuisse invitatos. Esther, 1, 3 Fecit grande convivium cunctis 1, 3 Fecit grande convivium cunctis principibus et pueris suis. Quod vitupe- principibus et pueris suis. Quod vitupe- ratur, Luc. XVI, 19: Induebatur purpu- ratur, Luc. XVI, 19: Induebatur purpu- ra, et bysso et epulabatur quotidie ra, et bysso et epulabatur quotidie splendide. Vituperatur etiam, quod divi- splendide. Vituperatur etiam, quod divi- tibus fecit, et non pauperibus. Luc. tibus fecit, et non pauperibus. Luc. xiv, 12 et seq. Cum facis prandium, xiv, 12 et seq. Cum facis prandium, aut cœnam, noli vocare amicos tuos, aut cœnam, noli vocare amicos tuos, neque fratres tuos, neque cognatos, ne- neque fratres tuos, neque cognatos, ne- que vicinos divites, ne forte et ipsi que vicinos divites, ne forte et ipsi

: :

3 Cf. Jerem. xxv, 12 et seq. 3 Cf. Jerem. xxv, 12 et seq.

Ebrietas vi- Ebrietas vi- tanda. tanda.

526 526

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

te reinvitent, et fiat tibi retributio. Sed te reinvitent, et fiat tibi retributio. Sed cum facis convivium, voca pauperes, de- cum facis convivium, voca pauperes, de- biles claudos, et cæcos. Et beatus eris, biles claudos, et cæcos. Et beatus eris, quia non habent retribuere tibi: retri- quia non habent retribuere tibi: retri- buetur enim tibi in resurrectione justo- buetur enim tibi in resurrectione justo- rum. Marc. vi, 21: Cum dies opportu- rum. Marc. vi, 21: Cum dies opportu- nus accidisset, Herodes natalis sui co- nus accidisset, Herodes natalis sui co- nam fecit principibus, et tribunis, et pri- nam fecit principibus, et tribunis, et pri- mis Galileæ. « Et unusquisque secundum mis Galileæ. « Et unusquisque secundum suam bibebat ætatem. » Glossa: « Se- suam bibebat ætatem. » Glossa: « Se- « cundum ætatem erant in convivio or- « cundum ætatem erant in convivio or- « dinati, et nemo ultra vires bibere coge- « dinati, et nemo ultra vires bibere coge- «batur ut scilicet quilibet tantum ca- «batur ut scilicet quilibet tantum ca- « peret, quantum ætati suæ sufficeret. » « peret, quantum ætati suæ sufficeret. » Esther, 1, 8 Non erat qui nolentes co- Esther, 1, 8 Non erat qui nolentes co- geret ad bibendum. Et intelligitur ætas geret ad bibendum. Et intelligitur ætas spatium adeptæ dignitatis, non vitæ. Ex spatium adeptæ dignitatis, non vitæ. Ex tunc enim honor debebatur. Sapient. iv, tunc enim honor debebatur. Sapient. iv, 8 et 9 Senectus venerabilis est non diu- 8 et 9 Senectus venerabilis est non diu- turna, neque annorum numero computa- turna, neque annorum numero computa- ta cani autem sunt sensus hominis, et ta cani autem sunt sensus hominis, et ætas senectutis vita immaculata. Genes. ætas senectutis vita immaculata. Genes. XLIII, 33 Sederunt coram eo, primoge- XLIII, 33 Sederunt coram eo, primoge- nitus juxta primogenita sua, et minimus nitus juxta primogenita sua, et minimus juxta ætatem suam. juxta ætatem suam.

Et adjungit de vasorum profanatione Et adjungit de vasorum profanatione per sacrilegium: per sacrilegium:

« Præcepit ergo jam temulentus rex. » « Præcepit ergo jam temulentus rex. » Oppositio est in adjecto: rex enim a re- Oppositio est in adjecto: rex enim a re- gendo dicitur. Et temulentia tollit reg- gendo dicitur. Et temulentia tollit reg- num. Temulentus enim ebrius est : num. Temulentus enim ebrius est : ebrius autem regnum rationis non habet. ebrius autem regnum rationis non habet. I Reg. 1, 14 Usquequo ebria eris? di- I Reg. 1, 14 Usquequo ebria eris? di- gere paulisper vinum quo mades. Pro- gere paulisper vinum quo mades. Pro- verb. xx11, 20 Noli esse in conviviis verb. xx11, 20 Noli esse in conviviis potatorum. Proverb. xxxi, 4: Noli regi- potatorum. Proverb. xxxi, 4: Noli regi- bus, o Lamuel, noli regibus dare vinum: bus, o Lamuel, noli regibus dare vinum: quia nullum secretum est ubi regnat quia nullum secretum est ubi regnat ebrietas. « Ut afferrentur vasa aurea et ebrietas. « Ut afferrentur vasa aurea et argentea, » quæ scilicet consecrata fue- argentea, » quæ scilicet consecrata fue- rant ad usus templi, in quibus ad osten- rant ad usus templi, in quibus ad osten- sionem magnifice bibere volunt. Signi- sionem magnifice bibere volunt. Signi- ficant autem hæc vasa libros et aucto- ficant autem hæc vasa libros et aucto- ritates Scripturæ, vel fideles animas, ritates Scripturæ, vel fideles animas, quas diabolus in hæreticis, vel malis ho- quas diabolus in hæreticis, vel malis ho- minibus, ad suas adhibet delectationes minibus, ad suas adhibet delectationes et abusus, sicut dicitur, II Paralip. et abusus, sicut dicitur, II Paralip.

» »

XXXVI, 17 et 18: Omnes tradidit in ma- XXXVI, 17 et 18: Omnes tradidit in ma- nibus ejus. Universa vasa domus Domini, nibus ejus. Universa vasa domus Domini, tam majora quam minora. « Quæ as- tam majora quam minora. « Quæ as- portaverat Nabuchodonosor pater ejus, » portaverat Nabuchodonosor pater ejus, » hoc est, proavus ejus. « De templo. hoc est, proavus ejus. « De templo. Hoc dicit ad aggravationem, quia sacrile- Hoc dicit ad aggravationem, quia sacrile- gium erat de templo accipere. Et ad ag- gium erat de templo accipere. Et ad ag- gravationem peccati addit : « Quod fuit gravationem peccati addit : « Quod fuit in Jerusalem. » Il Machab. v, 15: Tem- in Jerusalem. » Il Machab. v, 15: Tem- plum quod universa terra sanctius, sup- plum quod universa terra sanctius, sup- ple, est. I ad Corinth. III, 17: Si quis ple, est. I ad Corinth. III, 17: Si quis templum Dei violaverit, disperdet illum templum Dei violaverit, disperdet illum Dominus. « Ut biberent in eis rex, » quia Dominus. « Ut biberent in eis rex, » quia profanum erat quod homo vasis Dei profanum erat quod homo vasis Dei uteretur, sicut præceptum est, Exod. uteretur, sicut præceptum est, Exod. xxxv, 5 et seq. « Et optimates ejus, » xxxv, 5 et seq. « Et optimates ejus, » quod profanius fuit. « Uxoresque et con- quod profanius fuit. « Uxoresque et con- cubinæ, » quod fuit profanatissimum, ut cubinæ, » quod fuit profanatissimum, ut scilicet in usum scorti vas Domini con- scilicet in usum scorti vas Domini con- verteretur. Hoc tamen hodie videmus verteretur. Hoc tamen hodie videmus fieri, quando thesauri domus Domini in fieri, quando thesauri domus Domini in abusum scorti convertuntur. II Machab. abusum scorti convertuntur. II Machab. VI, 4: Templum luxuria et commessa- VI, 4: Templum luxuria et commessa- tionibus gentium erat plenum, et scor- tionibus gentium erat plenum, et scor- tantium cum meretricibus: sacratisque tantium cum meretricibus: sacratisque ædibus mulieres se ultro ingerebant. ædibus mulieres se ultro ingerebant.

