10 10

462 462

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

« Et rogavit, » scilicet Daniel, « præ- « Et rogavit, » scilicet Daniel, « præ- positum eunuchorum, » cujus ex offi- positum eunuchorum, » cujus ex offi- cio intererat, « ne contaminaretur, » cio intererat, « ne contaminaretur, » hoc est, ne cibis alienigenarum conta- hoc est, ne cibis alienigenarum conta- minari cogeret. Joan. IV, 9: Non co- minari cogeret. Joan. IV, 9: Non co- utuntur Judæi Samaritanis. Simile quid utuntur Judæi Samaritanis. Simile quid fecit Judith, XIII, 20: Vivit autem ipse fecit Judith, XIII, 20: Vivit autem ipse Dominus, quoniam custodivit me An- Dominus, quoniam custodivit me An- gelus ejus, et hinc euntem, et ibi com- gelus ejus, et hinc euntem, et ibi com- morantem, et inde huc revertentem, et morantem, et inde huc revertentem, et non permisit me Dominus ancillam suam non permisit me Dominus ancillam suam coinquinari, sed sine pollutione peccati coinquinari, sed sine pollutione peccati revocavit me. revocavit me.

a Dedit autem Deus, » quia omne a Dedit autem Deus, » quia omne bonum a Deo est, « Danieli gratiam, » bonum a Deo est, « Danieli gratiam, » hoc est, gratiositatem propter virtutem, hoc est, gratiositatem propter virtutem, « et misericordiam, » propter suæ cap- « et misericordiam, » propter suæ cap- tivitatis miseriam, ut scilicet gratiositate tivitatis miseriam, ut scilicet gratiositate virtutis et miseria captivitatis flecteretur, virtutis et miseria captivitatis flecteretur, et citius audiret preces. Genes. XLIII, 14: et citius audiret preces. Genes. XLIII, 14: Deus meus omnipotens faciat vobis eum Deus meus omnipotens faciat vobis eum placabilem. Et hoc est quod sequitur: placabilem. Et hoc est quod sequitur: « In conspectu principis eunuchorum. » « In conspectu principis eunuchorum. » Exod. xxxIII, 17: Invenisti gratiam Exod. xxxIII, 17: Invenisti gratiam

coram me. coram me.

« «

Et ait princeps eunuchorum ad Et ait princeps eunuchorum ad Danielem,» supple, et per Danielem ad Danielem,» supple, et per Danielem ad alios: « Timeo ego dominum meum alios: « Timeo ego dominum meum regem. » Nota in hoc quod de se flexus regem. » Nota in hoc quod de se flexus fuit ad benignitatem, qui metum regis fuit ad benignitatem, qui metum regis allegabat, et facit memoriam præcepti, allegabat, et facit memoriam præcepti, subdens : « Qui » hoc est, quia ille, subdens : « Qui » hoc est, quia ille, « constituit vobis cibum et potum : » « constituit vobis cibum et potum : » cujus præceptum inferior revocare non cujus præceptum inferior revocare non audet. Et subdit experimentum, quia audet. Et subdit experimentum, quia deprehendi posset si transgrederetur : deprehendi posset si transgrederetur : « Qui,» scilicet Rex, « si viderit, » « Qui,» scilicet Rex, « si viderit, » hoc est, experimento probaverit, « vul- hoc est, experimento probaverit, « vul- tus vestros,» in quibus macies abscondi tus vestros,» in quibus macies abscondi non potest, « macilentiores, » per ine- non potest, « macilentiores, » per ine- diam subtracti cibi, « præ cæteris ado- diam subtracti cibi, « præ cæteris ado- lescentibus coævis vestris : » quia si lescentibus coævis vestris : » quia si essent seniores, vel juniores, non esset essent seniores, vel juniores, non esset æqualis virtus nutritiva in eis: « con- æqualis virtus nutritiva in eis: « con- demnabitis caput meum regi. » Proverb. demnabitis caput meum regi. » Proverb.

XVI, 14 Indignatio regis nuntii mor- XVI, 14 Indignatio regis nuntii mor- tis et vir sapiens placabit eam. Hic tis et vir sapiens placabit eam. Hic notanda sunt verba Ilieronymi, qui sic notanda sunt verba Ilieronymi, qui sic dicit «Qui de mensa regis non vult dicit «Qui de mensa regis non vult «< comedere, ne polluatur, utique si «< comedere, ne polluatur, utique si << sapientiam et doctrinam Ægyptiorum << sapientiam et doctrinam Ægyptiorum « et Chaldæorum sciret esse peccatum, « et Chaldæorum sciret esse peccatum, « numquam acquiesceret discere quod « numquam acquiesceret discere quod « non licebat. Discunt autem non ut « non licebat. Discunt autem non ut << sequantur, sed ut judicent atque con- << sequantur, sed ut judicent atque con- «< vincant. Quomodo si quispiam adver- Qua «< vincant. Quomodo si quispiam adver- Qua « sus Mathematicos velit dicere imperi- « sus Mathematicos velit dicere imperi- « tus pzłŕpatwy, risui pateat et adver- doctrina « tus pzłŕpatwy, risui pateat et adver- doctrina sum Philosophos disputans, si ignoret sum Philosophos disputans, si ignoret

« «

dogmata Philosophorum? Discunt er- dogmata Philosophorum? Discunt er- « go ea mente doctrinam Chaldæorum, « go ea mente doctrinam Chaldæorum, « qua et Moyses omnem sapientiam « qua et Moyses omnem sapientiam «Ægyptiorum didicerat, hoc est, ut «Ægyptiorum didicerat, hoc est, ut singula dijudicent, non ut sequan- singula dijudicent, non ut sequan-

« «

<< tur. » << tur. »

« Et dixit Daniel. » Attenditur hic « Et dixit Daniel. » Attenditur hic puerorum subtilitas in excludendo con- puerorum subtilitas in excludendo con- traria sui propositi. Duo autem persua- traria sui propositi. Duo autem persua- debant, ut preces puerorum admitte- debant, ut preces puerorum admitte- ret, scilicet verba composita, et utili- ret, scilicet verba composita, et utili- tas. tas.

: :

De primo dicit: « Et dixit Daniel ad De primo dicit: « Et dixit Daniel ad Malasar, » qui fuit subminister Asphe- Malasar, » qui fuit subminister Asphe- nez, præpositi Eunuchorum et hoc est nez, præpositi Eunuchorum et hoc est quod sequitur: « Quem constituerat, » quod sequitur: « Quem constituerat, » scilicet sicut subministrum, « princeps scilicet sicut subministrum, « princeps eunuchorum, » Asphenez scilicet, « su- eunuchorum, » Asphenez scilicet, « su- per Danielem, Ananiam, Misaelem, et per Danielem, Ananiam, Misaelem, et Azariam, » qui scilicet loco ejus quotidie Azariam, » qui scilicet loco ejus quotidie ministraret: mediæ enim dignitatis est ministraret: mediæ enim dignitatis est aliis subesse, et alios sub se habere. aliis subesse, et alios sub se habere. Matth. VII, 9: Ego homo sum sub po- Matth. VII, 9: Ego homo sum sub po- testate constitutus, habens sub me mili- testate constitutus, habens sub me mili- tes. tes.

« Tenta nos, obsecro, servos tuos. » « Tenta nos, obsecro, servos tuos. » Per hoc quod dicit, tenta, fidei nota Per hoc quod dicit, tenta, fidei nota magnitudinem. Per hoc, quod dicit, magnitudinem. Per hoc, quod dicit, servos tuos, captat benevolentiam : servos tuos, captat benevolentiam : « diebus decem. » Omnia refert ad obe- « diebus decem. » Omnia refert ad obe- dientiam decalogi. Psal. CXLIII, 9 : In dientiam decalogi. Psal. CXLIII, 9 : In

Danield Danield cit Æg cit Æg tiorun tiorun

11 11

12 12

13 13

ilectatione ilectatione

leficiuntur. leficiuntur.

COMMENTARIUS IN CAP. I DANIELIS. COMMENTARIUS IN CAP. I DANIELIS.

psalterio, decachordo psallam tibi. « Et psalterio, decachordo psallam tibi. « Et dentur nobis legumina ad vescendum, » dentur nobis legumina ad vescendum, » quæ scilicet lex non prohibet 1, et frigida quæ scilicet lex non prohibet 1, et frigida sunt contra concupiscentiam. In quo no- sunt contra concupiscentiam. In quo no- tatur parcimonia cibi, quæ ad sanitatem tatur parcimonia cibi, quæ ad sanitatem valet mentis, et corporis. « Et aqua ad valet mentis, et corporis. « Et aqua ad bibendum, quæ simplex et purus po- bibendum, quæ simplex et purus po- tus est, nec fauces incitans ad ebrieta- tus est, nec fauces incitans ad ebrieta- tem, nec libidinem concitat ad luxurian- tem, nec libidinem concitat ad luxurian- dum. Ad Ephes. v, 18: Nolite inebriari dum. Ad Ephes. v, 18: Nolite inebriari vino, in quo est luxuria. Eccli. xxx1, vino, in quo est luxuria. Eccli. xxx1, 37 Sanitas est animæ et corpori so- 37 Sanitas est animæ et corpori so- brius potus. Propter quod dicitur, Prov. brius potus. Propter quod dicitur, Prov. 2, quod sapientia miscuit vinum. 2, quod sapientia miscuit vinum.

