31 31

32 32

COMMENTARIUS IN CAP. II DANIELIS. COMMENTARIUS IN CAP. II DANIELIS.

« Sed ut interpretatio, » somnii scilicet, « Sed ut interpretatio, » somnii scilicet, « regi manifesta fieret, » ad omnium « regi manifesta fieret, » ad omnium scilicet ædificationem. I ad Corinth. xiv, scilicet ædificationem. I ad Corinth. xiv, 12: Quoniam æmulatores estis spiri- 12: Quoniam æmulatores estis spiri- tuum, ad ædificationem Ecclesiæ quæ- tuum, ad ædificationem Ecclesiæ quæ- rite ut abundetis. « Et cogitationes men- rite ut abundetis. « Et cogitationes men- tis tuæ scires. » Innuit somnium tis tuæ scires. » Innuit somnium parte provenisse ex cogitatione, et cum parte provenisse ex cogitatione, et cum regi cogitationes suas dicit, quas nemo regi cogitationes suas dicit, quas nemo nosse potuit, nisi Deus, etiam in cæteris nosse potuit, nisi Deus, etiam in cæteris credat veritatem. credat veritatem.

Et subdit somnii narrationem: Et subdit somnii narrationem:

ex ex

« Tu, rex, videbas, » somniando sci- « Tu, rex, videbas, » somniando sci- licet. Cantic. v, 2: Ego dormio, et cor licet. Cantic. v, 2: Ego dormio, et cor meum vigilat. « Et ecce, » scilicet evi- meum vigilat. « Et ecce, » scilicet evi- denter apparens, denter apparens, « quasi statua una « quasi statua una grandis. » Quod dicit, quia non erat in grandis. » Quod dicit, quia non erat in rerum veritate, sed imagine. Unde alia rerum veritate, sed imagine. Unde alia translatio dicit « imago, » quæ dicitur translatio dicit « imago, » quæ dicitur statua, quia per similitudinem statuit statua, quia per similitudinem statuit eum cujus est imago. Hic dicitur una, eum cujus est imago. Hic dicitur una, propter unius mundi decursum: gran- propter unius mundi decursum: gran- dis, propter invincibilem potestatem. dis, propter invincibilem potestatem. « Statua illa magna, » divitiis scilicet « Statua illa magna, » divitiis scilicet et robore, « et statura sublimis, » di- et robore, « et statura sublimis, » di- gnitate scilicet et honore, « stabat contra gnitate scilicet et honore, « stabat contra te, hoc est, in conspectu tuo. Et nota, te, hoc est, in conspectu tuo. Et nota, quod mundum sub figura, et non sub quod mundum sub figura, et non sub veritate ostendit, et plus est umbra veritate ostendit, et plus est umbra quam veritas. Judic. 1x, 36: Umbras quam veritas. Judic. 1x, 36: Umbras montium vides quasi capita hominum, montium vides quasi capita hominum, et hoc errore deciperis. I ad Corinth. vi, et hoc errore deciperis. I ad Corinth. vi, 31 Præterit figura hujus mundi. « Et 31 Præterit figura hujus mundi. « Et intuitus ejus erat terribilis, » statuæ intuitus ejus erat terribilis, » statuæ scilicet et hoc fuit propter crudelitatem scilicet et hoc fuit propter crudelitatem regum. Nahum, III, 7: Omnis qui vide- regum. Nahum, III, 7: Omnis qui vide- rit te, resiliet a te. rit te, resiliet a te.

« Hujus statuæ caput ex auro optimo « Hujus statuæ caput ex auro optimo Regna Regna erat. » Caput significat initium potestatis erat. » Caput significat initium potestatis mundi mundi ambrata mundanæ, quæ in principio sui minus ambrata mundanæ, quæ in principio sui minus que ad corrupta fuit, sicut aurum sincerius est que ad corrupta fuit, sicut aurum sincerius est

statua statua

bristu. bristu.

aliis metallis. II ad Timoth. 11, 13: Ma- aliis metallis. II ad Timoth. 11, 13: Ma- li autem homines et seductores profi- li autem homines et seductores profi-

1 Cf. I Machab. 1, 1 et seq. 1 Cf. I Machab. 1, 1 et seq.

477 477

cient in pejus, errantes, et in errorem cient in pejus, errantes, et in errorem mittentes. « Pectus autem ejus, et bra- mittentes. « Pectus autem ejus, et bra- chia de argento. » Significat quod pec- chia de argento. » Significat quod pec- tora meditabantur argentum per avari- tora meditabantur argentum per avari- tiam, et brachia eorum confortabantur tiam, et brachia eorum confortabantur per munera. Et in his corruptio quædam per munera. Et in his corruptio quædam est urbanitatis. Baruch, III, 18: Qui est urbanitatis. Baruch, III, 18: Qui argentum thesaurizant, et aurum, in quo argentum thesaurizant, et aurum, in quo confidunt homines, et non est finis acqui- confidunt homines, et non est finis acqui- sitionis eorum. « Porro venter et femo- sitionis eorum. « Porro venter et femo- ra, » supple, statuæ illius, « ex ære, » ra, » supple, statuæ illius, « ex ære, » supple, erant. Et significant eos qui a supple, erant. Et significant eos qui a fæce tyrannidis purgabiles non sunt, sic- fæce tyrannidis purgabiles non sunt, sic- ut æs non purgatur, et nihil nisi sonum ut æs non purgatur, et nihil nisi sonum quemdam interiorem imperii ostendunt, quemdam interiorem imperii ostendunt, sicut illi in quos divisit Alexander re- sicut illi in quos divisit Alexander re- gnum suum. Jerem. vi, 30: Argentum gnum suum. Jerem. vi, 30: Argentum reprobum vocate eos, quia Dominus pro- reprobum vocate eos, quia Dominus pro- jecit illos. jecit illos.

« Tibiæ autem ferreæ : pedum, » ima- « Tibiæ autem ferreæ : pedum, » ima- ginis scilicet, « quædam pars erat fer- ginis scilicet, « quædam pars erat fer- rea,» tantum tibiæ ex toto erant fer- rea,» tantum tibiæ ex toto erant fer- reæ, « et quædam fictilis, » quod in- reæ, « et quædam fictilis, » quod in- ferius exponetur: humana enim pote- ferius exponetur: humana enim pote- stas ferrea in rigiditate, et fictilis est per stas ferrea in rigiditate, et fictilis est per naturam. II Machab. VII, 16: Potesta- naturam. II Machab. VII, 16: Potesta- tem inter homines habens, cum sis cor- tem inter homines habens, cum sis cor- ruptibilis, facis quod vis. ruptibilis, facis quod vis.

« Videbas ita, » de regnis mundi « Videbas ita, » de regnis mundi scilicet, donec abscissus est, » de rupe scilicet, donec abscissus est, » de rupe massæ humanæ, et hoc est, « de món- massæ humanæ, et hoc est, « de món- te, » eminentiæ scilicet Patriarcharum, te, » eminentiæ scilicet Patriarcharum, et Prophetarum, et beatæ Virginis. et Prophetarum, et beatæ Virginis. Jerem. xxxi, 23 : Benedicat tibi Do- Jerem. xxxi, 23 : Benedicat tibi Do- minus, pulchritudo justitiæ, mons minus, pulchritudo justitiæ, mons sanctus. « Lapis,» solidissimus virtute, sanctus. « Lapis,» solidissimus virtute, et veritate. Psal. cxvII, 22: Lapidem et veritate. Psal. cxvII, 22: Lapidem quem reprobaverunt ædificantes, hic quem reprobaverunt ædificantes, hic factus est in caput auguli. « Sine mani- factus est in caput auguli. « Sine mani- bus, » humanis, hoc est, sine virili semi- bus, » humanis, hoc est, sine virili semi- ne. Isa. vII, 14: Ecce virgo concipiet, et ne. Isa. vII, 14: Ecce virgo concipiet, et pariet filium. « Et percussit statuam, » pariet filium. « Et percussit statuam, » hoc est, mundanæ potestatis figuram, hoc est, mundanæ potestatis figuram,

33 33

34 34

35 35

testatis testatis

478 478

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

virtute scilicet divinitatis suæ, et prædi- virtute scilicet divinitatis suæ, et prædi- catione, « in pedibus ejus, » hoc est, in catione, « in pedibus ejus, » hoc est, in último regno, " ferreis et fictilibus, » último regno, " ferreis et fictilibus, » hoc est, in partibus fortibus et debilibus. hoc est, in partibus fortibus et debilibus. Eccli. xxxvi, 12: Contere caput princi- Eccli. xxxvi, 12: Contere caput princi- pum inimicorum dicentium: Non est pum inimicorum dicentium: Non est alius præter nos. « Et comminuit eos, » alius præter nos. « Et comminuit eos, » pedes scilicet. Psal. XVII, 43: Commi- pedes scilicet. Psal. XVII, 43: Commi- nuam eos ut pulverem ante faciem ven- nuam eos ut pulverem ante faciem ven- ti, ut lutum platearum delebo eos. ti, ut lutum platearum delebo eos.