Et sicut præcepit, sic opere impletum Et sicut præcepit, sic opere impletum est et hoc est : est et hoc est :

« Tunc allata sunt vasa aurea, » cul- « Tunc allata sunt vasa aurea, » cul- tum Domini decentia, « et argentea quæ tum Domini decentia, « et argentea quæ asportaverat de templo, » Nabuchodo- asportaverat de templo, » Nabuchodo- nosor scilicet, « quod fuerat in Jerusa- nosor scilicet, « quod fuerat in Jerusa- lem, »ubi summa vigebat sanctitas. lem, »ubi summa vigebat sanctitas. Psal. xc, 5: Domum tuam decet san- Psal. xc, 5: Domum tuam decet san- ctitudo. « Et biberant in eis rex, » ma- ctitudo. « Et biberant in eis rex, » ma- lum exemplum dando, « et optimates lum exemplum dando, « et optimates ejus, »malo exemplo corrupti, « et ejus, »malo exemplo corrupti, « et uxores, et concubinæ ejus, » ne edacita- uxores, et concubinæ ejus, » ne edacita- ti deesset luxuria. Ad Ephes. v, 18: ti deesset luxuria. Ad Ephes. v, 18: Nolite inebriari vino, in quo est luxuria. Nolite inebriari vino, in quo est luxuria. Hieronymus « Venter mero æstuans, Hieronymus « Venter mero æstuans, « facile despumat in luxuriam. » « facile despumat in luxuriam. »

Et subjungit de blasphemia : Et subjungit de blasphemia :

« Bibebant vinum, » mundanæ scilicet « Bibebant vinum, » mundanæ scilicet lætitiæ, et erroris, quod multis causa lætitiæ, et erroris, quod multis causa

COMMENTARIUS IN CAP. V DANIELIS. COMMENTARIUS IN CAP. V DANIELIS.

peccati est. Proverb. xx, 31 et 32: Ne peccati est. Proverb. xx, 31 et 32: Ne intuearis vinum quando flavescit, cum intuearis vinum quando flavescit, cum splenduerit in vitro color ejus : ingredi- splenduerit in vitro color ejus : ingredi- tur blande, sed in novissimo mordebit tur blande, sed in novissimo mordebit ut coluber, et sicut regulus venena diffun- ut coluber, et sicut regulus venena diffun- det. « Et laudabant deos suos, »> in blas- det. « Et laudabant deos suos, »> in blas- phemiam scilicet Creatoris. Job, xv, 5: phemiam scilicet Creatoris. Job, xv, 5: Docuit iniquitas tua os tuum, et imitaris Docuit iniquitas tua os tuum, et imitaris linguam blasphemantium. « Aureos. » linguam blasphemantium. « Aureos. » Aurum adorat, qui sapientiam sæculi ve- Aurum adorat, qui sapientiam sæculi ve- neratur. « Et argenteos, » quod fuit cul- neratur. « Et argenteos, » quod fuit cul- torum eloquentiæ. Psal. CXIII, 4: Simu- torum eloquentiæ. Psal. CXIII, 4: Simu- lacra gentium argentum et aurum. lacra gentium argentum et aurum. « Et æreos. » Æs sonorum est, et carmi- « Et æreos. » Æs sonorum est, et carmi- na significat poetarum, quæ quidam ve- na significat poetarum, quæ quidam ve- nerantur. Significat etiam reboationes nerantur. Significat etiam reboationes advocatorum. « Et ferreos, » quod si- advocatorum. « Et ferreos, » quod si- gnificat ligamenta syllogismorum, quæ gnificat ligamenta syllogismorum, quæ cuncta domant. Jerem. vi, 30 : Argen- cuncta domant. Jerem. vi, 30 : Argen- tum reprobum vocate eos, quia Domi- tum reprobum vocate eos, quia Domi- nus projecit illos. « Ligneos, et lapideos : » nus projecit illos. « Ligneos, et lapideos : » quod significat faciles et tamen per obsti- quod significat faciles et tamen per obsti- nationem duras inventiones eorum. Ba- nationem duras inventiones eorum. Ba- ruch in epist Jerem. vi, 3: Videbitis in ruch in epist Jerem. vi, 3: Videbitis in Babylonia deos aureos, et argenteos, et. Babylonia deos aureos, et argenteos, et. lapideos, et ligneos in humeris portari.. lapideos, et ligneos in humeris portari..

« In eadem hora. » Tangitur hic sen- « In eadem hora. » Tangitur hic sen- tentiæ promulgatio, et dicit: « In eadem tentiæ promulgatio, et dicit: « In eadem hora, »ut notetur pœna respondere cul- hora, »ut notetur pœna respondere cul- pæ. II Machab. VI, 13: Multo tempore pæ. II Machab. VI, 13: Multo tempore non sinere peccatoribus ex sententia age- non sinere peccatoribus ex sententia age- re, sed statim ultiones adhibere, magni re, sed statim ultiones adhibere, magni beneficii est indicium. « Apparuerunt di- beneficii est indicium. « Apparuerunt di- giti, » hoc est, species sensibiles digito- giti, » hoc est, species sensibiles digito- rum, « quasi manus hominis. » Quasi rum, « quasi manus hominis. » Quasi dicit, quia non erat vere manus, sed spe- dicit, quia non erat vere manus, sed spe- cies manus. Et dicit hominis, quia ad cies manus. Et dicit hominis, quia ad modum hominis, et ad intellectum figu- modum hominis, et ad intellectum figu- ratæ fuerunt. Isa. VIII, 1: Sume tibi li- ratæ fuerunt. Isa. VIII, 1: Sume tibi li- brum grandem, et scribe in eo stylo ho- brum grandem, et scribe in eo stylo ho- minis. « Scribentis, » ob perpetuam rei minis. « Scribentis, » ob perpetuam rei i scri- memoriam. Et attende, quod dixit supra, i scri- memoriam. Et attende, quod dixit supra, te im- IV, 28, ubi rex per poenitentiam resti- te im- IV, 28, ubi rex per poenitentiam resti-

ates in ates in

nentem nentem gis cœ- gis cœ- net re- net re- idestru- idestru- hem si- hem si-

tuendus fuit, vox de cœlo ruit, quæ dis- tuendus fuit, vox de cœlo ruit, quæ dis-

paruit significabat enim iram Dei cito paruit significabat enim iram Dei cito licabant. finiendam. Hic autem ubi interficiendus licabant. finiendam. Hic autem ubi interficiendus

fuit rex, et regnum dissipandum, scribi- fuit rex, et regnum dissipandum, scribi-