IX, IX,

« Et contemplare, » supple, post hoc, « Et contemplare, » supple, post hoc, « vultus nostros. » Hieronymus. « Con- « vultus nostros. » Hieronymus. « Con- « veniens probationis spatium, nec ni- « veniens probationis spatium, nec ni- « mis breve, nec nimis longum, quod « mis breve, nec nimis longum, quod « cito possit impetrare. » « Et vultus « cito possit impetrare. » « Et vultus puerorum qui vescuntur cibo regio, » puerorum qui vescuntur cibo regio, » comparatos scilicet ad vultus nostros, comparatos scilicet ad vultus nostros, « et sicut videris, » tali consideratione « et sicut videris, » tali consideratione præhabita, sic « facies cum servis tuis. » præhabita, sic « facies cum servis tuis. » Ac si dicat : Si videris obedientiam Ac si dicat : Si videris obedientiam legis etiam corporaliter nobis profi- legis etiam corporaliter nobis profi- Sancti de- cere, concede quod petimus : sancti Sancti de- cere, concede quod petimus : sancti Evirtutis enim delectatione virtutis etiam cor- Evirtutis enim delectatione virtutis etiam cor- iam corpo- iam corpo- raliter poraliter reficiuntur. Psal. LXII, 6: Sic- raliter poraliter reficiuntur. Psal. LXII, 6: Sic- ut adipe et pinguedine repleatur ani- ut adipe et pinguedine repleatur ani- ma mea. Unde etiam Moyses, Exod. ma mea. Unde etiam Moyses, Exod. xxxiv, 28, ex refectione dulcedinis Dei xxxiv, 28, ex refectione dulcedinis Dei abstinuit quadraginta diebus, et quadra- abstinuit quadraginta diebus, et quadra- ginta noctibus. Psal. LXXVII, 25: Panem ginta noctibus. Psal. LXXVII, 25: Panem Angelorum manducavit homo: cibaria Angelorum manducavit homo: cibaria misit eis in abundantia. Hieronymus: misit eis in abundantia. Hieronymus: « Admirabilis fidei magnitudo non solum « Admirabilis fidei magnitudo non solum « sibi corpulentiam viliori esu ut per le- « sibi corpulentiam viliori esu ut per le- « gumina promittit, sed etiam tempus « gumina promittit, sed etiam tempus << statuit, non temeritate, sed fidei mag- << statuit, non temeritate, sed fidei mag- << nitudine qua regias dapes contempsit. » << nitudine qua regias dapes contempsit. » Ad Hebr. xi, 23: Magis eligens affligi Ad Hebr. xi, 23: Magis eligens affligi cum populo Dei, quam temporalis pec- cum populo Dei, quam temporalis pec- cati habere jucunditatem. cati habere jucunditatem.

2 et seq. 2 et seq.

1 Cf. Levit. XI, 1 Cf. Levit. XI, 2 Exod. xxxiv, 28 Fuit, scilicet Moyses, ibi, 2 Exod. xxxiv, 28 Fuit, scilicet Moyses, ibi, id est, in monte Sinai, cum Domino quadra- id est, in monte Sinai, cum Domino quadra-

463 463

« Qui audito sermone hujuscemodi, » « Qui audito sermone hujuscemodi, » persuasionis scilicet, «tentavit eos die- persuasionis scilicet, «tentavit eos die- bus decem. » Sapient. 111, 5: Deus ten- bus decem. » Sapient. 111, 5: Deus ten- tavit eos, et invenit illos dignos se. tavit eos, et invenit illos dignos se.

Et subdit de experimento: Et subdit de experimento:

« Post dies autem decem, » qui ad ob- « Post dies autem decem, » qui ad ob- servantiam decalogi referuntur, « appa- servantiam decalogi referuntur, « appa- ruerunt vultus eorum meliores,» ut verum ruerunt vultus eorum meliores,» ut verum comprobaretur, quod dicitur, Sapient. comprobaretur, quod dicitur, Sapient. XVI, 26 Non nativitatis fructus pascunt XVI, 26 Non nativitatis fructus pascunt homines, sed sermo tuus hos qui in te homines, sed sermo tuus hos qui in te crediderint, conservat. « Et corpulentio- crediderint, conservat. « Et corpulentio- res, » pinguedine etiam corporali, ut di- res, » pinguedine etiam corporali, ut di- cit Hieronymus. Deuter. xxxII, 15: In- cit Hieronymus. Deuter. xxxII, 15: In- crassatus est dilectus, et recalcitravit : crassatus est dilectus, et recalcitravit : incrassatus, impinguatus, etc. « Præ om- incrassatus, impinguatus, etc. « Præ om- nibus pueris, » coævis eorum scilicet, nibus pueris, » coævis eorum scilicet, qui vescebantur, » supple, contra le- qui vescebantur, » supple, contra le- gem, « cibo regio. » Crapula enim nulli gem, « cibo regio. » Crapula enim nulli prodest. Luc. xx1, 34 Attendite vobis, prodest. Luc. xx1, 34 Attendite vobis, ne forte graventur corda vestra in cra- ne forte graventur corda vestra in cra- pula, et ebrietate. Eccli. xxx1, 23 : Vigi- pula, et ebrietate. Eccli. xxx1, 23 : Vigi- lia, cholera, et tortura viro infrunito : lia, cholera, et tortura viro infrunito : somnus sanitatis in homine parco. Eccle. somnus sanitatis in homine parco. Eccle. v, 11: Dulcis est somnus operanti, sive v, 11: Dulcis est somnus operanti, sive parum, sive multum comedat: saturitas parum, sive multum comedat: saturitas autem divitis non sinit eum dormire. autem divitis non sinit eum dormire.

« «

Et subjungit de utilitate invitante ad Et subjungit de utilitate invitante ad exauditionem : exauditionem :

« Porro Malasar tollebat cibaria, » « Porro Malasar tollebat cibaria, » pueris scilicet deputata, tollebat autem pueris scilicet deputata, tollebat autem in usus proprios, « et vinum potus eo- in usus proprios, « et vinum potus eo- rum, » supple, tollebat, « dabatque eis rum, » supple, tollebat, « dabatque eis legumina. » Optimum enim æstimabant legumina. » Optimum enim æstimabant pueri, si viliora pro melioribus commu- pueri, si viliora pro melioribus commu- tarent, dummodo legem observarent. tarent, dummodo legem observarent. Ad Hebr. x, 34 Rapinam bonorum Ad Hebr. x, 34 Rapinam bonorum vestrorum cum gaudio suscepistis, cog- vestrorum cum gaudio suscepistis, cog- noscentes vos habere meliorem et ma- noscentes vos habere meliorem et ma-

nentem substantiam. nentem substantiam.

ginta dies et quadraginta noctes: panem non ginta dies et quadraginta noctes: panem non comedit, et aquam non bibit. comedit, et aquam non bibit.

14 14

15 15

17 17

pheta pheta eximius. eximius.

464 464

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

« Pueris autem his. » Tangit hic tanti « Pueris autem his. » Tangit hic tanti meriti remunerationem, et duo dicit, meriti remunerationem, et duo dicit, scilicet præmium virtutis, et perseveran- scilicet præmium virtutis, et perseveran- tiam dignitatis, ibi, y. 21 : « Fuit autem tiam dignitatis, ibi, y. 21 : « Fuit autem Daniel. » Daniel. »

Et hoc est : « Pueris autem his, » Et hoc est : « Pueris autem his, » quatuor scilicet, « dedit Deus, » merito quatuor scilicet, « dedit Deus, » merito scilicet talis propositi, « scientiam et dis- scilicet talis propositi, « scientiam et dis- ciplinam. » Hæc in præcedentibus expo- ciplinam. » Hæc in præcedentibus expo- sita sunt'. « In omni libro, » supple, di- sita sunt'. « In omni libro, » supple, di- scendo, « et sapientia, » quæ de altissi- scendo, « et sapientia, » quæ de altissi- mis et divinis est. Sapient. vIII, 7: Sobrie- mis et divinis est. Sapient. vIII, 7: Sobrie- tatem, et prudentiam docet, et justitiam, tatem, et prudentiam docet, et justitiam, et virtutem, quibus utilius nihil est in et virtutem, quibus utilius nihil est in vita hominibus. Jacob. 1, 5: Si quis ve- vita hominibus. Jacob. 1, 5: Si quis ve- strum indiget sapientia, postulet a Deo, strum indiget sapientia, postulet a Deo, qui dat omnibus affluenter, et non im- qui dat omnibus affluenter, et non im- properat. « Danieli autem, » specialiter properat. « Danieli autem, » specialiter « dedit Deus intelligentiam omnium vi- « dedit Deus intelligentiam omnium vi- Daniel pro- sionum. » « Visio est, ut dicit Philoso- Daniel pro- sionum. » « Visio est, ut dicit Philoso- «phus, in qua res ut futuræ sunt, os- «phus, in qua res ut futuræ sunt, os- « tenduntur, » et hæc est intellectualis « tenduntur, » et hæc est intellectualis visio. Unde Hieronymus : « Danieli ex- visio. Unde Hieronymus : « Danieli ex- «tra alios hoc dedit Deus, quia quod «tra alios hoc dedit Deus, quia quod « alii in phantasmate, hic mentis oculis « alii in phantasmate, hic mentis oculis « conspiciebat in veritate. » « Et som- « conspiciebat in veritate. » « Et som- niorum. » Hieronymus. « Ænigmatum, niorum. » Hieronymus. « Ænigmatum, « vel imaginum, quibus monstrantur « vel imaginum, quibus monstrantur « futura. » Unde Rabbi Moyses dicit, « futura. » Unde Rabbi Moyses dicit, quod « somnium est casus a prophetia : >> quod « somnium est casus a prophetia : >> quia prophetia est visio in lumine intel- quia prophetia est visio in lumine intel- Somnium ligentiæ, somnium autem manifestatio Somnium ligentiæ, somnium autem manifestatio prophetia. futurorum in imagine, in quo cadit et prophetia. futurorum in imagine, in quo cadit et quasi occumbit lumen intelligentiæ. Nu- quasi occumbit lumen intelligentiæ. Nu- mer. XII, 8: Ore ad os loquor ei, et pa- mer. XII, 8: Ore ad os loquor ei, et pa- lam, et non per ænigmata et figuras lam, et non per ænigmata et figuras Dominum videt. Osee, xn, 10: Ego vi- Dominum videt. Osee, xn, 10: Ego vi- sionem multiplicavi, et in manu prophe- sionem multiplicavi, et in manu prophe- tarum assimilatus sum. Psal. LXXXVIII, tarum assimilatus sum. Psal. LXXXVIII, 20: Tunc locutus es in visione sanctis 20: Tunc locutus es in visione sanctis

est casus a est casus a

18 18

tuis. tuis.