« Tunc contrita pariter, » scilicet cum « Tunc contrita pariter, » scilicet cum Humans po- pedibus, « ferrum, » tibia scilicet << te- Humans po- pedibus, « ferrum, » tibia scilicet << te- instabilitas. sta, » pedum, «æs, » renum, « argen- instabilitas. sta, » pedum, «æs, » renum, « argen- tum, pectoris et brachiorum, « et tum, pectoris et brachiorum, « et aurum, » capitis. Hujus causa fuit, quia aurum, » capitis. Hujus causa fuit, quia priora regna redacta sunt ad ultimum: priora regna redacta sunt ad ultimum: et ideo, illo contrito, omnia contrita sunt, et ideo, illo contrito, omnia contrita sunt, sicut qui ædificat super arenam, Matth. sicut qui ædificat super arenam, Matth. VII, 26 et 27: Similis erit viro stulto, qui VII, 26 et 27: Similis erit viro stulto, qui ædificavit domum suam super arenam : ædificavit domum suam super arenam : et descendit pluvia, et venerunt flumina, et descendit pluvia, et venerunt flumina, et flaverunt venti, et irruerunt in domum et flaverunt venti, et irruerunt in domum illam, et cecidit, et fuit ruina illius ma- illam, et cecidit, et fuit ruina illius ma- gna. Similem stultitiam fecit qui aurum, gna. Similem stultitiam fecit qui aurum, argentum, æs, ferrum, in luto fictili argentum, æs, ferrum, in luto fictili fundavit. « Et redacta sunt quasi in fundavit. « Et redacta sunt quasi in favillam æstivæ areæ, » hoc est, in fa- favillam æstivæ areæ, » hoc est, in fa- villam stipulæ, quæ relinquitur in area villam stipulæ, quæ relinquitur in area æstiva ad modicum ignis iræ Domini æstiva ad modicum ignis iræ Domini succensa. Isa. I, 31: Erit fortitudo succensa. Isa. I, 31: Erit fortitudo vestra ut favilla stuppæ, et opus ve- vestra ut favilla stuppæ, et opus ve- strum quasi scintilla: et succendetur strum quasi scintilla: et succendetur utrumque simul, et non erit qui ex- utrumque simul, et non erit qui ex- stinguat. Quæ rapta sunt vento. » Psal. stinguat. Quæ rapta sunt vento. » Psal. XXXIV, 5: Fiant tamquam pulvis ante XXXIV, 5: Fiant tamquam pulvis ante faciem venti. « faciem venti. « Nullusque locus inven- Nullusque locus inven- tus est in eis, » quo scilicet possent re- tus est in eis, » quo scilicet possent re- dire ad veritatem et dignitatem. Isa. dire ad veritatem et dignitatem. Isa. XXXVIII, 11: Non adspiciam hominem XXXVIII, 11: Non adspiciam hominem ultra, et habitatorem quietis. « Lapis ultra, et habitatorem quietis. « Lapis autem,» solidæ scilicet virtutis, et ve- autem,» solidæ scilicet virtutis, et ve- ritatis. Isa. XXVIII, 16: Ecce ego mittam ritatis. Isa. XXVIII, 16: Ecce ego mittam in fundamentis Sion lapidem, lapidem in fundamentis Sion lapidem, lapidem probatum, angularem, pretiosum, in fu- probatum, angularem, pretiosum, in fu- damento fundatum. « Qui percusserat damento fundatum. « Qui percusserat statuam,» mundanæ scilicet dignitatis. statuam,» mundanæ scilicet dignitatis. Joan. xvi, 33 Confidite, ego vici mun- Joan. xvi, 33 Confidite, ego vici mun-

« «

dum. «Factus est mons magnus, » scili- dum. «Factus est mons magnus, » scili- cet dignitate, potestate, et gratia. Isa. 11, cet dignitate, potestate, et gratia. Isa. 11, 2: Erit in novissimis diebus præparatus 2: Erit in novissimis diebus præparatus mons domus Domini in vertice montium, mons domus Domini in vertice montium,

et elevabitur super colles. « Et implevit. et elevabitur super colles. « Et implevit. universam terram, » per metonymiam, universam terram, » per metonymiam, hoc est, homines habitantes in terra. hoc est, homines habitantes in terra. Joan. 1, 16: De plenitudine ejus nos Joan. 1, 16: De plenitudine ejus nos omnes accepimus, et gratiam pro gratia. omnes accepimus, et gratiam pro gratia.

« Hoc est somnium, » quod scilicet vi- « Hoc est somnium, » quod scilicet vi- disti. «< Interpretationem. » Incipit narra- disti. «< Interpretationem. » Incipit narra- re interpretationem: et hoc est: « In- re interpretationem: et hoc est: « In- terpretationem quoque ejus dicemus co- terpretationem quoque ejus dicemus co- ram te, rex, » hoc est, publice, et mani- ram te, rex, » hoc est, publice, et mani- feste. Proverb. 1, 6: Animadvertet pa- feste. Proverb. 1, 6: Animadvertet pa- rabolam, et interpretationem, verba sa- rabolam, et interpretationem, verba sa- pientium, et ænigmata eorum. pientium, et ænigmata eorum.

nosor nosor

peran peran

« Tu rex regum es, » hoc est, aliis 37 « Tu rex regum es, » hoc est, aliis 37 regibus imperans. Apoc. XIX, 16: Ha- Nabucho regibus imperans. Apoc. XIX, 16: Ha- Nabucho bet in vestimento, et in femore suo regibus bet in vestimento, et in femore suo regibus scriptum: Rex regum, et Dominus do- scriptum: Rex regum, et Dominus do- minantium. Et Deus coeli, » qui om- minantium. Et Deus coeli, » qui om- nia continet, « regnum, » hoc est, pote- nia continet, « regnum, » hoc est, pote- statem regnandi, « et fortitudinem, » statem regnandi, « et fortitudinem, » subditos scilicet continendi, « et impe-- subditos scilicet continendi, « et impe-- rium, » subditis scilicet præcipiendi, « et rium, » subditis scilicet præcipiendi, « et gloriam, » in decore regni, « dedit ti- gloriam, » in decore regni, « dedit ti- bi. » Psal. xx, 6: Gloriam et magnum bi. » Psal. xx, 6: Gloriam et magnum decorem impones super eum. decorem impones super eum.

« Et omnia,» supple, dedit tibi, « in « Et omnia,» supple, dedit tibi, « in quibus habitant, » per cordis deside- quibus habitant, » per cordis deside- rium, « filii hominum, » hoc est, civita- rium, « filii hominum, » hoc est, civita- tes, villas, et oppida, aet bestiæ agri, » tes, villas, et oppida, aet bestiæ agri, » quas venatione scilicet insequeris, « et quas venatione scilicet insequeris, « et volucres cæli, » quas capis aucupio, volucres cæli, » quas capis aucupio, « dedit in manu tua. » Psal. VIII, 8 et « dedit in manu tua. » Psal. VIII, 8 et 9: Omnia subjecisti sub pedibus ejus, 9: Omnia subjecisti sub pedibus ejus, oves et boves universas, insuper et peco- oves et boves universas, insuper et peco- ra campi, volucres cæli, et pisces maris. ra campi, volucres cæli, et pisces maris. « Et sub ditione tua universa constituit, » « Et sub ditione tua universa constituit, » et sic quasi imaginem suæ potestatis te et sic quasi imaginem suæ potestatis te in terra fecit. Ezech. XXVIII, 12 et 13: in terra fecit. Ezech. XXVIII, 12 et 13: Tu signaculum similitudinis, plenus sa- Tu signaculum similitudinis, plenus sa-

38 38

COMMENTARIUS IN CAP. II DANIELIS. COMMENTARIUS IN CAP. II DANIELIS.

pientia, et perfectus decore in deliciis pientia, et perfectus decore in deliciis paradisi Dei fuisti. « Tu es ergo caput paradisi Dei fuisti. « Tu es ergo caput regnum aureum, » quod scilicet cætera excellit, regnum aureum, » quod scilicet cætera excellit, sicut aurum omne metallum. sicut aurum omne metallum.

ibu hɔdo- ibu hɔdo- Osor au- Osor au-

reum? reum?

39 39

anteum? anteum?

« Et post te consurget regnum aliud « Et post te consurget regnum aliud Persarum minus te: » quia scilicet in urbanitati- Persarum minus te: » quia scilicet in urbanitati- bus erit corruptum magis, sicut argen- bus erit corruptum magis, sicut argen- tum deficit ab auro, et hoc est regnum tum deficit ab auro, et hoc est regnum Persarum. Isa. 1, 22: Argentum tuum Persarum. Isa. 1, 22: Argentum tuum versum est in scoriam. « Et tertium re- versum est in scoriam. « Et tertium re- gnum aliud æreum, » supple, signifi- gnum aliud æreum, » supple, signifi- cat, hoc est, quod sicut æs se habet ad cat, hoc est, quod sicut æs se habet ad aurum et argentum, ita se habebit ad aurum et argentum, ita se habebit ad

ræcorum ræcorum ereum? ereum?

40 40

ferreum ferreum

alia regna: et hoc fuit regnum Græco- alia regna: et hoc fuit regnum Græco- rum sive Macedonum, quia non nisi so- rum sive Macedonum, quia non nisi so- noritatem, et non successionem exhibuit. noritatem, et non successionem exhibuit. Psal. ix, 7: Periit memoria eorum cum Psal. ix, 7: Periit memoria eorum cum sonitu. Quod imperabit universæ ter- sonitu. Quod imperabit universæ ter- ræ, » supple, fama potius quam effectu. ræ, » supple, fama potius quam effectu. Psal. XVIII, 5: In omnem terram exivit Psal. XVIII, 5: In omnem terram exivit

" "

sonus eorum. sonus eorum.