527 527

tur in perpetuam rei memoriam. Haba- tur in perpetuam rei memoriam. Haba- cuc, 11, 2 Scribe visum, et explana cuc, 11, 2 Scribe visum, et explana eum super tabulas, ut percurrat qui le- eum super tabulas, ut percurrat qui le- gerit eum. « Contra candelabrum, » ut gerit eum. « Contra candelabrum, » ut scilicet cuncti viderent. II Reg. XII, 12: scilicet cuncti viderent. II Reg. XII, 12: Tu fecisti abscondite, ego autem faciam Tu fecisti abscondite, ego autem faciam verbum istud in conspectu omnis Israel, verbum istud in conspectu omnis Israel, et in conspectu solis. « In superficie pa- et in conspectu solis. « In superficie pa- rietis, »ne tecta esset littera. Matth. rietis, »ne tecta esset littera. Matth. x, 26 Nihil est opertum, quod non re- x, 26 Nihil est opertum, quod non re- velabitur. « Aulæ regiæ, » ubi multo- velabitur. « Aulæ regiæ, » ubi multo- rum fuit frequentia. Jerem. xvi, 1 : rum fuit frequentia. Jerem. xvi, 1 : Peccatum Juda scriptum est stylo ferreo Peccatum Juda scriptum est stylo ferreo in ungue adamantino, exaratum est su- in ungue adamantino, exaratum est su- per latitudinem cordis eorum. « Et rex per latitudinem cordis eorum. « Et rex adspiciebat articulos manus scribentis, » adspiciebat articulos manus scribentis, » ut scilicet cognosceret imminere sibi pœ- ut scilicet cognosceret imminere sibi pœ- nam. Psal. XLIX, 21: Arguam te, et sta- nam. Psal. XLIX, 21: Arguam te, et sta- tuam contra faciem tuam. tuam contra faciem tuam.

«Tunc facies regis commutata est. » Hic «Tunc facies regis commutata est. » Hic tangitur de regis conturbatione, et sunt tangitur de regis conturbatione, et sunt duo quæ hic dicuntur, scilicet contur- duo quæ hic dicuntur, scilicet contur- batio regis de inquisitione interpretis, batio regis de inquisitione interpretis, et reginæ consilium, ibi, y. 10: « Regina et reginæ consilium, ibi, y. 10: « Regina autem, pro re quæ acciderat. » autem, pro re quæ acciderat. »

In prima quatuor sunt, scilicet regis In prima quatuor sunt, scilicet regis conturbatio, et interpretum compella- conturbatio, et interpretum compella- tio, sapientium sæculi defectio, et ex tio, sapientium sæculi defectio, et ex hoc amplior regis confusio. hoc amplior regis confusio.

immutat fa- immutat fa-

Dicit ergo « Tune facies regis com- Dicit ergo « Tune facies regis com- mutata est, in pallorem scilicet. mutata est, in pallorem scilicet. Eccli. XIII, 31: Cor hominis immutat Cor hominis Eccli. XIII, 31: Cor hominis immutat Cor hominis faciem illius, sive in bona, sive in ma- ci.m. faciem illius, sive in bona, sive in ma- ci.m. la. II Machab. III, 16: Facies, et co- la. II Machab. III, 16: Facies, et co- lor immutatus declarabant internum lor immutatus declarabant internum animi dolorem. « Et cogitationes ejus, » animi dolorem. « Et cogitationes ejus, » quæ quasi coagitationes dicuntur, quan- quæ quasi coagitationes dicuntur, quan- do homo multa revolvit, quod natu- do homo multa revolvit, quod natu- rale est homini conturbato, et con- rale est homini conturbato, et con- fuso. Job, xx, 2: Cogitationes meæ fuso. Job, xx, 2: Cogitationes meæ variæ succedunt sibi, et mens in diversa variæ succedunt sibi, et mens in diversa rapitur. « Conturbabant eum. » Psal. rapitur. « Conturbabant eum. » Psal. XXXVII, 11 Cor meum conturbatum est, XXXVII, 11 Cor meum conturbatum est, scilicet in me. « Et compages renum scilicet in me. « Et compages renum ejus dissolvebantur, » ubi scilicet supe- ejus dissolvebantur, » ubi scilicet supe- riora inferioribus junguntur. Psal. riora inferioribus junguntur. Psal. LXXII, 21 et 22: Renes mei commutati LXXII, 21 et 22: Renes mei commutati

528 528

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

sunt, et ego ad nihilum redactus sum. sunt, et ego ad nihilum redactus sum. « Et genua ejus ad se invicem collide- « Et genua ejus ad se invicem collide- bantur, » præ timore scilicet. Isa. XXI, bantur, » præ timore scilicet. Isa. XXI, 3 et 4 Corrui cum audirem, contur- 3 et 4 Corrui cum audirem, contur- batus sum, cum viderem Emarcuit cor batus sum, cum viderem Emarcuit cor

meum. meum.

Et subdit de exclamatione ad inter- Et subdit de exclamatione ad inter- pretem: pretem:

« Exclamavit itaque rex fortiter, » « Exclamavit itaque rex fortiter, » ut intensio clamoris, intensionem signi- ut intensio clamoris, intensionem signi- Naturale est ficaret cordis : naturale enim est homini Naturale est ficaret cordis : naturale enim est homini

homini in homini in

angusia in angustia clamare. Baruch, II, 1: angusia in angustia clamare. Baruch, II, 1:

clamare. clamare.