Et subdit de experimento hujus præ- Et subdit de experimento hujus præ- mii: mii:

« «

Completis itaque diebus, »trium Completis itaque diebus, »trium annorum scilicet, « post quos dixerat annorum scilicet, « post quos dixerat

1 Cf. expositionem ŷy. 4 et 10 hujusce capi- 1 Cf. expositionem ŷy. 4 et 10 hujusce capi-

rex, »Nabuchodonosor scilicet, « ut in- rex, »Nabuchodonosor scilicet, « ut in- troducerentur, » pueri scilicet in con- troducerentur, » pueri scilicet in con- spectu ejus. Isa. xxvIII, 9: Quem docebit spectu ejus. Isa. xxvIII, 9: Quem docebit scientiam? et quem intelligere faciet scientiam? et quem intelligere faciet auditum ? ablactatos a lacte, avulsos ab auditum ? ablactatos a lacte, avulsos ab uberibus. Ita isti pueri qui dissuescentes uberibus. Ita isti pueri qui dissuescentes Hebraica, et consuescentes Chaldaica, ad Hebraica, et consuescentes Chaldaica, ad regem introducuntur: et hoc est : In- regem introducuntur: et hoc est : In- troduxit eos præpositus eunuchorum, » troduxit eos præpositus eunuchorum, » Asphenez scilicet, « in conspectu Nabu- Asphenez scilicet, « in conspectu Nabu- chodonosor. » Quia jam nihil erat in eis chodonosor. » Quia jam nihil erat in eis quod oculos majestatis ejus posset of- quod oculos majestatis ejus posset of- fendere. Psal. xxxı, 8: In via hac qua fendere. Psal. xxxı, 8: In via hac qua gradieris, firmabo super te oculos meos. gradieris, firmabo super te oculos meos. Sic, II Reg. xix, 38, dixit David ad Cha- Sic, II Reg. xix, 38, dixit David ad Cha- maan, transmutatus scilicet ad virtu- maan, transmutatus scilicet ad virtu- tem Mecum transeat Chamaan, et ego tem Mecum transeat Chamaan, et ego faciam ei quidquid tibi placuerit, et faciam ei quidquid tibi placuerit, et omne, quod petieris a me impetra- omne, quod petieris a me impetra- bis. bis.

Et subdit de regis experimento: Et subdit de regis experimento:

« Cumque eis locutus fuisset rex. » « Cumque eis locutus fuisset rex. » Hieronymus, « Tentando eorum sapien- Hieronymus, « Tentando eorum sapien- « tiam. » Jacob. 1, 12: Beatus vir qui « tiam. » Jacob. 1, 12: Beatus vir qui suffert tentationem. « Non sunt inventi suffert tentationem. « Non sunt inventi tales, » hoc est, illis in sapientia similes, tales, » hoc est, illis in sapientia similes, « de universis, » scilicet pueris in pala- « de universis, » scilicet pueris in pala- tium assumptis. Eccli. XLIV, 20: Non est tium assumptis. Eccli. XLIV, 20: Non est inventus similis illi in gloria: qui conser- inventus similis illi in gloria: qui conser- vavit legem Excelsi. « Ut Daniel, Ana- vavit legem Excelsi. « Ut Daniel, Ana- nias, Misael, et Azarias. » Hieronymus, nias, Misael, et Azarias. » Hieronymus, « Quos panis vitæ, et fons sapientiæ pa- « Quos panis vitæ, et fons sapientiæ pa- « verat, et docuerat. » Eccli. xv, 3: « verat, et docuerat. » Eccli. xv, 3: Cibabit illum, Dominus scilicet, pane Cibabit illum, Dominus scilicet, pane vitæ et intellectus, et aqua sapientiæ sa- vitæ et intellectus, et aqua sapientiæ sa- lutaris potabit illum. « Et, » supple, lutaris potabit illum. « Et, » supple, ideo digni, et idonei, « steterunt in con- ideo digni, et idonei, « steterunt in con- spectu regis, » parati in omnia obsequia, spectu regis, » parati in omnia obsequia, sicut et nos in conspectu Regis nostri sicut et nos in conspectu Regis nostri stare deberemus. Prov. xiv, 35: Accep- stare deberemus. Prov. xiv, 35: Accep- tus est regi minister intelligens. tus est regi minister intelligens.

« Et omne verbum sapientiæ, » quæ « Et omne verbum sapientiæ, » quæ de divinis est, hoc est, quidquid poterat de divinis est, hoc est, quidquid poterat

tis. tis.

19 19

20 20

CAP. II DANÍELIS. CAP. II DANÍELIS.

quæri de divinis: « et intellectus. » In- quæri de divinis: « et intellectus. » In- tellectus est lumen quod per modum tellectus est lumen quod per modum principii cujusdam ad omnia dirigit in- principii cujusdam ad omnia dirigit in- vestigando. Gregorius: « Intellectum vestigando. Gregorius: « Intellectum « dat, dum de auditis mentem illumi- « dat, dum de auditis mentem illumi- << nat. » Isa. XI, 2: Requiescet super eum << nat. » Isa. XI, 2: Requiescet super eum spiritus Domini: spiritus sapientiæ, et spiritus Domini: spiritus sapientiæ, et intellectus. Eccli. XVII, 5: Cor dedit il- intellectus. Eccli. XVII, 5: Cor dedit il- lis excogitandi, et disciplina intellectus lis excogitandi, et disciplina intellectus replevit illos. « Quod suscitatus est ab replevit illos. « Quod suscitatus est ab eis rex, » hoc est, quæ quæsivit ab eis, eis rex, » hoc est, quæ quæsivit ab eis, « invenit in eis decuplum, » quia super « invenit in eis decuplum, » quia super illuminationem humanam, novem ordi- illuminationem humanam, novem ordi- num Angelorum habebant, et divinam num Angelorum habebant, et divinam illuminationem. Psal. LXXXVIII, 16: In illuminationem. Psal. LXXXVIII, 16: In lumine vultus tui ambulabunt. « Super lumine vultus tui ambulabunt. « Super omnes ariolos. » Hieronymus: « Arioli omnes ariolos. » Hieronymus: « Arioli «< ab aris dicuntur, qui in extis anima- «< ab aris dicuntur, qui in extis anima- «lium in aris immolatorum futura præ- «lium in aris immolatorum futura præ- < dixerunt, sicut adhuc exstant libri, qui < dixerunt, sicut adhuc exstant libri, qui « sunt de illa parte necromantiæ quæ « sunt de illa parte necromantiæ quæ « incantativa vocatur, in qua animalia « incantativa vocatur, in qua animalia ⚫ cum carminibus obsecrata degulantur, ⚫ cum carminibus obsecrata degulantur,

465 465

« in degulatis judicatur, si in composi- « in degulatis judicatur, si in composi- « tione et cursu sanguinis naturaliter se « tione et cursu sanguinis naturaliter se « habet, et secundum hoc fausta pro- « habet, et secundum hoc fausta pro- « nuntiantur. »> « Et magos. » Magi di- « nuntiantur. »> « Et magos. » Magi di- cuntur secundum Hieronymum, quasi cuntur secundum Hieronymum, quasi magistri, qui de universis philosophan- magistri, qui de universis philosophan- tur, magi tamen specialiter astronomi tur, magi tamen specialiter astronomi dicuntur, qui in astris futura rimantur. dicuntur, qui in astris futura rimantur. « Qui erant in universo regno ejus. » « Qui erant in universo regno ejus. » Hujus causa redditur, Luc. xxi, 15 : Hujus causa redditur, Luc. xxi, 15 : Ego dabo vobis os, et sapientiam, cui Ego dabo vobis os, et sapientiam, cui non poterunt resistere, et contradicere non poterunt resistere, et contradicere omnes adversarii vestri. Act. VI, 10: omnes adversarii vestri. Act. VI, 10: Non poterant resistere sapientiæ et Spi- Non poterant resistere sapientiæ et Spi- ritui qui loquebatur. ritui qui loquebatur.

Et subjungit de præmio dignitatis : Et subjungit de præmio dignitatis :

«Fuit autem Daniel, » antonomasti- «Fuit autem Daniel, » antonomasti- ce scilicet, « usque ad annum primum ce scilicet, « usque ad annum primum Cyri regis, » in honore scilicet et digni- Cyri regis, » in honore scilicet et digni- tate. Sapient. x, 10: Honestavit illum tate. Sapient. x, 10: Honestavit illum in laboribus, et complevit labores illius. in laboribus, et complevit labores illius.

31 31

CAPUT II. CAPUT II.

