96 96

buchodo- buchodo- nosor nosor colendo colendo

Deo. Deo.

COMMENTARIUS IN CAP. III DANIELIS. COMMENTARIUS IN CAP. III DANIELIS.

animam autem non possunt occidere '. animam autem non possunt occidere '. « Ne servirent, » supple, per cultum,« et « Ne servirent, » supple, per cultum,« et ne adorarent,» per venerationem, « om- ne adorarent,» per venerationem, « om- nem deum, » hoc est, aliquem deorum, nem deum, » hoc est, aliquem deorum, « excepto Deo solo, » hoc est, eo qui « excepto Deo solo, » hoc est, eo qui solus Deus est, ita quod dictio exclusiva solus Deus est, ita quod dictio exclusiva exclusionem faciat essentialem, non per- exclusionem faciat essentialem, non per- sonalem. Deuter. xxx11, 39: Videte quod sonalem. Deuter. xxx11, 39: Videte quod ego sim solus, et non sit alius Deus præ- ego sim solus, et non sit alius Deus præ- ter me. Psal. XLIV, 12: Ipse est Dominus ter me. Psal. XLIV, 12: Ipse est Dominus Deus tuus, et adorabunt eum. Deus tuus, et adorabunt eum.

507 507

tionis. Matth. 1, 21: Ipse salvum faciet tionis. Matth. 1, 21: Ipse salvum faciet populum suum a peccatis eorum. populum suum a peccatis eorum.

« Tunc rex,» supple, per seipsum, « Tunc rex,» supple, per seipsum, quod ante fecerat per Danielem, « pro- quod ante fecerat per Danielem, « pro- movit, » supple, in potestatem et digni- movit, » supple, in potestatem et digni- tatem, « Sidrach, Misach et Abdenago, » tatem, « Sidrach, Misach et Abdenago, » quos fideles invenerat, « in provincia quos fideles invenerat, « in provincia Babylonis, » ut scilicet essent præfecti Babylonis, » ut scilicet essent præfecti operum, et provinciarum. Matth. xxiv, operum, et provinciarum. Matth. xxiv, 45 Quis, putas, est fidelis servus, quem 45 Quis, putas, est fidelis servus, quem constituit dominus super familiam constituit dominus super familiam

Et subjungit miraculi fructus tam apud suam. Et subjungit miraculi fructus tam apud suam. præsentes, quam apud absentes. præsentes, quam apud absentes.

Apud præsentes dicit : Apud præsentes dicit :

« A me ergo positum est hoc decre- « A me ergo positum est hoc decre- tum, hoc est, decretale mandatum tum, hoc est, decretale mandatum quod omnes obliget : « ut omnis popu- quod omnes obliget : « ut omnis popu- lus, » cujuscumque scilicet communita- lus, » cujuscumque scilicet communita- tis, « et lingua, » quarumcumque gen- tis, « et lingua, » quarumcumque gen- tium, « et tribus, » quarumcumque ge- tium, « et tribus, » quarumcumque ge- nerationum. Job, 111, 19: Parvus et ma- nerationum. Job, 111, 19: Parvus et ma- gnus ibi sunt, et servus liber a domino gnus ibi sunt, et servus liber a domino suo. «Quæcumque locuta fuerit blasphe- suo. «Quæcumque locuta fuerit blasphe- miam,» scilicet per exprobrationem, vel miam,» scilicet per exprobrationem, vel falsi criminis expositionem. Matth. x11, falsi criminis expositionem. Matth. x11, 32 Qui autem dixerit contra Spiritum 32 Qui autem dixerit contra Spiritum sanctum, non remittetur ei, neque in hoc sanctum, non remittetur ei, neque in hoc sæculo, neque in futuro. « Contra Deum sæculo, neque in futuro. « Contra Deum Sidrach, Misach et Abdenago, » qui so- Sidrach, Misach et Abdenago, » qui so- lus Deus est. Psal. Lxxx, 10 et 11: Non lus Deus est. Psal. Lxxx, 10 et 11: Non erit in te deus recens, neque adorabis erit in te deus recens, neque adorabis deum alienum. Ego enim Dominus Deus deum alienum. Ego enim Dominus Deus tuus.« Dispereat,» in corpore. Levit. xix, tuus.« Dispereat,» in corpore. Levit. xix, 14 Educ blasphemum extra castra, et 14 Educ blasphemum extra castra, et ponant omnes qui audierunt manus suas ponant omnes qui audierunt manus suas super caput ejus, et lapidet eum omnis super caput ejus, et lapidet eum omnis populus. Et domus ejus vastetur, » et populus. Et domus ejus vastetur, » et nullæ scilicet reliquiæ remaneant. Psal. nullæ scilicet reliquiæ remaneant. Psal. LI, 7 Emigrabit te de tabernaculo tuo, LI, 7 Emigrabit te de tabernaculo tuo, et radicem tuam de terra viventium. Et et radicem tuam de terra viventium. Et subjungit rationem : « Neque enim est subjungit rationem : « Neque enim est alius Deus,» supple,ab ipso, « qui possit alius Deus,» supple,ab ipso, « qui possit ita salvare. » Jerem. xiv, 8: Exspectatio ita salvare. » Jerem. xiv, 8: Exspectatio Israel, salvator ejus in tempore tribula- Israel, salvator ejus in tempore tribula-

1 Cf. Luc. XII, 4: Ne terreamini ab his qui oc- 1 Cf. Luc. XII, 4: Ne terreamini ab his qui oc- cidunt corpus, et post hæc non habent amplius cidunt corpus, et post hæc non habent amplius

Et subdit de epistola qua ædificavit Et subdit de epistola qua ædificavit absentes ad fidem et hoc est : absentes ad fidem et hoc est :

"Nabuchodonosor rex, » scribit scili- "Nabuchodonosor rex, » scribit scili- cet, vel optat, « omnibus populis, » ci- cet, vel optat, « omnibus populis, » ci- vitatum scilicet et oppidorum, « Genti- vitatum scilicet et oppidorum, « Genti- bus, »in distinctione terrarum, « et lin- bus, »in distinctione terrarum, « et lin- guis,» pro diversitate nationum, « qui guis,» pro diversitate nationum, « qui habitant in universa terra, » Orientali habitant in universa terra, » Orientali scilicet: « Pax vobis multiplicetur. » scilicet: « Pax vobis multiplicetur. » Pax enim bonum est cunctis mortalibus Pax enim bonum est cunctis mortalibus exoptatum. Esther, x, 2: Volui ne- exoptatum. Esther, x, 2: Volui ne- quaquam abuti potentiæ magnitudine, quaquam abuti potentiæ magnitudine, sed clementia et lenitate gubernare sub- sed clementia et lenitate gubernare sub- jectos, ut absque ullo terrore vitam si- jectos, ut absque ullo terrore vitam si- lentio transigentes, optata cunctis mor- lentio transigentes, optata cunctis mor- talibus pace fruerentur. talibus pace fruerentur.

97 97

inter signa inter signa

« Signa et mirabilia. » Signa et mi- 99 « Signa et mirabilia. » Signa et mi- 99 rabilia idem sunt subjecto, sed in quan- Differentia rabilia idem sunt subjecto, sed in quan- Differentia tum demonstrant potentiam summam et mirabilia. tum demonstrant potentiam summam et mirabilia. operantis divinam, dicuntur signa: in operantis divinam, dicuntur signa: in quantum autem referuntur ad videntes quantum autem referuntur ad videntes præter quorum spem et facultatem eve- præter quorum spem et facultatem eve- niunt, dicuntur mirabilia. « Fecit apud niunt, dicuntur mirabilia. « Fecit apud me Deus excelsus. » Psal. CXII, 5: Qui me Deus excelsus. » Psal. CXII, 5: Qui in altis habitat. « Placuit ergo mihi, » in altis habitat. « Placuit ergo mihi, » et reputabam inconveniens signa non et reputabam inconveniens signa non ostendere. Tob. x11, 7: Opera Dei re- ostendere. Tob. x11, 7: Opera Dei re- velare et confiteri honorificum est, « Præ- velare et confiteri honorificum est, « Præ-

quid faciant. quid faciant.

100 100

508 508

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

dicare ejus signa. » Matth. x, 27 : dicare ejus signa. » Matth. x, 27 : Quod in aure auditis, prædicate super Quod in aure auditis, prædicate super

tecta. tecta.

« Signa ejus, quia magna sunt, » « Signa ejus, quia magna sunt, » hoc est, magnæ potentiæ demonstra- hoc est, magnæ potentiæ demonstra- tiva. Exod. xv, 11: Quis similis tui tiva. Exod. xv, 11: Quis similis tui in fortibus, Domine ? quis similis tui, in fortibus, Domine ? quis similis tui, magnificus in sanctitate ? « Et mira- magnificus in sanctitate ? « Et mira- bilia ejus, quia fortia, » humanam bilia ejus, quia fortia, » humanam virtutem excedentia. Job, ix, 10: Qui virtutem excedentia. Job, ix, 10: Qui facit magna, et incomprehensibilia, et facit magna, et incomprehensibilia, et

mirabilia, quorum non est numerus. mirabilia, quorum non est numerus. « Et regnum ejus regnum sempiter- « Et regnum ejus regnum sempiter- num, » quo scilicet regnat secundum num, » quo scilicet regnat secundum perfectionem justitiæ. Isa. 1x, 7: Multi- perfectionem justitiæ. Isa. 1x, 7: Multi- plicabitur ejus imperirum, et pacis non plicabitur ejus imperirum, et pacis non erit finis. « Et potestas ejus, » coercen- erit finis. « Et potestas ejus, » coercen- di scilicet malos, et liberandi bonos, « in di scilicet malos, et liberandi bonos, « in generationem et generationem, » supple, generationem et generationem, » supple, extendetur. Daniel. VII, 14 Potestas extendetur. Daniel. VII, 14 Potestas ejus, potestas æterna, quæ non aufere- ejus, potestas æterna, quæ non aufere- tur et regnum ejus, quod non corrum- tur et regnum ejus, quod non corrum- petur. petur.