Anima in augustiis, et spiritus anxius Anima in augustiis, et spiritus anxius clamat ad te. « Ut introducerent magos, clamat ad te. « Ut introducerent magos, Chaldæos, et aruspices. » Glossa: «Obli- Chaldæos, et aruspices. » Glossa: «Obli- << tus eorum quæ Nabuchodonosor acci- << tus eorum quæ Nabuchodonosor acci- « derant, antiquum gentis suæ sequitur « derant, antiquum gentis suæ sequitur « errorem, magos vocans, non Dei pro- « errorem, magos vocans, non Dei pro- << phetam. » III Reg. xxII, 8: Reman- << phetam. » III Reg. xxII, 8: Reman- sit vir unus per quem possumus inter- sit vir unus per quem possumus inter- rogare Dominum: sed rogare Dominum: sed ego odi ego odi eum, eum, quia non prophetat mihi bonum, sed quia non prophetat mihi bonum, sed malum. « Et proloquens rex ait sapien- malum. « Et proloquens rex ait sapien- tibus Babylonis, » hoc est, procul et tibus Babylonis, » hoc est, procul et publice loquens, ut ab omnibus audi- publice loquens, ut ab omnibus audi- retur, ut esset verbum magis irrevoca- retur, ut esset verbum magis irrevoca- bile: «Quicumque legerit scripturam bile: «Quicumque legerit scripturam hanc, » quæ scilicet apparuit in pa- hanc, » quæ scilicet apparuit in pa- riete et dicitur legere, qui ad intelle- riete et dicitur legere, qui ad intelle- ctum legit. « Et interpretationem ejus ctum legit. « Et interpretationem ejus manifestam mihi fecerit: » quod facere manifestam mihi fecerit: » quod facere non potest qui non intelligit. Daniel, non potest qui non intelligit. Daniel, x, 1 Intelligentia est opus in visione. x, 1 Intelligentia est opus in visione. « Purpura vestietur, » quod signum « Purpura vestietur, » quod signum Torquis au- regale fuit, « et torquem auream habe- Torquis au- regale fuit, « et torquem auream habe- dignitatis bit in collo. » Glossa: «Quod summæ dignitatis bit in collo. » Glossa: «Quod summæ

rea summæ rea summæ

insigne. « dignitatis erat: torquis enim dabatur insigne. « dignitatis erat: torquis enim dabatur

« in signum, quod collum solutum non « in signum, quod collum solutum non «< erat ad insipienter loquendum. Aurum «< erat ad insipienter loquendum. Aurum « enim sapientiam significat. » Proverb. « enim sapientiam significat. » Proverb. I, 9: Addatur gratia capiti tuo, et tor- I, 9: Addatur gratia capiti tuo, et tor- ques collo tuo. Purpura vero sanguine ques collo tuo. Purpura vero sanguine purpuris colorata vestis est, qua non li- purpuris colorata vestis est, qua non li- cebat nisi regibus uti. « Et tertius in cebat nisi regibus uti. « Et tertius in regno meo erit. » Glossa. « Post me unus regno meo erit. » Glossa. « Post me unus « de tribus principibus, tertiam partem « de tribus principibus, tertiam partem « regni habens. » Genes. XLI, 41 et 42: « regni habens. » Genes. XLI, 41 et 42:

drea drea

apus apus

sight sight

pura pura

dia dia

Ecce, constitui super universam terram Ecce, constitui super universam terram Ægypti. Tulitque annulum de manu Ægypti. Tulitque annulum de manu sua, et dedit eum in manu ejus: ve sua, et dedit eum in manu ejus: ve stivitque eum stola byssina, et collo stivitque eum stola byssina, et collo torquem auream circumposuit. Glossa: torquem auream circumposuit. Glossa: « Apud Judæos, reges unctio facit: Ap « Apud Judæos, reges unctio facit: Ap « apud Medos quatuor insignia, scilicet unc « apud Medos quatuor insignia, scilicet unc « purpura, fibula, annulus, et diadema. quar « purpura, fibula, annulus, et diadema. quar << Unum horum sine aliis concessum, lia << Unum horum sine aliis concessum, lia « non dabat honoris plenitudinem, sed an « non dabat honoris plenitudinem, sed an « participationem. Scriptura hæc signifi- « participationem. Scriptura hæc signifi- « cat sacram Scripturam, quæ præmo- « cat sacram Scripturam, quæ præmo- << net homines de pœnis futuris. Legit << net homines de pœnis futuris. Legit « autem, et interpretationem dat, qui « autem, et interpretationem dat, qui « de Scripturis profert monita salutis. » « de Scripturis profert monita salutis. » Ad Roman. xv, 4: Quæcumque scripta Ad Roman. xv, 4: Quæcumque scripta sunt, ad nostram doctrinam scripta sunt, ad nostram doctrinam scripta sunt, ut per patientiam et consolatio- sunt, ut per patientiam et consolatio- nem Scripturarum spem habeamus: nem Scripturarum spem habeamus: hic purpuram accipit in devotione san- hic purpuram accipit in devotione san- guinis Domini. Isa. LXIII, 2 : Rubrum guinis Domini. Isa. LXIII, 2 : Rubrum est indumentum tuum, et vestimenta est indumentum tuum, et vestimenta tua sicut calcantium in torculari, pas- tua sicut calcantium in torculari, pas- sionis scilicet Christi. Torquem accipit sionis scilicet Christi. Torquem accipit in eloquii discretione. Eccli. vI, 25: in eloquii discretione. Eccli. vI, 25: Injice in torques illius collum tuum. Injice in torques illius collum tuum. « Et tertius in regno meo erit: » est enim « Et tertius in regno meo erit: » est enim regnum in hierarchia supercoelesti, et regnum in hierarchia supercoelesti, et coelesti, et Ecclesiastica, ad quod assu- coelesti, et Ecclesiastica, ad quod assu- mitur qui Scripturam interpretatur. mitur qui Scripturam interpretatur. Luc. XXII, 29: Ego dispono vobis sicut Luc. XXII, 29: Ego dispono vobis sicut disposuit mihi Pater meus, regnum. disposuit mihi Pater meus, regnum.

« Tunc ingressi sunt, » cupiditate « Tunc ingressi sunt, » cupiditate munerum scilicet, « omnes sapientes munerum scilicet, « omnes sapientes rugis.» Ad Roman. viu, 6: Pruden- rugis.» Ad Roman. viu, 6: Pruden- tia carnis, mors est. « Et non potue- tia carnis, mors est. « Et non potue- runt nec scripturam legere. » Isa. xxix, runt nec scripturam legere. » Isa. xxix, 11 Erit vobis visio omnium sicut 11 Erit vobis visio omnium sicut verba libri signati, quem cum dederint verba libri signati, quem cum dederint scienti litteras, dicent: Lege istum : et scienti litteras, dicent: Lege istum : et respondelit: Non possum, signatus est respondelit: Non possum, signatus est enim. Et hoc est quod sequitur: « Nec enim. Et hoc est quod sequitur: « Nec interpretationem ejus indicare regi: » interpretationem ejus indicare regi: » scriptura enim non intelligitur. nisi eo- scriptura enim non intelligitur. nisi eo- dem spiritu, quo edita est. Joan. xiv, dem spiritu, quo edita est. Joan. xiv, 26: Ille docebit vos omnia, et suggeret 26: Ille docebit vos omnia, et suggeret vobis omnia quæcumque dixeros vobis. vobis omnia quæcumque dixeros vobis.