Cum sapientes Chaldæi somnium Nabuchodonosor conjectare non potentes, ju- Cum sapientes Chaldæi somnium Nabuchodonosor conjectare non potentes, ju- berentur omnes interimi, oranti Danieli revelatum est mysterium, qui regi berentur omnes interimi, oranti Danieli revelatum est mysterium, qui regi aperit somnium ipsius de magna quadam statua, ejusque declarationem de aperit somnium ipsius de magna quadam statua, ejusque declarationem de quatuor regnis: quo facto, Nabuchodonosor Danielem adoravit, et hostias ac quatuor regnis: quo facto, Nabuchodonosor Danielem adoravit, et hostias ac incensum illi præcepit offerri, confitens Dominum Deum, et exaltans Da- incensum illi præcepit offerri, confitens Dominum Deum, et exaltans Da- nielem. nielem.

1. In anno secundo regni Nabucho- 1. In anno secundo regni Nabucho-

donosor, vidit Nabuchodonosor donosor, vidit Nabuchodonosor somnium, et conterritus est spi- somnium, et conterritus est spi- ritus ejus, et somnium ejus fu- ritus ejus, et somnium ejus fu- git ab eo. git ab eo.

2. Præcepit autem rex ut convoca- 2. Præcepit autem rex ut convoca- rentur arioli, et magi, et male- rentur arioli, et magi, et male- fici, et Chaldæi, ut indicarent fici, et Chaldæi, ut indicarent regi somnia sua. Qui cum ve- regi somnia sua. Qui cum ve- nissent, steterunt coram rege. nissent, steterunt coram rege. 3. Et dixit ad eos rex Vidi som- 3. Et dixit ad eos rex Vidi som-

XVIII XVIII

nium, et mente confusus ignoro nium, et mente confusus ignoro quid viderim. quid viderim.

4. Responderuntque Chaldæi regi 4. Responderuntque Chaldæi regi syriace Rex, in sempiternum syriace Rex, in sempiternum vivedic somnium servis tuis, vivedic somnium servis tuis, et interpretationem ejus indi- et interpretationem ejus indi- cabimus. cabimus.

5. Et respondens rex ait Chaldæis : 5. Et respondens rex ait Chaldæis : Sermo recessit a me: nisi indi- Sermo recessit a me: nisi indi- caveritis mihi somnium, et con- caveritis mihi somnium, et con- jecturam ejus, peribitis vos, jecturam ejus, peribitis vos,

30 30

466 466

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

et domus vestræ publicabun- et domus vestræ publicabun-

tur. tur.

fuerat ad interficiendos sapientes fuerat ad interficiendos sapientes Babylonis : Babylonis :

6. Si autem somnium, et conjectu- 15. Et interrogavit eum, qui a rege 6. Si autem somnium, et conjectu- 15. Et interrogavit eum, qui a rege

ram ejus narraveritis, præmia, ram ejus narraveritis, præmia, et dona, et honorem multum et dona, et honorem multum accipietis a me. Somnium igi- accipietis a me. Somnium igi- tur, et interpretationem ejus tur, et interpretationem ejus indicate mihi. indicate mihi.

potestatem acceperat, quam ob potestatem acceperat, quam ob causam tam crudelis sententia a causam tam crudelis sententia a facie regis esset egressa. Cum facie regis esset egressa. Cum ergo rem indicasset Arioch Da- ergo rem indicasset Arioch Da- nieli, nieli,

7. Responderunt secundo, atque di- 16. Daniel ingressus rogavit regem 7. Responderunt secundo, atque di- 16. Daniel ingressus rogavit regem xerunt: Rex somnium dicat xerunt: Rex somnium dicat

servis suis, et interpretationem servis suis, et interpretationem

illius indicabimus. illius indicabimus.

8. Respondit rex, et ait : Certe novi 8. Respondit rex, et ait : Certe novi

quod tempus redimitis, scientes quod tempus redimitis, scientes

quod recesserit a me sermo. quod recesserit a me sermo.

17. 17.

ut tempus daret sibi ad solutio- ut tempus daret sibi ad solutio- nem indicandam regi. nem indicandam regi.

Et ingressus est domum suam, Et ingressus est domum suam, Ananiæque et Misaeli et Aza- Ananiæque et Misaeli et Aza- riæ, sociis suis, indicavit ne- riæ, sociis suis, indicavit ne- gotium, gotium,

9. Si ergo somnium non indicaveri- 18. Ut quærerent misericordiam a fa- 9. Si ergo somnium non indicaveri- 18. Ut quærerent misericordiam a fa- tis mihi, una est de vobis sen- tis mihi, una est de vobis sen- tentia, quod interpretationem tentia, quod interpretationem quoque fallacem et deceptione quoque fallacem et deceptione plenam composueritis, ut lo- plenam composueritis, ut lo- quamini mihi donec tempus quamini mihi donec tempus pertranseat. Somnium itaque di- pertranseat. Somnium itaque di- cite mihi, ut sciam quod inter- cite mihi, ut sciam quod inter- pretationem quoque ejus veram pretationem quoque ejus veram loquamini. loquamini. 10. Respondentes ergo Chaldæi coram 10. Respondentes ergo Chaldæi coram rege, dixerunt: Non est homo rege, dixerunt: Non est homo super terram, qui sermonem super terram, qui sermonem tuum, rex, possit implere: sed tuum, rex, possit implere: sed neque regum quisquam magnus neque regum quisquam magnus et potens verbum hujuscemodi et potens verbum hujuscemodi sciscitatur ab omni ariolo, et sciscitatur ab omni ariolo, et mago, et Chaldæo. mago, et Chaldæo.

II. Sermo enim, quem tu quæris, II. Sermo enim, quem tu quæris, rex, gravis est: nec reperietur rex, gravis est: nec reperietur quisquam qui indicet illum quisquam qui indicet illum in conspectu regis, exceptis in conspectu regis, exceptis diis, quorum non est cum ho- diis, quorum non est cum ho- minibus conversatio. minibus conversatio.

12. Quo audito, rex, in furore et in ira 12. Quo audito, rex, in furore et in ira magna, præcepit ut perirent magna, præcepit ut perirent omnes sapientes Babylonis. omnes sapientes Babylonis. 13. Et egressa sententia, sapientes in- 13. Et egressa sententia, sapientes in- terficiebantur: quærebanturque terficiebantur: quærebanturque Daniel et socii ejus, ut peri- Daniel et socii ejus, ut peri-

rent. rent.

14. Tunc Daniel requisivit de lege at- 14. Tunc Daniel requisivit de lege at- que sententia, ab Arioch, prin- que sententia, ab Arioch, prin- cipe militiæ regis, qui egressus cipe militiæ regis, qui egressus

cie Dei coeli super sacramento cie Dei coeli super sacramento isto, et non perirent Daniel et isto, et non perirent Daniel et socii ejus cum cæteris sapienti- socii ejus cum cæteris sapienti- bus Babylonis. bus Babylonis. 19. Tunc Danieli mysterium per visio- 19. Tunc Danieli mysterium per visio- nem nocte revelatum est : et nem nocte revelatum est : et benedixit Daniel Deum coeli, benedixit Daniel Deum coeli, 20. Et locutus ait: Sit nomen Domi- 20. Et locutus ait: Sit nomen Domi- ni benedictum a sæculo et us- ni benedictum a sæculo et us- que in sæculum, quia sapientia que in sæculum, quia sapientia et fortitudo ejus sunt! et fortitudo ejus sunt! 21. Et ipse mutat tempora, et ætates : 21. Et ipse mutat tempora, et ætates : transfert regna, atque consti- transfert regna, atque consti- tuit dat sapientiam sapienti- tuit dat sapientiam sapienti- bus, et scientiam intelligentibus bus, et scientiam intelligentibus disciplinam. disciplinam.

22. Ipse revelat profunda et abscondi- 22. Ipse revelat profunda et abscondi- ta, et novit in tenebris consti- ta, et novit in tenebris consti- tuta, et lux cum eo est. tuta, et lux cum eo est. 23. Tibi, Deus patrum nostrorum, 23. Tibi, Deus patrum nostrorum, confiteor, teque laudo, quia confiteor, teque laudo, quia sapientiam et fortitudinem de- sapientiam et fortitudinem de- disti mihi, et nunc ostendisti disti mihi, et nunc ostendisti mihi quæ rogavimus te, quia mihi quæ rogavimus te, quia sermonem regis aperuisti nobis. sermonem regis aperuisti nobis. Post hæc Daniel ingressus ad Post hæc Daniel ingressus ad Arioch, quem constituerat rex Arioch, quem constituerat rex ut perderet sapientes Babylonis, ut perderet sapientes Babylonis, sic ei locutus est: Sapientes. sic ei locutus est: Sapientes. Babylonis ne perdas : introduc Babylonis ne perdas : introduc me in conspectu regis, et solu- me in conspectu regis, et solu- tionem regi narrabo. tionem regi narrabo.

24. 24.

25. Tunc Arioch festinus introduxit 25. Tunc Arioch festinus introduxit

CAP. II DANIELIS. CAP. II DANIELIS.

Danielem ad regem, et dixit ei : Danielem ad regem, et dixit ei : Inveni hominem de filiis trans- Inveni hominem de filiis trans- migrationis Juda, qui solutionem migrationis Juda, qui solutionem regi annuntiet. regi annuntiet.

26. Respondit rex, et dixit Danieli, 26. Respondit rex, et dixit Danieli, cujus nomen erat Baltassar : cujus nomen erat Baltassar : Putasne vere potes mihi indi- Putasne vere potes mihi indi- care somnium quod vidi, et in- care somnium quod vidi, et in- terpretationem ejus? terpretationem ejus?