« Et regnum quartum, » Romanorum « Et regnum quartum, » Romanorum omanorum scilicet, « erit ferreum, » per similitudi- omanorum scilicet, « erit ferreum, » per similitudi- nem scilicet, non per veritatem. Et ex- nem scilicet, non per veritatem. Et ex- planat similitudinem: «Quomodo fer- planat similitudinem: «Quomodo fer-

41 41

rum comminuit, et domat omnia, » rum comminuit, et domat omnia, » comminuit conterendo sicut per mal- comminuit conterendo sicut per mal- leum, et domat producendo in formas leum, et domat producendo in formas quas vult, a sic comminuet, » supple, quas vult, a sic comminuet, » supple, quædam resistentia sibi, « et conteret quædam resistentia sibi, « et conteret omnia hæc, » hoc est, quidquid subli- omnia hæc, » hoc est, quidquid subli- mitatis fuit in omnibus his. Job, XL, 6: mitatis fuit in omnibus his. Job, XL, 6: Disperge superbos in furore tuo, et Disperge superbos in furore tuo, et respiciens omnem arrogantem humi- respiciens omnem arrogantem humi- lia. lia.

« Porro quia vidisti pedum, et digito- « Porro quia vidisti pedum, et digito- rum, » supple, in pede, « partem te- rum, » supple, in pede, « partem te- steam figuli, » hoc est, partem de testa steam figuli, » hoc est, partem de testa figuli, « et partem ferream, » supple, hoc figuli, « et partem ferream, » supple, hoc significat quod « regnum divisum erit: significat quod « regnum divisum erit: quod tamen, » hoc est, quæ divisiones, quod tamen, » hoc est, quæ divisiones, « de plantario ferri orietur: » quia de « de plantario ferri orietur: » quia de fortitudine Romani imperii quædam re- fortitudine Romani imperii quædam re-

479 479

gna fortia, quædam debilia exorientur. gna fortia, quædam debilia exorientur. Psal. II, 9: Reges eos in virga ferrea, et Psal. II, 9: Reges eos in virga ferrea, et tamquam vas figuli confringes eos. tamquam vas figuli confringes eos. «Secundum quod vidisti regnum mi- «Secundum quod vidisti regnum mi-

stum testæ, » per contactum scilicet et stum testæ, » per contactum scilicet et non per unionem, quia mali non per non per unionem, quia mali non per unionem charitatis, sed per unionem unionem charitatis, sed per unionem fictionis conjunguntur. Psal. cxvIII, 155: fictionis conjunguntur. Psal. cxvIII, 155: Longe a peccatoribus salus. Osee, x, 2 : Longe a peccatoribus salus. Osee, x, 2 : Divisum est cor eorum, nunc interibunt. Divisum est cor eorum, nunc interibunt. « Ex luto,» scilicet ortos. « Ex luto,» scilicet ortos.

« Digitos pedum ex parte ferreos, » « Digitos pedum ex parte ferreos, » supple, vidisti: quia de propria præsu- supple, vidisti: quia de propria præsu- mebant. Amos, vi, 14: In fortitudine mebant. Amos, vi, 14: In fortitudine nostra assumpsimus nobis cornua. « Et nostra assumpsimus nobis cornua. « Et ex parte fictiles, » hoc est, debiles et ex parte fictiles, » hoc est, debiles et imbecilles. Isa. XL, 6: Omnis caro imbecilles. Isa. XL, 6: Omnis caro

fænum, et omnis gloria ejus quasi flos fænum, et omnis gloria ejus quasi flos agri. « Ex parte regnum erit solidum, » agri. « Ex parte regnum erit solidum, » humana soliditate, quæ tamen infirma humana soliditate, quæ tamen infirma est. Numer. xxiv, 21 et 22: Robustum est. Numer. xxiv, 21 et 22: Robustum quidem est habitaculum tuum: sed si quidem est habitaculum tuum: sed si in petra posueris nidum tuum, et fueris in petra posueris nidum tuum, et fueris electus de stirpe Cin, quamdiu poteris electus de stirpe Cin, quamdiu poteris permanere? « Et ex parte contritum, » permanere? « Et ex parte contritum, » Psal. cix, 1: Ponam inimicos tuos sca- Psal. cix, 1: Ponam inimicos tuos sca- sicut videmus in partibus regni Romani. sicut videmus in partibus regni Romani. bellum pedum tuorum. Isa. xiv, 5: bellum pedum tuorum. Isa. xiv, 5: Contrivit Dominus baculum impiorum, Contrivit Dominus baculum impiorum, virgam dominantium. virgam dominantium.

42 42

43 43

infida socie- infida socie-

tas. tas.

« Quod autem vidisti ferrum mi- Hominum « Quod autem vidisti ferrum mi- Hominum stum testæ ex luto, » quod tamen per na- stum testæ ex luto, » quod tamen per na- turam fieri non potest, sed per tactum turam fieri non potest, sed per tactum solum, significat, supple, quod « com- solum, significat, supple, quod « com- miscebuntur quidem humano semine, » miscebuntur quidem humano semine, » hoc est, per connubia, « sed non adhæ- hoc est, per connubia, « sed non adhæ- rebunt sibi, » scilicet per charitatem, et rebunt sibi, » scilicet per charitatem, et spiritus unitatem: violabunt enim jura spiritus unitatem: violabunt enim jura naturæ, et inimici erunt ad invicem. Je- naturæ, et inimici erunt ad invicem. Je- rem. ix, 4 et 5: Omnis frater supplantans rem. ix, 4 et 5: Omnis frater supplantans supplantabit, et omnis amicus fraudulen- supplantabit, et omnis amicus fraudulen- ter incedet. Et vir fratrem suum deride- ter incedet. Et vir fratrem suum deride- bit, et veritatem non loquentur. « Sicuti bit, et veritatem non loquentur. « Sicuti ferrum misceri non potest testæ. » Mali ferrum misceri non potest testæ. » Mali

44 44

Christi sem- Christi sem-

480 480

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

enim non possunt concordare bonis, nec enim non possunt concordare bonis, nec etiam inter se. Luc. xi, 23: Qui non est etiam inter se. Luc. xi, 23: Qui non est mecum, contra me est: et qui non colli- mecum, contra me est: et qui non colli- git mecum, dispergit. git mecum, dispergit.

« In diebus autem. » Expositio secun- « In diebus autem. » Expositio secun- dæ partis somnii, de regno Christi, et dæ partis somnii, de regno Christi, et hoc est quod dicitur: hoc est quod dicitur:

« In diebus regnorum illorum, » hoc « In diebus regnorum illorum, » hoc est, in fine regnorum illorum, « suscita- est, in fine regnorum illorum, « suscita- bit Deus cæli, » continens cœlos scilicet, bit Deus cæli, » continens cœlos scilicet, Regnum « regnum, » scilicet Christi, « quod in Regnum « regnum, » scilicet Christi, « quod in piternum. æternum non dissipabitur. » Quia illo re- piternum. æternum non dissipabitur. » Quia illo re- gno non succedet alterum. Isa. ix, 7: gno non succedet alterum. Isa. ix, 7: Multiplicabitur ejus imperium, et pa- Multiplicabitur ejus imperium, et pa- cis non erit finis. « Et regnum ejus alte- cis non erit finis. « Et regnum ejus alte- ri populo non tradetur. Daniel. vn, 14: ri populo non tradetur. Daniel. vn, 14: Potestas ejus, potestas æterna, quæ non Potestas ejus, potestas æterna, quæ non auferetur et regnum ejus, quod non auferetur et regnum ejus, quod non corrumpetur. « Comminuet autem, et corrumpetur. « Comminuet autem, et consumet universa regna hæc, » Roma- consumet universa regna hæc, » Roma- norum scilicet imperium. Isa. xXXVII, norum scilicet imperium. Isa. xXXVII, 25 Exsiccavi vestigio pedis mei omnes 25 Exsiccavi vestigio pedis mei omnes rivos aggerum. « Et ipsum stabit in rivos aggerum. « Et ipsum stabit in æternum, » exclusive scilicet, hoc est, in æternum, » exclusive scilicet, hoc est, in fine, quando æternitas incipiet. Luc. 1, fine, quando æternitas incipiet. Luc. 1, 33 Regni ejus non erit finis. 33 Regni ejus non erit finis.

45 45

« Secundum quod vidisti. » Visionem « Secundum quod vidisti. » Visionem adaptat ad interpretationem: unde sen- adaptat ad interpretationem: unde sen- sus est: Secundum formam quam vi- sus est: Secundum formam quam vi- disti in similitudine, « quod de monte disti in similitudine, « quod de monte abscissus est lapis, » hoc est, solidum abscissus est lapis, » hoc est, solidum regnum virtute et veritate, a sine mani- regnum virtute et veritate, a sine mani- bus, » virili scilicet operatione. Eccli. bus, » virili scilicet operatione. Eccli. LI, 10: Respiciens eram ad adjutorium LI, 10: Respiciens eram ad adjutorium hominum, et non erat. Isa. LXIII, 3: De hominum, et non erat. Isa. LXIII, 3: De gentibus non est vir mecum. « Et com- gentibus non est vir mecum. « Et com- minuit testam, et ferrum, et æs, et ar- minuit testam, et ferrum, et æs, et ar- gentum, et aurum, » hoc est, quæcum- gentum, et aurum, » hoc est, quæcum- que sunt hujus mundi, omnia enim tam- que sunt hujus mundi, omnia enim tam- quam nihil reputavit. Ad Philip. 11, 7 quam nihil reputavit. Ad Philip. 11, 7 et 8: Quæ mihi fuerunt lucra, hæc ar- et 8: Quæ mihi fuerunt lucra, hæc ar- bitratus sum propter Christum detri- bitratus sum propter Christum detri- menta... Propter quem, scilicet Chri- menta... Propter quem, scilicet Chri-

1 I Reg. iv, 18. 1 I Reg. iv, 18.

stum, omnia detrimentum feci, et arbi- stum, omnia detrimentum feci, et arbi- tror ut stercora, ut Christum lucrifaciam. tror ut stercora, ut Christum lucrifaciam.