10 10

COMMENTARIUS IN CAP. V DANIELIS. COMMENTARIUS IN CAP. V DANIELIS.

« Unde rex Baltassar satis conturba- « Unde rex Baltassar satis conturba- tus est. » Psal. xxxvn, 11: Cor meum tus est. » Psal. xxxvn, 11: Cor meum conturbatum est in me, dereliquit me conturbatum est in me, dereliquit me virtus mea. « Et vultus illius immuta- virtus mea. « Et vultus illius immuta- tus est, »in tristitiam scilicet et pallo- tus est, »in tristitiam scilicet et pallo- rem quia hoc ipsum inconstantiæ in- rem quia hoc ipsum inconstantiæ in- dicium fuit, scilicet ad diffusionem vul- dicium fuit, scilicet ad diffusionem vul- tus dejici in tristitiam: unde a contrario tus dejici in tristitiam: unde a contrario laudatur Anna, I Reg. 1, 18, quod laudatur Anna, I Reg. 1, 18, quod vultus illius non sunt amplius in di- vultus illius non sunt amplius in di- versa mutati. Eccli. xxvII, 12: Homo versa mutati. Eccli. xxvII, 12: Homo sanctus in sapientia manet sicut sol: sanctus in sapientia manet sicut sol: nam stultus sicut luna mutatur. « Sed nam stultus sicut luna mutatur. « Sed et optimates ejus turbabantur, » pro et optimates ejus turbabantur, » pro rege scilicet. Matth. II, 3: Audiens He- rege scilicet. Matth. II, 3: Audiens He- rodes rex, turbatus est, et omnis Jeroso- rodes rex, turbatus est, et omnis Jeroso- lyma cum eo. lyma cum eo.

Sequitur de consilio reginæ et di- Sequitur de consilio reginæ et di- cuntur tria, scilicet qualiter venit, et cuntur tria, scilicet qualiter venit, et quod consilium sapiens dedit, et quod quod consilium sapiens dedit, et quod rex consilio obedivit. rex consilio obedivit.

Et hoc est: Et hoc est:

« Regina autem. » Josephus : « Avia « Regina autem. » Josephus : « Avia regis. » Origenes : « Mater Baltassar. » regis. » Origenes : « Mater Baltassar. » Aviæ enim matres vocantur, unde po- Aviæ enim matres vocantur, unde po- tuit nosse præterita, quæ rex ignorabat. tuit nosse præterita, quæ rex ignorabat. « Pro re quæ acciderat regi, et optima- « Pro re quæ acciderat regi, et optima- tibus ejus, » nova scilicet et stupenda; tibus ejus, » nova scilicet et stupenda; « domum convivii ingressa est, » ad « domum convivii ingressa est, » ad nova enim concurritur undique: «et pro- nova enim concurritur undique: «et pro- loquens ait: Rex, in æternum vive! » A loquens ait: Rex, in æternum vive! » A salutatione incipit, ut tristitiam tempe- salutatione incipit, ut tristitiam tempe- ret. Matth. x, 12: Intrantes autem in ret. Matth. x, 12: Intrantes autem in domum, salutate eam, dicentes: Pax huic domum, salutate eam, dicentes: Pax huic domui. Et subdit consolationem: & Non domui. Et subdit consolationem: & Non te conturbent cogitationes tuæ. » Joan. te conturbent cogitationes tuæ. » Joan. XIV, 27: Non turbetur cor vestrum, XIV, 27: Non turbetur cor vestrum, neque formidet. « Neque facies tua im- neque formidet. « Neque facies tua im- mutetur, »in dejectionem scilicet et mutetur, »in dejectionem scilicet et tristitiam. Unde laudatur Joseph, Ge- tristitiam. Unde laudatur Joseph, Ge- nes. XLIII, 31, quod lota facie tristi- nes. XLIII, 31, quod lota facie tristi- tiam dissimulavit. Unde Philosophus in tiam dissimulavit. Unde Philosophus in I Ethicorum dicit, quod « felicis est I Ethicorum dicit, quod « felicis est « decenter ferre fortunas. ' » « decenter ferre fortunas. ' »

Et subdit consilium : Et subdit consilium :

529 529

contra bi- contra bi-

tunæ insul- tunæ insul-

constantia constantia

tat præmu- tat præmu-

« Est vir in regno tuo. » Bene vir. Vir est qui « Est vir in regno tuo. » Bene vir. Vir est qui Gregorius: « Vir est qui contra bifor-formes for- Gregorius: « Vir est qui contra bifor-formes for- «mes fortunæ insultus biformi con- tus biformi «mes fortunæ insultus biformi con- tus biformi «stantia mentis militat præmunitus. » mentis mili- «stantia mentis militat præmunitus. » mentis mili- «Qui spiritum deorum sanctorum ha- nitus. «Qui spiritum deorum sanctorum ha- nitus. bet in se. » I Joan. IV, 13: De spiritu bet in se. » I Joan. IV, 13: De spiritu suo dedit nobis. « Et in diebus patris suo dedit nobis. « Et in diebus patris tui, » hoc est, atavi tui, vel proavi. tui, » hoc est, atavi tui, vel proavi. Glossa: «More Scripturæ quæ avos, et Glossa: «More Scripturæ quæ avos, et « deinceps patres appellat. » « Scientia « deinceps patres appellat. » « Scientia et sapientia inventæ sunt in eo, » hoc et sapientia inventæ sunt in eo, » hoc est, tam in humanis quam in divinis est, tam in humanis quam in divinis peritia: præ omnibus enim doctus est, peritia: præ omnibus enim doctus est, qui a Deo doctus est. Luc. xxi, 15: qui a Deo doctus est. Luc. xxi, 15: Dabo vobis os, et sapientiam, cui non Dabo vobis os, et sapientiam, cui non poterunt resistere et contradicere omnes poterunt resistere et contradicere omnes adversarii vestri. « Nam et rex Nabu- adversarii vestri. « Nam et rex Nabu- chodonosor, pater tuus, » qui scilicet chodonosor, pater tuus, » qui scilicet talis, et tantus fuit, quem et tu imitari talis, et tantus fuit, quem et tu imitari debes. Proverb. IV, 1: Audite, filii, debes. Proverb. IV, 1: Audite, filii, disciplinam patris, et attendite ut scia- disciplinam patris, et attendite ut scia- tis prudentiam. « Principem mago- tis prudentiam. « Principem mago- rum, » hoc est, magnorum Philoso- rum, » hoc est, magnorum Philoso- phorum, « incantatorum, » qui carmi- phorum, « incantatorum, » qui carmi- nibus in herbis vel animalibus divinant, nibus in herbis vel animalibus divinant, « Chaldæorum, » qui in astris, « et « Chaldæorum, » qui in astris, « et aruspicum, » qui in extis sacrificiorum aruspicum, » qui in extis sacrificiorum juxta aras, « eum constituit, » non quod juxta aras, « eum constituit, » non quod participationem haberet cum eis, sed ut participationem haberet cum eis, sed ut regimine præesset. Psal. civ, 21 et 22: regimine præesset. Psal. civ, 21 et 22: Constituit eum dominum domus suæ, et Constituit eum dominum domus suæ, et principem omnis possessionis suæ, ut principem omnis possessionis suæ, ut erudiret principes sicut semetipsum. erudiret principes sicut semetipsum. « Pater, inquam, tuus, o rex. Hoc repe- « Pater, inquam, tuus, o rex. Hoc repe- tit ut nepotem ad tanti patris imitatio- tit ut nepotem ad tanti patris imitatio- nem provocet. Ad Hebr. xi, 9: Pa- nem provocet. Ad Hebr. xi, 9: Pa- tres quidem carnis nostræ eruditores tres quidem carnis nostræ eruditores habuimus, et reverebamur eos. habuimus, et reverebamur eos.