27. Et respondens Daniel coram re- 27. Et respondens Daniel coram re- ge, ait Mysterium quod rex in- ge, ait Mysterium quod rex in-

terrogat, sapientes, magi, arioli terrogat, sapientes, magi, arioli

467 467

35. Tunc contrita sunt pariter ferrum, 35. Tunc contrita sunt pariter ferrum,

36. 36.

testa, æs, argentum, et aurum, testa, æs, argentum, et aurum, et redacta quasi in favillam æs- et redacta quasi in favillam æs- tivæ areæ, quæ rapta sunt vento, tivæ areæ, quæ rapta sunt vento, nullusque locus inventus est nullusque locus inventus est eis lapis autem, qui percusse- eis lapis autem, qui percusse- rat statuam, factus est rat statuam, factus est magnus, et implevit universam magnus, et implevit universam

terram. terram.

mons mons

Hoc est somnium interpretatio- Hoc est somnium interpretatio- nem quoque ejus dicemus co- nem quoque ejus dicemus co- ram te, rex. ram te, rex.

et aruspices nequeunt indicare. 37. Tu rex regum es : et Deus coeli et aruspices nequeunt indicare. 37. Tu rex regum es : et Deus coeli

regi. regi.

28. Sed est Deus in coelo revelans 28. Sed est Deus in coelo revelans

mysteria, qui indicavit tibi, rex mysteria, qui indicavit tibi, rex Nabuchodonosor, quæ ventura Nabuchodonosor, quæ ventura sunt in novissimis temporibus. sunt in novissimis temporibus. Somnium tuum, et visiones ca- Somnium tuum, et visiones ca- pitis tui in cubili tuo hujusce- pitis tui in cubili tuo hujusce- modi sunt: modi sunt:

regnum, et fortitudinem, et im- regnum, et fortitudinem, et im- perium, et gloriam dedit tibi : perium, et gloriam dedit tibi : 38. Et omnia in quibus habitant filii 38. Et omnia in quibus habitant filii hominum, et bestiæ agri: vo- hominum, et bestiæ agri: vo- lucres quoque coeli dedit in lucres quoque coeli dedit in manu tua, et sub ditione tua manu tua, et sub ditione tua universa constituit: tu es ergo universa constituit: tu es ergo caput aureum. caput aureum.

29. Tu, rex, cogitare cœpisti in strato 39. Et post te consurget regnum aliud 29. Tu, rex, cogitare cœpisti in strato 39. Et post te consurget regnum aliud

tuo, quid esset futurum post tuo, quid esset futurum post hæc et qui revelat mysteria, hæc et qui revelat mysteria, ostendit tibi quæ ventura sunt. ostendit tibi quæ ventura sunt. 30. Mihi quoque non in sapientia, 30. Mihi quoque non in sapientia, quæ est in me plus quam in quæ est in me plus quam in cunctis viventibus, sacramen- cunctis viventibus, sacramen- tum hoc revelatum est: sed ut tum hoc revelatum est: sed ut

minus te, argenteum, et regnum minus te, argenteum, et regnum tertium aliud æreum, quod, im- tertium aliud æreum, quod, im- perabit universæ terræ. perabit universæ terræ.

40. Et regnum quartum erit velut fer- 40. Et regnum quartum erit velut fer-

rum : quomodo ferrum commi- rum : quomodo ferrum commi- nuit et domat omnia, sic com- nuit et domat omnia, sic com- minuet et conteret omnia hæc. minuet et conteret omnia hæc.

interpretatio regi manifesta fie- 41. Porro quia vidisti pedum, et di- interpretatio regi manifesta fie- 41. Porro quia vidisti pedum, et di-

ret, et cogitationes mentis tuæ ret, et cogitationes mentis tuæ scires. scires.

31. Tu, rex, videbas, et ecce quasi sta- 31. Tu, rex, videbas, et ecce quasi sta- tua una grandis : statua illa tua una grandis : statua illa magna, et statura sublimis, sta- magna, et statura sublimis, sta- bat contra te, et intuitus ejus bat contra te, et intuitus ejus erat terribilis. erat terribilis.

32. Hujus statuæ caput ex auro opti- 32. Hujus statuæ caput ex auro opti- mo erat, pectus autem et brachia mo erat, pectus autem et brachia de argento, porro venter et fe- de argento, porro venter et fe-

mora ex ære, mora ex ære,

33. Tibiæ autem ferreæ : pedum quæ- 33. Tibiæ autem ferreæ : pedum quæ- dam pars erat ferrea, quædam dam pars erat ferrea, quædam autem fictilis. autem fictilis.

34. Videbas ita, donec abscissus est 34. Videbas ita, donec abscissus est lapis de monte sine manibus, lapis de monte sine manibus,

gitorum partem testæ figuli, et gitorum partem testæ figuli, et partem ferream, regnum divi- partem ferream, regnum divi- sum erit quod tamen de plan- sum erit quod tamen de plan- tario ferri orietur, secundum tario ferri orietur, secundum quod vidisti ferrum mistum quod vidisti ferrum mistum testæ ex luto. testæ ex luto. 42. Et digitos pedum ex parte ferreos, 42. Et digitos pedum ex parte ferreos, et ex parte fictiles, ex parte re- et ex parte fictiles, ex parte re- gnum erit solidum, et ex parte gnum erit solidum, et ex parte contritum. contritum.

43. Quod autem vidisti ferrum mi- 43. Quod autem vidisti ferrum mi-

stum testæ ex luto, commisce- stum testæ ex luto, commisce- buntur quidem humano semi- buntur quidem humano semi- ne sed non adhærebunt sibi, ne sed non adhærebunt sibi, sicuti ferrum misceri non potest sicuti ferrum misceri non potest

testæ. testæ.

et percussit statuam in pedibus 44. In diebus autem regnorum illo- et percussit statuam in pedibus 44. In diebus autem regnorum illo-

ejus ferreis et fictilibus, et com- ejus ferreis et fictilibus, et com-

minuit eos. minuit eos.

rum, suscitabit Deus coeli re- rum, suscitabit Deus coeli re- gnum quod in æternum non gnum quod in æternum non

468 468

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

dissipabitur, et regnum ejus 47. Loquens ergo rex, ait Danieli: dissipabitur, et regnum ejus 47. Loquens ergo rex, ait Danieli:

alteri populo non tradetur : alteri populo non tradetur : comminuet autem et consu- comminuet autem et consu-

met universa regna hæc, et met universa regna hæc, et ipsum stabit in æternum. ipsum stabit in æternum.

Vere Deus vester Deus deorum Vere Deus vester Deus deorum

est, et Dominus regum, et reve- est, et Dominus regum, et reve- lans mysteria, quoniam tu po- lans mysteria, quoniam tu po- tuisti aperire hoc sacramentum. tuisti aperire hoc sacramentum.

45. Secundum quod vidisti, quod de 48. Tunc rex Danielem in sublime 45. Secundum quod vidisti, quod de 48. Tunc rex Danielem in sublime

monte abscissus est lapis sine monte abscissus est lapis sine manibus, et comminuit te- manibus, et comminuit te- stam, et ferrum, et æs, et argen- stam, et ferrum, et æs, et argen- tum, et aurum, Deus magnus tum, et aurum, Deus magnus ostendit regi quæ ventura sunt ostendit regi quæ ventura sunt postea et verum est somnium, postea et verum est somnium, et fidelis interpretatio ejus. et fidelis interpretatio ejus. 46. Tunc rex Nabuchodonosor cecidit 46. Tunc rex Nabuchodonosor cecidit in faciem suam, et Danielem in faciem suam, et Danielem adoravit et hostias et incensum adoravit et hostias et incensum præcepit ut sacrificarent ei. præcepit ut sacrificarent ei.

extulit, et munera multa et ma- extulit, et munera multa et ma- gna dedit ei et constituit eum gna dedit ei et constituit eum principem super omnes provin- principem super omnes provin- cias Babylonis, et præfectum cias Babylonis, et præfectum magistratuum super cunctos sa- magistratuum super cunctos sa- pientes Babylonis. pientes Babylonis.

49. Daniel autem postulavit a rege, et 49. Daniel autem postulavit a rege, et constituit super opera provin- constituit super opera provin- ciæ Babylonis Sidrach, Misach ciæ Babylonis Sidrach, Misach ipse autem Da- ipse autem Da-

et Abdenago et Abdenago

niel erat in foribus regis. niel erat in foribus regis.

IN CAPUT II DANIELIS IN CAPUT II DANIELIS

COMMENTARIUS. COMMENTARIUS.