Et subjungit de confirmatione somnii, Et subjungit de confirmatione somnii, et interpretationis veritate: « Deus ma- et interpretationis veritate: « Deus ma- gnus, » qui omnia per sapientiam et po- gnus, » qui omnia per sapientiam et po- tentiam ambit, « ostendit regi quæ ven- tentiam ambit, « ostendit regi quæ ven- tura sunt postea, » hoc est, post eum: tura sunt postea, » hoc est, post eum: ostendit autem ad emendationem regis. ostendit autem ad emendationem regis. Sap. XII, 2: Admones et alloqueris, ut Sap. XII, 2: Admones et alloqueris, ut relicta malitia credant in te, Domine. relicta malitia credant in te, Domine. Job, xxx, 16 et 17: Erudiens eos Job, xxx, 16 et 17: Erudiens eos instruit disciplina, ut avertat hominem instruit disciplina, ut avertat hominem ab his quæ facit, et liberet eum de su- ab his quæ facit, et liberet eum de su- perbia. « Et verum est somnium. » Ecce perbia. « Et verum est somnium. » Ecce confirmatio, hoc est, narratio somnii, confirmatio, hoc est, narratio somnii, « et fidelis, » hoc est, verax, « interpre- « et fidelis, » hoc est, verax, « interpre- tatio ejus. » Deuter. xxx11, 4: Deus fide- tatio ejus. » Deuter. xxx11, 4: Deus fide- lis, et absque ulla iniquitate, justus et lis, et absque ulla iniquitate, justus et

rectus. rectus.

«< Tunc rex Nabuchodonosor. » Tangitur 46 «< Tunc rex Nabuchodonosor. » Tangitur 46 hic honor interpretantis in adoratione, hic honor interpretantis in adoratione, confessione, et exaltatione, quæ per or- confessione, et exaltatione, quæ per or- dinem patent in littera. dinem patent in littera. De adoratione dicit: De adoratione dicit:

Cadera Cadera

sancti sancti

rev rev

« Tunc rex Nabuchodonosor cecidit in « Tunc rex Nabuchodonosor cecidit in faciem suam. » Glossa: « Qui cadit in gun faciem suam. » Glossa: « Qui cadit in gun « faciem, videt in quo cadat: qui autem ciem « faciem, videt in quo cadat: qui autem ciem < retro cadit, nescit quo cadat. » Unde < retro cadit, nescit quo cadat. » Unde creditur, quod Heli, sacerdos Domini, creditur, quod Heli, sacerdos Domini, perditus sit, quia retro cecidit. I ad perditus sit, quia retro cecidit. I ad Corinth. xiv, 25 Cadens in faciem Corinth. xiv, 25 Cadens in faciem suam adorabit Deum, pronuntians quod suam adorabit Deum, pronuntians quod vere Deus in vobis sit. « Et adoravit vere Deus in vobis sit. « Et adoravit Danielem, » hoc est, Deum in Daniele. Danielem, » hoc est, Deum in Daniele. Psal. cxxx1, 7: Adorabimus in loco ubi Psal. cxxx1, 7: Adorabimus in loco ubi steterunt pedes ejus, hoc est, ubi cogno- steterunt pedes ejus, hoc est, ubi cogno- vimus vestigia ejus. « Et hostias, » hoc vimus vestigia ejus. « Et hostias, » hoc est, pro exauditione, « et incensum, » est, pro exauditione, « et incensum, » pro divinitatis devotione, « præcepit ut pro divinitatis devotione, « præcepit ut sacrificarent ei, » ut scilicet et Deum sacrificarent ei, » ut scilicet et Deum exauditorem cognoscere. Psal. CXL, 7: exauditorem cognoscere. Psal. CXL, 7: Dirigatur oratio mea sicut incensum in Dirigatur oratio mea sicut incensum in conspectu tuo. Et de hostiis subjungit, conspectu tuo. Et de hostiis subjungit, ibidem: Elevatio manuum mearum sacri- ibidem: Elevatio manuum mearum sacri- ficium vespertinum, quod erat sacrifi- ficium vespertinum, quod erat sacrifi-

COMMENTARIUS IN CAP. II DANIELIS. COMMENTARIUS IN CAP. II DANIELIS.

481 481

cium solemnissimum, agnus scilicet qui guit Danielem: sed Daniel accepit, ut cium solemnissimum, agnus scilicet qui guit Danielem: sed Daniel accepit, ut in vespere offerebatur. in vespere offerebatur.

Et subjungit de confessione fidei et Et subjungit de confessione fidei et 47 47 Nabuchodo- veritatis : Nabuchodo- veritatis :

osor Deum osor Deum agnoscit et agnoscit et confitetur confitetur . .

48 48

« Loquens ergo rex, ait Danieli, » ex- « Loquens ergo rex, ait Danieli, » ex- perimentum scilicet accipiens divinitatis. perimentum scilicet accipiens divinitatis. « Vere Deus vester, » quem vos scilicet « Vere Deus vester, » quem vos scilicet a patribus colitis, « Deus deorum est. » a patribus colitis, « Deus deorum est. » IV Reg. v, 15: Vere scio quod non sit IV Reg. v, 15: Vere scio quod non sit alius Deus in universa terra, nisi tan- alius Deus in universa terra, nisi tan- tum in Israel. « Et Dominus regum, » tum in Israel. « Et Dominus regum, » hoc est, sua ditione continens reges hoc est, sua ditione continens reges terræ. Esther, XIII, 9: In ditione tua terræ. Esther, XIII, 9: In ditione tua cuncta sunt posita. « Revelans myste- cuncta sunt posita. « Revelans myste- ria. » Psal. L, 8: Incerta et occulta ria. » Psal. L, 8: Incerta et occulta sapientiæ tuæ manifestasti mihi. « Quo- sapientiæ tuæ manifestasti mihi. « Quo- niam tu potuisti, » per gratiam ejus, niam tu potuisti, » per gratiam ejus, « aperire hoc sacramentum, hoc « aperire hoc sacramentum, hoc est, hoc sacrum secretum. Isa. XXII, 22: est, hoc sacrum secretum. Isa. XXII, 22: Dabo clavem domus David super hu- Dabo clavem domus David super hu- merum ejus. merum ejus.

» »

Et subjungit de honore interpretis, et Et subjungit de honore interpretis, et qualiter interpres in prosperis constitu- qualiter interpres in prosperis constitu- tus est, et non est oblitus sociorum suo- tus est, et non est oblitus sociorum suo-

rum. rum.

Et hoc est: Et hoc est:

« Tunc rex Danielem in sublime « Tunc rex Danielem in sublime extulit, » demonstrando scilicet, et in extulit, » demonstrando scilicet, et in potestatem constituendo, sicut dicitur, potestatem constituendo, sicut dicitur, Genes. XLI, 43: Clamante præcone, ut Genes. XLI, 43: Clamante præcone, ut omnes coram eo genu flecterent, et præ- omnes coram eo genu flecterent, et præ- positum esse scirent universæ terræ positum esse scirent universæ terræ phyrius Ægypti. « Et munera multa, et magna phyrius Ægypti. « Et munera multa, et magna nielem. dedit ei,» in quibus Porphyrius redar- nielem. dedit ei,» in quibus Porphyrius redar-

darguit darguit

concaptivis ministraret, quibus rex in- concaptivis ministraret, quibus rex in- juste abstulerat. Psal. cxI, 9: Dispersit, juste abstulerat. Psal. cxI, 9: Dispersit, dedit pauperibus: justitia ejus manet in dedit pauperibus: justitia ejus manet in sæculum sæculi. « Et constituit eum, » sæculum sæculi. « Et constituit eum, » vice sua, «principem super omnes pro- vice sua, «principem super omnes pro- vincias Babylonis, » hoc est, subjectas vincias Babylonis, » hoc est, subjectas regno Babylonis, « principem, » in po- regno Babylonis, « principem, » in po- testate scilicet, « et præfectum, » in ju- testate scilicet, « et præfectum, » in ju- diciis, « et magistrum, » in ordinatione diciis, « et magistrum, » in ordinatione legum, « super cunctos sapientes Ba- legum, « super cunctos sapientes Ba- bylonis. » Genes. XLI, 44: Absque tuo bylonis. » Genes. XLI, 44: Absque tuo imperio non movebit quisquam manum imperio non movebit quisquam manum aut pedem in omni terra Ægypti. aut pedem in omni terra Ægypti.

Et subjungit de recordatione socio- Et subjungit de recordatione socio- rum, cum esset in prosperis : rum, cum esset in prosperis :

« Daniel autem postulavit a rege, » « Daniel autem postulavit a rege, » hoc est, licentiam accepit. Psal. 11, 8: hoc est, licentiam accepit. Psal. 11, 8: Postula a me, et dabo tibi gentes hære- Postula a me, et dabo tibi gentes hære- ditatem tuam. « Et, » supple, licentia ditatem tuam. « Et, » supple, licentia accepta, « constituit super opera, » accepta, « constituit super opera, » supple, publica, « provinciæ Babylo- supple, publica, « provinciæ Babylo- nis. » Psal. VIII, 7: Constituisti eum nis. » Psal. VIII, 7: Constituisti eum tuarum. «Si- tuarum. «Si- super opera manuum super opera manuum drach, Misach et Abdenago. » Psal. drach, Misach et Abdenago. » Psal. XLIV, 17: Pro patribus tuis nati sunt XLIV, 17: Pro patribus tuis nati sunt tibi filii: constitues eos principes super tibi filii: constitues eos principes super omnem terram. « Ipse autem Daniel, » omnem terram. « Ipse autem Daniel, » præcipuus scilicet inter eos, « erat in præcipuus scilicet inter eos, « erat in foribus regis, » ut scilicet regem tene- foribus regis, » ut scilicet regem tene- ret in favore sui, et captivorum. Matth. ret in favore sui, et captivorum. Matth. XXIII, 37 Quoties volui congregare XXIII, 37 Quoties volui congregare filios tuos, quemadmodum gallina con- filios tuos, quemadmodum gallina con- gregat pullos suos sub alas? II Machab. gregat pullos suos sub alas? II Machab. xv, 14: Hic est fratrum amator, et po- xv, 14: Hic est fratrum amator, et po- puli Israel. puli Israel.

XVIII XVIII

31 31

33 33

482 482

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

CAPUT III. CAPUT III.

Ananias, Misael et Azarias, nolentes adorare statuam quam rex Nabuchodono- Ananias, Misael et Azarias, nolentes adorare statuam quam rex Nabuchodono- sor erexerat, ligati mittuntur in fornacem ignis ardentis: in qua illæsi ma- sor erexerat, ligati mittuntur in fornacem ignis ardentis: in qua illæsi ma- nentes confitentur Domino, quod propter peccata suæ gentis paterentur affli- nentes confitentur Domino, quod propter peccata suæ gentis paterentur affli- ctiones et petentes ejus misericordiam, exhortantur omnem creaturam ad be- ctiones et petentes ejus misericordiam, exhortantur omnem creaturam ad be- nedicendum Dominum: quod Nabuchodonosor animadvertens obstupuit, et nedicendum Dominum: quod Nabuchodonosor animadvertens obstupuit, et illis de fornace egressis benedicit Deum ipsorum, jubens ut occidatur quisquis illis de fornace egressis benedicit Deum ipsorum, jubens ut occidatur quisquis ipsum blasphemaverit. ipsum blasphemaverit.

1. Nabuchodonosor rex fecit statuam 1. Nabuchodonosor rex fecit statuam

auream, altitudine cubitorum auream, altitudine cubitorum sexaginta, latitudine cubitorum sexaginta, latitudine cubitorum sex, et statuit eam in campo sex, et statuit eam in campo Dura, provinciæ Babylonis. Dura, provinciæ Babylonis. 2. Itaque Nabuchodonosor rex misit 2. Itaque Nabuchodonosor rex misit ad congregandos satrapas, ma- ad congregandos satrapas, ma- gistratus, et judices, duces, et gistratus, et judices, duces, et tyrannos, et præfectos, omnes- tyrannos, et præfectos, omnes- que principes regionum, ut que principes regionum, ut convenirent ad dedicationem convenirent ad dedicationem statuæ quam erexerat Nabucho- statuæ quam erexerat Nabucho- donosor rex. donosor rex. 3. Tunc congregati sunt satrapæ, ma- 3. Tunc congregati sunt satrapæ, ma- gistratus, et judices, duces, et gistratus, et judices, duces, et tyranni, et optimates qui erant tyranni, et optimates qui erant in potestatibus constituti, et in potestatibus constituti, et universi principes regionum, ut universi principes regionum, ut convenirent ad dedicationem convenirent ad dedicationem statuæ quam erexerat Nabucho- statuæ quam erexerat Nabucho- donosor rex. Stabant autem in donosor rex. Stabant autem in conspectu statuæ quam posue- conspectu statuæ quam posue- rat Nabuchodonosor rex : rat Nabuchodonosor rex : 4. Et præco clamabat valenter : Vo- 4. Et præco clamabat valenter : Vo- bis dicitur populis, tribubus, et bis dicitur populis, tribubus, et linguis : linguis :

5. In hora qua audieritis sonitum 5. In hora qua audieritis sonitum

tubæ, et fistulæ, et citharæ, tubæ, et fistulæ, et citharæ, sambucæ, et psalterii, et sym- sambucæ, et psalterii, et sym- phoniæ, et universi generis mu- phoniæ, et universi generis mu- sicorum, cadentes adorate sta- sicorum, cadentes adorate sta- tuam auream quam constituit tuam auream quam constituit Nabuchodonosor rex. Nabuchodonosor rex.

6. Si quis autem non prostratus ado- 6. Si quis autem non prostratus ado-

raverit, eadem hora mittetur in raverit, eadem hora mittetur in fornacem ignis ardentis. fornacem ignis ardentis. 7. Post hæc igitur, statim ut audie- 7. Post hæc igitur, statim ut audie- runt omnes populi sonitum tu- runt omnes populi sonitum tu- bæ, fistulæ, et citharæ, sambu- bæ, fistulæ, et citharæ, sambu- cæ, et psalterii, et symponiæ, cæ, et psalterii, et symponiæ, et omnis generis musicorum, et omnis generis musicorum, cadentes omnes populi, tribus, cadentes omnes populi, tribus, et linguæ, adoraverunt statuam et linguæ, adoraverunt statuam auream quam constituerat Na- auream quam constituerat Na- buchodonosor rex. buchodonosor rex.

8. Statimque in ipso tempore acce- 8. Statimque in ipso tempore acce- dentes viri Chaldæi accusave- dentes viri Chaldæi accusave- runt Judæos, runt Judæos,

9. Dixeruntque Nabuchodonosor re- 9. Dixeruntque Nabuchodonosor re- gi Rex, in æternum vive! gi Rex, in æternum vive! 10. Tu, rex, posuisti decretum, ut om- 10. Tu, rex, posuisti decretum, ut om-

nis homo qui audierit sonitum nis homo qui audierit sonitum tubæ, fistulæ, et citharæ, sam- tubæ, fistulæ, et citharæ, sam- bucæ, et psalterii, et sympho- bucæ, et psalterii, et sympho- niæ, et universi generis musi- niæ, et universi generis musi- corum, prosternat se, et adoret corum, prosternat se, et adoret statuam auream: statuam auream:

11. Si quis autem non procidens ado- 11. Si quis autem non procidens ado- raverit, mittatur in fornacem raverit, mittatur in fornacem ignis ardentis. ignis ardentis.

12. Sunt ergo viri Judæi, quos con- 12. Sunt ergo viri Judæi, quos con-

stituisti super opera regionis Ba- stituisti super opera regionis Ba- bylonis, Sidrach, Misach et Ab. bylonis, Sidrach, Misach et Ab. denago viri isti contempserunt, denago viri isti contempserunt, rex, decretum tuum: deos tuos rex, decretum tuum: deos tuos non colunt, et statuam auream, non colunt, et statuam auream, quam erexisti, non adorant. quam erexisti, non adorant. 13. Tunc Nabuchodonosor, in furore 13. Tunc Nabuchodonosor, in furore

CAP. III DANIELIS. CAP. III DANIELIS.

483 483

et in ira, præcepit ut adduce- 22. Nam jussio regis urgebat. Fornax et in ira, præcepit ut adduce- 22. Nam jussio regis urgebat. Fornax

rentur Sidrach, Misach et Ab- rentur Sidrach, Misach et Ab-

denago, qui confestim adducti denago, qui confestim adducti

sunt in conspectu regis. sunt in conspectu regis.

14. Pronuntiansque Nabuchodonosor 14. Pronuntiansque Nabuchodonosor

autem succensa erat nimis: por- autem succensa erat nimis: por- ro viros illos, qui miserant Si- ro viros illos, qui miserant Si- drach, Misach et Abdenago, in- drach, Misach et Abdenago, in- terfecit flamma ignis. terfecit flamma ignis.

rex, ait eis Verene, Sidrach, 23. Viri autem hi tres, id est, Sidrach, rex, ait eis Verene, Sidrach, 23. Viri autem hi tres, id est, Sidrach,

Misach et Abdenago, deos meos Misach et Abdenago, deos meos

non colitis, et statuam auream, non colitis, et statuam auream, quam constitui, non adoratis? quam constitui, non adoratis?

15. Nunc ergo si estis parati, quacum- 15. Nunc ergo si estis parati, quacum-

Misach et Abdenago, ceciderunt Misach et Abdenago, ceciderunt in medio camino ignis ardentis, in medio camino ignis ardentis, colligati. colligati.

que hora audieritis sonitum Quæ sequuntur in Hebræis voluminibus que hora audieritis sonitum Quæ sequuntur in Hebræis voluminibus tubæ, fistulæ, citharæ, sambu- tubæ, fistulæ, citharæ, sambu-

cæ, et psalterii, et symphoniæ, cæ, et psalterii, et symphoniæ,

non reperi. non reperi.

laudantes Deum, et benedicentes laudantes Deum, et benedicentes Domino. Domino.

omnisque generis musicorum, 24. Et ambulabant in medio flammæ, omnisque generis musicorum, 24. Et ambulabant in medio flammæ, prosternite vos, et adorate sta- prosternite vos, et adorate sta- tuam quam feci. Quod si non tuam quam feci. Quod si non adoraveritis, eadem hora mit- adoraveritis, eadem hora mit- temini in fornacem ignis arden- temini in fornacem ignis arden- tis. Et quis est Deus qui eripiet tis. Et quis est Deus qui eripiet vos de manu mea? vos de manu mea? 16. Respondentes Sidrach, Misach et 16. Respondentes Sidrach, Misach et

Abdenago, dixerunt regi Nabu- Abdenago, dixerunt regi Nabu- chodonosor Non oportet nos chodonosor Non oportet nos de hac re respondere tibi : de hac re respondere tibi : 17. Ecce enim Deus noster, quem coli- 17. Ecce enim Deus noster, quem coli-

mus, potest eripere nos de ca- mus, potest eripere nos de ca- mino ignis ardentis, et de ma- mino ignis ardentis, et de ma- nibus tuis, o rex, liberare. nibus tuis, o rex, liberare. 18. Quod si noluerit, notum sit tibi, 18. Quod si noluerit, notum sit tibi, rex, quia deos tuos non colimus, rex, quia deos tuos non colimus, et statuam auream, quam ere- et statuam auream, quam ere- xisti, non adoramus. xisti, non adoramus.

19. Tunc Nabuchodonosor repletus est 19. Tunc Nabuchodonosor repletus est furore et adspectus faciei illius furore et adspectus faciei illius

25. Stans autem Azarias oravit sic, ape- 25. Stans autem Azarias oravit sic, ape- riensque os suum in medio riensque os suum in medio ignis, ait: ignis, ait:

26. Benedictus es, Domine, Deus pa- 26. Benedictus es, Domine, Deus pa- patrum nostrorum, et laudabile. patrum nostrorum, et laudabile. et gloriosum nomen tuum in et gloriosum nomen tuum in sæcula : sæcula :

27. Quia justus es in omnibus quæ 27. Quia justus es in omnibus quæ fecisti nobis, et universa opera fecisti nobis, et universa opera tua vera, et viæ tuæ rectæ, et tua vera, et viæ tuæ rectæ, et omnia judicia tua vera. omnia judicia tua vera. 28. Judicia enim vera fecisti juxta om- 28. Judicia enim vera fecisti juxta om-

nia quæ induxisti super nos, et nia quæ induxisti super nos, et super civitatem sanctam patrum super civitatem sanctam patrum nostrorum, Jerusalem, quia in nostrorum, Jerusalem, quia in veritate et in judicio induxisti veritate et in judicio induxisti omnia hæc, propter peccata omnia hæc, propter peccata

nostra. nostra.

immutatus est super Sidrach, 29. Peccavimus enim, et inique egi- immutatus est super Sidrach, 29. Peccavimus enim, et inique egi-

Misach et Abdenago : et præce- Misach et Abdenago : et præce-

pit ut succenderetur fornax sep- pit ut succenderetur fornax sep- tuplum quam succendi con- tuplum quam succendi con-

sueverat. sueverat.

20. Et viris fortissimis de exercitu suo 20. Et viris fortissimis de exercitu suo jussit, ut ligatis pedibus Si- jussit, ut ligatis pedibus Si- drach, Misach et Abdenago, drach, Misach et Abdenago, mitterent eos in fornacem ignis mitterent eos in fornacem ignis ardentis. ardentis.

21. Et confestim viri illi vincti, cum 21. Et confestim viri illi vincti, cum braccis suis, et tiaris, et calcea- braccis suis, et tiaris, et calcea- mentis, et vestibus, missi sunt mentis, et vestibus, missi sunt in medium fornacis ignis ar- in medium fornacis ignis ar- dentis: dentis:

mus recedentes a te, et deliqui- mus recedentes a te, et deliqui- mus in omnibus : mus in omnibus :

30. Et præcepta tua non audivimus, 30. Et præcepta tua non audivimus,

31. 31.

nec observavimus, nec fecimus nec observavimus, nec fecimus sicut præceperas nobis, ut bene sicut præceperas nobis, ut bene nobis esset : nobis esset :

Omnia ergo quæ induxisti super Omnia ergo quæ induxisti super *nos, et universa quæ fecisti no- *nos, et universa quæ fecisti no- bis, in vero judicio fecisti: bis, in vero judicio fecisti:

32. Et tradidisti nos in manibus ini- 32. Et tradidisti nos in manibus ini- micorum nostrorum iniquorum, micorum nostrorum iniquorum, et pessimorum, prævaricatorum- et pessimorum, prævaricatorum- que, et regi injusto et pessimo que, et regi injusto et pessimo ultra omnem terram. ultra omnem terram.

484 484

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

33. Et nunc non possumus aperire 33. Et nunc non possumus aperire os confusio et opprobrium fa- os confusio et opprobrium fa-

de et timemus te, et quærimus de et timemus te, et quærimus faciem tuam. faciem tuam.

cti sumus servis tuis et his qui 42. Ne confundas nos, sed fac no- cti sumus servis tuis et his qui 42. Ne confundas nos, sed fac no-

colunt te. colunt te.

34. Ne, quæsumus, tradas nos in per- 34. Ne, quæsumus, tradas nos in per-

petuum propter nomen tuum, et petuum propter nomen tuum, et ne dissipes testamentum tuum : ne dissipes testamentum tuum : 35. Neque auferas misericordiam tuam 35. Neque auferas misericordiam tuam a nobis, propter Abraham, di- a nobis, propter Abraham, di- lectum tuum, et Isaac, servum lectum tuum, et Isaac, servum tuum, et Israel, sanctum tuum, tuum, et Israel, sanctum tuum, 36. Quibus locutus es pollicens quod 36. Quibus locutus es pollicens quod multiplicares semen eorum sicut multiplicares semen eorum sicut stellas coeli, et sicut arenam stellas coeli, et sicut arenam quæ est in littore maris : quæ est in littore maris : 37. Quia, Domine, imminuti sumus 37. Quia, Domine, imminuti sumus plus quam omnes gentes, su- plus quam omnes gentes, su- musque humiles in universa musque humiles in universa terra hodie propter peccata terra hodie propter peccata

nostra. nostra.

biscum juxta mansuetudinem biscum juxta mansuetudinem

tuam, et secundum multitudi- tuam, et secundum multitudi- nem misericordiæ tuæ. nem misericordiæ tuæ. 43. Et erue nos in mirabilibus tuis, et 43. Et erue nos in mirabilibus tuis, et da gloriam nomini tuo, Do- da gloriam nomini tuo, Do- mine: mine:

44. Et confundantur omnes qui os- 44. Et confundantur omnes qui os- tendunt servis tuis mala, confun- tendunt servis tuis mala, confun- dantur in omnipotentia tua, et dantur in omnipotentia tua, et robur eorum conteratur: robur eorum conteratur: 45. Et sciant quia tu es Dominus 45. Et sciant quia tu es Dominus Deus solus, et gloriosus super Deus solus, et gloriosus super orbem terrarum. orbem terrarum.

46. Et non cessabant qui miserant eos 46. Et non cessabant qui miserant eos ministri regis succendere for- ministri regis succendere for- nacem, naphtha, et stuppa, et nacem, naphtha, et stuppa, et pice, et malleolis : pice, et malleolis :

38. Et non est in tempore hoc prin- 47. Et effundebatur flamma super for- 38. Et non est in tempore hoc prin- 47. Et effundebatur flamma super for-

ceps, et dux, et propheta, ne- ceps, et dux, et propheta, ne-

que holocaustum, neque sacri- que holocaustum, neque sacri-

nacem cubitis quadraginta no- nacem cubitis quadraginta no-

vem, vem,

ficium, neque oblatio, neque in- 48. Et erupit, et incendit quos reperit ficium, neque oblatio, neque in- 48. Et erupit, et incendit quos reperit

censum, neque locus primitia- censum, neque locus primitia-

rum contra te, rum contra te,

39. Ut possimus invenire misericor- 39. Ut possimus invenire misericor- diam tuam. Sed in animo con- diam tuam. Sed in animo con-

trito, et spiritu humilitatis sus- trito, et spiritu humilitatis sus- cipiamur : cipiamur :

40. Sicut in holocausto arietum, et 40. Sicut in holocausto arietum, et

taurorum, et sicut in millibus taurorum, et sicut in millibus agnorum pinguium, sic fiat sa- agnorum pinguium, sic fiat sa- crificium nostrum in conspectu crificium nostrum in conspectu tuo hodie, ut placeat tibi, quo- tuo hodie, ut placeat tibi, quo- niam non est confusio confi- niam non est confusio confi- dentibus in te. dentibus in te.

41. Et nunc sequimur te in toto cor- 41. Et nunc sequimur te in toto cor-

juxta fornacem de Chaldæis. juxta fornacem de Chaldæis.

49. Angelus autem Domini descendit 49. Angelus autem Domini descendit cum Azaria, et sociis ejus, in cum Azaria, et sociis ejus, in fornacem et excussit flammam fornacem et excussit flammam ignis de fornace, ignis de fornace,

50. Et fecit medium fornacis quasi 50. Et fecit medium fornacis quasi ventum roris flantem : et non ventum roris flantem : et non tetigit eos omnino ignis, ne- tetigit eos omnino ignis, ne- que contristavit, nec quidquam que contristavit, nec quidquam molestiæ intulit. molestiæ intulit.

51. Tunc hi tres quasi ex uno ore lau- 51. Tunc hi tres quasi ex uno ore lau- dabant, et glorificabant, et be- dabant, et glorificabant, et be- nedicebant Deum in fornace, nedicebant Deum in fornace, dicentes : dicentes :

52. Benedictus es, Domine, Deus patrum nostrorum : 52. Benedictus es, Domine, Deus patrum nostrorum : et laudabilis, et gloriosus, et superexaltatus in sæcula : et laudabilis, et gloriosus, et superexaltatus in sæcula :

et benedictum nomen gloriæ tuæ sanctum, et benedictum nomen gloriæ tuæ sanctum,

et laudabilé, et superexaltatum in omnibus sæculis. et laudabilé, et superexaltatum in omnibus sæculis.

53. Benedictus es in templo sancto gloriæ tuæ, 53. Benedictus es in templo sancto gloriæ tuæ,

et superlaudabilis et supergloriosus in sæcula. et superlaudabilis et supergloriosus in sæcula.

54. Benedictus es in throno regni tui, 54. Benedictus es in throno regni tui,

et superlaudabilis et superaxaltus in sæcula. et superlaudabilis et superaxaltus in sæcula.

55. Benedictus es, qui intueris abyssos, et sedes super cherubim : 55. Benedictus es, qui intueris abyssos, et sedes super cherubim : et laudabilis, et superexaltatus in sæcula. et laudabilis, et superexaltatus in sæcula.

CAP. III DANIELIS. CAP. III DANIELIS.

56. Benedictus es in firmamento coeli, 56. Benedictus es in firmamento coeli,

et laudabilis et gloriosus in sæcula. et laudabilis et gloriosus in sæcula. 57. Benedicite, omnia opera Domini, Domino: 57. Benedicite, omnia opera Domini, Domino: laudate et superexaltate eum in sæcula. laudate et superexaltate eum in sæcula. 58. Benedicite, angeli Domini, Domino : 58. Benedicite, angeli Domini, Domino :

laudate et superexaltate eum in sæcula. laudate et superexaltate eum in sæcula.

59. Benedicite, coeli, Domino 1: 59. Benedicite, coeli, Domino 1:

laudate et superexaltate eum in sæcula. laudate et superexaltate eum in sæcula.

60. Benedicite, aquæ omnes quæ super coelos sunt, Domino : 60. Benedicite, aquæ omnes quæ super coelos sunt, Domino : laudate et superexaltate eum in sæcula. laudate et superexaltate eum in sæcula.

61. Benedicite, omnes virtutes Domini, Domino. 61. Benedicite, omnes virtutes Domini, Domino. laudate et superexaltate eum in sæcula. laudate et superexaltate eum in sæcula.

62. Benedicite, sol et luna, Domino : 62. Benedicite, sol et luna, Domino :

laudate et superexaltate eum in sæcula. laudate et superexaltate eum in sæcula.

63. Benedicite, stella coeli, Domino: 63. Benedicite, stella coeli, Domino:

laudate et superexaltate eum in sæcula. laudate et superexaltate eum in sæcula. 64. Benedicite, omnis imber et ros, Domino : 64. Benedicite, omnis imber et ros, Domino :

laudate et superexaltate eum in sæcula. laudate et superexaltate eum in sæcula. 65. Benedicite, omnes spiritus Dei, Domino : 65. Benedicite, omnes spiritus Dei, Domino :

laudate et superexaltate eum in sæcula. laudate et superexaltate eum in sæcula. 66. Benedicite, ignis et æstus, Domino : 66. Benedicite, ignis et æstus, Domino :

laudate et superexaltate enm in sæcula. laudate et superexaltate enm in sæcula. 67. Benedicite, frigus et æstus, Domino : 67. Benedicite, frigus et æstus, Domino :

laudate et superexaltate eum in sæcula. laudate et superexaltate eum in sæcula. 68. Benedicite, rores et pruina, Domino : 68. Benedicite, rores et pruina, Domino :

laudate et superexaltate eum in sæcula. laudate et superexaltate eum in sæcula. 69. Benedicite, gelu et frigus, Domino : 69. Benedicite, gelu et frigus, Domino :

laudate et superexaltate eum in sæcula. laudate et superexaltate eum in sæcula. 70. Benedicite, glacies et nives, Domino: 70. Benedicite, glacies et nives, Domino:

laudate et superexaltate eum in sæcula. laudate et superexaltate eum in sæcula. 71. Benedicite, noctes et dies, Domino : 71. Benedicite, noctes et dies, Domino :

laudate et superexaltate eum in sæcula. laudate et superexaltate eum in sæcula. 72. Benedicite, lux et tenebræ, Domino : 72. Benedicite, lux et tenebræ, Domino :

laudate et superexaltate eum in sæcula. laudate et superexaltate eum in sæcula. 73. Benedicite, fulgura et nubes, Domino : 73. Benedicite, fulgura et nubes, Domino :

laudate et superexaltate eum in sæcula. laudate et superexaltate eum in sæcula. 74. Benedicat terra Dominum : 74. Benedicat terra Dominum :

laudet et superexaltet eum in sæcula. laudet et superexaltet eum in sæcula. 75. Benedicite, montes et colles, Domino : 75. Benedicite, montes et colles, Domino :

laudate et superexaltate eum in sæcula. laudate et superexaltate eum in sæcula. 76. Benedicite, universa germinantia in terra, Domino : 76. Benedicite, universa germinantia in terra, Domino : laudate et superexaltate eum in sæcula. laudate et superexaltate eum in sæcula.

77. Benedicite, fontes, Domino : 77. Benedicite, fontes, Domino :

laudate et superexaltate eum in sæcula. laudate et superexaltate eum in sæcula. 78. Benedicite, maria et flumina, Domino: 78. Benedicite, maria et flumina, Domino:

laudate et superexaltate eum in sæcula. laudate et superexaltate eum in sæcula.

1 Psal. CXLVIII, 4. 1 Psal. CXLVIII, 4.

485 485

486 486

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

79. Benedicite, cete, et omnia quæ moventur in aquis, Domino: 79. Benedicite, cete, et omnia quæ moventur in aquis, Domino: laudate et superexaltate eum in sæcula. laudate et superexaltate eum in sæcula.

80. Benedicite, omnes volucres coeli, Domino : 80. Benedicite, omnes volucres coeli, Domino :

laudate et superexaltate eum in sæcula. laudate et superexaltate eum in sæcula. 81. Benedicite, omnes bestiæ et pecora, Domino : 81. Benedicite, omnes bestiæ et pecora, Domino : laudate et superexaltate eum in sæcula. laudate et superexaltate eum in sæcula. 82. Benedicte, filii hominum, Domino: 82. Benedicte, filii hominum, Domino:

laudate et superexaltate eum in sæcula. laudate et superexaltate eum in sæcula.

83. Benedicat Israel Dominum: 83. Benedicat Israel Dominum:

laudet et superexaltet eum in sæcula. laudet et superexaltet eum in sæcula. 84. Benedicite, sacerdotes Domini, Domino : 84. Benedicite, sacerdotes Domini, Domino : laudate et superexaltate eum in sæcula. laudate et superexaltate eum in sæcula. 85. Benedicite, servi Domini, Domino : 85. Benedicite, servi Domini, Domino :

laudate et superexaltate eum in sæcula. laudate et superexaltate eum in sæcula. 86. Benedicite, spiritus et animæ justorum, Domino : 86. Benedicite, spiritus et animæ justorum, Domino : laudate et superexaltate eum in sæcula. laudate et superexaltate eum in sæcula.

87. Benedicite, sancti et humiles corde, Domino : 87. Benedicite, sancti et humiles corde, Domino : laudate et superexaltate eum in sæcula. laudate et superexaltate eum in sæcula. 88. Benedicite, Anania, Azaria, Misael, Domino : 88. Benedicite, Anania, Azaria, Misael, Domino : laudate et superexaltate eum in sæcula : laudate et superexaltate eum in sæcula :

Quia eruit nos de inferno, Quia eruit nos de inferno,

et salvos fecit de manu mortis : et salvos fecit de manu mortis :

et liberavit nos de medio ardentis flammæ, et liberavit nos de medio ardentis flammæ, et de medio ignis eruit nos. et de medio ignis eruit nos.

89. Confitemini Domino, quoniam bonus, 89. Confitemini Domino, quoniam bonus,

quoniam in sæculum misericordia ejus. quoniam in sæculum misericordia ejus. 90. Benedicite, omnes religiosi, Domino, Deo deorum: 90. Benedicite, omnes religiosi, Domino, Deo deorum: laudate et confitemini ei, laudate et confitemini ei,

quia in omnia sæcula misericordia ejus. quia in omnia sæcula misericordia ejus.

Huscusque in Hebræo non habetur : et Huscusque in Hebræo non habetur : et quae posuimus, de Theodotionis edi- quae posuimus, de Theodotionis edi- tione translata sunt. tione translata sunt.

91. Tunc Nabuchodonosor rex obstu- 91. Tunc Nabuchodonosor rex obstu-

puit et surrexit propere, et ait puit et surrexit propere, et ait optimatibus suis: Nonne tres optimatibus suis: Nonne tres viros misimus in medium ignis viros misimus in medium ignis compeditos? Qui respondentes compeditos? Qui respondentes regi, dixerunt: Vere, rex. regi, dixerunt: Vere, rex. 92. Respondit, et ait : Ecce ego video 92. Respondit, et ait : Ecce ego video

quatuor viros solutos, et ambu- quatuor viros solutos, et ambu- lantes in medio ignis, et nihil lantes in medio ignis, et nihil corruptionis in eis est, et spe- corruptionis in eis est, et spe- cies quarti similis filio Dei. cies quarti similis filio Dei. 93. Tunc accessit Nabuchodonosor 93. Tunc accessit Nabuchodonosor ad ostium fornacis ignis arden- ad ostium fornacis ignis arden- tis, et ait Sidrach, Misach et tis, et ait Sidrach, Misach et

Abdenago, servi Dei excelsi, Abdenago, servi Dei excelsi, egredimini, et venite. Statim- egredimini, et venite. Statim- que egressi sunt Sidrach, Mi- que egressi sunt Sidrach, Mi- sach et Abdenago de medio sach et Abdenago de medio ignis : ignis :

94. Et congregati satrapæ, et magi- 94. Et congregati satrapæ, et magi- stratus, et judices, et potentes stratus, et judices, et potentes regis, contemplabantur viros il- regis, contemplabantur viros il- los, quoniam nihil potestatis los, quoniam nihil potestatis habuisset ignis in corporibus habuisset ignis in corporibus eorum, et capillus capitis eo- eorum, et capillus capitis eo- rum non esset adustus, et sara- rum non esset adustus, et sara- bala eorum non fuissent immu- bala eorum non fuissent immu- tata, et odor ignis non transis- tata, et odor ignis non transis- set per eos. set per eos.

95. Et erumpens Nabuchodonosor, ait: 95. Et erumpens Nabuchodonosor, ait: Benedictus Deus eorum, Si- Benedictus Deus eorum, Si- drach videlicet, Misach et Ab- drach videlicet, Misach et Ab- denago, qui misit angelum suum, denago, qui misit angelum suum,

COMMENTARIUS IN CAP. III DANIELIS. COMMENTARIUS IN CAP. III DANIELIS.

et eruit servos suos, qui credi- et eruit servos suos, qui credi-

derunt in eum, et verbum regis derunt in eum, et verbum regis

487 487

sach et Abdenago in provincia sach et Abdenago in provincia Babylonis. Babylonis.

immutaverunt, et tradiderunt 98. NABUCHODONOSOR rex: Omnibus immutaverunt, et tradiderunt 98. NABUCHODONOSOR rex: Omnibus

corpora sua ne servirent, et ne corpora sua ne servirent, et ne adorarent omnem deum, excep- adorarent omnem deum, excep- to Deo suo ! to Deo suo !

96. A me ergo positum est hoc decre- 96. A me ergo positum est hoc decre- tum Ut omnis populus, tribus tum Ut omnis populus, tribus et lingua, quæcumque locuta et lingua, quæcumque locuta fuerit blasphemiam contra Deum fuerit blasphemiam contra Deum Sidrach, Misach et Abdenago, Sidrach, Misach et Abdenago, dispereat, et domus ejus vaste- dispereat, et domus ejus vaste- tur: neque enim est alius Deus tur: neque enim est alius Deus qui possit ita salvare. qui possit ita salvare.

97. Tunc rex promovit Sidrach, Mi- 97. Tunc rex promovit Sidrach, Mi-

IN CAPUT III DANIELIS IN CAPUT III DANIELIS

COMMENTARIUS. COMMENTARIUS.

« Nabuchodonosor rex. » Postquam « Nabuchodonosor rex. » Postquam ostensum fuit Nabuchodonosor regi in ostensum fuit Nabuchodonosor regi in statua, quod ipse esset caput aureum, statua, quod ipse esset caput aureum, inflatus fastu voluit sibi exhiberi hono- inflatus fastu voluit sibi exhiberi hono- rem divinum, quod permisit Deus, ut rem divinum, quod permisit Deus, ut virtus puerorum fidelium probaretur, et virtus puerorum fidelium probaretur, et rex infidelis ad fidem ædificaretur: et rex infidelis ad fidem ædificaretur: et ideo tria continentur in capitulo isto, ideo tria continentur in capitulo isto, scilicet statuæ erectio et adoratio: pue- scilicet statuæ erectio et adoratio: pue- rorum probatio, ibi, y. 24: « Et ambu- rorum probatio, ibi, y. 24: « Et ambu- labant in medio flammæ. » Regis et in- labant in medio flammæ. » Regis et in- fidelium ad fidem ædificatio, ibi, y. 91: fidelium ad fidem ædificatio, ibi, y. 91: «Tunc Nabuchodonosor rex obstupuit. » «Tunc Nabuchodonosor rex obstupuit. » In primo duo sunt, scilicet erectæ In primo duo sunt, scilicet erectæ statuæ adoratio, et non adorantium ac- statuæ adoratio, et non adorantium ac- cusatio, ibi, y. 8: Statimque in ipso cusatio, ibi, y. 8: Statimque in ipso tempore. » tempore. »

«< «<

In prima quinque sunt paragraphi, In prima quinque sunt paragraphi, scilicet statuæ erectio, adorantium vo- scilicet statuæ erectio, adorantium vo- catio, vocatorum ad adorandum con- catio, vocatorum ad adorandum con- gregatio, qualiter et quando adorarent gregatio, qualiter et quando adorarent præconizatio, non adorantium commi- præconizatio, non adorantium commi- natio: quæ patent in littera. natio: quæ patent in littera.

populis, gentibus et linguis, populis, gentibus et linguis, qui habitant in universa terra : qui habitant in universa terra : pax vobis multiplicetur. pax vobis multiplicetur.

99. Signa et mirabilia fecit apud me 99. Signa et mirabilia fecit apud me Deus excelsus. Placuit ergo mi- Deus excelsus. Placuit ergo mi-

hi prædicare hi prædicare

100. Signa ejus, quia magna sunt: et 100. Signa ejus, quia magna sunt: et mirabilia ejus, quia fortia et mirabilia ejus, quia fortia et regnum ejus regnum sempiter- regnum ejus regnum sempiter- num, et potestas ejus in genera- num, et potestas ejus in genera- tionem et generationem 1. tionem et generationem 1.

Et hoc est: Et hoc est:

: :

аи- аи-

« Nabuchodonosor rex, » humana « Nabuchodonosor rex, » humana potestate inflatus. Isa. XIV, 13 et 14: potestate inflatus. Isa. XIV, 13 et 14: Sedebo in monte testamenti, in lateribus Sedebo in monte testamenti, in lateribus aquilonis. Ascendam super altitudinem aquilonis. Ascendam super altitudinem montium, similis ero Altissimo. Job, montium, similis ero Altissimo. Job, XLI, 25 Ipse est rex super universos XLI, 25 Ipse est rex super universos filios superbiæ. « Fecit statuam filios superbiæ. « Fecit statuam ream,» ut pretiositate metalli invitaret ream,» ut pretiositate metalli invitaret ad adorandum, « altitudine cubito- ad adorandum, « altitudine cubito- rum sexaginta, » ut ex longitudine rum sexaginta, » ut ex longitudine latitudine си- latitudine си- præberet horrorem, « præberet horrorem, « bitorum sex, » quæ multum excedit la- bitorum sex, » quæ multum excedit la- titudinem humanam, quæ duorum pal- titudinem humanam, quæ duorum pal- morum debet esse. « Hæc omnia fecit, morum debet esse. « Hæc omnia fecit, « ut dicit Hieronymus, ut ex magnitudine « ut dicit Hieronymus, ut ex magnitudine « terrorem divinum incuteret adspicienti- « terrorem divinum incuteret adspicienti- bus, et maxime Chaldæis, qui magnis bus, et maxime Chaldæis, qui magnis « gaudebant imaginibus.» Baruch, in epi- « gaudebant imaginibus.» Baruch, in epi- stola Jeremiæ, VI, 3: Nunc autem vide- stola Jeremiæ, VI, 3: Nunc autem vide- bitis in Babylonia deos aureos, et ar- bitis in Babylonia deos aureos, et ar- genteos, et lapideos, et ligneos in hume- genteos, et lapideos, et ligneos in hume- ris portari, ostentantes metum gentibus. ris portari, ostentantes metum gentibus. Et propter hoc, Isa. XLVI, 1 et 2, dici- Et propter hoc, Isa. XLVI, 1 et 2, dici-

« «

tur: Facta sunt simulacra... onera vestra tur: Facta sunt simulacra... onera vestra gravi pondere usque ad lassitudinem. Con- gravi pondere usque ad lassitudinem. Con- tabuerunt, et contrita sunt simul, etc.: tabuerunt, et contrita sunt simul, etc.: et loquitur contra Babylonicos. « Et et loquitur contra Babylonicos. « Et statuit eam in campo Duran: » eo quod statuit eam in campo Duran: » eo quod ibi latius erat spatium, in quo multi pot- ibi latius erat spatium, in quo multi pot-

1 Infra, iv, 31, et VII, 14. 1 Infra, iv, 31, et VII, 14.

488 488

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

erant congregari: unde et Duran, pul- erant congregari: unde et Duran, pul- chritudo interpretatur. « Provinciæ Ba- chritudo interpretatur. « Provinciæ Ba- bylonis. » Hieronymus : « Verisimile bylonis. » Hieronymus : « Verisimile « est, quod circumvallavit eam in campo « est, quod circumvallavit eam in campo «Duran vallo aqua pleno ad instar vi- «Duran vallo aqua pleno ad instar vi- « narii, ne quis temere accederet, vel « narii, ne quis temere accederet, vel « forte fluvius præterfluebat, et campum « forte fluvius præterfluebat, et campum «< circumterminabat. » «< circumterminabat. »