Et repetit rationem : Et repetit rationem :

« Quia spiritus amplior, » plura sci- « Quia spiritus amplior, » plura sci- licet comprehendens, « et prudentia, » licet comprehendens, « et prudentia, » in agibilibus humanis, « intelligentia- in agibilibus humanis, « intelligentia- que, » in civilibus. Psal. xxx1, 8: Intel- que, » in civilibus. Psal. xxx1, 8: Intel- lectum tibi dabo, et instruam te. « Et lectum tibi dabo, et instruam te. « Et

13 13

1 ARISTOTELES, In I Ethic. cap. 10. 1 ARISTOTELES, In I Ethic. cap. 10.

XVIII XVIII

34 34

530 530

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

interpretatio somniorum, propheta- interpretatio somniorum, propheta- lium scilicet. Genes. XLI, 15: Vidi som- lium scilicet. Genes. XLI, 15: Vidi som- nia, nec est qui edisserat: quæ audivi nia, nec est qui edisserat: quæ audivi te sapientissime conjicere. « Ostensio te sapientissime conjicere. « Ostensio secretorum,» in visionibus intellectua- secretorum,» in visionibus intellectua- libus. Psal. L, 8: Incerta et occulta libus. Psal. L, 8: Incerta et occulta sapientiæ tuæ manifestasti mihi. « Ac sapientiæ tuæ manifestasti mihi. « Ac solutio ligatorum. » Ligata sunt, quæ solutio ligatorum. » Ligata sunt, quæ obscuris ænigmatibus et allegoriis invo- obscuris ænigmatibus et allegoriis invo- luta sunt. Sapient. VIII, 8: Signa et luta sunt. Sapient. VIII, 8: Signa et monstra scit antequam fiant, et even- monstra scit antequam fiant, et even- tus temporum et sæculorum. « Inventæ tus temporum et sæculorum. « Inventæ sunt in co, » per experientiam scilicet: sunt in co, » per experientiam scilicet: hæc autem inventa sunt per spiritum hæc autem inventa sunt per spiritum quem accepit. Sapient. vII, 15: Ipse sa- quem accepit. Sapient. vII, 15: Ipse sa- pientiæ dux est, et sapientium emen- pientiæ dux est, et sapientium emen- dator. «Hoc est in Daniele, cui rex, dator. «Hoc est in Daniele, cui rex, scilicet Nabuchodonosor, « nomen im- scilicet Nabuchodonosor, « nomen im- Ubique sunt posuit Baltassar. » Hieronymus : « Ubi- Ubique sunt posuit Baltassar. » Hieronymus : « Ubi- « que sunt virtuti sua præmia: Danie- « que sunt virtuti sua præmia: Danie- « lem fæmina barbara tantis laudibus « lem fæmina barbara tantis laudibus prædicat. » Proverb. xxxi, 31: Date prædicat. » Proverb. xxxi, 31: Date ei de fructu manuum suarum, et lau- ei de fructu manuum suarum, et lau- dent eam in portis opera ejus. « Nunc dent eam in portis opera ejus. « Nunc itaque Daniel vocetur : » eo quod ille itaque Daniel vocetur : » eo quod ille secundo spiritum Dei consulere potest. secundo spiritum Dei consulere potest. Et hoc est quod sequitur: « Et interpre- Et hoc est quod sequitur: « Et interpre- tationem ejus narrabit. » Eccli. vII, 9: tationem ejus narrabit. » Eccli. vII, 9: Ne despicias narrationem presbytero- Ne despicias narrationem presbytero- rum sapientium, et in proverbiis eorum rum sapientium, et in proverbiis eorum

virtuti sua virtuti sua præmia. præmia.

13 13

« «

conversare. conversare.

» »

« Igitur introductus est Daniel coram « Igitur introductus est Daniel coram rege. » Ex modo loquendi videtur, quod rege. » Ex modo loquendi videtur, quod absens fuerit. Genes. xxiv, 31: Ingre- absens fuerit. Genes. xxiv, 31: Ingre- dere, benedicte Domini: cur foris stas? dere, benedicte Domini: cur foris stas? « Ad quem præfatus rex ait, » Baltas- « Ad quem præfatus rex ait, » Baltas- sar scilicet: « Tu es Daniel de filiis sar scilicet: « Tu es Daniel de filiis captivitatis Judæ. » Glossa, « de illis captivitatis Judæ. » Glossa, « de illis « qui prædicere futura consueverunt. » « qui prædicere futura consueverunt. » Amos, III, 7: Non facit Dominus Deus Amos, III, 7: Non facit Dominus Deus verbum, nisi revelaverit secretum suum verbum, nisi revelaverit secretum suum ad servos suos prophetas. « Quem ad- ad servos suos prophetas. « Quem ad- duxit pater meus rex de Judæa? » In duxit pater meus rex de Judæa? » In qua Deus revelator secretorum notus qua Deus revelator secretorum notus est. Psal. LXXV, 2: Notus in Ju- est. Psal. LXXV, 2: Notus in Ju- dæa Deus in Israel magnum nomen dæa Deus in Israel magnum nomen ejus. ejus.