« In anno secundo regni Nabuchodo- « In anno secundo regni Nabuchodo- nosor. » Hic tangitur revelatio facta Da- nosor. » Hic tangitur revelatio facta Da- nieli in visione impii regis Nabuchodo- nieli in visione impii regis Nabuchodo- nosor, et dividitur in partes duas, in nosor, et dividitur in partes duas, in somnii visionem, et interpretationis in- somnii visionem, et interpretationis in- quisitionem, ibi, y. 2 : « Præcepit autem quisitionem, ibi, y. 2 : « Præcepit autem

rex. » rex. »

Circa somnii visionem duo dicuntur, Circa somnii visionem duo dicuntur, visio scilicet et deletio: et hoc est : visio scilicet et deletio: et hoc est :

« In anno autem secundo. » Hierony- « In anno autem secundo. » Hierony- mus « Si post tres annos pueri ingressi mus « Si post tres annos pueri ingressi << sunt in conspectu regis, quomodo in << sunt in conspectu regis, quomodo in « secundo anno somniasse nunc dicitur? « secundo anno somniasse nunc dicitur? « Hoc ita solvunt Hebræi : Secundus « Hoc ita solvunt Hebræi : Secundus « annus hic dicitur, quo omnibus bar- « annus hic dicitur, quo omnibus bar- « baris gentibus imperavit, Assyriis, et « baris gentibus imperavit, Assyriis, et « Ægyptiis, Moabitis, et reliquis nationi- « Ægyptiis, Moabitis, et reliquis nationi- « bus, non tantum Judæis, et Chaldæis. >> « bus, non tantum Judæis, et Chaldæis. >> Unde Josephus : « Post annum Unde Josephus : « Post annum « cundum Ægyptiaca captivitatis Nabu- « cundum Ægyptiaca captivitatis Nabu- « chodonosor vidit mirabile somnium, « chodonosor vidit mirabile somnium,

se- se-

arni non arni non

monarchi monarchi

nosor nosor

« et fugit ab eo. » « Regni Nabuchodo- Numerant « et fugit ab eo. » « Regni Nabuchodo- Numerant nosor, » quo scilicet ut monarcha regna- regno, sed nosor, » quo scilicet ut monarcha regna- regno, sed re cœperat. «< Vidit Nabuchodonosor som- Nabuchodo re cœperat. «< Vidit Nabuchodonosor som- Nabuchodo nium. » Judith, 11, 3: Dixitque, scili- nium. » Judith, 11, 3: Dixitque, scili- cet Nabuchodonosor, cogitationem suam cet Nabuchodonosor, cogitationem suam in eo esse, ut omnem terram suo subju- in eo esse, ut omnem terram suo subju- garet imperio. Cum non sit videre nisi garet imperio. Cum non sit videre nisi secundum intellectum, per hoc intelligi- secundum intellectum, per hoc intelligi- tur, quod aliquid de intelligentia habuit tur, quod aliquid de intelligentia habuit confuse et indistincte. Per hoc au- confuse et indistincte. Per hoc au- tem quod dicit, somnium, nota quod tem quod dicit, somnium, nota quod hæc visio in imaginibus corporalibus hæc visio in imaginibus corporalibus erat descripta. Et hoc est somnium erat descripta. Et hoc est somnium quod differt a visione, et oraculo, quod Differentis quod differt a visione, et oraculo, quod Differentis visio est ostensio rerum in veritate ut inter visio visio est ostensio rerum in veritate ut inter visio futuræ sunt, oraculum autem expressa somnium. futuræ sunt, oraculum autem expressa somnium. rerum prædictio, et somnium est reve- rerum prædictio, et somnium est reve- latio percepta a diis, vel a divinis viris : latio percepta a diis, vel a divinis viris : quæ autem a cibis causantur vel actibus quæ autem a cibis causantur vel actibus hominum, phantasmata dicuntur. hominum, phantasmata dicuntur.

Et subdit de causa oblivionis: « Et Et subdit de causa oblivionis: « Et conterritus est spiritus ejus. » Spiritus conterritus est spiritus ejus. » Spiritus hic dicitur corporalis rector formarum, hic dicitur corporalis rector formarum, qui quando in terrore confunditur, de- qui quando in terrore confunditur, de- lentur formæ quæ in eo sunt, et deletis lentur formæ quæ in eo sunt, et deletis formis somnium cadit in oblivionem, et formis somnium cadit in oblivionem, et hoc est quod sequitur: « Et somnium hoc est quod sequitur: « Et somnium ejus fugit ab eo. » Terroris autem istius ejus fugit ab eo. » Terroris autem istius causa fuit magnitudo visionis. Job, 1v, causa fuit magnitudo visionis. Job, 1v,

nem, ora nem, ora

culum of culum of

COMMENTARIUS IN CAP. II DANIELIS. COMMENTARIUS IN CAP. II DANIELIS.

13 et 14 In horrore visionis nocturnæ, 13 et 14 In horrore visionis nocturnæ, quando solet sopor occupare homines, quando solet sopor occupare homines, pavor tenuit me, et tremor, et omnia pavor tenuit me, et tremor, et omnia ossa mea perterrita sunt. Job, vu, 14: ossa mea perterrita sunt. Job, vu, 14: Terrebis me per somnia, et per visiones Terrebis me per somnia, et per visiones horrore concuties. horrore concuties.

« Præcepit autem rex. » Tangitur hic « Præcepit autem rex. » Tangitur hic interpretis inquisitio, et dicuntur duo, interpretis inquisitio, et dicuntur duo, scilicet inquisitio, et inventio, ibi, y. 14: scilicet inquisitio, et inventio, ibi, y. 14: « Tunc Daniel requisivit de lege. » « Tunc Daniel requisivit de lege. »

In prima duo sunt, interpretum voca- In prima duo sunt, interpretum voca- tio, et interpretationis requisitio, ibi, tio, et interpretationis requisitio, ibi, . 3: Et dixit ad eos rex. D . 3: Et dixit ad eos rex. D

Dicit ergo: « Præcepit autem rex, » Dicit ergo: « Præcepit autem rex, » Nabuchodonosor scilicet, « ut convoca- Nabuchodonosor scilicet, « ut convoca- rentur, » ad eum scilicet, « arioli et ma- rentur, » ad eum scilicet, « arioli et ma- gi. » Alia translatio, « incantatores, et gi. » Alia translatio, « incantatores, et philosophi. » Arioli enim interfecta philosophi. » Arioli enim interfecta animalia carminibus sacrificant, et in ex- animalia carminibus sacrificant, et in ex- tis divinant, propter quæ carmina in- tis divinant, propter quæ carmina in- cantatores dicuntur. Magi autem sunt cantatores dicuntur. Magi autem sunt qui de singulis philosophantur. « Et qui de singulis philosophantur. « Et Chaldæi, » Astronomi scilicet vel Ma- Chaldæi, » Astronomi scilicet vel Ma- thematici, ut dicit Glossa : « et male- thematici, ut dicit Glossa : « et male- fici. » Glossa: « Qui victimis utuntur fici. » Glossa: « Qui victimis utuntur « et sanguine, et sæpe contingunt cor- « et sanguine, et sæpe contingunt cor- « pora mortuorum, qui proprie necro- « pora mortuorum, qui proprie necro- «mantici dicuntur a vexpòs quod est «mantici dicuntur a vexpòs quod est « mortuus, quia in mortuis divinant. » « mortuus, quia in mortuis divinant. » « Ut indicarent regi somnia sua. » Som- « Ut indicarent regi somnia sua. » Som- nia dicit in plurali propter multas par- nia dicit in plurali propter multas par- tes somnii. Hieronymus : « Secundum tes somnii. Hieronymus : « Secundum « artem mathematicam principes et reges « artem mathematicam principes et reges « illius gentis omnia faciunt, unde in « illius gentis omnia faciunt, unde in « nativitate Domini primi ortum ejus « nativitate Domini primi ortum ejus « notaverunt, et Bethlehem venientes « notaverunt, et Bethlehem venientes a puerum adoraverunt. Ex quo accipi- a puerum adoraverunt. Ex quo accipi- Salvatoris « tur, quod ortus Salvatoris non per Salvatoris « tur, quod ortus Salvatoris non per intellexe. «< creationem novæ stellæ, sed per natu- intellexe. «< creationem novæ stellæ, sed per natu- a ralem cursum stellarum deprehensus a ralem cursum stellarum deprehensus « est. » Cujus contrarium tenet Ecclesia. « est. » Cujus contrarium tenet Ecclesia. Ad hoc dicendum videtur, quod Hiero- Ad hoc dicendum videtur, quod Hiero- nymus non negat novæ stellæ creatio- nymus non negat novæ stellæ creatio- nem, sed dicit quod cum Mathematici nem, sed dicit quod cum Mathematici coelestia sæpe contemplentur, quidam in- coelestia sæpe contemplentur, quidam in- ter alios etiam lucem creatæ stellæ primi ter alios etiam lucem creatæ stellæ primi viderunt in ortu Salvatoris, quam non viderunt in ortu Salvatoris, quam non

Quomodo Quomodo Chaldæi Chaldæi

crtum primi crtum primi

runt? runt?

469 469

vidissent, si coelestia contemplati non vidissent, si coelestia contemplati non fuissent. « Qui cum venissent, » convo- fuissent. « Qui cum venissent, » convo- cati scilicet, « steterunt coram rege, » cati scilicet, « steterunt coram rege, » reverenter audituri præcepta regis. reverenter audituri præcepta regis.

« Et dixit ad eos rex. » Tangitur hic « Et dixit ad eos rex. » Tangitur hic interpretationis requisitio, primo sub interpretationis requisitio, primo sub comminatione, secundo sub sententiæ comminatione, secundo sub sententiæ interminatione, ibi, y. 12: « Quo audito, interminatione, ibi, y. 12: « Quo audito, rex, in furore. » rex, in furore. »

In primo tria sunt: primo enim sim- In primo tria sunt: primo enim sim- pliciter requirit secundo, sub promis- pliciter requirit secundo, sub promis- sione, et poena: tertio, impossibilitatis sione, et poena: tertio, impossibilitatis evasione quæ patent in littera. evasione quæ patent in littera.

