19 19

492 492

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

« Tunc Nabuchodonosor repletus est « Tunc Nabuchodonosor repletus est furore. » Tangitur hic sententia con- furore. » Tangitur hic sententia con- demnationis in sententia, in effectu, et demnationis in sententia, in effectu, et in miraculi perfectione, et hoc est : in miraculi perfectione, et hoc est :

« Tunc Nabuchodonosor repletus est « Tunc Nabuchodonosor repletus est furore. » In furore enim et non in justi- furore. » In furore enim et non in justi- tia regnabat. Unde, Isa. xiv, 6, de eo di- tia regnabat. Unde, Isa. xiv, 6, de eo di- citur Subjicientem in furore gentes, citur Subjicientem in furore gentes, persequentem crudeliter. « Et adspectus persequentem crudeliter. « Et adspectus faciei illius, » hoc est, Nabuchodonosor, faciei illius, » hoc est, Nabuchodonosor, « mutatus est,» ut scilicet sufflaret per « mutatus est,» ut scilicet sufflaret per nares, et ardentibus oculis furorem pe- nares, et ardentibus oculis furorem pe- ctoris indicaret. Isa. II, 22: Quiescite ergo ctoris indicaret. Isa. II, 22: Quiescite ergo ab homine, cujus spiritus in naribus ejus ab homine, cujus spiritus in naribus ejus est. Esther, xv, 10: Cum elevasset fa- est. Esther, xv, 10: Cum elevasset fa- ciem rex, et ardentibus oculis furorem ciem rex, et ardentibus oculis furorem pectoris indicasset, regina corruit, et in pectoris indicasset, regina corruit, et in pallorem colore mutato, etc. « Super Si- pallorem colore mutato, etc. « Super Si- drach, Misach et Abdenago, » quos antea drach, Misach et Abdenago, » quos antea Daniel non charos habuerat. « De Daniele non fit Daniel non charos habuerat. « De Daniele non fit << mentio, ut dicit Hieronymus, quia cum << mentio, ut dicit Hieronymus, quia cum « rege erat, qui propriam statuam non « rege erat, qui propriam statuam non « adorabat. » Matth. x, 22: Eritis odio « adorabat. » Matth. x, 22: Eritis odio omnibus, scilicet hominibus, propter omnibus, scilicet hominibus, propter nomen meum. « Et præcepit ut succen- nomen meum. « Et præcepit ut succen- deretur fornax, » quæ in campo parata deretur fornax, » quæ in campo parata fuerat. Isa. ix, 18: Succensa est quasi fuerat. Isa. ix, 18: Succensa est quasi Cur Nabu- ignis impietas. « Septuplum quam suc- Cur Nabu- ignis impietas. « Septuplum quam suc- præcepit cendi consueverat: » septem enim vitiis præcepit cendi consueverat: » septem enim vitiis septuplum inflammatus, septuplum incendii recepit, septuplum inflammatus, septuplum incendii recepit, accendi? quasi simplex ignis non sufficeret ad accendi? quasi simplex ignis non sufficeret ad

adoravit sta- adoravit sta- tuam. tuam.

chodonosor chodonosor

formacem formacem

20 20

21 21

torrendum Sanctos. torrendum Sanctos.

« Et viris fortissimis de exercitu suo, » « Et viris fortissimis de exercitu suo, » quos putabat etiam divinæ fortitudini quos putabat etiam divinæ fortitudini resistere, « jussit, » Nabuchodonosor resistere, « jussit, » Nabuchodonosor scilicet, «ut ligatis pedibus Sidrach, scilicet, «ut ligatis pedibus Sidrach, Misach et Abdenago, » ne solutis pedi- Misach et Abdenago, » ne solutis pedi- bus extra ignem resilire possent, « mit- bus extra ignem resilire possent, « mit- terent eos in fornacem ignis ardentis, » terent eos in fornacem ignis ardentis, » ut tam ligati vinculis, quam conclusi for- ut tam ligati vinculis, quam conclusi for- nace, ignem non evaderent. Sapient. 111, nace, ignem non evaderent. Sapient. 111, 6: Tamquam aurum in fornace probavit 6: Tamquam aurum in fornace probavit illos, et quasi holocausti hostiam accepit illos, et quasi holocausti hostiam accepit illos. illos.

« Et confestim viri illi. » Tangit de « Et confestim viri illi. » Tangit de

sarahr sarahr

exsecutione sententiæ per opus, et hoc exsecutione sententiæ per opus, et hoc est quod dicit: « Viri illi, » tres pueri est quod dicit: « Viri illi, » tres pueri scilicet, « vincti cum braccis, » sive sa- scilicet, « vincti cum braccis, » sive sa- rabellis, quod Chaldæum verbum est, et rabellis, quod Chaldæum verbum est, et significat crurum et tibiarum tegmina, significat crurum et tibiarum tegmina, braccas scilicet, « et tiaris, » Græcum Bra braccas scilicet, « et tiaris, » Græcum Bra est, et genus est pileoli, « et calceamen- tiar est, et genus est pileoli, « et calceamen- tiar tis. »Ad Ephes. VI, 15: Calceati pedes tis. »Ad Ephes. VI, 15: Calceati pedes in præparatione Evangelii pacis. « Et in præparatione Evangelii pacis. « Et vestibus, » ne nudi apparerent, « missi vestibus, » ne nudi apparerent, « missi sunt in medium fornacis ignis ardentis. » sunt in medium fornacis ignis ardentis. » Vincula significant obedientiam. Isa. Vincula significant obedientiam. Isa. XLV, 14 Vincti manicis pergent, et te XLV, 14 Vincti manicis pergent, et te adorabunt. Braccæ, castitatem. Isa. LII, adorabunt. Braccæ, castitatem. Isa. LII, 11: Mundamini qui fertis vasa Domini. 11: Mundamini qui fertis vasa Domini. Tiaræ, spiritum salutis. Ad Ephes. vi, Tiaræ, spiritum salutis. Ad Ephes. vi, 17 Galeam salutis assumite. Calcea- 17 Galeam salutis assumite. Calcea- menta, considerationem humanæ mor- menta, considerationem humanæ mor- talitatis. Exod. XII, 11: Calceamenta ha- talitatis. Exod. XII, 11: Calceamenta ha- bebitis in pedibus. Vestimenta significant bebitis in pedibus. Vestimenta significant honestatem conversationis. Isa. LX1, 10: honestatem conversationis. Isa. LX1, 10: Induit me Dominus vestimentis salutis. Induit me Dominus vestimentis salutis. Fornax ardens significat acerbitatem Fornax ardens significat acerbitatem mundanæ tribulationis. Isa. L, 11: Ecce mundanæ tribulationis. Isa. L, 11: Ecce vos omnes accendentes ignem, accincti vos omnes accendentes ignem, accincti flammis, ambulate. flammis, ambulate.

«Nam jussio regis urgebat, » qui in «Nam jussio regis urgebat, » qui in furore voluit hoc fieri. Sapient. vi, 5: furore voluit hoc fieri. Sapient. vi, 5: Non custodistis legem justitiæ, neque Non custodistis legem justitiæ, neque secundum voluntatem Dei ambulastis. secundum voluntatem Dei ambulastis. « Fornax autem succensa erat nimis. » « Fornax autem succensa erat nimis. » I Joan. v, 19 Mundus totus in maligno I Joan. v, 19 Mundus totus in maligno positus est. positus est.

Et subdit de perfectione miraculi du- Et subdit de perfectione miraculi du- pliciter, quoad bonos, et quoad malos. pliciter, quoad bonos, et quoad malos. De malis dicit: « Porro viros illos, » De malis dicit: « Porro viros illos, » fortissimos scilicet de exercitu suo, « qui fortissimos scilicet de exercitu suo, « qui miserant Sidrach, Misach et Abde- miserant Sidrach, Misach et Abde- nago,» supple, in fornacem, « interfecit nago,» supple, in fornacem, « interfecit flamma ignis. » Hieronymus, « Ut non flamma ignis. » Hieronymus, « Ut non « solum de miraculo pertimesceret, sed « solum de miraculo pertimesceret, sed « etiam exercitus sui cladem sentiret. » « etiam exercitus sui cladem sentiret. » Psal. cv, 18: Flamma combussit pecca- Psal. cv, 18: Flamma combussit pecca- tores. Sapient. xvi, 19: Ignis exardebat tores. Sapient. xvi, 19: Ignis exardebat undique, ut iniquæ terræ nationem ex- undique, ut iniquæ terræ nationem ex- terminaret. terminaret.

22 22

23 23

23 23

24 24

25 25

um est. um est.

COMMENTARIUS IN CAP. III DANIELIS. COMMENTARIUS IN CAP. III DANIELIS.

« Viri autem hi tres, » viriliter scilicet « Viri autem hi tres, » viriliter scilicet stantes in Dei fide, « Sidrach, Misach et stantes in Dei fide, « Sidrach, Misach et Abdenago. » Eccle. iv, 12 Abdenago. » Eccle. iv, 12

Funiculus Funiculus

triplex difficile rumpitur. « Cecide- triplex difficile rumpitur. « Cecide- runt, » præcipites scilicet, quia ligati, runt, » præcipites scilicet, quia ligati, « in medio camino ignis, » ubi flamma « in medio camino ignis, » ubi flamma fortior fuit, « colligati, » ne flammas fortior fuit, « colligati, » ne flammas possent evadere. Psal. CXLIX, 8: Ad possent evadere. Psal. CXLIX, 8: Ad alligandos reges eorum in compedibus. alligandos reges eorum in compedibus.

« Et ambulabant ¹. » Hic tangitur gra- « Et ambulabant ¹. » Hic tangitur gra- tiarum actio primo, per modum oratio- tiarum actio primo, per modum oratio- nis, et secundo, per modum gratiarum nis, et secundo, per modum gratiarum actionis, ibi, y. 46 : « Et non cessabant. » actionis, ibi, y. 46 : « Et non cessabant. »

In oratione duo sunt, confessio, et In oratione duo sunt, confessio, et oratio, ibi, . 34: « Ne quæsumus, tra- oratio, ibi, . 34: « Ne quæsumus, tra- das nos. » das nos. »

In confessione primo confitetur in In confessione primo confitetur in communi secundo, in speciali, et hoc communi secundo, in speciali, et hoc

est: est:

« Et ambulabant, » soluti scilicet vin- « Et ambulabant, » soluti scilicet vin- culis exustis. « Ignis enim beneficii ob- culis exustis. « Ignis enim beneficii ob- « sequium contulit, et injuriam non in- « sequium contulit, et injuriam non in- « tulit, » ut dicit Hieronymus. « In medio « tulit, » ut dicit Hieronymus. « In medio flammæ,» sicut scilicet in vento roris, flammæ,» sicut scilicet in vento roris, « laudantes Deum, » prædicatione vir- « laudantes Deum, » prædicatione vir- tutis scilicet Dei. Eccli. LI, 1: Collau- tutis scilicet Dei. Eccli. LI, 1: Collau- dabo te Deum salvatorem meum. « Et dabo te Deum salvatorem meum. « Et benedicentes Dominum, » in gratiarum benedicentes Dominum, » in gratiarum scilicet actione. I ad Thessal. v, 18: In scilicet actione. I ad Thessal. v, 18: In omnibus gratias agite. omnibus gratias agite.

« Stans autem Azarias. » In speciali « Stans autem Azarias. » In speciali are for tangit confessionem. « Stetit autem, ut are for tangit confessionem. « Stetit autem, ut « dicit Hieronymus, in adversis fortis, « dicit Hieronymus, in adversis fortis, « quia stare fortium est. » II Paralip. xx, « quia stare fortium est. » II Paralip. xx, 17: Confidenter state, et videbitis auxi- 17: Confidenter state, et videbitis auxi- lium Domini super vos. « Oravit sic. » lium Domini super vos. « Oravit sic. » Oratio est pius affectus mentis in Deum Oratio est pius affectus mentis in Deum directus. Psal. CXL, 2: Dirigatur oratio directus. Psal. CXL, 2: Dirigatur oratio mea sicut incensum in conspectu tuo. mea sicut incensum in conspectu tuo. « Aperiensque os suum, » magna scilicet « Aperiensque os suum, » magna scilicet dicturus. Psal. cxvi, 131: Os meum dicturus. Psal. cxvi, 131: Os meum aperui, et attraxi spiritum. Eccli. xxiv, aperui, et attraxi spiritum. Eccli. xxiv,

1 Nota D. Hieronymi: «Quæ sequuntur (a 1 Nota D. Hieronymi: «Quæ sequuntur (a 7. 24 ad . 90 inclusive) in Hebræis volumini- 7. 24 ad . 90 inclusive) in Hebræis volumini-

493 493

2: Aperiet os suum, et in conspectu vir- 2: Aperiet os suum, et in conspectu vir- tutis illius gloriabitur. Os enim illud tutis illius gloriabitur. Os enim illud est apertum, quod non oppilavit iniqui- est apertum, quod non oppilavit iniqui- tas. «In medio ignis, ait : » ut mirabilior tas. «In medio ignis, ait : » ut mirabilior scilicet esset prædicatio. scilicet esset prædicatio.

« Benedictus es, Domine, Deus. » Lau- « Benedictus es, Domine, Deus. » Lau- dat hic Deum ex amore patrum, ex veri- dat hic Deum ex amore patrum, ex veri- tate operum, ex justitia judiciorum. tate operum, ex justitia judiciorum. Et hoc est: Et hoc est:

« Benedictus es, Domine, Deus pa- « Benedictus es, Domine, Deus pa- trum nostrorum, » hoc est, qui miseri- trum nostrorum, » hoc est, qui miseri- cordias promissionis patrum custodis in cordias promissionis patrum custodis in filios. Exod. xx, 6: Faciens misericor- filios. Exod. xx, 6: Faciens misericor- diam in millia his qui diligunt me, et diam in millia his qui diligunt me, et custodiunt præcepta mea. Deuter. iv, custodiunt præcepta mea. Deuter. iv, 37: Dilexit patres tuos, et elegit semen 37: Dilexit patres tuos, et elegit semen eorum post eos. Deuter. x, 15: Patribus eorum post eos. Deuter. x, 15: Patribus tuis conglutinatus est Dominus. tuis conglutinatus est Dominus. « Et « Et laudabilis,» scilicet prædicatione virtu- laudabilis,» scilicet prædicatione virtu- tis, « et gloriosum nomen tuum. » Au- tis, « et gloriosum nomen tuum. » Au- gustinus, « Clarum cum laude notum. » gustinus, « Clarum cum laude notum. » « In sæcula, » æterna scilicet. Isa. VI, 3: « In sæcula, » æterna scilicet. Isa. VI, 3: Plena est omnis terra gloria ejus. Plena est omnis terra gloria ejus.

26 26

titiam De titiam De

« Quia justus es, » in retributione 27 « Quia justus es, » in retributione 27 scilicet pro meritis, « in omnibus quæ Azarias ju scilicet pro meritis, « in omnibus quæ Azarias ju fecisti nobis. » Isa. III, 10 et 11: Dicite commenda fecisti nobis. » Isa. III, 10 et 11: Dicite commenda justo quoniam bene, quoniam fructum justo quoniam bene, quoniam fructum ad inventionum suarum comedet. Væ im- ad inventionum suarum comedet. Væ im- pio in malum! retributio enim manuum pio in malum! retributio enim manuum ejus fiet ei. « Et universa opera tua ve- ejus fiet ei. « Et universa opera tua ve- ra,» supple, sunt, rectitudini æternæ ra,» supple, sunt, rectitudini æternæ coæquata, quæ scilicet circa nos fecisti. coæquata, quæ scilicet circa nos fecisti. Deuteron. XXXII, 4: Deus fidelis, et abs- Deuteron. XXXII, 4: Deus fidelis, et abs- que ulla iniquitate, justus et rectus. que ulla iniquitate, justus et rectus. « Et viæ tuæ rectæ, » hoc est, vestigia. « Et viæ tuæ rectæ, » hoc est, vestigia. Psal. CXLIV, 17: Justus Dominus in om- Psal. CXLIV, 17: Justus Dominus in om- nibus viis suis, et sanctus in omnibus nibus viis suis, et sanctus in omnibus operibus suis. « Et omnia judicia tua operibus suis. « Et omnia judicia tua vera, » quæ scilicet contra nos fecisti. vera, » quæ scilicet contra nos fecisti. Tob. III, 2: Omnia judicia tua justa Tob. III, 2: Omnia judicia tua justa sunt, et omnes viæ tuæ misericordia, et sunt, et omnes viæ tuæ misericordia, et veritas, et judicium. veritas, et judicium.

bus non reperi. >> bus non reperi. >>

28 28

29 29

494 494

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

« Judicia enim vera fecisti, » hoc est, « Judicia enim vera fecisti, » hoc est, malis meritis nostris debita. Ezech. malis meritis nostris debita. Ezech. XVIII, 25 Numquid via mea non est XVIII, 25 Numquid via mea non est æqua? « Juxta omnia,» supple, mala, æqua? « Juxta omnia,» supple, mala, « quæ induxisti super nos. » Matth. xxi, « quæ induxisti super nos. » Matth. xxi, 41: Malos male perdet. « Et super civi- 41: Malos male perdet. « Et super civi- tatem sanctam, » sacramentis tuis scili- tatem sanctam, » sacramentis tuis scili- cet sanctificatam. Isa. I, 26: Post hæc cet sanctificatam. Isa. I, 26: Post hæc vocaberis civitas justi, urbs fidelis. vocaberis civitas justi, urbs fidelis. << Patrum nostrorum, » hoc est, patri- << Patrum nostrorum, » hoc est, patri- bus nostris datam, « Jerusalem. » Isa. bus nostris datam, « Jerusalem. » Isa. LXIV, 10: Civitas Sancti tui facta est de- LXIV, 10: Civitas Sancti tui facta est de- serta. «Quia in veritate, » hoc est, se- serta. «Quia in veritate, » hoc est, se- cundum merita nostra, « et in judicio, » cundum merita nostra, « et in judicio, » supple, justo, secundum tuam justitiam, supple, justo, secundum tuam justitiam, « induxisti omnia hæc propter peccata « induxisti omnia hæc propter peccata nostra. » Hieronymus : « Quidquid pati- nostra. » Hieronymus : « Quidquid pati- « mur, peccata nostra meruerunt. » Gre- « mur, peccata nostra meruerunt. » Gre- gorius : << Nulla nocebit adversitas, si gorius : << Nulla nocebit adversitas, si « nulla dominetur iniquitas. » « nulla dominetur iniquitas. »

Et subjungit confessionem peccati, Et subjungit confessionem peccati, Peccata con- dicens : Peccata con- dicens :

fitetur. fitetur.

30 30

« Peccavimus enim, » in nos scilicet, « Peccavimus enim, » in nos scilicet, in inordinato actu. Augustinus : « Jus- in inordinato actu. Augustinus : « Jus- « sisti, Domine, et sic est, ut poena sibi « sisti, Domine, et sic est, ut poena sibi « omnis sit inordinatus actus 1. » Psal. « omnis sit inordinatus actus 1. » Psal. CV, CV, 6 Peccavimus cum patribus nostris. 6 Peccavimus cum patribus nostris. « Et inique egimus, » in proximos scili- « Et inique egimus, » in proximos scili- cet corrumpendo eos. Isa. III, 15: Qua- cet corrumpendo eos. Isa. III, 15: Qua- re atteritis populum meum, et facies re atteritis populum meum, et facies pauperum commolitis? « Recedentes a pauperum commolitis? « Recedentes a te, » per incommutabilis boni desertio- te, » per incommutabilis boni desertio- nem. Jerem. 11, 13: Me dereliquerunt nem. Jerem. 11, 13: Me dereliquerunt fontem aquæ vivæ. Jerem. xvII, 13: fontem aquæ vivæ. Jerem. xvII, 13: Recedentes a te in terra scribentur, Recedentes a te in terra scribentur, quoniam dereliquerunt venam aquarum quoniam dereliquerunt venam aquarum viventium Dominum. « Et deliquimus viventium Dominum. « Et deliquimus in omnibus, omittentes scilicet manda- in omnibus, omittentes scilicet manda- ta tua. Osee, IV, 10: Dominum dereli- ta tua. Osee, IV, 10: Dominum dereli- querunt in non custodiendo. Isa. 1, 4: querunt in non custodiendo. Isa. 1, 4: Dereliquerunt Dominum, blasphemave- Dereliquerunt Dominum, blasphemave-

runt Sanctum Israel. runt Sanctum Israel.

« Et præcepta tua non audivimus, » « Et præcepta tua non audivimus, »

1 S. AUGUSTINUS, In lib. II Confessionum. 1 S. AUGUSTINUS, In lib. II Confessionum.

obediendo scilicet. Zachar. VII, 11: obediendo scilicet. Zachar. VII, 11: Averterunt scapulam recedentem. « Nec Averterunt scapulam recedentem. « Nec observavimus,» in opere scilicet duo observavimus,» in opere scilicet duo enim peccata sunt, nolle audire, et au- enim peccata sunt, nolle audire, et au- ditui nolle obedire. Contra quod dicitur ditui nolle obedire. Contra quod dicitur in Psal. xciv, 8: Hodie si vocem ejus in Psal. xciv, 8: Hodie si vocem ejus audieritis, nolite obdurare corda vestra. audieritis, nolite obdurare corda vestra. « Nec fecimus sicut præceperas nobis, » « Nec fecimus sicut præceperas nobis, » ut scilicet ad lineam præceptorum tuo- ut scilicet ad lineam præceptorum tuo- rum ambularemus. Proverb. vi, 23: rum ambularemus. Proverb. vi, 23: Mandatum lucerna est, et lex lux, et via Mandatum lucerna est, et lex lux, et via vitæ increpatio disciplinæ. « Ut bene vitæ increpatio disciplinæ. « Ut bene esset nobis, » in observatione scilicet esset nobis, » in observatione scilicet legis. Isa. 1, 19: Si volueritis, et audie- legis. Isa. 1, 19: Si volueritis, et audie- ritis me, bona terræ comedetis. ritis me, bona terræ comedetis.

nos, nos,

Ex his ergo concludit, subdens: Ex his ergo concludit, subdens: « Omnia ergo quæ induxisti super « Omnia ergo quæ induxisti super supple, mala, et quod dicit super supple, mala, et quod dicit super nos, notat oppressionem. Psal. XXXVII, nos, notat oppressionem. Psal. XXXVII, 5: Sicut onus grave gravatæ sunt super 5: Sicut onus grave gravatæ sunt super me. «Et universa quæ fecisti nobis, » me. «Et universa quæ fecisti nobis, » judicio tuo. Psal. CXVIII, 137: Justus es, judicio tuo. Psal. CXVIII, 137: Justus es, Domine, et rectum judicium tuum. Domine, et rectum judicium tuum. «Vero judicio fecisti, » hoc est, recto, «Vero judicio fecisti, » hoc est, recto, et meritis nostris, « competenti. » Psal. et meritis nostris, « competenti. » Psal. XVIII, 9 Justitiæ Domini rectæ. XVIII, 9 Justitiæ Domini rectæ.

: :

« Et tradidisti nos in manibus ini- « Et tradidisti nos in manibus ini-

micorum iniquorum, » qui ut inimici micorum iniquorum, » qui ut inimici volunt nocere, et ut iniqui nulla virtutis volunt nocere, et ut iniqui nulla virtutis honestate refrænantur. Psal. xxiv, 19: honestate refrænantur. Psal. xxiv, 19: Odio iniquo oderunt me. « Et pessimo- Odio iniquo oderunt me. « Et pessimo- rum, » crudelitate scilicet propria. Je rum, » crudelitate scilicet propria. Je rem. vi, 23 Crudelis est, et non mise- rem. vi, 23 Crudelis est, et non mise- rebitur. « Prævaricatorumque, » qui rebitur. « Prævaricatorumque, » qui nulla alicujus legis justitia refrænantur. nulla alicujus legis justitia refrænantur. Isa. XLVIII, 8 Scio quia prævaricans Isa. XLVIII, 8 Scio quia prævaricans prævaricaberis, et transgressorem prævaricaberis, et transgressorem utero vocavi te. « Et regi injusto, » Na- utero vocavi te. « Et regi injusto, » Na- buchodonosor scilicet: unde, Isa. xiv, buchodonosor scilicet: unde, Isa. xiv, 20, dicitur de ipso : Tu terram tuam 20, dicitur de ipso : Tu terram tuam disperdidisti, tu populum tuum occidi- disperdidisti, tu populum tuum occidi- sti. Eccle. x, 5 et 6: Est malum quod sti. Eccle. x, 5 et 6: Est malum quod vidi sub sole, quasi per errorem egre- vidi sub sole, quasi per errorem egre-

ех ех

31 31

33 33

34 34

COMMENTARIUS IN CAP. III DANIELIS. COMMENTARIUS IN CAP. III DANIELIS.

diens a facie principis: positum stultum diens a facie principis: positum stultum in dignitate sublimi. « Et pessimo ultra in dignitate sublimi. « Et pessimo ultra omnem terram, » supple, regi. Habacuc, omnem terram, » supple, regi. Habacuc, I, 17 Et semper interficere gentes non I, 17 Et semper interficere gentes non parcet. parcet.

« Et nunc,» supple, præ confusione « Et nunc,» supple, præ confusione qua in nobis ipsi confundimur, « non qua in nobis ipsi confundimur, « non possumus aperire os. » Isa. xXXVIII, 15: possumus aperire os. » Isa. xXXVIII, 15: Quid dicam, aut quid respondebit mihi, Quid dicam, aut quid respondebit mihi, cum ipse fecerit? Causam autem subjun- cum ipse fecerit? Causam autem subjun- git « Confusio, » cordis scilicet in con- git « Confusio, » cordis scilicet in con- scientia, « et opprobrium, » exprobratio- scientia, « et opprobrium, » exprobratio- nis exterius, « facti sumus servis tuis, nis exterius, « facti sumus servis tuis, objicimur enim eis ad exprobrationem, objicimur enim eis ad exprobrationem, « et his qui colunt te » quia bonis in- « et his qui colunt te » quia bonis in- fertur confusio et opprobrium propter fertur confusio et opprobrium propter nos. Psal. LXXVIII, 4: Facti sumus op- nos. Psal. LXXVIII, 4: Facti sumus op- probrium vicinis nostris, subsannatio et probrium vicinis nostris, subsannatio et illusio his qui in circuitu nostro sunt. illusio his qui in circuitu nostro sunt.

>> >>

Et juxta confessionem ponit oratio- Et juxta confessionem ponit oratio- Deum orat. nem, quæ conficitur ex quinque, scilicet Deum orat. nem, quæ conficitur ex quinque, scilicet gloria nominis, suffragio paternæ inter- gloria nominis, suffragio paternæ inter- cessionis, confessione humiliationis, sa- cessionis, confessione humiliationis, sa- crificio tribulati cordis, sequela perseve- crificio tribulati cordis, sequela perseve- rantissimæ voluntatis. rantissimæ voluntatis.

35 35

Et hoc est: Et hoc est:

« Ne, quæsumus, tradas nos in perpe- « Ne, quæsumus, tradas nos in perpe- tuum, hostibus scilicet in æternum tuum, hostibus scilicet in æternum cruciandos. Isa. LXIV, 9: Ne irascaris, cruciandos. Isa. LXIV, 9: Ne irascaris, Domine, satis. Psal. LXXIII, 19: Ne tra- Domine, satis. Psal. LXXIII, 19: Ne tra- das bestiis animas confitentes tibi. das bestiis animas confitentes tibi. « Propter nomen tuum, » quod bonita- « Propter nomen tuum, » quod bonita- tis nomen est. Cantic. 1, 2: Oleum effu- tis nomen est. Cantic. 1, 2: Oleum effu- sum nomen tuum. « Et ne dissipes te- sum nomen tuum. « Et ne dissipes te- stamentum tuum, » quo scilicet testatus stamentum tuum, » quo scilicet testatus es te nobis daturum. Luc. 1, 73: Jusju- es te nobis daturum. Luc. 1, 73: Jusju- randum quod juravit ad Abraham pa- randum quod juravit ad Abraham pa- trem nostrum, daturum se nobis. trem nostrum, daturum se nobis.

« Neque auferas misericordiam tuam « Neque auferas misericordiam tuam a nobis, » qua scilicet promisisti te na- a nobis, » qua scilicet promisisti te na- sciturum ex nobis. II Machab. vi, 16: sciturum ex nobis. II Machab. vi, 16:

1 Vide Genes. XXVIII, 11 et seq. 1 Vide Genes. XXVIII, 11 et seq.

495 495

Abraham Abraham

lectus Dei, lectus Dei,

et Israel et Israel

Corripiens in adversis, populum suum Corripiens in adversis, populum suum non derelinquit. Psal. LXXXVIII, 34 : Mi- non derelinquit. Psal. LXXXVIII, 34 : Mi- sericordiam meam non dispergam ab sericordiam meam non dispergam ab eo, neque nocebo in veritate mea. Et in- eo, neque nocebo in veritate mea. Et in- terponit suffragia patrum dicens : « Pro- Quare terponit suffragia patrum dicens : « Pro- Quare pter Abraham, dilectum tuum: » quia dicitur di- pter Abraham, dilectum tuum: » quia dicitur di- ex diversis electus est. Cantic. v, 10: Isaac servus ex diversis electus est. Cantic. v, 10: Isaac servus Dilectus meus candidus et rubicundus, sanctus? Dilectus meus candidus et rubicundus, sanctus? electus ex millibus. Joan. xv, 14: Vos electus ex millibus. Joan. xv, 14: Vos amici mei estis, si feceritis quæ ego præ- amici mei estis, si feceritis quæ ego præ- cipio vobis. « Et Isaac, servum tuum. » cipio vobis. « Et Isaac, servum tuum. » Servum vocat, quia simpliciter obedivit. Servum vocat, quia simpliciter obedivit. Ad Roman. IX, 7 In Isaac vocabitur Ad Roman. IX, 7 In Isaac vocabitur tibi semen. « Et Israel, sanctum tuum, » tibi semen. « Et Israel, sanctum tuum, » cui primo sanctitas templi, et cultus Do- cui primo sanctitas templi, et cultus Do- mini monstrata sunt *. Sapient. x, 10: mini monstrata sunt *. Sapient. x, 10: Ostendit illi regnum Dei, et dedit illi Ostendit illi regnum Dei, et dedit illi scientiam sanctorum. scientiam sanctorum.

« Quibus locutus es, » per teipsum « Quibus locutus es, » per teipsum apparens scilicet. Ad Hebr. 1, 1 : apparens scilicet. Ad Hebr. 1, 1 : Multifariam, multisque modis olim Multifariam, multisque modis olim Deus loquens patribus in prophetis. Deus loquens patribus in prophetis. « Pollicens, » hoc est promittens, « quod « Pollicens, » hoc est promittens, « quod multiplicares semen eorum, » hoc est, multiplicares semen eorum, » hoc est, natos ex ipsis bonos, « sicut stellas natos ex ipsis bonos, « sicut stellas coli. » Daniel. x11, 3: Qui ad justitiam coli. » Daniel. x11, 3: Qui ad justitiam erudiunt multos, fulgebunt quasi stellæ erudiunt multos, fulgebunt quasi stellæ in perpetuas æternitates. Genes. xv, 5: in perpetuas æternitates. Genes. xv, 5: Suspice cœlum, et numera stellas si pot- Suspice cœlum, et numera stellas si pot- es. Et dixit ei: Sic erit semen tuum. es. Et dixit ei: Sic erit semen tuum. « Et sicut arenam quæ est in littore « Et sicut arenam quæ est in littore maris, » quantum ad malos, qui graves maris, » quantum ad malos, qui graves sunt sicut arena, et traduntur tribulatio- sunt sicut arena, et traduntur tribulatio- nibus sæculi. Psal. cxxxvin, 18: Dinu- nibus sæculi. Psal. cxxxvin, 18: Dinu- merabo eos, et super arenam multiplica- merabo eos, et super arenam multiplica- buntur. buntur.

Et subdit de humiliatione : Et subdit de humiliatione :

« Quia imminuti sumus, Domine, » « Quia imminuti sumus, Domine, » multis scilicet interfectis, « plus quam multis scilicet interfectis, « plus quam omnes gentes. » Matth. vII, 14: Arcta omnes gentes. » Matth. vII, 14: Arcta via est quæ ducit ad vitam, et pauci via est quæ ducit ad vitam, et pauci sunt qui inveniunt eam. « Sumusque sunt qui inveniunt eam. « Sumusque humiles,» ad humum scilicet conculcati. humiles,» ad humum scilicet conculcati.

36 36

37 37

38 38

496 496

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Psal. XLI, 20: Humiliasti nos in loco Psal. XLI, 20: Humiliasti nos in loco afflictionis, et cooperuit nos umbra mor- afflictionis, et cooperuit nos umbra mor- tis. Item, Psal. cv1, 17: Propter injusti- tis. Item, Psal. cv1, 17: Propter injusti- tias suas humiliati sunt. « In universa tias suas humiliati sunt. « In universa terra, » ut omnes scilicet nos despiciant. terra, » ut omnes scilicet nos despiciant. Psal. xxi, 7 Opprobrium hominum, et Psal. xxi, 7 Opprobrium hominum, et abjectio plebis. « Propter peccata no- abjectio plebis. « Propter peccata no- stra. » Jerem. II, 36: Quam vilis facta es stra. » Jerem. II, 36: Quam vilis facta es nimis, iterans vias tuas! Thren. 1, 11: nimis, iterans vias tuas! Thren. 1, 11: Vide, Domine, et considera, quoniam Vide, Domine, et considera, quoniam facta sum vilis ! facta sum vilis !

« Et non est in tempore hoc. » Osten- « Et non est in tempore hoc. » Osten- dit, quod non est expiatio per sacrifi- dit, quod non est expiatio per sacrifi- cium exterius. « Princeps. » Osee, 1, cium exterius. « Princeps. » Osee, 1, 4 Dies multos sedebunt filii Israel sine 4 Dies multos sedebunt filii Israel sine rege, et sine principe. Et intellige, quod rege, et sine principe. Et intellige, quod non est princeps qui ordinarie possit non est princeps qui ordinarie possit populum regere. « Et Propheta, » qui populum regere. « Et Propheta, » qui responsum possit dare divinum. Isa. responsum possit dare divinum. Isa. XXIX, 10: Claudet oculos vestros: Prophe- XXIX, 10: Claudet oculos vestros: Prophe- tas et principes vestros... operiet. III Reg. tas et principes vestros... operiet. III Reg.

XIX, XIX,

10: Prophetas tuos occiderunt gla- 10: Prophetas tuos occiderunt gla- dio. Psal. LXXIII, 9: Jam non est Pro- dio. Psal. LXXIII, 9: Jam non est Pro- pheta. «Et dux, » qui spiritualiter scili- pheta. «Et dux, » qui spiritualiter scili- cet ducat populum. Isa. LVI, 10: Specu- cet ducat populum. Isa. LVI, 10: Specu- latores ejus cæci omnes. Matth. xv, 14: latores ejus cæci omnes. Matth. xv, 14: Cæcus si cæco ducatum præstet, ambo in Cæcus si cæco ducatum præstet, ambo in foveam cadunt. « Neque holocaustum, » foveam cadunt. « Neque holocaustum, » totum scilicet in igne consumptum, sicut totum scilicet in igne consumptum, sicut deberent esse viri spirituales. Psal. XVI, deberent esse viri spirituales. Psal. XVI, 3: Igne me examinasti, et non est inventa 3: Igne me examinasti, et non est inventa in me iniquitas. « Neque sacrificium, » in me iniquitas. « Neque sacrificium, » scilicet Deo sacrificatum de aridis, vel scilicet Deo sacrificatum de aridis, vel de liquidis. Psal. L, 18: Si voluisses de liquidis. Psal. L, 18: Si voluisses sacrificium, dedissem utique: holocau- sacrificium, dedissem utique: holocau- stis non delectaberis. « Neque obla- stis non delectaberis. « Neque obla- tio, » quæ partim incenditur, et partim tio, » quæ partim incenditur, et partim redditur offerenti. Psal. xxxix, 7 : Ho- redditur offerenti. Psal. xxxix, 7 : Ho- locaustum et pro peccato non postulasti. locaustum et pro peccato non postulasti. « Neque incensum, » exterius scilicet, « Neque incensum, » exterius scilicet, spiritualiter autem redolentia devotionis, spiritualiter autem redolentia devotionis, quam semper voluit Deus. Psal. cXL, 2: quam semper voluit Deus. Psal. cXL, 2: Dirigatur oratio mea sicut incensum in Dirigatur oratio mea sicut incensum in conspectu tuo. « Neque locus primitia- conspectu tuo. « Neque locus primitia- rum coram te, » supple, sed primitias rum coram te, » supple, sed primitias cordis offerimus, hoc est, præcipuos fru- cordis offerimus, hoc est, præcipuos fru- ctus. Proverb. III, 9: De primitiis om- ctus. Proverb. III, 9: De primitiis om-

nium frugum tuarum da ei, scilicet nium frugum tuarum da ei, scilicet Domino pro pauperibus. Domino pro pauperibus.

« Ut possimus, » supple, per hæc ex- « Ut possimus, » supple, per hæc ex- teriora quæ tu non curas, « invenire mi- teriora quæ tu non curas, « invenire mi- sericordiam tuam. » I Reg. XVI, 7: sericordiam tuam. » I Reg. XVI, 7: Homo videt ea quæ parent, Dominus Homo videt ea quæ parent, Dominus autem intuetur cor. autem intuetur cor.

conver conver

nis nis

Et subjungit modum veræ conversio- Modus Et subjungit modum veræ conversio- Modus nis «Sed in animo contrito, » supple, nis «Sed in animo contrito, » supple, per pœnitentiam conterentem in se pec- per pœnitentiam conterentem in se pec- catum, et omnes peccati delectationes, catum, et omnes peccati delectationes, « et spiritu humilitatis, » scilicet ut non « et spiritu humilitatis, » scilicet ut non nisi humilia sentiamus de nobis ipsis, nisi humilia sentiamus de nobis ipsis, « suscipiamur, » scilicet ad misericor- « suscipiamur, » scilicet ad misericor- diam. Psal. L, 19: Sacrificium Deo spi- diam. Psal. L, 19: Sacrificium Deo spi- ritus contribulatus cor contritum et ritus contribulatus cor contritum et humiliatum, Deus, non despicies. humiliatum, Deus, non despicies.

a Sicut in holocausto arietum, » qui a Sicut in holocausto arietum, » qui Apostolos et Prælatos significant pro fide Apostolos et Prælatos significant pro fide immolatos, « et taurorum, » qui signifi- immolatos, « et taurorum, » qui signifi- cant Prædicatores scindentes corda fide- cant Prædicatores scindentes corda fide- lium vomere prædicationis. Proverb. lium vomere prædicationis. Proverb. XIV, 4 Ubi plurimæ segetes, scilicet XIV, 4 Ubi plurimæ segetes, scilicet apparent, ibi manifesta est fortitudo bo- apparent, ibi manifesta est fortitudo bo- vis. «Et sicut in millibus agnorum pin- vis. «Et sicut in millibus agnorum pin- guium, » qui significant simplices Deo guium, » qui significant simplices Deo se in sacrificium offerentes. Psal. se in sacrificium offerentes. Psal. LXVIII, 32 Placebit Deo super vitulum LXVIII, 32 Placebit Deo super vitulum novellum, cornua producentem et ungu- novellum, cornua producentem et ungu- las. « Sic fiat sacrificium nostrum, » hoc las. « Sic fiat sacrificium nostrum, » hoc est, in eadem fide et devotione accep- est, in eadem fide et devotione accep- tum, «hodie, » in luce tuæ gratiæ, tum, «hodie, » in luce tuæ gratiæ, «in conspectu tuo, » hoc est, ut ante nos «in conspectu tuo, » hoc est, ut ante nos respicias. Genes. IV, 4: Respexit Domi- respicias. Genes. IV, 4: Respexit Domi- nus ad Abel, et ad munera ejus. « Ut nus ad Abel, et ad munera ejus. « Ut placeat tibi, et placatus fias nobis. placeat tibi, et placatus fias nobis. Exod. xxxII, 14: Placatus est Dominus Exod. xxxII, 14: Placatus est Dominus ne faceret malum quod locutus fuerat ne faceret malum quod locutus fuerat adversus populum suum. « Quoniam adversus populum suum. « Quoniam non est confusio. » Confusio est a spe non est confusio. » Confusio est a spe cadere, et rem speratam non invenire. cadere, et rem speratam non invenire. Ad Roman. v, 5: Spes non confundit. Ad Roman. v, 5: Spes non confundit. Jerem. XVII, 7 Benedictus vir, qui Jerem. XVII, 7 Benedictus vir, qui confidit in Domino, et erit Dominus confidit in Domino, et erit Dominus

40 40

41 41

per utilis per utilis

est. est.

COMMENTARIUS IN CAP. III DANIELIS. COMMENTARIUS IN CAP. III DANIELIS.

fiducia ejus. « Confidentibus in te, » fiducia ejus. « Confidentibus in te, » hoc est, sperantibus in te. Isa. XL, 31: hoc est, sperantibus in te. Isa. XL, 31: Qui sperant in Domino mutabunt for- Qui sperant in Domino mutabunt for- titudinem. Psal. xxxi, 10: Sperantem titudinem. Psal. xxxi, 10: Sperantem in Domino misericordia circumdabit. in Domino misericordia circumdabit.

« Et nunc sequimur, » in hac præsen- « Et nunc sequimur, » in hac præsen- ti tribulatione, « te, » ut lucem, et vitæ ti tribulatione, « te, » ut lucem, et vitæ præceptorem. Joan. vIII, 12: Qui sequi- præceptorem. Joan. vIII, 12: Qui sequi- tur me, non ambulat in tenebris. Job, tur me, non ambulat in tenebris. Job, XXIII, 11 Vestigia ejus secutus est pes XXIII, 11 Vestigia ejus secutus est pes meus. « In toto corde, » nihil cordis a te meus. « In toto corde, » nihil cordis a te avertentes. Joel, 11, 12: Convertimini avertentes. Joel, 11, 12: Convertimini ad me in toto corde vestro. Psal. cxvIII, ad me in toto corde vestro. Psal. cxvIII, 10 In toto corde meo exquisivi te : ne 10 In toto corde meo exquisivi te : ne repellas me, etc. « Et timemus te, » repellas me, etc. « Et timemus te, » imor sem- filiali scilicet timore, qui semper utilis imor sem- filiali scilicet timore, qui semper utilis est. Job, xxxi, 23 Semper quasi tu- est. Job, xxxi, 23 Semper quasi tu- mentes super me fluctus timui Deum. mentes super me fluctus timui Deum. Deuter. x, 12 Et nunc, Israel, quid Deuter. x, 12 Et nunc, Israel, quid Dominus Deus tuus petit a te, nisi ut Dominus Deus tuus petit a te, nisi ut timeas Dominum Deum tuum, et ambu- timeas Dominum Deum tuum, et ambu- les in viis ejus, et diligas eum, ac ser- les in viis ejus, et diligas eum, ac ser- vias Domino Deo tuo in toto corde vias Domino Deo tuo in toto corde tuo, et in tota anima tua? « Et quæ- tuo, et in tota anima tua? « Et quæ- rimus faciem tuam, » hoc est, noti- rimus faciem tuam, » hoc est, noti- tiam, et præsentiam tuam. Psal. Civ, tiam, et præsentiam tuam. Psal. Civ, 4 Quærite faciem ejus semper. Ad 4 Quærite faciem ejus semper. Ad Philip. I, 13: Quæ quidem sunt re- Philip. I, 13: Quæ quidem sunt re- tro obliviscens, ad ea vero quæ sunt tro obliviscens, ad ea vero quæ sunt priora extendens meipsum. priora extendens meipsum.

42 42

« Ne confundus nos, » fraudando sci- « Ne confundus nos, » fraudando sci- licet re sperata. Psal. CXVIII, 116: Non licet re sperata. Psal. CXVIII, 116: Non confundas me ab exspectatione mea. Isa. confundas me ab exspectatione mea. Isa. L, 7 Scio quoniam non confundar. L, 7 Scio quoniam non confundar. "Sed fac nobiscum, » hoc est, nos ad- "Sed fac nobiscum, » hoc est, nos ad- juvando. Psal. cxxv, 3 Magnificavit juvando. Psal. cxxv, 3 Magnificavit Dominus facere nobiscum: facti su- Dominus facere nobiscum: facti su- mus lætantes. « Juxta mansuetudinem mus lætantes. « Juxta mansuetudinem tuam, » quam semper in sanctis osten- tuam, » quam semper in sanctis osten- disti. Matth. xi, 29: Discite a me quia disti. Matth. xi, 29: Discite a me quia mitis sum. Numer. XII, 3: Erat Moyses mitis sum. Numer. XII, 3: Erat Moyses vir mitissimus super omnes homines qui vir mitissimus super omnes homines qui morabantur in terra. « Et secundum morabantur in terra. « Et secundum multitudinem misericordiæ tuæ, » sup- multitudinem misericordiæ tuæ, » sup- ple, fac nobiscum. Isa. LXII, 15: Multi- ple, fac nobiscum. Isa. LXII, 15: Multi-

XVIII XVIII

497 497

tudo viscerum tuorum et miserationum tudo viscerum tuorum et miserationum tuarum super me continuerunt se. tuarum super me continuerunt se.

« Et erue nos in mirabilibus tuis. » « Et erue nos in mirabilibus tuis. » Mirabilibus enim Dei sancti liberantur. Mirabilibus enim Dei sancti liberantur. Eccli. xxxvi, 6: Innova signa, et immu- Eccli. xxxvi, 6: Innova signa, et immu- ta mirabilia. Psal. LXXVI, 15: Tu es, ta mirabilia. Psal. LXXVI, 15: Tu es, Deus, qui facis mirabilia. « Et da Deus, qui facis mirabilia. « Et da gloriam nomini tuo, Domine. » Per hoc gloriam nomini tuo, Domine. » Per hoc enim gloriose nominandus eris in tota enim gloriose nominandus eris in tota terra. Psal. LXXVIII, 9: Propter gloriam terra. Psal. LXXVIII, 9: Propter gloriam nominis tui, Domine, libera nos, et pro- nominis tui, Domine, libera nos, et pro- pitius esto peccatis nostris propter no- pitius esto peccatis nostris propter no-

men tuumт. men tuumт.

«Et confundantur omnes, >> confusion «Et confundantur omnes, >> confusion ne scilicet pœnitentiæ, vel æterna, «< qui ne scilicet pœnitentiæ, vel æterna, «< qui ostendunt servis tuis mala, » vel facien- ostendunt servis tuis mala, » vel facien- do, vel malum exemplum dando. Mich. do, vel malum exemplum dando. Mich. VII, 10 Adspiciet inimica mea, et ope- VII, 10 Adspiciet inimica mea, et ope- rietur confusione. Psal. cv, 29: Ope- rietur confusione. Psal. cv, 29: Ope- riantur sicut diploide confusione sua. riantur sicut diploide confusione sua. « Confundantur in omnipotentia tua, » « Confundantur in omnipotentia tua, » cognoscendo quod potentia eorum in- cognoscendo quod potentia eorum in- firmitas est. I ad Corinth. 1, 25: Quod firmitas est. I ad Corinth. 1, 25: Quod infirmum est Dei, fortius est hominibus. infirmum est Dei, fortius est hominibus. Vel, « in omnipotentia tua, » ut poten- Vel, « in omnipotentia tua, » ut poten- tiam tuam ostendas contra eos. Eccli. tiam tuam ostendas contra eos. Eccli. XXXVI, 7 et 8: Glorifica manum et bra- XXXVI, 7 et 8: Glorifica manum et bra- chium dexterum. Excita furorem, et chium dexterum. Excita furorem, et effunde iram. « Et robur eorum contera- effunde iram. « Et robur eorum contera- tur, » in quo scilicet confidunt. Isa. xiv, tur, » in quo scilicet confidunt. Isa. xiv,

5 Contrivit Dominus baculum impio- 5 Contrivit Dominus baculum impio- rum, virgam dominantium. Isa. 1, 31: rum, virgam dominantium. Isa. 1, 31: Erit fortitudo vestra ut favilla stuppæ. Erit fortitudo vestra ut favilla stuppæ.

« Et sciant quia tu es Dominus Deus « Et sciant quia tu es Dominus Deus solus, » cognoscentes te in tribulatione, solus, » cognoscentes te in tribulatione, quem in prosperis noluerunt cogno- quem in prosperis noluerunt cogno-

scere. scere.

Isa. xxvi, 16 In angustia re- Isa. xxvi, 16 In angustia re- quisierunt te, in tribulatione murmuris quisierunt te, in tribulatione murmuris doctrina tua eis. « Et gloriosus super doctrina tua eis. « Et gloriosus super orbem terrarum, » solus scilicet. Psal. orbem terrarum, » solus scilicet. Psal. LXVII, 36 Mirabilis Deus in sanctis LXVII, 36 Mirabilis Deus in sanctis suis. suis.

: :

32 32

43 43

44 44

45 45

46 46

498 498

D. ALB. MAG ORD. PRÆD. D. ALB. MAG ORD. PRÆD.

« Et non cessabant. » Hic incipit age- « Et non cessabant. » Hic incipit age- re de gratiarum actione, et dicit duo, re de gratiarum actione, et dicit duo, magnitudinem scilicet beneficii, et gra- magnitudinem scilicet beneficii, et gra- tiarum actionem,ibi, y. 52: «< Benedictus tiarum actionem,ibi, y. 52: «< Benedictus es, Domine, Deus. » es, Domine, Deus. »

In primo tria sunt, grandis scilicet In primo tria sunt, grandis scilicet humana malitia, mirabilis Dei clemen- humana malitia, mirabilis Dei clemen- tia, et liberatorum in magna laude læti- tia, et liberatorum in magna laude læti- tia. tia.

Dicit ergo: Dicit ergo:

« Et non cessabant ministri regis, » « Et non cessabant ministri regis, » malitia eos urgente, « qui miserant malitia eos urgente, « qui miserant eos,» tres pueros scilicet in fornacem, eos,» tres pueros scilicet in fornacem, << succendere fornacem, » ut igne reflexo << succendere fornacem, » ut igne reflexo Naphtha, in seipso ardentior esset. « Naphtha. » Naphtha, in seipso ardentior esset. « Naphtha. » Sallustius dicit « naphtham esse genus Sallustius dicit « naphtham esse genus

quid ? quid ?

47 47

« «

fomitis apud Persas, quo maxime nu- fomitis apud Persas, quo maxime nu- « triuntur incendia. » Alii dicunt naph- « triuntur incendia. » Alii dicunt naph- tham esse ossa olivarum arefacta. Unde tham esse ossa olivarum arefacta. Unde Græce upin dicitur, eo quod ignem nu- Græce upin dicitur, eo quod ignem nu- triat, qui Græce Top vocatur. Plinius triat, qui Græce Top vocatur. Plinius dicit << naphtham circa Babylonem instar dicit << naphtham circa Babylonem instar « liquidi bituminis profluere, et nu- « liquidi bituminis profluere, et nu- « triendis ignibus amicam esse. » Signi- « triendis ignibus amicam esse. » Signi- ficat autem nutrimenta carnalis concu- ficat autem nutrimenta carnalis concu- piscentiæ. Baruch, in Epistola Jeremiæ, piscentiæ. Baruch, in Epistola Jeremiæ, VI, 42 Mulieres circumdatæ funibus in VI, 42 Mulieres circumdatæ funibus in viis sedent, succendentes ossa olivarum. viis sedent, succendentes ossa olivarum. « Et stuppa, » quæ de facili ignem con- « Et stuppa, » quæ de facili ignem con- ciperet. Eccli. xxI, 10: Stuppa collecta ciperet. Eccli. xxI, 10: Stuppa collecta synagoga peccantium. Significat enim synagoga peccantium. Significat enim fomenta libidinis. « Et pice, » qua ignis fomenta libidinis. « Et pice, » qua ignis fortiter hæreret, et significat peccati fortiter hæreret, et significat peccati consuetudinem. Eccli. XIII, 1: Qui teti- consuetudinem. Eccli. XIII, 1: Qui teti- gerit picem, inquinabitur ab ea. « Et gerit picem, inquinabitur ab ea. « Et malleolis. » Sarmenta vitium dicuntur malleolis. » Sarmenta vitium dicuntur malleoli, eo quod ad nodos majoris malleoli, eo quod ad nodos majoris quantitatis sunt, quam in medio, et si- quantitatis sunt, quam in medio, et si- gnificant quotidiana lucra, et quotidiana gnificant quotidiana lucra, et quotidiana gaudia, æstum concupiscentiæ nutrien- gaudia, æstum concupiscentiæ nutrien- tia. Osee, x, 11: Ephraim, vitula docta tia. Osee, x, 11: Ephraim, vitula docta diligere trituram. diligere trituram.

« Et effundebatur flamma, » fumi « Et effundebatur flamma, » fumi scilicet succensi, « super fornacem, » scilicet succensi, « super fornacem, » hoc est, extra fornacem, « cubitis qua- hoc est, extra fornacem, « cubitis qua- draginta novem. » Quinquagenarius nu- draginta novem. » Quinquagenarius nu- merus remissionis numerus est, a quo merus remissionis numerus est, a quo

defecit quadragesimus nonus, et ideo defecit quadragesimus nonus, et ideo peccati numerus est, quia flamma con- peccati numerus est, quia flamma con- cupiscentiæ vorat eos qui ad remissionem cupiscentiæ vorat eos qui ad remissionem non perveniunt. Deuter. xxxII, 22: Ignis non perveniunt. Deuter. xxxII, 22: Ignis succensus est in furore meo. succensus est in furore meo.

« Et erupit, « Et erupit, » extra fornacem scilicet. » extra fornacem scilicet. Thren. 11, 3: Succendit in Jacob quasi Thren. 11, 3: Succendit in Jacob quasi ignem flammæ devorantis in gyro. « Et ignem flammæ devorantis in gyro. « Et incendit quos reperit juxta fornacem de incendit quos reperit juxta fornacem de Chaldæis. » Quia etiam calor concupi- Chaldæis. » Quia etiam calor concupi- scientiæ lambit eos qui propinqui sunt scientiæ lambit eos qui propinqui sunt concupiscibilibus. Unde Loth, Genes. concupiscibilibus. Unde Loth, Genes. XIX, 17, dictum est: Non stes in omni XIX, 17, dictum est: Non stes in omni circa regione. circa regione.

Et subjungit de Dei clementia: Et subjungit de Dei clementia:

« Angelus autem Domini, » qui num- « Angelus autem Domini, » qui num- quam defuit suis. Malach. II, 1: Ecce quam defuit suis. Malach. II, 1: Ecce ego mitto Angelum meum, et, præpa- ego mitto Angelum meum, et, præpa- rabit viam ante faciem meam. Psal. xc, rabit viam ante faciem meam. Psal. xc, 11: Angelis suis mandavit de te, ut 11: Angelis suis mandavit de te, ut custodiant te in omnibus viis tuis. « De- custodiant te in omnibus viis tuis. « De- scendit,» per operationem scilicet visibi scendit,» per operationem scilicet visibi lem, « cum Azaria, et sociis ejus. » lem, « cum Azaria, et sociis ejus. » Matth. XVIII, 20: Ubi sunt duo vel tres Matth. XVIII, 20: Ubi sunt duo vel tres congregati in nomine meo, ibi sum in congregati in nomine meo, ibi sum in medio eorum. « In fornacem. » Ad litte- medio eorum. « In fornacem. » Ad litte- ram. Psal. xc, 15: Cum ipso sum in ram. Psal. xc, 15: Cum ipso sum in tribulatione. « Et excussit flammam tribulatione. « Et excussit flammam ignis de fornace, » ignis de fornace, » ne pueros scilicet ne pueros scilicet lædere posset. Isa. XLIII, 2: Cum ambu- lædere posset. Isa. XLIII, 2: Cum ambu- laveris in igne, non combureris, et laveris in igne, non combureris, et flamma non ardebit in te. flamma non ardebit in te.

« Et fecit medium fornacis, » ubi « Et fecit medium fornacis, » ubi ignis fortissimus fuit, « quasi ventum ignis fortissimus fuit, « quasi ventum roris flantem, » ut per rorem esset ex- roris flantem, » ut per rorem esset ex- stinctivus, per ventum autem refrigerati- stinctivus, per ventum autem refrigerati- vus. Psal. CXLVII, 18: Flavit spiritus vus. Psal. CXLVII, 18: Flavit spiritus ejus, et fluxerunt aquæ. Hoc etiam vi- ejus, et fluxerunt aquæ. Hoc etiam vi- demus fieri quando expulsa flamma dia- demus fieri quando expulsa flamma dia- boli a corde, refrigerium sentitur Spiri- boli a corde, refrigerium sentitur Spiri- tus sancti, sicut in Magdalena. « Et non tus sancti, sicut in Magdalena. « Et non tetigit eos omnino ignis, » pueros, sup- tetigit eos omnino ignis, » pueros, sup- ple, tactu physico ad nocumentum, et ple, tactu physico ad nocumentum, et

51 51

52 52

trium pue- trium pue- rorum. rorum.

COMMENTARIUS IN CAP. III DANIELIS. COMMENTARIUS IN CAP. III DANIELIS.

hoc est, neque contristavit, » id est, hoc est, neque contristavit, » id est, non contristavit in cordibus, « nec quid- non contristavit in cordibus, « nec quid- quam molestiæ intulit, » etiam in vesti- quam molestiæ intulit, » etiam in vesti- bus. Sapient. III, 1: Justorum animæ in bus. Sapient. III, 1: Justorum animæ in manu Dei sunt, et non tanget illos manu Dei sunt, et non tanget illos

tormentum mortis. tormentum mortis.

« Tunc hi tres, » liberati scilicet ma- « Tunc hi tres, » liberati scilicet ma- gnifice, « quasi ex uno ore, » unanimi gnifice, « quasi ex uno ore, » unanimi scilicet voluntate. Ad Roman. xv, 6: scilicet voluntate. Ad Roman. xv, 6: Unanimes, uno ore honorificetis Deum. Unanimes, uno ore honorificetis Deum. Vel, «uno ore: » quia divisum os non Vel, «uno ore: » quia divisum os non impetrat, ut dicit Glossa super id I Petr. impetrat, ut dicit Glossa super id I Petr. III, 7 In fine omnes unanimes. « Lau- III, 7 In fine omnes unanimes. « Lau- dabant, » præconio virtutis scilicet. dabant, » præconio virtutis scilicet. Psal. CXLV, Psal. CXLV, 2: Laudabo Dominum in 2: Laudabo Dominum in vita mea. « Et glorificabant, » demon- vita mea. « Et glorificabant, » demon- stratione claritatis et celsitudinis. Eccli. stratione claritatis et celsitudinis. Eccli. XLIII, 32: Glorificantes Dominum quan- XLIII, 32: Glorificantes Dominum quan- tumcumque potueritis, supervalebit tumcumque potueritis, supervalebit enim adhuc, et admirabilis magnifi- enim adhuc, et admirabilis magnifi- centia ejus. « Et benedicebant, » in gra- centia ejus. « Et benedicebant, » in gra- tiarum actione scilicet, « Deum in for- tiarum actione scilicet, « Deum in for- nace, dicentes » Tob. XII, 20: Benedicite nace, dicentes » Tob. XII, 20: Benedicite Deum, et narrate omnia mirabilia ejus, Deum, et narrate omnia mirabilia ejus, scilicet ipsum benedicite, et cantate ei. scilicet ipsum benedicite, et cantate ei.

« Benedictus es, Domine, Deus. » In « Benedictus es, Domine, Deus. » In Canticum hac gratiarum actione duo sunt, scilicet Canticum hac gratiarum actione duo sunt, scilicet benedictio puerorum: et ad benedicen. benedictio puerorum: et ad benedicen. dum Dominum inductio creaturarum, dum Dominum inductio creaturarum, ibi, y. 57 « Benedicite, omnia opera. » ibi, y. 57 « Benedicite, omnia opera. »

In benedictione puerorum duo sunt, In benedictione puerorum duo sunt, scilicet benedictio pro specialibus bene- scilicet benedictio pro specialibus bene- ficiis patrum, et benedictio pro generali ficiis patrum, et benedictio pro generali gubernatione omnium, ibi, y. 54 : gubernatione omnium, ibi, y. 54 : « Benedictus es in throno. » « Benedictus es in throno. »

In primo tria sunt: scilicet assumptio In primo tria sunt: scilicet assumptio patrum, notitia nominis in profectu filio- patrum, notitia nominis in profectu filio- rum, perfectio sanctificationis in perti- rum, perfectio sanctificationis in perti- nentibus ad templum. nentibus ad templum.

Et hoc est: Et hoc est:

« Benedictus es, Domine, Deus pa- « Benedictus es, Domine, Deus pa- trum nostrorum, » quorum scilicet se- trum nostrorum, » quorum scilicet se- men apprehendit. Ad Hebr. 11, 16: Semen men apprehendit. Ad Hebr. 11, 16: Semen Abrahæ apprehendit. « Et laudabilis, » Abrahæ apprehendit. « Et laudabilis, » virtute, « et gloriosus, » claritate ma- virtute, « et gloriosus, » claritate ma-

499 499

jestatis, « et superexaltatus, » ut omnia jestatis, « et superexaltatus, » ut omnia excellat. Isa. 11, 17: Elevabitur Do- excellat. Isa. 11, 17: Elevabitur Do- minus solus. Eccli. XLIII, 30: Ipse om- minus solus. Eccli. XLIII, 30: Ipse om- nipotens est super omnia opera sua. « In nipotens est super omnia opera sua. « In sæcula, » hoc est, in spatio omnium sæcula, » hoc est, in spatio omnium sæculorum. Psal. CXLV, 2: Laudabo Do- sæculorum. Psal. CXLV, 2: Laudabo Do- minum in vita mea, psallam Deo meo minum in vita mea, psallam Deo meo quamdiu fuero. quamdiu fuero.

<< Et benedictum nomen gloriæ tuæ. » << Et benedictum nomen gloriæ tuæ. » Secundus versus est, quo scilicet innote- Secundus versus est, quo scilicet innote- scis et nominaris in profectibus sancto- scis et nominaris in profectibus sancto- rum. «Sanctum,» hoc est, in nobis sancti- rum. «Sanctum,» hoc est, in nobis sancti- ficatum. Matth. vI, 9: Sanctificetur nomen ficatum. Matth. vI, 9: Sanctificetur nomen tuum. Apocal. III, 12 Scribam super tuum. Apocal. III, 12 Scribam super eum nomen Dei mei. « Et laudabile, etc.>> eum nomen Dei mei. « Et laudabile, etc.>>

53 53 Templum Templum pro cœlo, pro cœlo, vel anima. vel anima.

Et subjungit de perfectione sanctitatis Et subjungit de perfectione sanctitatis in templo : in templo : « Benedictus es in templo sancto glo- vel Ecclesia, « Benedictus es in templo sancto glo- vel Ecclesia, riæ tuæ, » in quo scilicet gloriam patri- riæ tuæ, » in quo scilicet gloriam patri- bus ostendisti. Et hoc templum vel est bus ostendisti. Et hoc templum vel est cœlum, vel litterale templum, vel Eccle- cœlum, vel litterale templum, vel Eccle- sia, vel fidelis anima. Psal. LXiv, 5 et 6: sia, vel fidelis anima. Psal. LXiv, 5 et 6: Sanctum est templum tuum, mirabile in Sanctum est templum tuum, mirabile in æquitate. Jerem. VII, 4: Templum Do- æquitate. Jerem. VII, 4: Templum Do- mini, templum Domini, templum Do- mini, templum Domini, templum Do- mini est. I ad Corinth. III, 17: Tem- mini est. I ad Corinth. III, 17: Tem- plum Dei sanctum est, quod estis vos. plum Dei sanctum est, quod estis vos. « Et superlaudabilis, etc. » « Et superlaudabilis, etc. »

Et subdit de universali gubernatione, Et subdit de universali gubernatione, scilicet quantum ad justitiæ debitum, scilicet quantum ad justitiæ debitum, quantum ad providentiæ intuitum, et quantum ad providentiæ intuitum, et quantum ad mundi ornatum. quantum ad mundi ornatum.

De primo dicit: De primo dicit:

54 54

dum regit dum regit

« Benedictus es in throno regni tui, » Deus mun- « Benedictus es in throno regni tui, » Deus mun- quod regnum totus mundus est, quem et gubernat. quod regnum totus mundus est, quem et gubernat. ut rex dispensat. Proverb. xx, 8: Rex ut rex dispensat. Proverb. xx, 8: Rex qui sedet in solio judicii, dissipat omne qui sedet in solio judicii, dissipat omne malum intuitu suo. Psal. IX, 5: Sedisti malum intuitu suo. Psal. IX, 5: Sedisti super thronum, qui judicas justitiam. super thronum, qui judicas justitiam. « Et superlaudabilis, etc. » « Et superlaudabilis, etc. »

Et subdit de providentia : Et subdit de providentia :

« Benedictus es, qui intueris abys- « Benedictus es, qui intueris abys- sos, » hoc est, absconditas partes, in qui- sos, » hoc est, absconditas partes, in qui-

55 55

causa re- causa re-

rum. rum.

500 500

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

bus nihil te latet. Eccli. xxIII, 28: Oculi bus nihil te latet. Eccli. xxIII, 28: Oculi Domini multo plus lucidiores sunt su- Domini multo plus lucidiores sunt su- per solem, circumspicientes omnes vias per solem, circumspicientes omnes vias hominum, et profundum abyssi. « Et, » hominum, et profundum abyssi. « Et, » id est, quia, « sedes, » hoc est, quiescis, id est, quia, « sedes, » hoc est, quiescis, « super Cherubim, » hoc est, super ple- « super Cherubim, » hoc est, super ple- Scientia Dei nitudinem scientiæ. Non enim discurris Scientia Dei nitudinem scientiæ. Non enim discurris super scita sicut nos, nec tua scientia super scita sicut nos, nec tua scientia causatur a scitis sicut nostra: sed tua causatur a scitis sicut nostra: sed tua scientia est causa scitorum, et sicut per- scientia est causa scitorum, et sicut per- tingis ubique faciendo, sic pertingis ubi- tingis ubique faciendo, sic pertingis ubi- que videndo. Job, XLII, 2: Scio quia que videndo. Job, XLII, 2: Scio quia omnia potes, et nulla te latet cogitatio. omnia potes, et nulla te latet cogitatio. Sapient. vin, 1 Attingit a fine usque Sapient. vin, 1 Attingit a fine usque ad finem fortiter, et disponit omnia sua- ad finem fortiter, et disponit omnia sua- viter. «Et laudabilis, etc. » viter. «Et laudabilis, etc. »

56 56

Quare cœ- Quare cœ-

tum ? tum ?

« Benedictus es in firmamento cæli, » « Benedictus es in firmamento cæli, » intransitive, hoc est, in firmamento, intransitive, hoc est, in firmamento, fum dicitur quod est cœlum: et dicitur coelum fir- fum dicitur quod est cœlum: et dicitur coelum fir- firmamen mamentum, quia firmat omnia in se firmamen mamentum, quia firmat omnia in se contenta, ipsum autem a Deo firmatum contenta, ipsum autem a Deo firmatum est. Genes. 1, 8: Vocavit Deus firma- est. Genes. 1, 8: Vocavit Deus firma- mentum Cælum. Matth. VI, 9: Pater mentum Cælum. Matth. VI, 9: Pater noster, qui es in cœlis. noster, qui es in cœlis.

57 57

« Benedicite, omnia opera Domini, « Benedicite, omnia opera Domini, Domino. » Omnia quæ hic inducuntur, Domino. » Omnia quæ hic inducuntur, ut materia laudis divinæ inducuntur, et ut materia laudis divinæ inducuntur, et tunc benedicere Dominum dicuntur, tunc benedicere Dominum dicuntur, quando virtutibus sibi inditis faciunt ea quando virtutibus sibi inditis faciunt ea ad quæ instituta sunt. Hunc tenet ordi- ad quæ instituta sunt. Hunc tenet ordi- nem Primo inducit ea quæ in alto sunt : nem Primo inducit ea quæ in alto sunt : secundo, ea quæ inter altum et imum secundo, ea quæ inter altum et imum generantur, ibi, y. 64: « Benedicite,omnis generantur, ibi, y. 64: « Benedicite,omnis imber et ros. » Tertio, inducit ea quæ in imber et ros. » Tertio, inducit ea quæ in imo sunt, ibi, y. 74 « Benedical terra imo sunt, ibi, y. 74 « Benedical terra Dominum. » Dominum. »

Inter alta primo ponit opera in com- Inter alta primo ponit opera in com- muni secundo, in speciali, ibi, y. 58: muni secundo, in speciali, ibi, y. 58: « Benedicite, Angeli. » « Benedicite, Angeli. »

Et hoc est: Et hoc est:

«Benedicite, omnia opera Domini, Do- «Benedicite, omnia opera Domini, Do-

1 Deest in editione Lugdunensi Commentarius 1 Deest in editione Lugdunensi Commentarius in . 59 Benedicite, cæli, Domino: laudate. etc. in . 59 Benedicite, cæli, Domino: laudate. etc. "Vide Commentarium in t. 4 Psal. CXLVIII, "Vide Commentarium in t. 4 Psal. CXLVIII,

mino. » Omnia opera Domini sive in na- mino. » Omnia opera Domini sive in na- tura, sive in nobis bona sunt, et ideo tura, sive in nobis bona sunt, et ideo materia laudis divinæ sunt. Genes. 1, 31: materia laudis divinæ sunt. Genes. 1, 31: Vidit Deus cuncta quæ fecerat, et erant Vidit Deus cuncta quæ fecerat, et erant valde bona. De operibus quæ facit in valde bona. De operibus quæ facit in sanctis. Isa. sanctis. Isa. XXVI, 12: Omnia opera no- XXVI, 12: Omnia opera no- stra operatus es nobis, Domine. Nihil stra operatus es nobis, Domine. Nihil enim bonum potest fieri sine ipso. Joan. enim bonum potest fieri sine ipso. Joan. xv, 5: Sine me nihil potestis facere. xv, 5: Sine me nihil potestis facere.

« Laudate. » Eccli. XLIII, 34: Benedi- « Laudate. » Eccli. XLIII, 34: Benedi- centes Dominum, exaltate illum quan- centes Dominum, exaltate illum quan- tum potestis, in operibus suis. Laudat tum potestis, in operibus suis. Laudat autem, quia virtus Dei in ipso demon- autem, quia virtus Dei in ipso demon- stratur. Superexaltat autem, quia creator stratur. Superexaltat autem, quia creator supereminere proprietatibus creaturæ supereminere proprietatibus creaturæ probatur. « Et superexaltate eum in probatur. « Et superexaltate eum in sæcula quia a principio usque ad fi- sæcula quia a principio usque ad fi- nem ab ipso continetur. Isa. LV, 9: nem ab ipso continetur. Isa. LV, 9: Sicut exaltantur cæli a terra, sic exal- Sicut exaltantur cæli a terra, sic exal- tatæ sunt viæ meæ a viis vestris. De con- tatæ sunt viæ meæ a viis vestris. De con- tinentia autem dicitur, Isa. XL, 12: Quis tinentia autem dicitur, Isa. XL, 12: Quis mensus est pugillo aquas, et cælos pal- mensus est pugillo aquas, et cælos pal- mo ponderavit? mo ponderavit?

Et subjungit in speciali : Et subjungit in speciali :

« Benedicite, Angeli Domini, Domi- « Benedicite, Angeli Domini, Domi- no. » Et omnes spiritus coelestes vocat no. » Et omnes spiritus coelestes vocat Angelos, propter hoc quod ad minus Angelos, propter hoc quod ad minus descensu illuminationum mittuntur, quæ descensu illuminationum mittuntur, quæ a superioribus ad medios, et a mediis ad a superioribus ad medios, et a mediis ad inferiores descendunt. Ad Hebr. 1, 14: inferiores descendunt. Ad Hebr. 1, 14: Nonne omnes sunt administratorii spiri- Nonne omnes sunt administratorii spiri- tus, in ministerium missi propter eos tus, in ministerium missi propter eos qui hæreditatem capiunt salutis? Psal. qui hæreditatem capiunt salutis? Psal. CII, 20 Benedicite Domino, omnes An- CII, 20 Benedicite Domino, omnes An- geli ejus, potentes virtute. « Laudate, geli ejus, potentes virtute. « Laudate,

etc. 1. >> etc. 1. >>

58 58

Aque subl Aque subl

« Benedicite, aquæ omnes quæ super 60 « Benedicite, aquæ omnes quæ super 60 coelos sunt, Domino. » « Aquæ istæ quæ cœluse coelos sunt, Domino. » « Aquæ istæ quæ cœluse « super coelos sunt, ut dicit Augustinus, « super coelos sunt, ut dicit Augustinus, « minutissimis guttis ibi suspensæ sunt ².» « minutissimis guttis ibi suspensæ sunt ².» Unde quidam autumant inde rorem de- Unde quidam autumant inde rorem de-

tom. XVII hujusce editionis. tom. XVII hujusce editionis.

2 S. AUGUSTINUS, Lib. II super Genes. cap. 4. 2 S. AUGUSTINUS, Lib. II super Genes. cap. 4.

COMMENTARIUS IN CAP. III DANIELIS. COMMENTARIUS IN CAP. III DANIELIS.

scendere. Vel forte melius dicitur, quod scendere. Vel forte melius dicitur, quod aquæ nomen est proprium materiæ. aquæ nomen est proprium materiæ. Genes. 1, 2: Spiritus Dei ferebatur su- Genes. 1, 2: Spiritus Dei ferebatur su- per aquas. Et ratione perspicuitatis in per aquas. Et ratione perspicuitatis in cœlo crystallino sunt super coelos, ra- cœlo crystallino sunt super coelos, ra- tione autem fluiditatis et humiditatis tione autem fluiditatis et humiditatis sunt in elemento inferiori. Genes. I, 6: sunt in elemento inferiori. Genes. I, 6: Fiat firmamentum in medio aquarum, Fiat firmamentum in medio aquarum, et dividat aquas ab aquis. Moraliter di- et dividat aquas ab aquis. Moraliter di- cunt quidam, quod aquæ quæ super cunt quidam, quod aquæ quæ super coelos sunt, sunt perspicua mentes coelos sunt, sunt perspicua mentes sanctorum in quibus sicut in speculo sanctorum in quibus sicut in speculo resplendent divina. Psal. CXLVII, 4 et 5 : resplendent divina. Psal. CXLVII, 4 et 5 : Aquæ omnes quæ super cælos sunt lau- Aquæ omnes quæ super cælos sunt lau- dent nomen Domini. Ezech. XLVII, 1: dent nomen Domini. Ezech. XLVII, 1: Aquæ egrediebantur subter limen domus Aquæ egrediebantur subter limen domus ad orientem, scilicet de templo. Apocal. ad orientem, scilicet de templo. Apocal. XXII, 1 Ostendit mihi fluvium aquæ XXII, 1 Ostendit mihi fluvium aquæ vitæ, splendidum tamquam crystallum, vitæ, splendidum tamquam crystallum, procedentem de sede Dei et Agni. « Lau- procedentem de sede Dei et Agni. « Lau- date, etc. » date, etc. »