« Audivi de te, » per reginam, et fa- « Audivi de te, » per reginam, et fa- mam publicam, « quoniam spiritum deo- mam publicam, « quoniam spiritum deo- rum habeas,» in te scilicet. Psal. L, 12: rum habeas,» in te scilicet. Psal. L, 12: Spiritum rectum innova in visceribus Spiritum rectum innova in visceribus meis. « Et scientia, » sæcularium scili- meis. « Et scientia, » sæcularium scili- cet, « intelligentiaque: » Glossa, « oc- cet, « intelligentiaque: » Glossa, « oc- « cultorum. » « Ac sapientia. » Glossa, « cultorum. » « Ac sapientia. » Glossa, « divinorum. » « Ampliores, » supple, « divinorum. » « Ampliores, » supple, quam in aliis, « inventa sunt in te. » Act. quam in aliis, « inventa sunt in te. » Act. VI, 10 Non poterant resistere sapien- VI, 10 Non poterant resistere sapien- tiæ et Spiritui qui loquebatur. tiæ et Spiritui qui loquebatur.

« Et nunc ingressi sunt in conspectu « Et nunc ingressi sunt in conspectu meo, » cupiditate scilicet et muneribus meo, » cupiditate scilicet et muneribus ducti, et ideo excæcati, Deuter. xvi, 19: ducti, et ideo excæcati, Deuter. xvi, 19: Munera excæcant oculos sapientium, et Munera excæcant oculos sapientium, et mutant verba justorum. « Sapientes mutant verba justorum. « Sapientes magi. » Jerem. IV, 22: Sapientes sunt magi. » Jerem. IV, 22: Sapientes sunt ut faciant malum, bene autem facere ut faciant malum, bene autem facere nescierunt. « Ut scripturam hanc le- nescierunt. « Ut scripturam hanc le- gerent. » II Esdr. VIII, 8: Legerunt in gerent. » II Esdr. VIII, 8: Legerunt in Libro legis Dei distincte, et aperte ad Libro legis Dei distincte, et aperte ad intelligendum. « Et interpretationem intelligendum. « Et interpretationem ejus indicarent mihi: » prognostica enim ejus indicarent mihi: » prognostica enim est futurorum. I ad Corinth. xiv, 5: est futurorum. I ad Corinth. xiv, 5: Major est qui prophetat quam qui lo- Major est qui prophetat quam qui lo- quitur linguis, nisi forte interpretetur quitur linguis, nisi forte interpretetur ut Ecclesia ædificationem accipiat. « Et ut Ecclesia ædificationem accipiat. « Et nequiverunt sensum hujus sermonis nequiverunt sensum hujus sermonis edicere. »Humana enim infirmitas ad edicere. »Humana enim infirmitas ad sublimitatem sapientiæ divinæ perve- sublimitatem sapientiæ divinæ perve- nire non potest. Psal. CXXXVIII, 6 : nire non potest. Psal. CXXXVIII, 6 : Mirabilis facta est scientia tua ex me: Mirabilis facta est scientia tua ex me: confortata est, et non potero ad eam. confortata est, et non potero ad eam.

« «

« Porro ego audivi de te, » per re- « Porro ego audivi de te, » per re- ginam scilicet et famam publicam, ginam scilicet et famam publicam, « quod possis obscura interpretari. » « quod possis obscura interpretari. » Job, xxvIII, 11 Abscondita in lucem Job, xxvIII, 11 Abscondita in lucem produxit. Et ligata dissolvere. » produxit. Et ligata dissolvere. » Sapient. v, 21: Quæcumque sunt abs- Sapient. v, 21: Quæcumque sunt abs- consa et improvisa, didici : omnium consa et improvisa, didici : omnium enim artifex docuit me sapientia. Item, enim artifex docuit me sapientia. Item, Sapient. vi, 8: Scit versutias sermo- Sapient. vi, 8: Scit versutias sermo- num, et dissolutiones argumentorum. num, et dissolutiones argumentorum. « Si ergo vales scripturam legere, » ad « Si ergo vales scripturam legere, » ad intellectum scilicet. Psal. CXVIII, 130: intellectum scilicet. Psal. CXVIII, 130:

15 15

16 16

17 17

Liber non Liber non

COMMENTARIUS IN CAP. V DANIELIS. COMMENTARIUS IN CAP. V DANIELIS.

Declaratio sermonum tuorum illumi- Declaratio sermonum tuorum illumi- nat, et intellectum dat parvulis. « Et nat, et intellectum dat parvulis. « Et interpretationem ejus indicare mihi. » interpretationem ejus indicare mihi. » Luc. xiv, 27 Interpretabatur illis in Luc. xiv, 27 Interpretabatur illis in omnibus scripturis, quæ de ipso erant. omnibus scripturis, quæ de ipso erant.

Aus accipit. Aus accipit.

« «

Purpura vestieris, » in signum rega- Purpura vestieris, » in signum rega- lis dignitatis, « et torquem auream circa lis dignitatis, « et torquem auream circa collum tuum habebis. » Psal. xx, 6: collum tuum habebis. » Psal. xx, 6: Gloriam et magnum decorem impones Gloriam et magnum decorem impones super eum. Et tertius in regno meo super eum. Et tertius in regno meo princeps eris, hoc est, unus de tribus, princeps eris, hoc est, unus de tribus, forte unus præfuit curiæ, alter exer- forte unus præfuit curiæ, alter exer- citui, tertius terræ: et videtur sumi de citui, tertius terræ: et videtur sumi de his quæ dicuntur, II Reg. xxIII, 8: his quæ dicuntur, II Reg. xxIII, 8: David... sedens in cathedra sapientis- David... sedens in cathedra sapientis- simus princeps inter tres. simus princeps inter tres.

« Ad quem respondens Daniel. » Hic « Ad quem respondens Daniel. » Hic incipit visionis explanatio, et habet incipit visionis explanatio, et habet tres paragraphos, scilicet interpretis tres paragraphos, scilicet interpretis commendationem, aviti peccati redar- commendationem, aviti peccati redar- gutionem, et successoris imitationem : gutionem, et successoris imitationem : et hæc tria dicuntur in parte prima. In et hæc tria dicuntur in parte prima. In secunda autem ponit scripturæ lectionem secunda autem ponit scripturæ lectionem et interpretationem, ibi, y. 25: « Hæc et interpretationem, ibi, y. 25: « Hæc est autem scriptura. » In tertia autem est autem scriptura. » In tertia autem interpretis pro interpretatione honorem, interpretis pro interpretatione honorem, ibi, . 29 « Tunc, jubente rege. » ibi, . 29 « Tunc, jubente rege. »