Quare Na- Quare Na- sor a ma- sor a ma- quæsivit quæsivit

buchodono- buchodono-

thematicis thematicis

quod erat quod erat

Dicit ergo «Dixit ad eos rex. » Quæ- Dicit ergo «Dixit ad eos rex. » Quæ- ritur, quare dixit, et quæsivit quod im- ritur, quare dixit, et quæsivit quod im- possibile fuit? Ad hoc dicendum, quod possibile fuit? Ad hoc dicendum, quod Mathematici ex astris dicunt causari impossibile? Mathematici ex astris dicunt causari impossibile? inferiora, et ideo cum profiterentur se inferiora, et ideo cum profiterentur se scire cursus stellarum, et quas impres- scire cursus stellarum, et quas impres- siones facerent in inferioribus, quære- siones facerent in inferioribus, quære- bat rex quas in anima sua stellæ fecissent bat rex quas in anima sua stellæ fecissent impressiones. « Vidi somnium. » Recolit impressiones. « Vidi somnium. » Recolit se vidisse, sed quid viderit ignorat. « Et se vidisse, sed quid viderit ignorat. « Et mente confusus, » quia prius dixit spiri- mente confusus, » quia prius dixit spiri- tum esse conterritum, « ignoro, » sup- tum esse conterritum, « ignoro, » sup- ple, distincte, «quid viderim, » quam- ple, distincte, «quid viderim, » quam- vis indistincte sciam me aliquid magni vis indistincte sciam me aliquid magni vidisse. Hieronymus : « Umbram et qua- vidisse. Hieronymus : « Umbram et qua- « si auram, et vestigia somnii retine- « si auram, et vestigia somnii retine- « bat ut aliis referentibus posset quod « bat ut aliis referentibus posset quod « viderat reminisci, non a mentientibus « viderat reminisci, non a mentientibus « decipi. » Et attende, quod hoc sim- « decipi. » Et attende, quod hoc sim- pliciter dixit coram Mathematicis, ut pliciter dixit coram Mathematicis, ut ipsi ex se prorumperent in narrationem ipsi ex se prorumperent in narrationem interpretationis. interpretationis.

Unde sequitur : Unde sequitur :

« Responderuntque Chaldæi, » hoc « Responderuntque Chaldæi, » hoc est, Mathematici, « regi syriace, » hoc est, Mathematici, « regi syriace, » hoc est, Chaldaicequia Syriaca lingua est, Chaldaicequia Syriaca lingua est Chaldaica: « Rex, in sempiternum est Chaldaica: « Rex, in sempiternum vive! » Hieronymus : « Superius non sa- vive! » Hieronymus : « Superius non sa- « lutaverunt, quia non fuerant ausi lo- « lutaverunt, quia non fuerant ausi lo- « qui ut inferiores: sed postquam locu- « qui ut inferiores: sed postquam locu- « tus est rex, ipsi volentes respondere, « tus est rex, ipsi volentes respondere, « prius salutant captantes benevolentiam « prius salutant captantes benevolentiam

5 5

470 470

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

«a parte auditoris. » « Dic somnium «a parte auditoris. » « Dic somnium servis tuis: » hoc enim accipiunt pro servis tuis: » hoc enim accipiunt pro fundamento, ex cujus similitudinibus fundamento, ex cujus similitudinibus conjiciant interpretationem et hoc est conjiciant interpretationem et hoc est quod sequitur: « Et interpretationem quod sequitur: « Et interpretationem ejus indicabimus. » Quia interpretatio ejus indicabimus. » Quia interpretatio conjecturalis est, et non immobilis veri- conjecturalis est, et non immobilis veri- tatis, et talem interpretationem non quæ- tatis, et talem interpretationem non quæ- rebat rex. Et attende, quod perceptio rebat rex. Et attende, quod perceptio somnii significat, quod impii etiam ali- somnii significat, quod impii etiam ali- quid altum de coelestibus percipiunt, sed quid altum de coelestibus percipiunt, sed territi de austeritate pœnitentiæ, quod territi de austeritate pœnitentiæ, quod conceperunt, perdunt. Job, xxxIII, 15 et conceperunt, perdunt. Job, xxxIII, 15 et 16 Per somnium, in visione nocturna, 16 Per somnium, in visione nocturna, quando irruit sopor super homines, et quando irruit sopor super homines, et dormiunt in lectulo, tunc aperit aures dormiunt in lectulo, tunc aperit aures virorum, et erudiens eos instruit disci- virorum, et erudiens eos instruit disci- plina. plina.

« Et respondens rex. » Tangit hic « Et respondens rex. » Tangit hic requisitionem interpretationis cum pro- requisitionem interpretationis cum pro- missione præmii, et comminatione pœ- missione præmii, et comminatione pœ- næ et hoc est: næ et hoc est:

« Et respondens rex ait Chaldæis. » « Et respondens rex ait Chaldæis. » Solos Chaldæos, seu Mathematicos allo- Solos Chaldæos, seu Mathematicos allo- quitur quia illi citius divinabant. « Ser- quitur quia illi citius divinabant. « Ser- mo recessit a me, » hoc est, somnium mo recessit a me, » hoc est, somnium de quo est sermo : « nisi indicaveritis de quo est sermo : « nisi indicaveritis mihi somnium, » prius scilicet, « et mihi somnium, » prius scilicet, « et conjecturam ejus narraveritis, » hoc conjecturam ejus narraveritis, » hoc

est, est,

interpretationem conjecturalem, interpretationem conjecturalem,

« peribitis vos, » puniti scilicet in cor- « peribitis vos, » puniti scilicet in cor- pore, « et domus vestræ, » res scilicet pore, « et domus vestræ, » res scilicet Publicari, familiæ, « publicabuntur, » hoc est, Publicari, familiæ, « publicabuntur, » hoc est, publicæ direptioni damnabuntur. publicæ direptioni damnabuntur.

quid? quid?

Et subjungit promissiones: Et subjungit promissiones:

« Si autem somnium, » primo scili- « Si autem somnium, » primo scili- cet, et conjecturam ejus narraveri- cet, et conjecturam ejus narraveri- tis, » postea scilicet, « præmium, » quod tis, » postea scilicet, « præmium, » quod meruistis, « et dona, » etiam ultra me- meruistis, « et dona, » etiam ultra me- ritum ex munificentia regali, «et hono- ritum ex munificentia regali, «et hono- res,» in demonstrationibus scilicet, sic- res,» in demonstrationibus scilicet, sic- ut Joseph, et Mardochæus 3, « multum ut Joseph, et Mardochæus 3, « multum accipietis a me. » Multum non in uno accipietis a me. » Multum non in uno

* Genes. XLI, 38 et seq. * Genes. XLI, 38 et seq.

loco, nec in uno tempore, sed ubique loco, nec in uno tempore, sed ubique et semper. Esther, 11, 18: Dona largitus et semper. Esther, 11, 18: Dona largitus est juxta magnificentiam principalem. est juxta magnificentiam principalem. Et post comminationes, et promissio- Et post comminationes, et promissio- nes, subinfert intentionem : « Somnium nes, subinfert intentionem : « Somnium igitur, » primo, « et interpretationem igitur, » primo, « et interpretationem ejus, » secundo, « indicate mihi. » Ac ejus, » secundo, « indicate mihi. » Ac si dicat Si somnium dixeritis, credam si dicat Si somnium dixeritis, credam interpretationi. interpretationi.

« Responderunt secundo, "_ Chaldæi « Responderunt secundo, "_ Chaldæi scilicet, « atque dixerunt ei, » scilicet scilicet, « atque dixerunt ei, » scilicet regi : « Rex somnium dicat servis regi : « Rex somnium dicat servis suis » (regiam majestatem in ipso con- suis » (regiam majestatem in ipso con- fitentur, et in se servitium, ut benevolen- fitentur, et in se servitium, ut benevolen- tia et blanditiis eum alliciant), « et in- tia et blanditiis eum alliciant), « et in- terpretationem ejus indicabimus. » Ac si terpretationem ejus indicabimus. » Ac si dicant Interpretari nescimus, nisi quid dicant Interpretari nescimus, nisi quid interpretemur, nobis dicatur: non enim interpretemur, nobis dicatur: non enim possunt scire quid in corde hominis possunt scire quid in corde hominis sit. I ad Corinth. II, 11: Quis enim ho- sit. I ad Corinth. II, 11: Quis enim ho- minum scit quæ sunt hominis, nisi spi- minum scit quæ sunt hominis, nisi spi- ritus hominis, qui in ipso est? Signifi- ritus hominis, qui in ipso est? Signifi- cat autem eos spiritualiter, qui conje- cat autem eos spiritualiter, qui conje- cturas cordium suorum, et cogitationes cturas cordium suorum, et cogitationes ad suum sensum volunt interpretari. ad suum sensum volunt interpretari. Isa. xxx, 10 Loquimini nobis placen- Isa. xxx, 10 Loquimini nobis placen- tia videte nobis errores. tia videte nobis errores.

« Respondit rex, et ait. » Durius « Respondit rex, et ait. » Durius modo alloquitur, ut magis terreat: modo alloquitur, ut magis terreat: « Certe novi quod tempus redimitis, » « Certe novi quod tempus redimitis, » ambage scilicet verborum, « scientes ambage scilicet verborum, « scientes quod recesserit a me sermo, » per obli- quod recesserit a me sermo, » per obli- vionem scilicet, et sic quærentes impos- vionem scilicet, et sic quærentes impos- sibile, vultis evadere. sibile, vultis evadere.

« Si ergo somnium non indicaveritis « Si ergo somnium non indicaveritis mihi, » cum dicatis vos nosse dispositio- mihi, » cum dicatis vos nosse dispositio- nes astrorum, quæ dicitis esse causas nes astrorum, quæ dicitis esse causas somniorum, « una est de vobis senten- somniorum, « una est de vobis senten- tia, » hoc est, similis, et firma, hæc tia, » hoc est, similis, et firma, hæc scilicet, « quod interpretationem quoque scilicet, « quod interpretationem quoque fallacem, » quæ secundum rem non eve- fallacem, » quæ secundum rem non eve-

* Esther, vi, 10 et seq. * Esther, vi, 10 et seq.