CAPUT IV. CAPUT IV.

Somnium regis Nabuchodonosor de excelsa arbore præcisa solus Daniel inter- Somnium regis Nabuchodonosor de excelsa arbore præcisa solus Daniel inter- pretatur, quod ipse regno pulsus ad septem annos cum bestiis ageret : horta- pretatur, quod ipse regno pulsus ad septem annos cum bestiis ageret : horta- tur igitur ut eleemosynis sua redimat peccata: sed completur nihilominus tur igitur ut eleemosynis sua redimat peccata: sed completur nihilominus somnium propter illius superbiam, donec Deum cæli recognovit : et tunc in somnium propter illius superbiam, donec Deum cæli recognovit : et tunc in suum regnum restituitur. suum regnum restituitur.

1, Ego, Nabuchodonosor, quietus 1, Ego, Nabuchodonosor, quietus eram in domo mea, et florens eram in domo mea, et florens in palatio meo : in palatio meo :

2. Somnium vidi quod perterruit 2. Somnium vidi quod perterruit meet cogitationes meæ in meet cogitationes meæ in strato meo, et visiones capitis strato meo, et visiones capitis mei, conturbaverunt me. mei, conturbaverunt me.

3. Et per me propositum est decre- 3. Et per me propositum est decre- tum ut introducerentur in con- tum ut introducerentur in con- spectu meo cuncti sapientes Ba- spectu meo cuncti sapientes Ba- bylonis, et ut solutionem som- bylonis, et ut solutionem som- nii indicarent mihi. nii indicarent mihi.

4. Tunc ingrediebantur arioli, magi, 4. Tunc ingrediebantur arioli, magi, Chaldæi et aruspices: et som- Chaldæi et aruspices: et som- nium narravi in conspectu eo- nium narravi in conspectu eo- rum, et solutionem ejus non in- rum, et solutionem ejus non in- dicaverunt mihi : dicaverunt mihi :

5. Donec collega ingressus est in 5. Donec collega ingressus est in conspectu meo Daniel, cui no- conspectu meo Daniel, cui no- men Baltassar, secundum nomen men Baltassar, secundum nomen Dei mei, qui habet spiritum deo. Dei mei, qui habet spiritum deo. rum sanctorum in semetipso. rum sanctorum in semetipso.

Et somnium coram ipso locutus Et somnium coram ipso locutus

sum. sum.

6. Baltassar, princeps ariolorum, quo- 6. Baltassar, princeps ariolorum, quo- niam ego scio quod spiritum san- niam ego scio quod spiritum san- ctorum deorum habeas in te, et ctorum deorum habeas in te, et omne sacramentum non est im- omne sacramentum non est im- possibile tibi, visiones somnio- possibile tibi, visiones somnio- rum meorum, quas vidi, et rum meorum, quas vidi, et solutionem earum narra. solutionem earum narra. 7. Visio capitis mei in cubili meo: 7. Visio capitis mei in cubili meo: Videbam, et ecce arbor in me- Videbam, et ecce arbor in me- dio terræ, et altitudo ejus ni- dio terræ, et altitudo ejus ni- mia. mia.

8. Magna arbor, et fortis, et proceri- 8. Magna arbor, et fortis, et proceri- tas ejus contingens coelum : ad- tas ejus contingens coelum : ad- spectus illius erat usque ad spectus illius erat usque ad terminos universæ terræ. terminos universæ terræ. 9. Folia ejus pulcherrima, et fructus 9. Folia ejus pulcherrima, et fructus ejus nimius, et esca universorum ejus nimius, et esca universorum in ea. Subter eam habitabant in ea. Subter eam habitabant animalia et bestiæ, et in ramis animalia et bestiæ, et in ramis ejus conversabantur volucres ejus conversabantur volucres

CAP. IV DANIELIS. CAP. IV DANIELIS.

coeli, et ex ea vescebatur omnis coeli, et ex ea vescebatur omnis

caro. caro.

10. Videbam in visione capitis mei 10. Videbam in visione capitis mei super stratum meum: et ecce super stratum meum: et ecce vigil, et sanctus, de cœlo de- vigil, et sanctus, de cœlo de- scendit, scendit,

11. Clamavit fortiter, et sic ait: Suc- 11. Clamavit fortiter, et sic ait: Suc- cidite arborem, et præcidite ra- cidite arborem, et præcidite ra- mos ejus, excutite folia ejus, mos ejus, excutite folia ejus, et dispergite fructus ejus : fu- et dispergite fructus ejus : fu-

giant bestiæ quæ subter eam giant bestiæ quæ subter eam

509 509

his qui te oderunt, et interpre- his qui te oderunt, et interpre- tatio ejus hostibus tuis sit. tatio ejus hostibus tuis sit. 17. Arborem quam vidisti sublimem 17. Arborem quam vidisti sublimem atque robustam, cujus altitudo atque robustam, cujus altitudo pertingit ad coelum, et adspe❤ pertingit ad coelum, et adspe❤ ctus illius in omnem terram : ctus illius in omnem terram : 18. Et rami ejus pulcherrimi, et fru- 18. Et rami ejus pulcherrimi, et fru- ctus ejus nimius, et esca omnium ctus ejus nimius, et esca omnium in ea subter eam habitantes in ea subter eam habitantes bestiæ agri, et in ramis ejus bestiæ agri, et in ramis ejus commorantes aves coeli : commorantes aves coeli :

sunt, et volucres de ramis ejus. 19. Tu es, rex, qui magnificatus es, et sunt, et volucres de ramis ejus. 19. Tu es, rex, qui magnificatus es, et

12. Verumtamen germen radicum ejus 12. Verumtamen germen radicum ejus

in terra sinite, et alligetur vin- in terra sinite, et alligetur vin- culo ferreo et æreo in herbis culo ferreo et æreo in herbis quæ foris sunt, et rore coeli tin- quæ foris sunt, et rore coeli tin- gatur, et cum feris pars ejus in gatur, et cum feris pars ejus in herba terræ. herba terræ.

13. Cor ejus ab humano commutetur, 13. Cor ejus ab humano commutetur, et cor feræ detur ei, et cor feræ detur ei, et sep- et sep- tem tempora mutentur super tem tempora mutentur super

eum. eum.

14. In sententia vigilum decretum est, 14. In sententia vigilum decretum est, et sermo sanctorum, et petitio : et sermo sanctorum, et petitio : donec cognoscant viventes quo- donec cognoscant viventes quo- niam dominatur Excelsus in re- niam dominatur Excelsus in re- gno hominum, et cuicumque gno hominum, et cuicumque voluerit, dabit illud, et humil- voluerit, dabit illud, et humil- limum hominem constituet su- limum hominem constituet su- per eum. per eum. 15. Hoc somnium vidi, ego Nabucho- 15. Hoc somnium vidi, ego Nabucho- donosor rex. Tu ergo, Baltas- donosor rex. Tu ergo, Baltas- sar, interpretationem narra fe- sar, interpretationem narra fe- stinus quia omnes sapientes stinus quia omnes sapientes regni mei non queunt solutio- regni mei non queunt solutio- nem edicere mihi tu autem nem edicere mihi tu autem potes, quia spiritus deorum potes, quia spiritus deorum sanctorum in te est. sanctorum in te est.

16. Tunc Daniel, cujus nomen Baltas- 16. Tunc Daniel, cujus nomen Baltas- sar, coepit intra semetipsum ta- sar, coepit intra semetipsum ta- citus cogitare quasi una hora: citus cogitare quasi una hora: et cogitationes ejus conturba- et cogitationes ejus conturba- bant eum. Respondens autem bant eum. Respondens autem rex ait Baltassar, somnium et rex ait Baltassar, somnium et interpretatio ejus non contur- interpretatio ejus non contur- bent te. Respondit Baltassar, bent te. Respondit Baltassar, et dixit Domine mi, somnium et dixit Domine mi, somnium

1 Infra, v, 21. 1 Infra, v, 21.

invaluisti: et magnitudo tua invaluisti: et magnitudo tua crevit, et pervenit usque ad cœ- crevit, et pervenit usque ad cœ-

lum, et potestas tua in terminos lum, et potestas tua in terminos universæ terræ. universæ terræ. 20. Quod autem vidit rex vigilem et 20. Quod autem vidit rex vigilem et sanctum descendere de coelo, et sanctum descendere de coelo, et dicere Succidite arborem, et dicere Succidite arborem, et dissipate illam, attamen germen dissipate illam, attamen germen radicum ejus in terra dimittite : radicum ejus in terra dimittite : et vinciatur ferro et ære in her- et vinciatur ferro et ære in her- bis toris, et rore cæli consper- bis toris, et rore cæli consper- gatur, et cum feris sit pabulum gatur, et cum feris sit pabulum ejus, donec septem tempora mu- ejus, donec septem tempora mu- tentur super eum : tentur super eum :

21. Hæc est interpretatio sententiæ 21. Hæc est interpretatio sententiæ Altissimi, quæ pervenit super Altissimi, quæ pervenit super dominum meum regem: dominum meum regem: 22. Ejicient te ab hominibus, et cum 22. Ejicient te ab hominibus, et cum

bestiis ferisque erit habitatio bestiis ferisque erit habitatio tua: et foenum, ut bos, comedes', tua: et foenum, ut bos, comedes', et rore coeli infunderis septem et rore coeli infunderis septem quoque tempora mutabuntur quoque tempora mutabuntur super te, donec scias quod do- super te, donec scias quod do- minetur Excelsus super regnum minetur Excelsus super regnum hominum, et cuicumque volue- hominum, et cuicumque volue- rit det illud. rit det illud.

23. Quod autem præcepit ut relinque- 23. Quod autem præcepit ut relinque- retur germen radicum ejus, id retur germen radicum ejus, id est arboris, regnum tuum tibi est arboris, regnum tuum tibi manebit, postquam cognoveris manebit, postquam cognoveris potestatem esse coelestem. potestatem esse coelestem. 24. Quamobrem, rex, consilium meum 24. Quamobrem, rex, consilium meum placeat tibi et peccata tua placeat tibi et peccata tua eleemosynis redime, et iniqui- eleemosynis redime, et iniqui- tates tuas misericordiis paupe- tates tuas misericordiis paupe-

2 Eccli. III, 33 2 Eccli. III, 33

540 540

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

rum forsitan ignoscet delictis rum forsitan ignoscet delictis

tuis. tuis.

25. Omnia hæc venerunt super Nabu- 25. Omnia hæc venerunt super Nabu- chodonosor regem. chodonosor regem.

26. Post finem mensium duodecim, in 26. Post finem mensium duodecim, in aula Babylonis deambulabat : aula Babylonis deambulabat : 27. Responditque rex, et ait : Nonne 27. Responditque rex, et ait : Nonne hæc est Babylon magna, quam hæc est Babylon magna, quam ego ædificavi in domum regni, ego ædificavi in domum regni, in robore fortitudinis meæ, et in robore fortitudinis meæ, et in gloria decoris mei? in gloria decoris mei? 28. Cumque sermo adhuc esset in ore 28. Cumque sermo adhuc esset in ore regis, vox de coelo ruit: Tibi regis, vox de coelo ruit: Tibi dicitur, Nabuchodonosor rex : dicitur, Nabuchodonosor rex : regnum tuum transibit a te. regnum tuum transibit a te. 29. Et ab hominibus ejicient te, et 29. Et ab hominibus ejicient te, et

cum bestiis et feris erit habita- cum bestiis et feris erit habita- tio tua: foenum quasi bos com- tio tua: foenum quasi bos com- edes, et septem tempora mu- edes, et septem tempora mu- tabuntur super te, donec scias tabuntur super te, donec scias quod dominetur Excelsus in quod dominetur Excelsus in regno hominum, et cuicumque regno hominum, et cuicumque voluerit det illud. voluerit det illud. 30. Eadem hora sermo completus 30. Eadem hora sermo completus est super Nabuchodonosor : et est super Nabuchodonosor : et ex hominibus abjectus est, et ex hominibus abjectus est, et foenum, ut bos, comedit, et ro- foenum, ut bos, comedit, et ro- re cœli corpus ejus infectum re cœli corpus ejus infectum est, donec capilli ejus in simi- est, donec capilli ejus in simi- litudinem aquilarum crescerent, litudinem aquilarum crescerent, et ungues ejus quasi avium. et ungues ejus quasi avium. 31. Igitur post finem dierum, ego, 31. Igitur post finem dierum, ego,

IN CAPUT IV DANIELIS IN CAPUT IV DANIELIS

COMMENTARIUS. COMMENTARIUS.

« Ego, Nabuchodonosor. » Habita vi- « Ego, Nabuchodonosor. » Habita vi- sione de regno Christi, secundum po- sione de regno Christi, secundum po- testatem qua conterit regna mundi, in- testatem qua conterit regna mundi, in- ducitur hic visio de eodem secundum ducitur hic visio de eodem secundum cognitionem et viam quæ ducit ad ip- cognitionem et viam quæ ducit ad ip- sum, ut sciatur scilicet esse in disposi- sum, ut sciatur scilicet esse in disposi- tione Dei, et quod eleemosynis et bonis tione Dei, et quod eleemosynis et bonis

1 Supra, III, 100; Infra, VII, 14. 1 Supra, III, 100; Infra, VII, 14.

Nabuchodonosor, oculos meos Nabuchodonosor, oculos meos ad coelum levavi : et sensus ad coelum levavi : et sensus meus redditus est mihi, et Al- meus redditus est mihi, et Al- tissimo benedixi, et viventem in tissimo benedixi, et viventem in sempiternum laudavi et glori- sempiternum laudavi et glori- ficavi : quia potestas ejus ficavi : quia potestas ejus potestas sempiterna, et regnum potestas sempiterna, et regnum ejus in generationem et genera- ejus in generationem et genera-

nem 1. nem 1.

32. Et omnes habitatores terræ apud 32. Et omnes habitatores terræ apud eum in nihilum reputati sunt : eum in nihilum reputati sunt : juxta voluntatem enim suam juxta voluntatem enim suam facit tam in virtutibus coeli facit tam in virtutibus coeli quam in habitatoribus terræ : quam in habitatoribus terræ : et non est qui resistat manui et non est qui resistat manui ejus, et dicat ei: Quare fecisti? ejus, et dicat ei: Quare fecisti? 33. In ipso tempore sensus meus re- 33. In ipso tempore sensus meus re-

versus est ad me, et ad hono- versus est ad me, et ad hono- rem regni mei decoremque per- rem regni mei decoremque per- veni et figura mea reversa est veni et figura mea reversa est ad me : et optimates mei et ad me : et optimates mei et magistratus mei requisierunt magistratus mei requisierunt me, et in regno meo restitutus me, et in regno meo restitutus sum, et magnificentia amplior sum, et magnificentia amplior addita est mihi. addita est mihi.

34. Nunc igitur, ego, Nabuchodono- 34. Nunc igitur, ego, Nabuchodono- sor, laudo et magnifico, et glo- sor, laudo et magnifico, et glo- rifico regem coeli, quia omnia rifico regem coeli, quia omnia opera ejus vera, et viæ ejus ju- opera ejus vera, et viæ ejus ju- dicia, et gradientes in superbia dicia, et gradientes in superbia potest humiliare. potest humiliare.

operibus venitur ad ipsum et de his operibus venitur ad ipsum et de his duobus dicitur, Matth. vi, 33: Quærite duobus dicitur, Matth. vi, 33: Quærite primum regnum Dei, ut scilicet cogno- primum regnum Dei, ut scilicet cogno- scatis illud, et justitiam ejus, per quam scatis illud, et justitiam ejus, per quam scilicet veniatis ad ipsum. scilicet veniatis ad ipsum.

Dividitur autem in tres partes, scilicet Dividitur autem in tres partes, scilicet visionis manifestationem, et visionis visionis manifestationem, et visionis explanationem, ibi, y. 16: « Tunc Da- explanationem, ibi, y. 16: « Tunc Da- niel, cujus nomen Baltassar. » Et ex- niel, cujus nomen Baltassar. » Et ex- planationis impletionem, ibi, . 25 : planationis impletionem, ibi, . 25 :

« Omnia hæc venerunt. » « Omnia hæc venerunt. »

Prima dividitur in tres. Primo enim Prima dividitur in tres. Primo enim ponit ea quæ faciunt ad visionis magni- ponit ea quæ faciunt ad visionis magni-

evelationes evelationes

pit. pit.

COMMENTARIUS IN CAP. IV DANIELIS. COMMENTARIUS IN CAP. IV DANIELIS.

tudinem. Secundo, narrat visionem, ibi, tudinem. Secundo, narrat visionem, ibi, 7. 7 : « Visio capitis mei in cubili 7. 7 : « Visio capitis mei in cubili meo. » Tertio, inducit revelationis certi- meo. » Tertio, inducit revelationis certi- tudinem, ibi, ỳ. 14 : « In sententia vigi- tudinem, ibi, ỳ. 14 : « In sententia vigi-

lum decretum est. » lum decretum est. »

In prima harum quinque sunt. Osten- In prima harum quinque sunt. Osten- ditur enim primo magnitudo ex parte ditur enim primo magnitudo ex parte videntis, secundo ex parte multitudinis videntis, secundo ex parte multitudinis visionis audientis, tertio ex parte impos- visionis audientis, tertio ex parte impos- sibilitatis interpretantis, quarto ex subli- sibilitatis interpretantis, quarto ex subli- mitate spiritus revelantis, quinto ex lau- mitate spiritus revelantis, quinto ex lau- de Danielis. de Danielis.

Et hoc est: Et hoc est:

« Ego, Nabuchodonosor, » Monarcha « Ego, Nabuchodonosor, » Monarcha scilicet, cujus intererat de publicis co- scilicet, cujus intererat de publicis co- gitare. Et innuit, (quod ex cogitatione gitare. Et innuit, (quod ex cogitatione partim processit revelatio. Daniel. 11, 29: partim processit revelatio. Daniel. 11, 29: Tu, rex, cogitare cœpisti in strato tuo. Tu, rex, cogitare cœpisti in strato tuo. Inquietus «Quietus eram: » inquietus enim re- Inquietus «Quietus eram: » inquietus enim re- on perci- velationes non percipit. Eccli. xxxvii, on perci- velationes non percipit. Eccli. xxxvii, 25 Qui minoratur actu, sapientiam 25 Qui minoratur actu, sapientiam percipiet. « In domo mea, » non in ex- percipiet. « In domo mea, » non in ex- silio, ubi cor fluctuat. Sapient. VIII, 16: silio, ubi cor fluctuat. Sapient. VIII, 16: Intrans in domum meam conquiescam Intrans in domum meam conquiescam cum illa, scilicet sapientia: non enim cum illa, scilicet sapientia: non enim habet amaritudinem conversatio illius, habet amaritudinem conversatio illius, nec tædium convictus illius. Et hæc om- nec tædium convictus illius. Et hæc om- nia dicit, ut ostendat quod tota mente nia dicit, ut ostendat quod tota mente quieta, et corde, et corpore, revelatio quieta, et corde, et corpore, revelatio verior est. « Et florens, » jucunditate verior est. « Et florens, » jucunditate scilicet et delectatione, « in palatio scilicet et delectatione, « in palatio meo. » Et hoc dicit, ut spiritus animales meo. » Et hoc dicit, ut spiritus animales et naturales, vehentes formas revelatio- et naturales, vehentes formas revelatio- nis, lucidiores et subtiliores fuisse scian- nis, lucidiores et subtiliores fuisse scian- tur. II Reg. xx11, 5: Cuncta salus mea, tur. II Reg. xx11, 5: Cuncta salus mea, et omnis voluntas: nec est quidquam.ex et omnis voluntas: nec est quidquam.ex ea quod non germinet. Quamvis iste flos ea quod non germinet. Quamvis iste flos in mundanis vanus sit, Jerem. XLVIII, 9: in mundanis vanus sit, Jerem. XLVIII, 9: Date florem Moab, quia florens egredie- Date florem Moab, quia florens egredie- tur. Job, xiv, 2: Quasi flos egreditur et tur. Job, xiv, 2: Quasi flos egreditur et conteritur, et fugit velut umbra. conteritur, et fugit velut umbra.

« Somnium vidi. » Somnium refertur « Somnium vidi. » Somnium refertur ad imagines, visio autem ad aliquam ad imagines, visio autem ad aliquam

1 ARISTOTELES, In V Ethicorum. 1 ARISTOTELES, In V Ethicorum.

511 511

perceptionem intellectus. Job, xxx111, 14 perceptionem intellectus. Job, xxx111, 14 et 15 Semel loquitur Deus, et secundo et 15 Semel loquitur Deus, et secundo id ipsum non repetit. Per somnium in id ipsum non repetit. Per somnium in visione nocturna. Dicit enim Dionysius, visione nocturna. Dicit enim Dionysius, quod « noster materialis est intellectus, quod « noster materialis est intellectus, «<et divina non percipit nisi sub velami- «<et divina non percipit nisi sub velami- << nibus. >> « Quod perterruit me, » ma- << nibus. >> « Quod perterruit me, » ma- gnitudine scilicet: res enim magna terret gnitudine scilicet: res enim magna terret inconsuetum. Job, iv, 13 et 14 : Quando inconsuetum. Job, iv, 13 et 14 : Quando solet sopor occupare homines, pavor te- solet sopor occupare homines, pavor te- nuit me, et tremor, et omnia ossa mea per- nuit me, et tremor, et omnia ossa mea per- territa sunt. « Et cogitationes meæ in territa sunt. « Et cogitationes meæ in strato meo. » Innuit somnium fuisset par- strato meo. » Innuit somnium fuisset par- tim ex cogitatione. « Et visiones capitis tim ex cogitatione. « Et visiones capitis mei. » Innuit partim esse ex revelatione, mei. » Innuit partim esse ex revelatione, quia visio revelationis est. Quod autem quia visio revelationis est. Quod autem dicit, capitis, ideo dicit, quia spiritus dicit, capitis, ideo dicit, quia spiritus puriores sunt in capite, et veraciores re- puriores sunt in capite, et veraciores re- velationes. Exod. 1, 3: Vadam, et vi- velationes. Exod. 1, 3: Vadam, et vi- debo visionem hanc magnam. « Contur- debo visionem hanc magnam. « Contur- baverunt me, » præ magnitudine scilicet baverunt me, » præ magnitudine scilicet admirationis. Isa. XXI, 3: Angustia pos- admirationis. Isa. XXI, 3: Angustia pos- sedit me sicut angustia parturientis : sedit me sicut angustia parturientis : corrui cum audirem, conturbatus sum corrui cum audirem, conturbatus sum cum viderem. cum viderem.

Et subdit commendationem visionis a Et subdit commendationem visionis a multitudine et sapientia mundani inter- multitudine et sapientia mundani inter- pretis. pretis.

Et hoc est: Et hoc est:

« Et per me propositum est decretum, » « Et per me propositum est decretum, » hoc est, decretale mandatum, « ut intro- hoc est, decretale mandatum, « ut intro- duceretur in conspectu meo, » ubi nec duceretur in conspectu meo, » ubi nec celari, nec tergiversari possent, «< cuncti celari, nec tergiversari possent, «< cuncti sapientes Babylonis,» de quibus dicitur, sapientes Babylonis,» de quibus dicitur, 1 ad Corinth. 1, 19: Perdam sapientiam 1 ad Corinth. 1, 19: Perdam sapientiam sapientium, et prudentiam prudentium sapientium, et prudentiam prudentium reprobabo. Jacob. III, 15: Non est ista sa reprobabo. Jacob. III, 15: Non est ista sa pientia desursum descendens, sed terre- pientia desursum descendens, sed terre- na, animalis, diabolica. Dicuntur autem na, animalis, diabolica. Dicuntur autem hi sapientes peritissimi dominationum, hi sapientes peritissimi dominationum, secundum quod dicit Aristoteles, « quia secundum quod dicit Aristoteles, « quia << virtus scientiæ sapientia est . » Abdiæ, << virtus scientiæ sapientia est . » Abdiæ, . 8: Perdam sapientes de Idumæa, et . 8: Perdam sapientes de Idumæa, et prudentiam de monte Esau. « Et, »> sup- prudentiam de monte Esau. « Et, »> sup- ple, ad hoc sunt introducti, « ut solutio- ple, ad hoc sunt introducti, « ut solutio-

512 512

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

nem somnii indicarent mihi. » Genes. nem somnii indicarent mihi. » Genes.

: :

XL, 8 Somnium vidimus, nec est qui in- XL, 8 Somnium vidimus, nec est qui in- terpretetur nobis. terpretetur nobis.

Et subdit de impotentia humanæ sa- Et subdit de impotentia humanæ sa- pientiæ. pientiæ.

Et hoc est: Et hoc est:

« Tunc ingrediebantur arioli, » juxta « Tunc ingrediebantur arioli, » juxta aras exta animalium inspicientes, « ma- aras exta animalium inspicientes, « ma- gi,» de singulis philosophantes, « Chal- gi,» de singulis philosophantes, « Chal- dæi,» in astris divinantes, « et aruspi- dæi,» in astris divinantes, « et aruspi- ces, » augures scilicet in coloribus nu- ces, » augures scilicet in coloribus nu- bium, dispositione planetarum, volatu bium, dispositione planetarum, volatu et garritu avium considerantes. Numer. et garritu avium considerantes. Numer. XXIII, 23: Non est augurium in Jacob, XXIII, 23: Non est augurium in Jacob, nec divinatio in Israel. « Et somnium nec divinatio in Israel. « Et somnium narravi in conspectu eorum, » hoc est, narravi in conspectu eorum, » hoc est, publice. I ad Corinth. 11, 14: Animalis publice. I ad Corinth. 11, 14: Animalis homo non percipit ea quæ sunt Spiritus homo non percipit ea quæ sunt Spiritus Dei. « Et solutionem ejus non indicave- Dei. « Et solutionem ejus non indicave- runt mihi, » hoc est, non poterant indi- runt mihi, » hoc est, non poterant indi- care. I ad Corinth. 11, 11: Quæ Dei sunt, care. I ad Corinth. 11, 11: Quæ Dei sunt, nemo cognovit, nisi Spiritus Dei. Isa.xix, nemo cognovit, nisi Spiritus Dei. Isa.xix, 3: Consilium ejus præcipitabo : et in- 3: Consilium ejus præcipitabo : et in- terrogabunt simulacra sua, et divinos terrogabunt simulacra sua, et divinos suos, et pythones, et ariolos. suos, et pythones, et ariolos.

sa: sa:

«Non mirum si errat Nabuchodo- «Non mirum si errat Nabuchodo- « nosor more gentilium, et quidquid su- « nosor more gentilium, et quidquid su- « per se cernit, non Deum, sed deos ar- « per se cernit, non Deum, sed deos ar- «bitratur. » Quidam tamen dicunt, quod «bitratur. » Quidam tamen dicunt, quod dii dicuntur Angeli, a quibus Prophetæ dii dicuntur Angeli, a quibus Prophetæ illuminationes acceperunt. Psal. LXXV, illuminationes acceperunt. Psal. LXXV, 5 Illuminans tu mirabiliter a monti- 5 Illuminans tu mirabiliter a monti- bus æternis. Dicit autem, in semetipso, bus æternis. Dicit autem, in semetipso, ut notetur, quod ad nutum habuit, non ut notetur, quod ad nutum habuit, non sicut arreptitii, qui spiritum non habent sicut arreptitii, qui spiritum non habent ad nutum. I ad Corinth. xiv, 32: Spiri- ad nutum. I ad Corinth. xiv, 32: Spiri- tus prophetarum prophetis subjecti sunt. tus prophetarum prophetis subjecti sunt. « Et somnium coram ipso locutus sum, » « Et somnium coram ipso locutus sum, » Daniele scilicet. Genes. XL, 8: Num- Daniele scilicet. Genes. XL, 8: Num- quid non Dei est interpretatio ? referte quid non Dei est interpretatio ? referte mihi quid videritis. mihi quid videritis.

Et subjungit de supplicatione ad Da- Et subjungit de supplicatione ad Da- nielen : nielen :

« Baltassar, princeps ariolorum. » « Baltassar, princeps ariolorum. » Non dicitur princeps quia cum eis parti- Non dicitur princeps quia cum eis parti- cipationem habuerit, sed quia de futuris cipationem habuerit, sed quia de futuris veriora prædixit. Ezech. xxvIII, 3, dicitur veriora prædixit. Ezech. xxvIII, 3, dicitur de principe Tyri irrisorie: Ecce sapientior de principe Tyri irrisorie: Ecce sapientior es tu Daniele: omne secretum non est es tu Daniele: omne secretum non est absconditum a te. « Quoniam ego scio absconditum a te. « Quoniam ego scio quod spiritum deorum sanctorum habeas quod spiritum deorum sanctorum habeas in te. » Act. 1, 8: Accipietis virtutem su- in te. » Act. 1, 8: Accipietis virtutem su-

Et subdit de laude Danielis interpre- pervenientis Spiritus sancti in vos. « Et Et subdit de laude Danielis interpre- pervenientis Spiritus sancti in vos. « Et

tantis. tantis.

Et hoc est: Et hoc est:

« Donec collega, » id est, familiaris, « Donec collega, » id est, familiaris, et amicitia colligatus. Psal. LIV, 14: Tu et amicitia colligatus. Psal. LIV, 14: Tu vero homo unanimis, dux meus, et notus vero homo unanimis, dux meus, et notus meus. « Ingressus est in conspectu meo, » meus. « Ingressus est in conspectu meo, » publice scilicet, quia veritas non quærit publice scilicet, quia veritas non quærit angulos. Joan. XVIII, 20: Ego palam angulos. Joan. XVIII, 20: Ego palam locutus sum mundo. « Daniel, » qui ju- locutus sum mundo. « Daniel, » qui ju- dicium Domini interpretatur. I ad Co- dicium Domini interpretatur. I ad Co- rinth. 11, 15: Spiritualis, scilicet homo, rinth. 11, 15: Spiritualis, scilicet homo, judicat omnia, et ipse a nemine judica- judicat omnia, et ipse a nemine judica- tur. « Cui nomen Baltassar, » lingua sci- tur. « Cui nomen Baltassar, » lingua sci- licet Chaldaica, « secundum nomen Dei licet Chaldaica, « secundum nomen Dei Danieli no- mei. » Glossa: « Sic enim vocabatur Danieli no- mei. » Glossa: « Sic enim vocabatur « Deus Daniel participatione enim « Deus Daniel participatione enim « spiritus divini nomen divinum at- « spiritus divini nomen divinum at- << tributum est ei. » « Qui habet spiritum << tributum est ei. » « Qui habet spiritum deorum sanctorum in semetipso. » Glos- deorum sanctorum in semetipso. » Glos-

men divi- men divi- nim attribu- nim attribu- tum. tum.

omne sacramentum, » hoc est, sacrum omne sacramentum, » hoc est, sacrum secretum, « non est impossibile tibi, » secretum, « non est impossibile tibi, » revelare scilicet. I ad Corinth. 11, 10: revelare scilicet. I ad Corinth. 11, 10: Spiritus omnia scrutatur, etiam profun- Spiritus omnia scrutatur, etiam profun- da Dei. « Visiones somniorum meorum. » da Dei. « Visiones somniorum meorum. » Visiones nominat intellectuales revelatio- Visiones nominat intellectuales revelatio- nes. « Quas vidi, » quamvis involutas nes. « Quas vidi, » quamvis involutas scilicet, eo quod homo apertas visiones scilicet, eo quod homo apertas visiones non habet. Job, xxxvi, 25: Omnes homi- non habet. Job, xxxvi, 25: Omnes homi- nes vident eum, unusquisque intuetur nes vident eum, unusquisque intuetur procul. « Et solutionem eorum, » scilicet procul. « Et solutionem eorum, » scilicet somniorum, « narra mihi, » ad intelle- somniorum, « narra mihi, » ad intelle- ctum scilicet. I ad Corinth. xiv, 29: Pro- ctum scilicet. I ad Corinth. xiv, 29: Pro- phetæ duo aut tres dicant, et cæteri di- phetæ duo aut tres dicant, et cæteri di- judicent. Et, paulo supra, y. 28: Sinon judicent. Et, paulo supra, y. 28: Sinon fuerit interpres, taceat in Ecclesia. fuerit interpres, taceat in Ecclesia.

« «

Visio capitis mei. » Narratio est Visio capitis mei. » Narratio est

Daniel Daniel

dictus dictus ceps a ceps a

lorum lorum

8 8

COMMENTARIUS IN CAP. IV DANIELIS. COMMENTARIUS IN CAP. IV DANIELIS.

somnii, et habet duas partes, somnii re- somnii, et habet duas partes, somnii re- velationem, et revelationis confirmatio- velationem, et revelationis confirmatio- nem, ibi, y. 14: « In sententia vigilum. » nem, ibi, y. 14: « In sententia vigilum. » Anterior pars dividitur in duas. Primo Anterior pars dividitur in duas. Primo enim ponit somnium pulchritudinis re- enim ponit somnium pulchritudinis re- gni, secundo somnium contritionis, ibi, gni, secundo somnium contritionis, ibi, . 10 « Videbam in visione. » . 10 « Videbam in visione. »

Dicit ergo « Visio capitis mei in cubili Dicit ergo « Visio capitis mei in cubili meo. » Iste est titulus, et dicitur visio meo. » Iste est titulus, et dicitur visio capitis, ad differentiam visionis oculo- capitis, ad differentiam visionis oculo- rum imaginaria enim fuit, et non sensi- rum imaginaria enim fuit, et non sensi- bilis. Isa. xxvi, 9: Spiritu meo in præ- bilis. Isa. xxvi, 9: Spiritu meo in præ- cordiis meis de mane vigilabo ad te. cordiis meis de mane vigilabo ad te. Quod autem dicit, in cubili meo, no- Quod autem dicit, in cubili meo, no- tat secretum. Isa. xxvi, 20: Intra in tat secretum. Isa. xxvi, 20: Intra in cubicula tua, et claude ostia tua super cubicula tua, et claude ostia tua super te. « Videbam, » hoc est, imaginatione te. « Videbam, » hoc est, imaginatione considerabam. Proverb. xx, 12: Aurem considerabam. Proverb. xx, 12: Aurem audientem, et oculum videntem Dominus audientem, et oculum videntem Dominus fecit utrumque. « Et ecce, » hoc est, fecit utrumque. « Et ecce, » hoc est, manifeste apparens, « arbor, » rex sci- manifeste apparens, « arbor, » rex sci- licet virens dignitate et honore. Jerem. licet virens dignitate et honore. Jerem. XVII, 8: Erit quasi lignum quod trans- XVII, 8: Erit quasi lignum quod trans- plantatur super aquas, quod ad humo- plantatur super aquas, quod ad humo- rem mittit radices suas. « In medio ter- rem mittit radices suas. « In medio ter-

ræ, » undique terrenis infixus, et confor- ræ, » undique terrenis infixus, et confor- tatus. Isa. v, 8: Væ qui conjungitis do- tatus. Isa. v, 8: Væ qui conjungitis do- mum ad domum, et agrum agro copula- mum ad domum, et agrum agro copula- tis usque ad terminum loci! Num- tis usque ad terminum loci! Num- quid habitatis vos soli in medio ter- quid habitatis vos soli in medio ter- ræ ? »Job, xxI, 7: Sublevati sunt, con- ræ ? »Job, xxI, 7: Sublevati sunt, con- fortatique divitiis. fortatique divitiis. « Et altitudo ejus « Et altitudo ejus nimia, »in honore scilicet et divitiis. nimia, »in honore scilicet et divitiis. Glossa De quo Propheta, Vidi im- Glossa De quo Propheta, Vidi im- pium superexaltatum, et elevatum sicut pium superexaltatum, et elevatum sicut cedros Libani ¹. cedros Libani ¹.

« Magna arbor. » Glossa: «Non vir- « Magna arbor. » Glossa: «Non vir- « tutum magnitudine, sed superbia ele- « tutum magnitudine, sed superbia ele- « vante. » Job, xv, 12 et 13: Quid te « vante. » Job, xv, 12 et 13: Quid te elevat cor tuum, et quasi magna cogi- elevat cor tuum, et quasi magna cogi- tans, attonitos habes oculos? Quid tumet tans, attonitos habes oculos? Quid tumet contra Deum spiritus tuus ? « Et for- contra Deum spiritus tuus ? « Et for- tis. » Quia fortitudine pro lege utebatur. tis. » Quia fortitudine pro lege utebatur. Sapient. II, 11 Sit fortitudo nostra lex Sapient. II, 11 Sit fortitudo nostra lex justitiæ quod enim infirmum est, inu- justitiæ quod enim infirmum est, inu-

1 Psal. xxxvi, 35. 1 Psal. xxxvi, 35.

XVIII XVIII

513 513

tile invenitur. « Et proceritas ejus con- tile invenitur. « Et proceritas ejus con- tingens cœlum, » quæ in fastu et ambi- tingens cœlum, » quæ in fastu et ambi- tione fuit, in qua superbi æquales Deo tione fuit, in qua superbi æquales Deo esse volunt, cum per se regnare cupiunt. esse volunt, cum per se regnare cupiunt. Psal. LXXIII, 23: Superbia eorum qui te Psal. LXXIII, 23: Superbia eorum qui te oderunt, ascendit semper. Isa. XIV, 13: oderunt, ascendit semper. Isa. XIV, 13: In cœlum conscendam, super astra Dei In cœlum conscendam, super astra Dei exaltabo solium meum. « Adspectus il- exaltabo solium meum. « Adspectus il- lius erat usque ad terminos universæ lius erat usque ad terminos universæ terræ. » Theodotio transtulit, << Dominatio terræ. » Theodotio transtulit, << Dominatio ejus : » et est sensus, ad dominationem ejus : » et est sensus, ad dominationem ejus respiciebant omnes qui habitabant ejus respiciebant omnes qui habitabant in terra. Judith, 11, 3: Dixit cogitatio- in terra. Judith, 11, 3: Dixit cogitatio- nem suam in eo esse, ut omnem terram nem suam in eo esse, ut omnem terram suo subjugaret imperio. Unde jam om- suo subjugaret imperio. Unde jam om- nes ad ipsum pavebant. Isa. XLV, 2: nes ad ipsum pavebant. Isa. XLV, 2: Ego ante teibo, et gloriosos terræ hu- Ego ante teibo, et gloriosos terræ hu- miliabo. miliabo.

« Folia ejus pulcherrima, » decus « Folia ejus pulcherrima, » decus scilicet regni, et verba, et edicta. Jerem. scilicet regni, et verba, et edicta. Jerem. XVII, 8 Erit folium ejus viride. Psal. 1, XVII, 8 Erit folium ejus viride. Psal. 1, 3 Folium ejus non defluet, et omnia 3 Folium ejus non defluet, et omnia quæcumque faciet, prosperabuntur. « Et quæcumque faciet, prosperabuntur. « Et fructus ejus nimius, » divitiarum scilicet fructus ejus nimius, » divitiarum scilicet et copiarum. Psal. 1, 3: Fructum suum et copiarum. Psal. 1, 3: Fructum suum dabit in tempore suo. Osee, XIV, 6 : dabit in tempore suo. Osee, XIV, 6 : Germinabit sicut lilium, et erumpet Germinabit sicut lilium, et erumpet radix ejus ut Libani. «Et esca universo- radix ejus ut Libani. «Et esca universo- rum in ea,» supple, erat. Omnium enim rum in ea,» supple, erat. Omnium enim divitias possederat, et ad manum ejus divitias possederat, et ad manum ejus pro esca respiciebant. Psal. CXLIV, 15: pro esca respiciebant. Psal. CXLIV, 15: Oculi omnium in te sperant, Domine, et Oculi omnium in te sperant, Domine, et tu das escam illorum in tempore oppor- tu das escam illorum in tempore oppor- tuno. Subter eam habitabant anima- tuno. Subter eam habitabant anima- lia, » hoc est, sub protectione ejus, hoc lia, » hoc est, sub protectione ejus, hoc est, sicut subter umbram. Animalia di- est, sicut subter umbram. Animalia di- cuntur simplices, rusticani scilicet et cuntur simplices, rusticani scilicet et religiosi homines. Psal. LXX11, 23: Ut religiosi homines. Psal. LXX11, 23: Ut jumentum factus sum apud te : et ego jumentum factus sum apud te : et ego semper tecum. « Et bestiæ, » bestiales semper tecum. « Et bestiæ, » bestiales scilicet tyranni, et qui nocumento et in- scilicet tyranni, et qui nocumento et in- juria vivunt, qui in protectione regum juria vivunt, qui in protectione regum tyrannidem exercent. Genes. 1, 28 : Do- tyrannidem exercent. Genes. 1, 28 : Do- minamini piscibus maris, et volatilibus minamini piscibus maris, et volatilibus cæli, et universis animantibus quæ mo- cæli, et universis animantibus quæ mo-

33 33

10 10

dicatur vi- dicatur vi-

514 514

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ventur super terram. Talibus enim expe- ventur super terram. Talibus enim expe- dit conculcari a Domino. « Et in ramis dit conculcari a Domino. « Et in ramis ejus, in dilatatione scilicet potestatis. ejus, in dilatatione scilicet potestatis. Osee, xiv, 7 Ibunt rami ejus, et erit Osee, xiv, 7 Ibunt rami ejus, et erit quasi oliva gloria ejus, et odor ejus ut quasi oliva gloria ejus, et odor ejus ut Libani. Conversabantur volucres cœ- Libani. Conversabantur volucres cœ- li. »Volucres coeli sunt leves homines li. »Volucres coeli sunt leves homines super terrarum spatia discurrentes, plus super terrarum spatia discurrentes, plus mente quam corpore, ut leves et men- mente quam corpore, ut leves et men- daces. Psal. vIII, 9: Volucres cœli, et daces. Psal. vIII, 9: Volucres cœli, et pisces maris, qui perambulant semitas pisces maris, qui perambulant semitas maris. Tales sunt curiosi, et mercatores, maris. Tales sunt curiosi, et mercatores, et Philosophi, qui summa rimantur. et Philosophi, qui summa rimantur. Baruch, n, 17: Ubi sunt, qui in avibus Baruch, n, 17: Ubi sunt, qui in avibus cæli ludunt? Et respondet post modi- cæli ludunt? Et respondet post modi- cum, . 19: Ad inferos descenderunt, « Et cum, . 19: Ad inferos descenderunt, « Et ex ea vescebatur omnis caro. » Nullus ex ea vescebatur omnis caro. » Nullus enim etiam propriis bonis frui poterat, enim etiam propriis bonis frui poterat, nisi ad imperium ipsius. Judith, in, 3 et nisi ad imperium ipsius. Judith, in, 3 et 4: Omnis civitas nostra, omnisque pos- 4: Omnis civitas nostra, omnisque pos- sessio, omnes montes, et colles, et campi, sessio, omnes montes, et colles, et campi, et armenta boum, gregesque ovium et et armenta boum, gregesque ovium et caprarum, equorumque et camelorum, caprarum, equorumque et camelorum, et universæ facultates nostræ, atque fa- et universæ facultates nostræ, atque fa- miliæ, in conspectu tuo sunt. Sint om- miliæ, in conspectu tuo sunt. Sint om- nia nostra sub lege tua. Et loquitur de nia nostra sub lege tua. Et loquitur de Nabuchodonosor. Nabuchodonosor.

« Videbam. » Hæc est secunda pars « Videbam. » Hæc est secunda pars somnii de arboris præcisione, et hoc est: somnii de arboris præcisione, et hoc est:

Sic videbam,» mundi pulchritudi- Sic videbam,» mundi pulchritudi- nem scilicet, « in visione capitis mei, » nem scilicet, « in visione capitis mei, » imaginaria scilicet, non sensibili, « super imaginaria scilicet, non sensibili, « super stratum meum, » quietus scilicet et se- stratum meum, » quietus scilicet et se- questratus a curis. Psal. Iv, 9: In pace questratus a curis. Psal. Iv, 9: In pace in idipsum dormiam, et requiescam. in idipsum dormiam, et requiescam. «Et ecce vigil. » Hieronymus: «Theodo- «Et ecce vigil. » Hieronymus: «Theodo- Angelus cur «tio, «Angelus : » vigilant enim Angelus cur «tio, «Angelus : » vigilant enim semper semper « Angeli ad Dei officium parati. Nos quo- « Angeli ad Dei officium parati. Nos quo- «que crebris pernoctationibus eos imitari «que crebris pernoctationibus eos imitari << debemus. » De Christo quoque dicitur : << debemus. » De Christo quoque dicitur : Non dormitabit, neque dormiet, qui cu- Non dormitabit, neque dormiet, qui cu- stodit Israel 1. « Et sanctus, » a terrena stodit Israel 1. « Et sanctus, » a terrena cogitatione immunis, qui scilicet nec cogitatione immunis, qui scilicet nec munera accipiat, nec personam hominis. munera accipiat, nec personam hominis. Habacuc, 1, 13: Mundi sunt oculi tui Habacuc, 1, 13: Mundi sunt oculi tui

gil? gil?

1 Psal. cxx, 4, et Isa. v, 27. 1 Psal. cxx, 4, et Isa. v, 27.

ne videas malum, et respicere ad iniqui- ne videas malum, et respicere ad iniqui- tatem non poteris. « De cœlo, » ubi om- tatem non poteris. « De cœlo, » ubi om- nia recta sunt. Matth. vi, 9 : Pater no- nia recta sunt. Matth. vi, 9 : Pater no- ster, qui es in cœlis. « Descendit, » ad ster, qui es in cœlis. « Descendit, » ad veritatis inquisitionem et manifestatio- veritatis inquisitionem et manifestatio- nem. Genes. xVIII, 21: Descendam, et nem. Genes. xVIII, 21: Descendam, et videbo utrum clamorem qui venit ad me, videbo utrum clamorem qui venit ad me, opere compleverint. opere compleverint.

: :

Et clamavit, » ut intercessione cla- Et clamavit, » ut intercessione cla- moris intentio innotesceret cordis. Pro- moris intentio innotesceret cordis. Pro- verb. VIII, 4 O viri, ad vos clamito, et verb. VIII, 4 O viri, ad vos clamito, et vox mea ad filios hominum : « Forti- vox mea ad filios hominum : « Forti- ter, »ut effectum vox scilicet conseque- ter, »ut effectum vox scilicet conseque- retur. Numer. xxIII, 22: Cujus fortitu- retur. Numer. xxIII, 22: Cujus fortitu- do similis est rhinocerotis. Job, ix, 19: do similis est rhinocerotis. Job, ix, 19: Si fortitudo quæritur, robustissimus est. Si fortitudo quæritur, robustissimus est. « Et sic ait, » ut scilicet sententia arti- « Et sic ait, » ut scilicet sententia arti- culatim cognosceretur. Joan. xv, 22 : Si culatim cognosceretur. Joan. xv, 22 : Si non venissem, et locutus fuissem eis, pec- non venissem, et locutus fuissem eis, pec- catum non haberent. « Succidite arbo- catum non haberent. « Succidite arbo- rem, » quia scilicet fructum dignum non rem, » quia scilicet fructum dignum non fecit. Luc. II, 9: Jam securis ad radicem fecit. Luc. II, 9: Jam securis ad radicem arboris posita est. Omnis ergo arbor non arboris posita est. Omnis ergo arbor non faciens fructum bonum, excidetur, et in faciens fructum bonum, excidetur, et in ignem mittetur. Eccli. x, 17: Sedes du- ignem mittetur. Eccli. x, 17: Sedes du- cum superborum destruxit Deus, et sedere cum superborum destruxit Deus, et sedere fecit mites pro eis. « Et præcidite ramos fecit mites pro eis. « Et præcidite ramos ejus, » hoc est, dilatationem potestatis, et ejus, » hoc est, dilatationem potestatis, et principium, ut non cohæreant ei. Ezech. principium, ut non cohæreant ei. Ezech. XVII, 9: Fructus ejus distringet, et siccabit XVII, 9: Fructus ejus distringet, et siccabit omnes palmites germinis ejus, et are- omnes palmites germinis ejus, et are- scet. « Et excutite folia ejus. » Folia scet. « Et excutite folia ejus. » Folia sunt verba in edictis et mandatis, quæ sunt verba in edictis et mandatis, quæ virtute erant plena, cum erant in pote- virtute erant plena, cum erant in pote- state. Ezech. XVII, 4: Summitatem fron- state. Ezech. XVII, 4: Summitatem fron- dium ejus avulsit. « Et dispergite fru- dium ejus avulsit. « Et dispergite fru- ctus ejus, » hoc est, bona quibus pasce- ctus ejus, » hoc est, bona quibus pasce- bat suos. Luc. XII, 20: Stulte, hac nocte bat suos. Luc. XII, 20: Stulte, hac nocte animam tuam repetent a te : quæ autem animam tuam repetent a te : quæ autem præparasti, cujus erunt? « Fugiant be- præparasti, cujus erunt? « Fugiant be- stiæ quæ subter eam sunt, » malæ familiæ stiæ quæ subter eam sunt, » malæ familiæ scilicet. Numer. xvi, 26: Recedite a ta- scilicet. Numer. xvi, 26: Recedite a ta- bernaculis hominum impiorum,... ne bernaculis hominum impiorum,... ne involvamini in peccatis corum, scilicet involvamini in peccatis corum, scilicet ne forte et vos terra degluttiat. « Et vo- ne forte et vos terra degluttiat. « Et vo-

11 11

12 12

13 13

chodonosor chodonosor

mutatum ? mutatum ?

COMMENTARIUS IN CAP. IV DANIELIS. COMMENTARIUS IN CAP. IV DANIELIS.

lucres de ramis ejus,» supple, fugiant, lucres de ramis ejus,» supple, fugiant, hoc est, instabiles, et leves. Hæ sunt hoc est, instabiles, et leves. Hæ sunt aves quas abjiciebat Abraham '. aves quas abjiciebat Abraham '.

: :

« Verumtamen. » Mitigat hic senten- « Verumtamen. » Mitigat hic senten- tiam. Jacob. 11, 13: Superexaltat mise- tiam. Jacob. 11, 13: Superexaltat mise- ricordia judicium. « Germen radicum ricordia judicium. « Germen radicum ejus in terra sinite, » supple, permanere. ejus in terra sinite, » supple, permanere. Glossa « Notat regem deponendum, Glossa « Notat regem deponendum, « sed illi regnum servandum. » Jerem. « sed illi regnum servandum. » Jerem. XII, 2 Plantasti eos, et radicem mise- XII, 2 Plantasti eos, et radicem mise- runt proficiunt et faciunt fructum. « Et runt proficiunt et faciunt fructum. « Et alligetur vinculo ferreo, » hoc est, ten- alligetur vinculo ferreo, » hoc est, ten- tatione durissima, quæ domet superbiam tatione durissima, quæ domet superbiam ejus. Daniel. II, 40: Ferrum domat om- ejus. Daniel. II, 40: Ferrum domat om- nia. « Et æreo, » quod resonantiam no- nia. « Et æreo, » quod resonantiam no- tat mugivit enim sicut bos. 1 ad Co- tat mugivit enim sicut bos. 1 ad Co- rinth. XIII, 1: Factus sum velut æs so- rinth. XIII, 1: Factus sum velut æs so- nans, aut cymbalum tinniens. « In her- nans, aut cymbalum tinniens. « In her- bis quæ foris sunt, » ut scilicet virentia bis quæ foris sunt, » ut scilicet virentia sæculi perquirat, et nihil curet de divinis. sæculi perquirat, et nihil curet de divinis. Job, xxxix, 8 Virentia quæque perqui- Job, xxxix, 8 Virentia quæque perqui- rit. « Et rore cœli tingatur. » Hic si- rit. « Et rore cœli tingatur. » Hic si- gnificat descensum gratiæ ad compun- gnificat descensum gratiæ ad compun- ctionem, et poenitentiam. Isa. XLV, 8: ctionem, et poenitentiam. Isa. XLV, 8: Rorate, cæli, desuper, et nubes pluant Rorate, cæli, desuper, et nubes pluant justum. Et cum feris pars ejus, » justum. Et cum feris pars ejus, » supple, sit, « in herba terræ, » ut scili- supple, sit, « in herba terræ, » ut scili- cet sæculares delicias quærat, et de spi- cet sæculares delicias quærat, et de spi- ritualibus non curet. Job, XL, 15: Huic ritualibus non curet. Job, XL, 15: Huic montes herbas ferunt omnes bestiæ agri montes herbas ferunt omnes bestiæ agri ludunt ibi. ludunt ibi.

« Cor ejus ab humano commutetur, » « Cor ejus ab humano commutetur, » Cor Nabu- hoc est, quod nullum humanum intelle- Cor Nabu- hoc est, quod nullum humanum intelle- quomodo sit ctum colat, sicut videmus peccatores fa- quomodo sit ctum colat, sicut videmus peccatores fa- cere peccatores enim corda belluina ha- cere peccatores enim corda belluina ha- bent. Psal. XLVIII, 13: Comparatus est bent. Psal. XLVIII, 13: Comparatus est jumentis insipientibus, et similis factus jumentis insipientibus, et similis factus est illis. « Et cor feræ detur ei, » ut feras est illis. « Et cor feræ detur ei, » ut feras scilicet imitetur. Genes. xvi, 12: Hic scilicet imitetur. Genes. xvi, 12: Hic erit ferus homo: manus ejus contra om- erit ferus homo: manus ejus contra om- nes, et manus omnium contra eum. « Et nes, et manus omnium contra eum. « Et septem tempora mutentur super eum. » septem tempora mutentur super eum. » Tempora principaliter distinguuntur ad Tempora principaliter distinguuntur ad

1 Cf. Genes. xv, 11. 1 Cf. Genes. xv, 11.

515 515

tes poeni- tes poeni-

tentiæ. tentiæ.

motum solis. Unde septem tempora motum solis. Unde septem tempora sunt septem anni. Septem autem tem- sunt septem anni. Septem autem tem- pora revocationem significant per pœni- pora revocationem significant per pœni- tentiam, cujus septem sunt partes. Con- Septem par- tentiam, cujus septem sunt partes. Con- Septem par- fessio enim tres habet, scilicet quod fessio enim tres habet, scilicet quod sit vera, simplex, integra: compunctio sit vera, simplex, integra: compunctio una, scilicet quod ex toto corde sit do- una, scilicet quod ex toto corde sit do- lens satisfactio tres, scilicet jejunium, lens satisfactio tres, scilicet jejunium, orationem, et eleemosynam. Joan. Iv, 52 : orationem, et eleemosynam. Joan. Iv, 52 : Heri hora septima reliquit eum febris. Heri hora septima reliquit eum febris.

Et subjungit de revelatione confirma- Et subjungit de revelatione confirma- tionis : tionis :

« In sententia vigilum decretum est. » « In sententia vigilum decretum est. » Chrysostomus : « Qui propter suam in- Chrysostomus : « Qui propter suam in- « somnem naturam nihil incertum dis- « somnem naturam nihil incertum dis- « cernunt. »> « Et sermo sanctorum, » « cernunt. »> « Et sermo sanctorum, » qui scilicet judiciis Dei consentiunt. Isa. qui scilicet judiciis Dei consentiunt. Isa. III, 14 Dominus ad judicium veniet III, 14 Dominus ad judicium veniet cum senibus populi sui. « Et petitio : » cum senibus populi sui. « Et petitio : » clamant enim sancti contra malos ad vin- clamant enim sancti contra malos ad vin- dictam. Psal. LXXVIII, 10 et 11: Inno- dictam. Psal. LXXVIII, 10 et 11: Inno- tescat in nationibus... ultio sanguinis tescat in nationibus... ultio sanguinis servorum tuorum, qui effusus est : intro- servorum tuorum, qui effusus est : intro- eat in conspectu tuo gemitus compedito- eat in conspectu tuo gemitus compedito- rum. Apoc. vi, 10: Usquequo, Domine rum. Apoc. vi, 10: Usquequo, Domine (sanctus et verus), non judicas, et non vin- (sanctus et verus), non judicas, et non vin- dicas sanguinem nostrum de iis qui ha- dicas sanguinem nostrum de iis qui ha- bitant in terra ? Et subjungit de fructu : bitant in terra ? Et subjungit de fructu : « Donec cognoscant viventes, » hac scili- « Donec cognoscant viventes, » hac scili- cet mortali vita. Psal. XCIII, 8: Intelli- cet mortali vita. Psal. XCIII, 8: Intelli- gite, insipientes in populo: et stulti, ali- gite, insipientes in populo: et stulti, ali- quando sapite. « Quoniam dominatur quando sapite. « Quoniam dominatur Excelsus in regno hominum. » Esther, Excelsus in regno hominum. » Esther, XIII, 11 Dominus omnium es. Psal. XIII, 11 Dominus omnium es. Psal. LXXXII, 19 Cognoscant, principes scili- LXXXII, 19 Cognoscant, principes scili- cet et gentes, quoniam nomen tibi Do- cet et gentes, quoniam nomen tibi Do- minus. « Et cuicumque voluerit, dabit minus. « Et cuicumque voluerit, dabit illud.» « Ad voluntatem ergo Dei ad illud.» « Ad voluntatem ergo Dei ad « regnum Dei quisque vocandus est, » « regnum Dei quisque vocandus est, » ut dicit Gregorius. Ad Hebr. v, 4: Nec ut dicit Gregorius. Ad Hebr. v, 4: Nec quisquam sumit sibi honorem, sed qui quisquam sumit sibi honorem, sed qui vocatur a Deo tamquam Aaron. « Et vocatur a Deo tamquam Aaron. « Et humillimum hominem, » hoc est, ad humillimum hominem, » hoc est, ad humum projectum hominem, et vilifica- humum projectum hominem, et vilifica- tum, «constituet super eum, » scilicet tum, «constituet super eum, » scilicet

14 14

15 15

16 16

Danielis Danielis modestia. modestia.

516 516

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

regem. Matth. xx, 16: Sic erunt no- regem. Matth. xx, 16: Sic erunt no- vissimi primi, et primi novissimi. I Reg. vissimi primi, et primi novissimi. I Reg. II, 8: Dominus suscitat de pulvere ege- II, 8: Dominus suscitat de pulvere ege- num, et de stercore elevat pauperem : ut num, et de stercore elevat pauperem : ut sedeat cum principibus, et solium gloriæ sedeat cum principibus, et solium gloriæ

teneat. teneat.

Et subdit epilogum hujus visionis : Et subdit epilogum hujus visionis : « Hoc somnium vidi, ego Nabuchodo- « Hoc somnium vidi, ego Nabuchodo- nosor rex. » Job, iv, 12: Ad me dictum nosor rex. » Job, iv, 12: Ad me dictum est verbum absconditum, et quasi fur- est verbum absconditum, et quasi fur- tive suscepit auris mea venas susurri tive suscepit auris mea venas susurri ejus. ejus.

Et convertit se ad supplicationem in- Et convertit se ad supplicationem in- terpretationis, subdens : « Tu ergo, Bal- terpretationis, subdens : « Tu ergo, Bal- tassar, »supple, per spiritum Dei quem tassar, »supple, per spiritum Dei quem habes, «interpretationem narra festi- habes, «interpretationem narra festi- nus. » Quia, ut dicit Gregorius: «< Nes- nus. » Quia, ut dicit Gregorius: «< Nes- «cit tarda molimina Spiritus sancti «cit tarda molimina Spiritus sancti « gratia. » Matth. x, 19 : Nolite cogitare « gratia. » Matth. x, 19 : Nolite cogitare quomodo, aut quid loquamini. « Quia quomodo, aut quid loquamini. « Quia omnes sapientes regni mei, » mundani omnes sapientes regni mei, » mundani scilicet, quorum sapientia stultitia est. scilicet, quorum sapientia stultitia est. I ad Corinth. 1, 27: Quæ stulta sunt I ad Corinth. 1, 27: Quæ stulta sunt mundi elegit Deus, ut confundat sapien- mundi elegit Deus, ut confundat sapien- tes. « Non queunt solutionem edicere tes. « Non queunt solutionem edicere mihi. » Isa. XIX, 11: Sapientes consilia- mihi. » Isa. XIX, 11: Sapientes consilia- rii Pharaonis dederunt consilium insi- rii Pharaonis dederunt consilium insi- piens. « Tu autem potes, » hoc est, in piens. « Tu autem potes, » hoc est, in spiritu tuo facultatem habes. Et subjungit spiritu tuo facultatem habes. Et subjungit causam : « Quia spiritus deorum sancto- causam : « Quia spiritus deorum sancto- rum in te est,» per illuminationem sci- rum in te est,» per illuminationem sci- licet Spiritus sancti, et Angelorum san- licet Spiritus sancti, et Angelorum san- ctorum. Psal. CXLII, 10: Spiritus tuus ctorum. Psal. CXLII, 10: Spiritus tuus bonus deducet me in terram rectam. bonus deducet me in terram rectam. Joan. II, 8: Spiritus ubi vult spirat. Joan. II, 8: Spiritus ubi vult spirat.

< Tunc Daniel. » Incipit hic somnii < Tunc Daniel. » Incipit hic somnii interpretatio, et habet duas partes. Pri- interpretatio, et habet duas partes. Pri- mo enim ostendit modestiam, et compas- mo enim ostendit modestiam, et compas- sionem interpretantis: secundo, seriem sionem interpretantis: secundo, seriem interpretationis,ibi, y. 24 : « Quamobrem, interpretationis,ibi, y. 24 : « Quamobrem, rex, consilium. » rex, consilium. »

In prima tria sunt, modestia scilicet In prima tria sunt, modestia scilicet interpretantis, confortatio regis ad in- interpretantis, confortatio regis ad in- terpretandum, et compassio: et hoc est : terpretandum, et compassio: et hoc est : « Tunc Daniel, cujus nomen Baltas- « Tunc Daniel, cujus nomen Baltas-

sar, » Chaldaice scilicet, « cœpit intra sar, » Chaldaice scilicet, « cœpit intra semetipsum, » conferendo scilicet, « ta- semetipsum, » conferendo scilicet, « ta- citus cogitare, » qualiter scilicet regii citus cogitare, » qualiter scilicet regii culminis servaret honorem, et tamen non culminis servaret honorem, et tamen non taceret veritatem, « quasi hora una, » taceret veritatem, « quasi hora una, » ad ordinandum scilicet responsum, qua- ad ordinandum scilicet responsum, qua- liter proferret: non enim statim protulit liter proferret: non enim statim protulit spiritum. Eccli. xx1, 28 et 29 : Verba spiritum. Eccli. xx1, 28 et 29 : Verba prudentium statera ponderabuntur. In prudentium statera ponderabuntur. In ore fatuorum cor illorum, et in corde ore fatuorum cor illorum, et in corde sapientium os illorum. Nec hoc est con- sapientium os illorum. Nec hoc est con- tra id quod dicitur, Luc. xx1, 14: Ponite tra id quod dicitur, Luc. xx1, 14: Ponite ergo in cordibus vestris non præmedita- ergo in cordibus vestris non præmedita- ri quemadmodum respondeatis: de fide ri quemadmodum respondeatis: de fide enim non præmeditandum est, quia enim non præmeditandum est, quia statim scitur quid tenendum est, sed statim scitur quid tenendum est, sed de ordine sermonis qualiter propo- de ordine sermonis qualiter propo- natur audientibus præmeditandum est. natur audientibus præmeditandum est. Psal. LXXVI, Psal. LXXVI, 7 Meditatus sum nocte 7 Meditatus sum nocte cum corde meo, et exercitabar, et scope- cum corde meo, et exercitabar, et scope- bam spiritum meum. « Et cogitationes bam spiritum meum. « Et cogitationes ejus conturbabant eum, » pro rege scili- ejus conturbabant eum, » pro rege scili- cet, cui sensit impendere sententiam, cet, cui sensit impendere sententiam, quem benefactorem et promotorem ha- quem benefactorem et promotorem ha- buerat. Luc. xxiv, 38: Quid turbati estis, buerat. Luc. xxiv, 38: Quid turbati estis, et cogitationes ascendunt in corda vestra? et cogitationes ascendunt in corda vestra?

« Respondens autem rex ait. » Hie- « Respondens autem rex ait. » Hie- ronymus : << Videns eum perterritum, ronymus : << Videns eum perterritum, «< ne contra se aliquid dicere vellet si- «< ne contra se aliquid dicere vellet si- << nistrum, cohortatur, ut vere et simpli- << nistrum, cohortatur, ut vere et simpli- «< citer quod intellexit loquatur : » et hoc «< citer quod intellexit loquatur : » et hoc est : « Baltassar, somnium et interpreta- est : « Baltassar, somnium et interpreta- tio ejus non conturbent te, » quin, supple, tio ejus non conturbent te, » quin, supple, dicas veritatem. Et est argumentum, dicas veritatem. Et est argumentum, quod dura turbati debemus nuntiare : quod dura turbati debemus nuntiare : unde, Ezech. III, 15: Sedi mærens ubi unde, Ezech. III, 15: Sedi mærens ubi illi sedebant, et mansi ibi septem diebus illi sedebant, et mansi ibi septem diebus mærens in medio eorum. Joel, 11, 17: mærens in medio eorum. Joel, 11, 17: Inter vestibulum et altare plorabunt sa- Inter vestibulum et altare plorabunt sa- cerdotes ministri Domini. Isa. xxi, 2: cerdotes ministri Domini. Isa. xxi, 2: Visio dura nuntiata est mihi. Per hoc Visio dura nuntiata est mihi. Per hoc enim quod rex confortat ad interpretan- enim quod rex confortat ad interpretan- dum, typum gerit pœnitentis, qui in om- dum, typum gerit pœnitentis, qui in om- ne flagellum paratus esse debet. Psal. ne flagellum paratus esse debet. Psal. xxxv, 18 Ego in flagella paratus xxxv, 18 Ego in flagella paratus sum, et dolor meus in conspectu meo sum, et dolor meus in conspectu meo semper. Psal. CXVIII, 60 Paratus sum, semper. Psal. CXVIII, 60 Paratus sum, et non sum turbatus, ut custodiam man- et non sum turbatus, ut custodiam man- data tua. data tua.