Dicit ergo: Dicit ergo: « Ad quem, « Ad quem, 1 » scilicet regem, « re- 1 » scilicet regem, « re- spondens Daniel, ait, » regiam scilicet spondens Daniel, ait, » regiam scilicet potestatem non veritus. Eccli. XLVIII, potestatem non veritus. Eccli. XLVIII, 13: In diebus suis non pertimuit prin- 13: In diebus suis non pertimuit prin- cipem, et potentia nemo vicit illum. cipem, et potentia nemo vicit illum. « Coram rege, » hoc est, libere et pu- « Coram rege, » hoc est, libere et pu- blice. I ad Timoth. V, 20: Peccantes blice. I ad Timoth. V, 20: Peccantes coram omnibus argue, ut et cæteri ti- coram omnibus argue, ut et cæteri ti- morem habeant. « Munera tua sint ti- morem habeant. « Munera tua sint ti- bi. » Implevit quod dicitur, Matth. x, bi. » Implevit quod dicitur, Matth. x, 8: Gratis accepistis, gratis date. I Reg. 8: Gratis accepistis, gratis date. I Reg. XII, 3: Si de manu cujusquam munus XII, 3: Si de manu cujusquam munus accepi et contemnam illud hodie, resti- accepi et contemnam illud hodie, resti-

es qui nu- tuamque vobis. Liber enim non est, qui es qui nu- tuamque vobis. Liber enim non est, qui munus accipit. « Et dona domus tuæ, » munus accipit. « Et dona domus tuæ, » quæ dives et abundans est, « alteri quæ dives et abundans est, « alteri da. » Isa. XXXIII, 15 et 16: Qui... excu- da. » Isa. XXXIII, 15 et 16: Qui... excu-

1 Vulg. habet, ad quæ. 1 Vulg. habet, ad quæ.

531 531

tit manus suas ab omni munere,.. iste in tit manus suas ab omni munere,.. iste in excelsis habitabit, etc. Et differunt do- excelsis habitabit, etc. Et differunt do- num, et munus: quia donum est secun- num, et munus: quia donum est secun- dum quod procedit a dante liberaliter, dum quod procedit a dante liberaliter, munus autem secundum quod recipitur munus autem secundum quod recipitur ab eo cui datur. « Scripturam autem ab eo cui datur. « Scripturam autem legam tibi rex, » gratis scilicet et libe- legam tibi rex, » gratis scilicet et libe- raliter. Et dicit tibi, quia ad correp- raliter. Et dicit tibi, quia ad correp- tionem ejus legit: sed quia non sufficit tionem ejus legit: sed quia non sufficit legere sensum litteræ, nisi spiritus la- legere sensum litteræ, nisi spiritus la- tens in littera manifestetur, ideo addit: tens in littera manifestetur, ideo addit: « et interpretationem ejus ostendam ti- « et interpretationem ejus ostendam ti- bi. » II ad Timoth. 11, 1: Cura teipsum bi. » II ad Timoth. 11, 1: Cura teipsum probabilem exhibere Deo, operarium probabilem exhibere Deo, operarium inconfusibilem, recte tractantem verbum inconfusibilem, recte tractantem verbum veritatis. veritatis.

Et subjungit de peccati aviti imprope- Et subjungit de peccati aviti imprope- ratione, et poena: primo, ingratitudinem ratione, et poena: primo, ingratitudinem ad Dominum improperat, secundo, ad ad Dominum improperat, secundo, ad proximum. proximum.

Et hoc est: Et hoc est:

« Orex, Deus altissimus. » Psal. xciv, « Orex, Deus altissimus. » Psal. xciv, 3: Rex magnus super omnes deos. «< Reg- 3: Rex magnus super omnes deos. «< Reg- num, » in potestate scilicet, « et magni- num, » in potestate scilicet, « et magni- ficentiam,» in divitiis, « gloriam, » in ficentiam,» in divitiis, « gloriam, » in splendore dignitatis, « et honorem, » in splendore dignitatis, « et honorem, » in reverentiam et subjectionem hominum, reverentiam et subjectionem hominum, « dedit Nabuchodonosor, patri tuo. » « dedit Nabuchodonosor, patri tuo. » Jacob. 1, 17 Omne datum optimum Jacob. 1, 17 Omne datum optimum et omne donum perfectum desursum est, et omne donum perfectum desursum est, descendens a Patre luminum. descendens a Patre luminum.

« Et propter magnificentiam quam de- « Et propter magnificentiam quam de- derat ei,» supple, Deus. Jacob. 1, 3: Dat derat ei,» supple, Deus. Jacob. 1, 3: Dat omnibus affluenter, et non improperat. omnibus affluenter, et non improperat. « Universi populi, » communitates scili- « Universi populi, » communitates scili- cet civitatum, « tribus, » hoc est, con- cet civitatum, « tribus, » hoc est, con- tribules in civitatibus, « et linguæ, » di- tribules in civitatibus, « et linguæ, » di- stinctæ per diversas terras, « tremebant, » stinctæ per diversas terras, « tremebant, » scilicet corpore, « et metuebant eum, » scilicet corpore, « et metuebant eum, » corde. Judith, 111, 4 et seq., responderunt corde. Judith, 111, 4 et seq., responderunt Nabuchodonosor omnes nationes: Sint Nabuchodonosor omnes nationes: Sint omnia sub lege tua, nos et filii nostri, omnia sub lege tua, nos et filii nostri, servi tui simus. Veni nobis pacificus servi tui simus. Veni nobis pacificus

18 18

9 9

532 532

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

dominus, et utere servitio nostro, sicut dominus, et utere servitio nostro, sicut placuerit tibi. Et subdit de injuria pro- placuerit tibi. Et subdit de injuria pro- ximi «Quos volebat interficiebat, » ximi «Quos volebat interficiebat, » voluntate scilicet, non legibus utens in voluntate scilicet, non legibus utens in judicio « et quos volebat percutiebat, » judicio « et quos volebat percutiebat, » mutilando scilicet, vel aliter castigando : mutilando scilicet, vel aliter castigando : unde, Isa. xiv, 5 et 6, vocatur virga: unde, Isa. xiv, 5 et 6, vocatur virga: Contrivit Dominus baculum impiorum, Contrivit Dominus baculum impiorum, virgam dominantium, cædentem populos virgam dominantium, cædentem populos in indignatione plaga insanabili, sub- in indignatione plaga insanabili, sub- jicientem in furore gentes, persequentem jicientem in furore gentes, persequentem crudeliter. «Et quos volebat exalta- crudeliter. «Et quos volebat exalta- bat,» supple, non pro dignitate virtutis, bat,» supple, non pro dignitate virtutis, sed quia erant ministri sceleris : « et quos sed quia erant ministri sceleris : « et quos volebat humiliabat, » non pro culpa volebat humiliabat, » non pro culpa sceleris, sed quia persequebatur virtutem. sceleris, sed quia persequebatur virtutem. Sapient. vi, 5 Cum essetis ministri reg- Sapient. vi, 5 Cum essetis ministri reg- ni illius, non recte judicastis, nec custo- ni illius, non recte judicastis, nec custo- distis legem justitiæ, neque secundum distis legem justitiæ, neque secundum voluntatem Dei ambulastis. voluntatem Dei ambulastis.