COMMENTARIUS IN CAP. II DANIELIS. COMMENTARIUS IN CAP. II DANIELIS.

niet, «et deceptione plenam, » qua me niet, «et deceptione plenam, » qua me fallere nitimini, « composueritis, » hoc fallere nitimini, « composueritis, » hoc est, confinxeritis, « ut loquamini mi- est, confinxeritis, « ut loquamini mi- hi,» hoc est, locutione detineatis me, hi,» hoc est, locutione detineatis me, « donec tempus pertranseat, » et aliis « donec tempus pertranseat, » et aliis occupatus ista dimittam. Simile est, occupatus ista dimittam. Simile est, Isa. XXVIII, 13 Manda, remanda: Isa. XXVIII, 13 Manda, remanda: manda, remanda exspecta, reexspecta: manda, remanda exspecta, reexspecta: exspecta, reexspecta. His concludit inten- exspecta, reexspecta. His concludit inten- tionem : « Somnium itaque dicite mihi, tionem : « Somnium itaque dicite mihi, ut»tali experimento << sciam, » hoc ut»tali experimento << sciam, » hoc est, scire possim, quod interpretatio- est, scire possim, quod interpretatio- nem quoque ejus, » hoc est, somnii, nem quoque ejus, » hoc est, somnii, Somnium et « veram loquimini. » Somnium enim et Somnium et « veram loquimini. » Somnium enim et id iden, re- interpretatio secundum Mathematicos ad id iden, re- interpretatio secundum Mathematicos ad

nterpretatio nterpretatio

feruntur ut feruntur ut causam. causam.

10 10

«< «<

idem refertur ut causam. idem refertur ut causam.

« Respondentes ergo Chaldæi, » As- « Respondentes ergo Chaldæi, » As- tronomi scilicet, « coram rege, dixe- tronomi scilicet, « coram rege, dixe- runt,» impossibilitatem scilicet huma- runt,» impossibilitatem scilicet huma- ni ingenii cognoscentes, et inconsuetum ni ingenii cognoscentes, et inconsuetum esse, quod talia quærantur, allegantes: esse, quod talia quærantur, allegantes: et hoc est : « Non est homo super ter- et hoc est : « Non est homo super ter- ram, » qui scilicet terrenus sit, super ram, » qui scilicet terrenus sit, super coelum enim est qui potest hoc, « qui coelum enim est qui potest hoc, « qui sermonem tuum, rex, » hoc est, o rex, sermonem tuum, rex, » hoc est, o rex, « possit implere. » Joan. 1, 31: Qui est « possit implere. » Joan. 1, 31: Qui est de terra, de terra est, et de terra lo- de terra, de terra est, et de terra lo- quitur. Qui de cœlo venit, super omnes quitur. Qui de cœlo venit, super omnes est. Unde de se, et sanctis dicit Pau- est. Unde de se, et sanctis dicit Pau- lus, I ad Corinth. 11, 12: Nos autem lus, I ad Corinth. 11, 12: Nos autem non spiritum hujus mundi accepimus, non spiritum hujus mundi accepimus, sed Spiritum qui ex Deo est, ut scia- sed Spiritum qui ex Deo est, ut scia- mus quæ a Deo donata sunt nobis. Et mus quæ a Deo donata sunt nobis. Et allegant consuetudinem, dicentes : « Sed allegant consuetudinem, dicentes : « Sed neque regum quisquam magnus, neque regum quisquam magnus, dignitate, et divitiis, « et potens, » dignitate, et divitiis, « et potens, » dilatatione potestatis, « verbum hu- dilatatione potestatis, « verbum hu- juscemodi, » hoc est, rem de qua pos- juscemodi, » hoc est, rem de qua pos- set esse verbum, « sciscitatur, » hoc set esse verbum, « sciscitatur, » hoc est, sciscitari consuevit, « ab omni ario- est, sciscitari consuevit, « ab omni ario- lo, et mago, et Chaldæo. » Hæc in lo, et mago, et Chaldæo. » Hæc in præhabitis exposita sunt. Isti enim pro- præhabitis exposita sunt. Isti enim pro- mittunt scientiam futurorum se habere. mittunt scientiam futurorum se habere.

» »

Et subjungunt rationem : Et subjungunt rationem :

471 471

» »

« Sermo enim quem tu quæris, rex, » « Sermo enim quem tu quæris, rex, » hoc est, o rex, « gravis est, » super hoc est, o rex, « gravis est, » super hominum cogitationem positus. Psal. hominum cogitationem positus. Psal. CXXXVIII, 6: Mirabilis facta est scientia CXXXVIII, 6: Mirabilis facta est scientia tua ex me: confortata est, et non pot- tua ex me: confortata est, et non pot- ero ad eam. « Nec reperietur quisquam, ero ad eam. « Nec reperietur quisquam, supple, hominum purorum, « qui indi- supple, hominum purorum, « qui indi- cet illum in conspectu regis, » hoc est, cet illum in conspectu regis, » hoc est, possit indicare. Sapient. Ix, 14: Cogi- possit indicare. Sapient. Ix, 14: Cogi- tationes mortalium timidæ, et incertæ tationes mortalium timidæ, et incertæ providentiæ nostræ. « Exceptis diis, » providentiæ nostræ. « Exceptis diis, » hoc est, divinis hominibus. Psal. Lxxxı, hoc est, divinis hominibus. Psal. Lxxxı, 6 Ego dixi: Dii estis, et filii Excelsi 6 Ego dixi: Dii estis, et filii Excelsi omnes. « Quorum non est cum homini- omnes. « Quorum non est cum homini- bus conversatio. » Sanctorum enim ho- bus conversatio. » Sanctorum enim ho- minum conversatio in cœlis est. Ad Phi- minum conversatio in cœlis est. Ad Phi- lip. II, 20 Nostra conversatio in cœlis lip. II, 20 Nostra conversatio in cœlis

est. est.

12 12

« Quo audito. »Hic tangitur intima- « Quo audito. »Hic tangitur intima- tio pœnæ. In hoc autem commendatur tio pœnæ. In hoc autem commendatur quod prius audivit. Joan. VII, 51: quod prius audivit. Joan. VII, 51: Numquid lex nostra judicat hominem, Numquid lex nostra judicat hominem, nisi prius audiverit ab ipso ? Sed in nisi prius audiverit ab ipso ? Sed in hoc vituperatur quod sequitur, « in fu- hoc vituperatur quod sequitur, « in fu- rore, et in ira magna. » « Furor est fer- Furor, quid? rore, et in ira magna. » « Furor est fer- Furor, quid? « vens ira, » ut dicit Gregorius. Ira au- « vens ira, » ut dicit Gregorius. Ira au- tem appetitus pœnæ in vindictam. Un- tem appetitus pœnæ in vindictam. Un- de, livore vindictæ exagitatus, durissi- de, livore vindictæ exagitatus, durissi- mam protulit sententiam, hanc scilicet, mam protulit sententiam, hanc scilicet, « ut perirent omnes sapientes Babylo- « ut perirent omnes sapientes Babylo- nis. » Jacob. I, 20: Ira viri justitiam nis. » Jacob. I, 20: Ira viri justitiam Dei non operatur. Qui autem sapientes Dei non operatur. Qui autem sapientes interfici præcepit, stultos dilexit, secutus interfici præcepit, stultos dilexit, secutus consilium Roboam '. consilium Roboam '.

« Et egressa sententia, » hoc est, di- « Et egressa sententia, » hoc est, di- vulgata et publicata, « sapientes inter- vulgata et publicata, « sapientes inter- ficiebantur, » hoc est, ad interficiendum ficiebantur, » hoc est, ad interficiendum quærebantur. Habacuc, 1, 4: Quia im- quærebantur. Habacuc, 1, 4: Quia im- pius prævalet adversus justum, prop- pius prævalet adversus justum, prop- terea egreditur judicium perversum. terea egreditur judicium perversum. Quærebaturque Daniel, et socii ejus, Quærebaturque Daniel, et socii ejus, ut perirent, » accusantibus eos scilicet ut perirent, » accusantibus eos scilicet

« «

13 13

1 Cf. III Reg. xii, 10 et seq. 1 Cf. III Reg. xii, 10 et seq.

14 14

15 15

472 472

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

aliis, qui invidebant eis: quia cum sa- aliis, qui invidebant eis: quia cum sa- pientibus non intraverant, et de eis pientibus non intraverant, et de eis non quærebatur. Sapient. 11, 24 et 25: non quærebatur. Sapient. 11, 24 et 25: Invidia diaboli mors introivit in orbem Invidia diaboli mors introivit in orbem terrarum imitantur autem illum qui terrarum imitantur autem illum qui sunt ex parte illius. sunt ex parte illius.

« Tunc Daniel. » Tangitur hic inter- « Tunc Daniel. » Tangitur hic inter- pretis inventio, et habet quatuor pa- pretis inventio, et habet quatuor pa- ragraphos, scilicet induciarum impetra- ragraphos, scilicet induciarum impetra- tionem, revelationis acceptionem, gra- tionem, revelationis acceptionem, gra- tiarum actionem, interpretis examina- tiarum actionem, interpretis examina- tionem quæ per ordinem patent in tionem quæ per ordinem patent in littera. Et hoc est: littera. Et hoc est: