D. ALBERTI MAGNI, D. ALBERTI MAGNI,

RATISBONENSIS EPISCOPI, RATISBONENSIS EPISCOPI,

ORDINIS ORDINIS

PRÆDICATORUM, PRÆDICATORUM,

COMMENTARII IN LIBRUM DANIBLIS COMMENTARII IN LIBRUM DANIBLIS

PROPHETÆ. PROPHETÆ.

PRÆFATIO D. ALBERTI. PRÆFATIO D. ALBERTI.

1 1

Eccli. xxiv, 44: Doctrinam quasi antelucanum illumino omnibus, et enarrabo Eccli. xxiv, 44: Doctrinam quasi antelucanum illumino omnibus, et enarrabo illam usque ad longinquum. Doctrina quæ est quasi antelucanum, doctrina pro- illam usque ad longinquum. Doctrina quæ est quasi antelucanum, doctrina pro- phetalis est, et præcipue in Daniele. Doctrina enim dicitur scientia sub lumine phetalis est, et præcipue in Daniele. Doctrina enim dicitur scientia sub lumine suæ causæ proposita. Res enim doceri non potest, nisi per causam propriam. suæ causæ proposita. Res enim doceri non potest, nisi per causam propriam. Propter quod prophetia dicitur doctrina, quæ sub inspiratione divina per Propter quod prophetia dicitur doctrina, quæ sub inspiratione divina per quam scibilis est, docetur. Unde Cassiodorus: « Prophetia est divina inspira- quam scibilis est, docetur. Unde Cassiodorus: « Prophetia est divina inspira- «< tio rerum eventus immobili veritate denuntians '. » Et quia unus solus est «< tio rerum eventus immobili veritate denuntians '. » Et quia unus solus est magister, ut dicitur, Matth. XXIII, 9: Unus est Pater vester, qui in cœlis est :... Ma- magister, ut dicitur, Matth. XXIII, 9: Unus est Pater vester, qui in cœlis est :... Ma- gister vester unus est, Christus : ideo proprie doctrina prophetica dicitur revela- gister vester unus est, Christus : ideo proprie doctrina prophetica dicitur revela- tio, sub lumine primæ causæ demonstrata. Unde, Joan. XVI, 13: Spiritus verita- tio, sub lumine primæ causæ demonstrata. Unde, Joan. XVI, 13: Spiritus verita- tis docebit vos omnem veritatem : non enim loquetur a semetipso, sed quæcumque tis docebit vos omnem veritatem : non enim loquetur a semetipso, sed quæcumque audiet loquetur, et quæ ventura sunt annuntiabit vobis. Sic enim doceri est spiri- audiet loquetur, et quæ ventura sunt annuntiabit vobis. Sic enim doceri est spiri- tum veritatis in animam transferri, et intus in spiritu quæ discenda sunt re- tum veritatis in animam transferri, et intus in spiritu quæ discenda sunt re- velari. Sapient. VII, 27: Per nationes in animas sanctas se transfert, amicos Dei velari. Sapient. VII, 27: Per nationes in animas sanctas se transfert, amicos Dei et Prophetas constituit. Sic igitur scientia proprie doctrina dicitur, quia in lu- Prophetia et Prophetas constituit. Sic igitur scientia proprie doctrina dicitur, quia in lu- Prophetia ce primæ veritatis accipienda, et eadem luce sicut causa demonstratur. Hæc prie doc- ce primæ veritatis accipienda, et eadem luce sicut causa demonstratur. Hæc prie doc- doctrina dicitur quasi antelucanum antelucanum enim habet lucem immix- cum antelu- doctrina dicitur quasi antelucanum antelucanum enim habet lucem immix- cum antelu- tam tenebris, et tenebras tendentes et terminatas ad lumen et sic prophetia tio. tam tenebris, et tenebras tendentes et terminatas ad lumen et sic prophetia tio. lucem intellectualis visionis immixtam habet in imaginariam et sensibiles vi- lucem intellectualis visionis immixtam habet in imaginariam et sensibiles vi-

: :

dici ur pro- dici ur pro-

Prophetia Prophetia cano colla- cano colla-

1 CASSIODORUS, In prologo super Psal. cap. II. 1 CASSIODORUS, In prologo super Psal. cap. II.

2 2

448 448

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

siones tamquam in tenebras. Et hoc patet, Genes. XLI, 8, et Daniel. 11, 1 et seq., siones tamquam in tenebras. Et hoc patet, Genes. XLI, 8, et Daniel. 11, 1 et seq., ubi etiam ipse Pharao et Nabuchodonosor in obscuris imaginibus latentem in- ubi etiam ipse Pharao et Nabuchodonosor in obscuris imaginibus latentem in- tellectualem lucem deprehenderunt, propter quod sanctos et prophetas petie- tellectualem lucem deprehenderunt, propter quod sanctos et prophetas petie- runt, qui interpretarentur id quod lucis intellectualis erat in imaginibus. Psal. runt, qui interpretarentur id quod lucis intellectualis erat in imaginibus. Psal. XVII, 12 et 13 Tenebrosa aqua in nubibus aeris. Præ fulgore in conspectu ejus XVII, 12 et 13 Tenebrosa aqua in nubibus aeris. Præ fulgore in conspectu ejus nubes transierunt. Quia aquæ doctrinarum in imaginibus sunt, quæ tamen ob- nubes transierunt. Quia aquæ doctrinarum in imaginibus sunt, quæ tamen ob- scuritates transeunt in fulgore intellectualis visionis. Cantic. VI, 9 : Quæ est is- scuritates transeunt in fulgore intellectualis visionis. Cantic. VI, 9 : Quæ est is- ta quæ progreditur quasi aurora consurgens, pulchra ut luna, electa ut sol. Au. ta quæ progreditur quasi aurora consurgens, pulchra ut luna, electa ut sol. Au. rora est mixta tenebris in imaginibus: in anima autem illuminata est ut luna, rora est mixta tenebris in imaginibus: in anima autem illuminata est ut luna, quæ mutuato lumine lucet: sed relata ad primum fontem luminis, est ut sol. quæ mutuato lumine lucet: sed relata ad primum fontem luminis, est ut sol. Eccli. 1, 5 Fons sapientiæ verbum Dei in excelsis. De hac dicit Daniel : « Illu- Eccli. 1, 5 Fons sapientiæ verbum Dei in excelsis. De hac dicit Daniel : « Illu- mino omnibus, » ut scilicet obscura in visionibus aliorum ponat in lucem. Job, mino omnibus, » ut scilicet obscura in visionibus aliorum ponat in lucem. Job, XXVIII, 11 Abscondita in lucem produxit: ut lucere hæc faciat ad utilitatem XXVIII, 11 Abscondita in lucem produxit: ut lucere hæc faciat ad utilitatem omnium sapientium et insipientium. Ad Roman. 1, 14 et 15: Sapientibus et omnium sapientium et insipientium. Ad Roman. 1, 14 et 15: Sapientibus et insipientibus debitor sum: ita (quod in me) promptum est... evangelizare. insipientibus debitor sum: ita (quod in me) promptum est... evangelizare.

Et hoc quidem facit Daniel in prima parte libri hujus, hoc est, in primis sex Et hoc quidem facit Daniel in prima parte libri hujus, hoc est, in primis sex Divisio libri. capitulis, in quibus mirabilia ostendit in visionibus aliorum, quas interpretatus Divisio libri. capitulis, in quibus mirabilia ostendit in visionibus aliorum, quas interpretatus est, sive imaginarias, sive sensibiles, spiritualiter docens qualiter proficiet et est, sive imaginarias, sive sensibiles, spiritualiter docens qualiter proficiet et stabit regnum Christi, et deficiet et destruetur regnum mundi. Isa. 1x, 7: Super stabit regnum Christi, et deficiet et destruetur regnum mundi. Isa. 1x, 7: Super solium David, et super regnum ejus sedebit, ut confirmet illud, et corroboret in solium David, et super regnum ejus sedebit, ut confirmet illud, et corroboret in judicio et justitia, amodo et usque in sempiternum. Luc. 1, 32: Et dabit illi Do- judicio et justitia, amodo et usque in sempiternum. Luc. 1, 32: Et dabit illi Do- minus Deus sedem David patris ejus et regnabit in domo Jacob in æternum. Sic minus Deus sedem David patris ejus et regnabit in domo Jacob in æternum. Sic ergo omnibus dat illuminationes de visionibus aliorum. Psal. Lxxv, 5 : Illumi- ergo omnibus dat illuminationes de visionibus aliorum. Psal. Lxxv, 5 : Illumi- nans tu mirabiliter a montibus æternis, hoc est, a fastigio intellectus propheta- nans tu mirabiliter a montibus æternis, hoc est, a fastigio intellectus propheta- lis. lis.

Per hoc autem quod sequitur: « Et enarrabo illam usque ad longinquum, » Per hoc autem quod sequitur: « Et enarrabo illam usque ad longinquum, » secunda pars libri tangitur, a septimo scilicet usque ad caput decimum ter- secunda pars libri tangitur, a septimo scilicet usque ad caput decimum ter- tium, in qua per totam longitudinem temporis ex visionibus propriis per lucem tium, in qua per totam longitudinem temporis ex visionibus propriis per lucem intellectualem decursum regni Christi describit usque ad ultimum statum re- intellectualem decursum regni Christi describit usque ad ultimum statum re- surrectionis. Eccli. XLVIII, 27: Spiritu magno vidit ultima, et consolutus est lu- surrectionis. Eccli. XLVIII, 27: Spiritu magno vidit ultima, et consolutus est lu- gentes in Sion. Quam longitudinem temporum complecti non potuit nisi in gentes in Sion. Quam longitudinem temporum complecti non potuit nisi in spiritu qui complectitur omnia. Et hæc omnia multum lucide enarrantur de spiritu qui complectitur omnia. Et hæc omnia multum lucide enarrantur de rege in regem, de tempore in tempus: propter quod dicit Hieronymus in Pro- rege in regem, de tempore in tempus: propter quod dicit Hieronymus in Pro- logo galeato de Daniele, quod etiam totius mundi qiiotop, scilicet historicus, quia logo galeato de Daniele, quod etiam totius mundi qiiotop, scilicet historicus, quia totius mundi describit statum ita aperte ac si texat historiam et non prophe- totius mundi describit statum ita aperte ac si texat historiam et non prophe- tiam. Psal. CXLII, 5: Memor fui dierum antiquorum: meditatus sum in omnibus tiam. Psal. CXLII, 5: Memor fui dierum antiquorum: meditatus sum in omnibus operibus tuis. Psal. CIV, 2: Narrate omnia mirabilia ejus. operibus tuis. Psal. CIV, 2: Narrate omnia mirabilia ejus.

(4) Hieronymus Paulino de Daniele : « Quartus vero qui et extremus inter quatuor prophetas, (4) Hieronymus Paulino de Daniele : « Quartus vero qui et extremus inter quatuor prophetas,

« temporum conscius, et totius mundi pilotwp, lapidem præcisum de monte sine manibus, et « temporum conscius, et totius mundi pilotwp, lapidem præcisum de monte sine manibus, et « regna omnia subvertentem, claro sermone pronuntiat. »> « regna omnia subvertentem, claro sermone pronuntiat. »>

D. Hieronymi in Danielem Prologus. D. Hieronymi in Danielem Prologus.

: :

Danielem prophetam, juxta septuaginta interpretes, Domini Salvatoris Ec- Danielem prophetam, juxta septuaginta interpretes, Domini Salvatoris Ec- clesiæ non legunt, utentes Theodotionis editione et hoc cur acciderit, nescio. clesiæ non legunt, utentes Theodotionis editione et hoc cur acciderit, nescio. Sive enim quia sermo Chaldaicus est, et quibusdam proprietatibus a nostro Sive enim quia sermo Chaldaicus est, et quibusdam proprietatibus a nostro eloquio discrepat, noluerunt septuaginta interpretes easdem linguæ lineas in eloquio discrepat, noluerunt septuaginta interpretes easdem linguæ lineas in translatione servare: sive sub nomine eorum ab alio nescio quo non satis Chal- translatione servare: sive sub nomine eorum ab alio nescio quo non satis Chal- dæam linguam sciente, editus est liber: sive aliud quid causæ exstiterit igno- dæam linguam sciente, editus est liber: sive aliud quid causæ exstiterit igno- rans: hoc unum affirmare possum, quod multum a veritate discordet, et recto rans: hoc unum affirmare possum, quod multum a veritate discordet, et recto judicio repudiatus sit. judicio repudiatus sit.

Sciendum quippe est, Danielem maxime et Esdram, Hebraicis quidem litte- Sciendum quippe est, Danielem maxime et Esdram, Hebraicis quidem litte- ris, sed Chaldæo sermone conscriptos: et unam Jeremiæ pericopen: Job quo- ris, sed Chaldæo sermone conscriptos: et unam Jeremiæ pericopen: Job quo- que cum Arabica lingua plurimam habere societatem. que cum Arabica lingua plurimam habere societatem.

Denique et ego adolescentulus, post Quintiliani et Tullii lectionem ac flores Denique et ego adolescentulus, post Quintiliani et Tullii lectionem ac flores rhetoricos, cum me in linguæ hujus pistrinum reclusissem: et multo sudore, rhetoricos, cum me in linguæ hujus pistrinum reclusissem: et multo sudore, multoque tempore vix coepissem anhelantia stridentiaque verba resonare, et multoque tempore vix coepissem anhelantia stridentiaque verba resonare, et quasi per cryptam ambulans, rarum desuper lumen adspicerem, impegi no- quasi per cryptam ambulans, rarum desuper lumen adspicerem, impegi no- vissime in Danielem : et tanto tædio affectus sum, ut desperatione subita om- vissime in Danielem : et tanto tædio affectus sum, ut desperatione subita om- nem laborem veterem voluerim contemnere. Verum adhortante me quodam nem laborem veterem voluerim contemnere. Verum adhortante me quodam Hebræo, et illud mihi crebrius in sua lingua ingerente, « Labor improbus om- Hebræo, et illud mihi crebrius in sua lingua ingerente, « Labor improbus om- nia vincit : » et qui mihi videbar sciolus, inter Hebræos cœpi rursus esse disci- nia vincit : » et qui mihi videbar sciolus, inter Hebræos cœpi rursus esse disci- pulus Chaldaicus. Et ut verum fatear usque ad præsentem diem magis possum pulus Chaldaicus. Et ut verum fatear usque ad præsentem diem magis possum sermonem Chaldaicum legere et intelligere, quam sonare. Hæc idcirco refero, sermonem Chaldaicum legere et intelligere, quam sonare. Hæc idcirco refero, ut difficultatem vobis Danielis ostenderem : ut difficultatem vobis Danielis ostenderem :

Qui apud Hebræos nec Susannæ habet historiam, nec hymnum trium pue- Qui apud Hebræos nec Susannæ habet historiam, nec hymnum trium pue- rorum, nec Belis draconisque fabulas: quas nos quia in toto orbe dispersæ sunt, rorum, nec Belis draconisque fabulas: quas nos quia in toto orbe dispersæ sunt, veru anteposito easque jugulante, subjecimus: ne videremur apud imperitos veru anteposito easque jugulante, subjecimus: ne videremur apud imperitos magnam partem voluminis detruncasse. magnam partem voluminis detruncasse.

Audivi ego quemdam de præceptoribus Judæorum, cum Susannæ derideret Audivi ego quemdam de præceptoribus Judæorum, cum Susannæ derideret historiam, et a Græco nescio quo eam diceret esse confictam, illud opponere historiam, et a Græco nescio quo eam diceret esse confictam, illud opponere quod Origeni quoquè Africanus opposuit, etymologias has ảnò toɔ̃ oyívou exísxı, xai quod Origeni quoquè Africanus opposuit, etymologias has ảnò toɔ̃ oyívou exísxı, xai àñò toυ пpívov пplex de Græco sermone descendere. Cujus rei nos intelligentiam àñò toυ пpívov пplex de Græco sermone descendere. Cujus rei nos intelligentiam nostris hanc possumus dare: Ut verbi gratia, dicamus de arbore ilice dixisse nostris hanc possumus dare: Ut verbi gratia, dicamus de arbore ilice dixisse eum, Ilico pereas : et a lentisco, In lentem te comminuat angelus ; vel, Non eum, Ilico pereas : et a lentisco, In lentem te comminuat angelus ; vel, Non lente pereas aut, Lentus, id est, flexibilis ducaris ad mortem; sive aliud quid lente pereas aut, Lentus, id est, flexibilis ducaris ad mortem; sive aliud quid ad arboris nomen conveniens. ad arboris nomen conveniens.

1 Ex Prologo galeato. 1 Ex Prologo galeato.

XVI II XVI II

29 29

1 1

2 2

5 5

"7 "7

450 450

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Deinde tantum fuisse otii tribus pueris cavillabatur, ut in camino æstuantis Deinde tantum fuisse otii tribus pueris cavillabatur, ut in camino æstuantis incendii metro luderent, et per ordinem ad laudem Dei omnia elementa pro- incendii metro luderent, et per ordinem ad laudem Dei omnia elementa pro- vocarent: aut quod miraculum, divinæque aspirationis indicium, vel draconem vocarent: aut quod miraculum, divinæque aspirationis indicium, vel draconem interfectum offa picis, vel sacerdotum Belis machinas deprehensas : quæ ma- interfectum offa picis, vel sacerdotum Belis machinas deprehensas : quæ ma- gis prudentia solertis viri quam prophetali essent spiritu perpetrata! gis prudentia solertis viri quam prophetali essent spiritu perpetrata!

Cum vero ad Habacuc veniret, et de Judæa in Chaldæam raptum discopho- Cum vero ad Habacuc veniret, et de Judæa in Chaldæam raptum discopho- rum lectitaret, quærebat exemplum ubi legissemus in toto Veteri Testamento rum lectitaret, quærebat exemplum ubi legissemus in toto Veteri Testamento quemquam sanctorum gravi volasse corpore, et in puncto horæ tanta terrarum quemquam sanctorum gravi volasse corpore, et in puncto horæ tanta terrarum spatia transisse; cui cum quidam e nostris satis ad loquendum promptulus, spatia transisse; cui cum quidam e nostris satis ad loquendum promptulus, Ezechielem adduxisset in medium, et diceret eum de Chaldæa in Judæam fuisse Ezechielem adduxisset in medium, et diceret eum de Chaldæa in Judæam fuisse translatum : derisit hominem, et ex ipso volumine demonstravit Ezechielem translatum : derisit hominem, et ex ipso volumine demonstravit Ezechielem in spiritu se vidisse transpositum. Denique et Apostolum nostrum, videlicet ut in spiritu se vidisse transpositum. Denique et Apostolum nostrum, videlicet ut eruditum virum, et qui legem ab Hebræis didicisset, non fuisse ausum affir- eruditum virum, et qui legem ab Hebræis didicisset, non fuisse ausum affir- mare se raptum in corpore, sed dixisse: Sive in corpore, sive extra corpus, ne- mare se raptum in corpore, sed dixisse: Sive in corpore, sive extra corpus, ne- scio, Deus scit. His et talibus argumentis apocryphas in libro Ecclesiæ fabulas scio, Deus scit. His et talibus argumentis apocryphas in libro Ecclesiæ fabulas arguebat. arguebat.

Super qua re lectoris arbitrio judicium derelinquens, illud admoneo, non ha- Super qua re lectoris arbitrio judicium derelinquens, illud admoneo, non ha- beri Danielem apud Hebræos inter prophetas, sed inter eos qui hagiographa beri Danielem apud Hebræos inter prophetas, sed inter eos qui hagiographa conscripserunt. In tres siquidem partes omnis ab eis Scriptura dividitur: in conscripserunt. In tres siquidem partes omnis ab eis Scriptura dividitur: in Legem, in Prophetas, et in Hagiographa, id est, in quinque, et octo, et in un- Legem, in Prophetas, et in Hagiographa, id est, in quinque, et octo, et in un- decim libros de quo non est hujus temporis disserere. Quæ autem ex hoc pro- decim libros de quo non est hujus temporis disserere. Quæ autem ex hoc pro- pheta, immo contra hunc librum Porphyrius objiciat, testes sunt Methodius, pheta, immo contra hunc librum Porphyrius objiciat, testes sunt Methodius, Eusebius, et Apollinarius: qui multis versuum millibus ejus vesaniæ respon- Eusebius, et Apollinarius: qui multis versuum millibus ejus vesaniæ respon- dentes, nescio an curioso lectori satisfecerint. dentes, nescio an curioso lectori satisfecerint.

Unde obsecro vos, o Paula et Eustochium, fundatis pro me ad Dominum pre- Unde obsecro vos, o Paula et Eustochium, fundatis pro me ad Dominum pre- ces ut quamdiu in hoc corpusculo sum, scribam aliquid gratum vobis, utile ces ut quamdiu in hoc corpusculo sum, scribam aliquid gratum vobis, utile Ecclesiæ, dignum posteris. Præsentium quippe judiciis oblatrantium non satis Ecclesiæ, dignum posteris. Præsentium quippe judiciis oblatrantium non satis moveor, qui in utramque partem, aut amore labuntur, aut odio. moveor, qui in utramque partem, aut amore labuntur, aut odio.

1 1

EXPOSITIO PROLOGI SANCTI HIERONYMI IN EXPOSITIO PROLOGI SANCTI HIERONYMI IN

DANIELEM PROPHETAM. DANIELEM PROPHETAM.

Huic libro præmittit prologum Hiero- Huic libro præmittit prologum Hiero- nymus, in quo tria dicuntur, scilicet suæ nymus, in quo tria dicuntur, scilicet suæ translationis necessitas: scripturæ aucto- translationis necessitas: scripturæ aucto- ritas, ibi, § 8: « Super qua re lectoris ritas, ibi, § 8: « Super qua re lectoris arbitrio. » Et petitio orationum, ibi, arbitrio. » Et petitio orationum, ibi, § 9 « Unde obsecro vos. » § 9 « Unde obsecro vos. » Translatio- Translationis necessitas ex quatuor ac- Translatio- Translationis necessitas ex quatuor ac- Hieronymi cipitur, scilicet ex antiquæ translationis Hieronymi cipitur, scilicet ex antiquæ translationis necessitas. vitiositate ex linguæ de qua transfertur necessitas. vitiositate ex linguæ de qua transfertur

nis sancti nis sancti

difficultate, ibi, § 2 : « Sciendum quippe difficultate, ibi, § 2 : « Sciendum quippe Danielem. » Ex translationis ad Hebrai- Danielem. » Ex translationis ad Hebrai- cam veritatem reductione, ibi, § 4 : « Qui cam veritatem reductione, ibi, § 4 : « Qui apud Hebræos nec Susannæ historiam. »> apud Hebræos nec Susannæ historiam. »> Ex antiquæ translationis præprobata Ex antiquæ translationis præprobata falsitate, ibi, §5 : « Audivi ego quemdam falsitate, ibi, §5 : « Audivi ego quemdam de præceptoribus. »> de præceptoribus. »>

In prima harum duo sunt, scilicet In prima harum duo sunt, scilicet translationis antiquæ reprobatio, et cau- translationis antiquæ reprobatio, et cau- sa reprobationis. sa reprobationis.

Et hoc est «Danielem prophetam, >> Et hoc est «Danielem prophetam, >> hoc est, librum Danielis, « juxta Septua- hoc est, librum Danielis, « juxta Septua- ginta interpretes, » hoc est, Septuaginta ginta interpretes, » hoc est, Septuaginta

EXPOSITIO PROLOGI IN DANIELEM. EXPOSITIO PROLOGI IN DANIELEM.

translationem, « non legunt, » supple, translationem, « non legunt, » supple, Ecclesia in Ecclesiis, et in scholis, « Ecclesiæ Ecclesia in Ecclesiis, et in scholis, « Ecclesiæ teodotio Domini Salvatoris, » hoc est, congrega- teodotio Domini Salvatoris, » hoc est, congrega-

translatione translatione

nis utitur. nis utitur.

2 2

tiones fidelium salutem a Deo speran- tiones fidelium salutem a Deo speran- tium « utentes, » ipsæ Ecclesiæ scili- tium « utentes, » ipsæ Ecclesiæ scili- cet, «Theodotionis editione, » hoc est, cet, «Theodotionis editione, » hoc est, translatione quam Theodotio fecit de translatione quam Theodotio fecit de Hebræo in Græcum. Hebræo in Græcum.

Et subjungit causam, in qua primo se Et subjungit causam, in qua primo se veram causam nescire profitetur, et hoc veram causam nescire profitetur, et hoc est: « Et hoc cur accederit, nescio. »> est: « Et hoc cur accederit, nescio. »> Et subdit conjecturaliter quæ causæ esse Et subdit conjecturaliter quæ causæ esse potuerint: et hoc est: « Sive enim quia potuerint: et hoc est: « Sive enim quia sermo Chaldaicus est, » supple, non sermo Chaldaicus est, » supple, non Hebræus, « et quibusdam proprietati- Hebræus, « et quibusdam proprietati- bus, supple, pronuntiationum, « a bus, supple, pronuntiationum, « a nostro eloquio, » Hebræo scilicet, « dis- nostro eloquio, » Hebræo scilicet, « dis- crepat, » hoc est, discordat « noluerunt crepat, » hoc est, discordat « noluerunt septuaginta interpretes, » faciendo sci- septuaginta interpretes, » faciendo sci- licet translationem Danielis, « easdem licet translationem Danielis, « easdem linguæ, hoc est, Chaldaicæ, « lineas, » linguæ, hoc est, Chaldaicæ, « lineas, » hoc est, figuras litterarum « in transla- hoc est, figuras litterarum « in transla- tione servare, » sed, supple, corruperunt tione servare, » sed, supple, corruperunt Chaldaicum sermonem ad Hebræum, Chaldaicum sermonem ad Hebræum, propter quod translatio vitiosa facta est. propter quod translatio vitiosa facta est. « Sive, » si scilicet sic non fuit, «< sub no- « Sive, » si scilicet sic non fuit, «< sub no- mine eorum, » id est, septuaginta inter- mine eorum, » id est, septuaginta inter- pretum, ab alio nescio quo, » inter- pretum, ab alio nescio quo, » inter- prete scilicet, « non satis Chaldæam lin- prete scilicet, « non satis Chaldæam lin- guam sciente, » et ideo Chaldæam lin- guam sciente, » et ideo Chaldæam lin- guam corrumpente, « editus est liber, » guam corrumpente, « editus est liber, » supple, iste, et falso Septuaginta supple, iste, et falso Septuaginta attributus. attributus.

" "

Et conjectat ulterius, subdens : « Sive Et conjectat ulterius, subdens : « Sive aliud quid causæ exstiterit ignorans, ▸ aliud quid causæ exstiterit ignorans, ▸ in particularibus enim sensibilibus scien- in particularibus enim sensibilibus scien- tia certa non est, « hoc unum affirmare tia certa non est, « hoc unum affirmare possum, » hoc est, asserere, quod mul- possum, » hoc est, asserere, quod mul- tum a veritate, » supple, Hebraica, vel tum a veritate, » supple, Hebraica, vel Chaldaica, et ideo etiam illa translatio Chaldaica, et ideo etiam illa translatio Theodotiana, hoc est, quam fecit Theo- Theodotiana, hoc est, quam fecit Theo- dotio, qua utuntur Ecclesiæ, a veritate dotio, qua utuntur Ecclesiæ, a veritate « discordet, » scilicet Chaldaica, « et, » « discordet, » scilicet Chaldaica, « et, » scilicet possum affirmare, quod « recto scilicet possum affirmare, quod « recto judicio repudiatus sit, » liber translatio- judicio repudiatus sit, » liber translatio- nis scilicet Septuaginta. nis scilicet Septuaginta.

« Sciendum quippe. » Tangit hic cau- « Sciendum quippe. » Tangit hic cau- sas difficultatis ad transferendum, et ac- sas difficultatis ad transferendum, et ac-

451 451

cipit causas ex libris, et ex studiis trans- cipit causas ex libris, et ex studiis trans- ferentium. ferentium.

Et hoc est « Sciendum quippe Da- Et hoc est « Sciendum quippe Da- nielem, »> hoc est, librum Danielis, nielem, »> hoc est, librum Danielis, « maxime, » hoc est, principaliter, « et « maxime, » hoc est, principaliter, « et Esdram, » hoc est, librum Esdræ, « He- Esdram, » hoc est, librum Esdræ, « He- braicis quidem litteris, » hoc est, figuris braicis quidem litteris, » hoc est, figuris litterarum, « sed Chaldæo sermone » litterarum, « sed Chaldæo sermone » sine pronuntiatione « conscriptos, » sup- sine pronuntiatione « conscriptos, » sup- ple, esse, sicut scilicet si Latinis litteris ple, esse, sicut scilicet si Latinis litteris scriberetur Græcus sermo: « et, » sup- scriberetur Græcus sermo: « et, » sup- ple, sciendum, « unam Jeremiæ peri- ple, sciendum, « unam Jeremiæ peri- copen, » hoc est, particulam quæ Threni copen, » hoc est, particulam quæ Threni vocatur, supple, descriptam esse He- vocatur, supple, descriptam esse He- braicis litteris, et Chaldaico sermone: braicis litteris, et Chaldaico sermone: « Job quoque, » hoc est, librum Job, « Job quoque, » hoc est, librum Job, « cum Arabica lingua plurimam habere « cum Arabica lingua plurimam habere societatem, » supple, est sciendum. Et societatem, » supple, est sciendum. Et ideo quia elementa litterarum unius lin- ideo quia elementa litterarum unius lin- guæ non satis apta sunt sonis alterius guæ non satis apta sunt sonis alterius linguæ, in talibus difficulter fit vera et linguæ, in talibus difficulter fit vera et bona translatio. bona translatio.

Et hoc ostendit ex difficultate studii Et hoc ostendit ex difficultate studii in Chaldaica lingua: et hoc est : in Chaldaica lingua: et hoc est :

« Denique et ego adolescentulus, » « Denique et ego adolescentulus, » studiis scilicet litterarum imbutus, « post studiis scilicet litterarum imbutus, « post Quintiliani, et Tullii lectionem, » hoc Quintiliani, et Tullii lectionem, » hoc est postquam didicissem libros istorum, est postquam didicissem libros istorum, « ac flores, » Tullii scilicet, « rhetori- « ac flores, » Tullii scilicet, « rhetori- cos, jam habilitatus ad altiora, « cum cos, jam habilitatus ad altiora, « cum me, » ad altiora, nitentem, « linguæ hu- me, » ad altiora, nitentem, « linguæ hu- jus, » hoc est, Chaldaicæ, « pistrinum, » jus, » hoc est, Chaldaicæ, « pistrinum, » hoc est, angustum et obscurum, « re- hoc est, angustum et obscurum, « re- clusissem, » ut scilicet ab aliis abstractus, clusissem, » ut scilicet ab aliis abstractus, istis plus intenderem, « et multo sudore, » istis plus intenderem, « et multo sudore, » hoc est labore, « multoque tempore, » hoc est labore, « multoque tempore, » (dicit enim Philosophus, quod virtus (dicit enim Philosophus, quod virtus intellectualis experimento indiget et intellectualis experimento indiget et tempore), « vix coepissem, » hoc est tempore), « vix coepissem, » hoc est imperfecte, « anhelantia, » quæ cum imperfecte, « anhelantia, » quæ cum anhelitu et aspiratione pronuntiantur, anhelitu et aspiratione pronuntiantur,

« «

stridentiaque verba, » quæ strictis den- stridentiaque verba, » quæ strictis den- tibus prolata, et quasi stridore et colli- tibus prolata, et quasi stridore et colli- sione linguæ ad dentes formata, « reso- sione linguæ ad dentes formata, « reso- nare, » hoc est, sonando formare. nare, » hoc est, sonando formare.

Et hujus dat metaphoram, subdens : Et hujus dat metaphoram, subdens : « Et quasi per cryptam ambulans, » hoc « Et quasi per cryptam ambulans, » hoc est, viam subterraneam, strictam, et. est, viam subterraneam, strictam, et.

3 3

4 4

Historia Su- Historia Su- sannæ, sannæ,

452 452

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

obscuram, « rarum desuper lumen ad- obscuram, « rarum desuper lumen ad- spicerem, » quod scilicet dirigeret actus spicerem, » quod scilicet dirigeret actus meos, impegi novissime, » in studiis meos, impegi novissime, » in studiis scilicet, « in Danielem, » hoc est, in li- scilicet, « in Danielem, » hoc est, in li- brum Danielis, « et tanto tædio affectus brum Danielis, « et tanto tædio affectus sum, »difficultate scilicet Chaldaici ser- sum, »difficultate scilicet Chaldaici ser- monis, « ut desperatione subita, » quia monis, « ut desperatione subita, » quia scilicet propter difficultatem desperavi scilicet propter difficultatem desperavi me posse discere, « omnem laborem ve- me posse discere, « omnem laborem ve- terem, » hoc est, studii veteris, « VO- terem, » hoc est, studii veteris, « VO- luerim contemnere, » et a studio rece- luerim contemnere, » et a studio rece- dere. «Verum adhortante me quodam dere. «Verum adhortante me quodam Hebræo, » studii scilicet amatore, « et Hebræo, » studii scilicet amatore, « et illud,» supple, poeticum mihi, «< cre- illud,» supple, poeticum mihi, «< cre- brius in sua lingua ingerente, » sive brius in sua lingua ingerente, » sive suggerente, «Labor improbus omnia suggerente, «Labor improbus omnia vincit. » Unde Seneca: « Nihil adeo diffi- vincit. » Unde Seneca: « Nihil adeo diffi- «< cile est, quod consuetudo facile non fa- «< cile est, quod consuetudo facile non fa- «ciat.» «Et qui mihi videbar, » supple, «ciat.» «Et qui mihi videbar, » supple, esse « sciolus inter Hebræos, » hoc est, esse « sciolus inter Hebræos, » hoc est, in Hebræa lingua, « cœepi rursus,» iterato in Hebræa lingua, « cœepi rursus,» iterato studio, discipulus esse Chaldaicus, » hoc studio, discipulus esse Chaldaicus, » hoc est, Chaldææ linguæ. « Et ut verum fa- est, Chaldææ linguæ. « Et ut verum fa- tear, » secundum conscientiam, « usque tear, » secundum conscientiam, « usque ad præsentem diem, » continuato scilicet ad præsentem diem, » continuato scilicet studio, « studio, « magis possum sermonem magis possum sermonem Chaldaicum legere, » cordis scilicet le- Chaldaicum legere, » cordis scilicet le- ctione, « et intelligere, » supple, quid si- ctione, « et intelligere, » supple, quid si- gnificet, « quam sonare, » hoc est, ad al- gnificet, « quam sonare, » hoc est, ad al- terum pronuntiare. terum pronuntiare.

Quare autem hæc omnia dicta sunt, Quare autem hæc omnia dicta sunt, subdit: «Hæc idcirco refero, » quæ sci- subdit: «Hæc idcirco refero, » quæ sci- licet de difficultate librorum et studii licet de difficultate librorum et studii dicta sunt, « ut difficultatem vobis Da- dicta sunt, « ut difficultatem vobis Da- nielis, » hoc est libri Danielis, « osten- nielis, » hoc est libri Danielis, « osten- derem, » et ideo nostra translatio magis derem, » et ideo nostra translatio magis commendabilis probaretur. commendabilis probaretur.

Et subjungit de veritate, quia scilicet Et subjungit de veritate, quia scilicet amputatis superfluis, et positis diminutis amputatis superfluis, et positis diminutis ad veritatis lineam redacta est: et hoc ad veritatis lineam redacta est: et hoc est: est:

« Qui, » scilicet liber Danielis, « apud « Qui, » scilicet liber Danielis, « apud trium pue Hebræos, » hoc est, per Hebraicam ve- trium pue Hebræos, » hoc est, per Hebraicam ve-

rorum,Belis rorum,Belis

et Habacuc et Habacuc

аросгурна. аросгурна.

et draconis, ritatem, « nec Susannæ habet histo- et draconis, ritatem, « nec Susannæ habet histo- Judæis est riam, » quæ infra, capite xi, contine- Judæis est riam, » quæ infra, capite xi, contine- tur, « nec hymnum trium puerorum, » tur, « nec hymnum trium puerorum, » qui infra, cap. II, ponitur, » nec Belis qui infra, cap. II, ponitur, » nec Belis draconisque fabulas, » infra, cap. xiv, draconisque fabulas, » infra, cap. xiv,

et fabulas dicit, quia confictæ esse viden- et fabulas dicit, quia confictæ esse viden- tur, « quas, » scilicet particulas, « nos » tur, « quas, » scilicet particulas, « nos » transferentes, « quia in toto orbo dis- transferentes, « quia in toto orbo dis- persa sunt, » hoc est, ubique in Eccle- persa sunt, » hoc est, ubique in Eccle- siis leguntur, « veru ante posito, » siis leguntur, « veru ante posito, » (veru signum spiculi est), « easque (veru signum spiculi est), « easque jugulante, » hoc est, jugulanda signifi- jugulante, » hoc est, jugulanda signifi- cante, « subjecimus, » hoc est, partibus cante, « subjecimus, » hoc est, partibus libri conjunximus : « ne videremur apud libri conjunximus : « ne videremur apud imperitos, » qui scilicet veritatem He- imperitos, » qui scilicet veritatem He- braicæ translationis nesciunt, «< magnam braicæ translationis nesciunt, «< magnam partem voluminis, » quæ quidem apud partem voluminis, » quæ quidem apud Ecclesias usitata est, et tamen de veri- Ecclesias usitata est, et tamen de veri- tate Hebraica non est, « detruncasse, » tate Hebraica non est, « detruncasse, » et sic in translatione essem diminutus. et sic in translatione essem diminutus.

Quod autem verum sit, hoc in veri- Quod autem verum sit, hoc in veri- tate Hebraica deficere, probat quatuor tate Hebraica deficere, probat quatuor rationibus, quibus subjungit unam falsæ rationibus, quibus subjungit unam falsæ solutionis conclusionem: et hoc est : solutionis conclusionem: et hoc est :

« Audivi ego quemdam, » excellentis « Audivi ego quemdam, » excellentis scilicet dignitatis, « de præceptoribus, » scilicet dignitatis, « de præceptoribus, » hoc est, magistris magnis Judæorum, hoc est, magistris magnis Judæorum, « cum Susannæ derideret historiam, » « cum Susannæ derideret historiam, » quasi scilicet spiritu non divino esse re- quasi scilicet spiritu non divino esse re- velatam, «et a Græco nescio quo eam di- velatam, «et a Græco nescio quo eam di- ceret esse confictam » (Confictum autem ceret esse confictam » (Confictum autem est quod etymologia sermonis est ad est quod etymologia sermonis est ad aliud adaptatum), « illud opponere, »> hoc aliud adaptatum), « illud opponere, »> hoc est, componere, «< quod Origeni, » qui est, componere, «< quod Origeni, » qui fabulas illas posuit, « quoque Africanus fabulas illas posuit, « quoque Africanus opposuit, »ut ostenderet non de Hebræo, opposuit, »ut ostenderet non de Hebræo, sed de Græco esse confictam, « etymo- sed de Græco esse confictam, « etymo- logias has, ἀπὸ τοῦ σχίνου σχίσαι, καὶ ἀπὸ τοῦ logias has, ἀπὸ τοῦ σχίνου σχίσαι, καὶ ἀπὸ τοῦ pivou plot, ut dicat, hoc est, probet, << de pivou plot, ut dicat, hoc est, probet, << de Græco sermone, » supple, et non He- Græco sermone, » supple, et non He- braico, « descendere, » supple, ea quæ braico, « descendere, » supple, ea quæ dicit Daniel. dicit Daniel.

Et explanat quod dixit, subdens: << Cu- Et explanat quod dixit, subdens: << Cu- jus rei nos intelligentiam nostris hanc jus rei nos intelligentiam nostris hanc possumus dare, » a simili modo scilicet possumus dare, » a simili modo scilicet fictionis Latinæ, « ut verbi gratia, » hoc fictionis Latinæ, « ut verbi gratia, » hoc est, causa exempli, « dicamus continuo est, causa exempli, « dicamus continuo de arbore illice, » sub qua scilicet com- de arbore illice, » sub qua scilicet com- misceri dixerunt senes juvenem et Su- misceri dixerunt senes juvenem et Su- sannam, « dixisse eum, » id est, Danie- sannam, « dixisse eum, » id est, Danie- lem, Ilico pereas, »ut scilicet male- lem, Ilico pereas, »ut scilicet male- dictionem formaret a nomine arboris : dictionem formaret a nomine arboris : « et a lentisco, » sub qua scilicet com- « et a lentisco, » sub qua scilicet com-

5 5

6 6

7 7

>> >>

EXPOSITIO PROLOGI IN DANIELEM. EXPOSITIO PROLOGI IN DANIELEM.

misti essent, « In lentem te comminuat misti essent, « In lentem te comminuat Angelus, maledictione formata a no- Angelus, maledictione formata a no- mine arboris « vel, Non lente, » hoc mine arboris « vel, Non lente, » hoc est, cito « pereas aut, Lentus, id est, est, cito « pereas aut, Lentus, id est, flexibilis, » lentiscibile enim flexibile flexibilis, » lentiscibile enim flexibile est, ut dicit Philosophus, per vitia est, ut dicit Philosophus, per vitia « ducaris ad mortem: sive aliud quid « ducaris ad mortem: sive aliud quid ad arboris nomen conveniens, »a quo ad arboris nomen conveniens, »a quo scilicet ut ad nomen arboris maledictio scilicet ut ad nomen arboris maledictio formetur hic enim Græci idiomatis formetur hic enim Græci idiomatis mos est, et non Hebræi propter quod mos est, et non Hebræi propter quod illas partes a illas partes a Græco quodam creden- Græco quodam creden- dum est esse confictas. Hæc ergo est dum est esse confictas. Hæc ergo est objectio primi. objectio primi.

« Deinde » (objectio secunda de hymno « Deinde » (objectio secunda de hymno puerorum) « tantum fuisse otii tribus puerorum) « tantum fuisse otii tribus pueris, »otiosorum enim est metro lude- pueris, »otiosorum enim est metro lude- re, ille Hebræus « cavillabatur, » supple, re, ille Hebræus « cavillabatur, » supple, eo quod probabile non esset, « ut in ca- eo quod probabile non esset, « ut in ca- mino æstuantis incendii, » fornacis sci- mino æstuantis incendii, » fornacis sci- licet Babylonis, « metro luderent, » lu- licet Babylonis, « metro luderent, » lu- dentium enim est metra componere, « et dentium enim est metra componere, « et per ordinem omnia elementa, » cœlum per ordinem omnia elementa, » cœlum scilicet et terram et omnia quæ in eis sunt, scilicet et terram et omnia quæ in eis sunt, « ad laudem Dei provocarent, » sicut « ad laudem Dei provocarent, » sicut patet fieri in hymno trium puerorum. patet fieri in hymno trium puerorum. « Aut quod miraculum » (tertia obje- « Aut quod miraculum » (tertia obje- ctio) « divinæque aspirationis indicium »> ctio) « divinæque aspirationis indicium »> esset, supple, quærebat Hebræus, « vel esset, supple, quærebat Hebræus, « vel draconem interfectum offa picis, » sicut draconem interfectum offa picis, » sicut legitur infra, cap. XIV, « vel sacerdotum legitur infra, cap. XIV, « vel sacerdotum Belis machinas, » id est, machina- Belis machinas, » id est, machina- menta, « deprehensas, » supple, es- menta, « deprehensas, » supple, es- se, per cribrationem cineris : « quæ se, per cribrationem cineris : « quæ magis prudentia solertis viri, » cujus magis prudentia solertis viri, » cujus est causas communes circumspicere, est causas communes circumspicere, « quam prophetali spiritu essent per- « quam prophetali spiritu essent per- petrata : » non enim spiritu divino re- petrata : » non enim spiritu divino re- velata sunt, sed humana industria de- velata sunt, sed humana industria de- prehensa. prehensa.

«Cum vero » (quarta objectio) « ad «Cum vero » (quarta objectio) « ad Habacuc veniret, » hoc est, factum Ha- Habacuc veniret, » hoc est, factum Ha- bacuc, quod infra, cap. xiv, 32, de- bacuc, quod infra, cap. xiv, 32, de- scribitur, «et de Judæa in Chaldæam scribitur, «et de Judæa in Chaldæam

1 Ezech. VIII, 3: Et emissa similitudo manus 1 Ezech. VIII, 3: Et emissa similitudo manus apprehendit me in cincinno capitis mei; et ele- apprehendit me in cincinno capitis mei; et ele-

453 453

raptum discophorum, » id est, discum raptum discophorum, » id est, discum ferentem cibum, ( est enim discus vas ferentem cibum, ( est enim discus vas rotundum in quo feruntur cibi), «lecti- rotundum in quo feruntur cibi), «lecti- taret, » supple, ille Hebræus, « quærebat taret, » supple, ille Hebræus, « quærebat exemplum, » verum, quia nulli Scrip- exemplum, » verum, quia nulli Scrip- turæ concordat, « ubi, » hoc est, in quo turæ concordat, « ubi, » hoc est, in quo exemplo « legissemus in toto Veteri exemplo « legissemus in toto Veteri Testamento, » in quo tot exempla san- Testamento, » in quo tot exempla san- ctorum describuntur, « quemquam san- ctorum describuntur, « quemquam san- ctorum, » patrum scilicet, « gravi volas- ctorum, » patrum scilicet, « gravi volas- se corpore, » de loco scilicet ad locum, se corpore, » de loco scilicet ad locum, « et in puncto, » hoc est, indivisibili « et in puncto, » hoc est, indivisibili unius « horæ, » gravi scilicet corpore, unius « horæ, » gravi scilicet corpore, << tanta terrarum spatia transisse. » Quod << tanta terrarum spatia transisse. » Quod enim legitur de Henoch, et Elia, qui enim legitur de Henoch, et Elia, qui translati sunt in paradisum, non est vo- translati sunt in paradisum, non est vo- lare de loco in locum, sed de loco mor- lare de loco in locum, sed de loco mor- talitatis ad immortalitatis locum trans- talitatis ad immortalitatis locum trans- ferri. « Cui cum quidam de nostris, » ferri. « Cui cum quidam de nostris, » hoc est, ex Latinis, et hæc est exclusio hoc est, ex Latinis, et hæc est exclusio falsæ instantiæ, vel responsionis, « satis falsæ instantiæ, vel responsionis, « satis ad loquendum promptulus, » hoc est, ad loquendum promptulus, » hoc est, in promptum habens quid instando lo- in promptum habens quid instando lo- quatur, «Ezechielem adduxisset in me- quatur, «Ezechielem adduxisset in me- dium, » et ex hoc instare videretur dium, » et ex hoc instare videretur ad dictum Hebræi, « et diceret eum, » ad dictum Hebræi, « et diceret eum, » Ezechielem scilicet, « de Judæa in Chal- Ezechielem scilicet, « de Judæa in Chal- dæam fuisse translatum » gravi corpo- dæam fuisse translatum » gravi corpo- re, « derisit hominem, » supple, ille re, « derisit hominem, » supple, ille Hebræus, « et ex ipso volumine, » Eze- Hebræus, « et ex ipso volumine, » Eze- chielis scilicet, capite XL, « demonstravit chielis scilicet, capite XL, « demonstravit Ezechielem in spiritu, » hoc est, imagi- Ezechielem in spiritu, » hoc est, imagi- naria visione, « se vidisse » esse « trans- naria visione, « se vidisse » esse « trans- positum, » supple, et non motu corpora- positum, » supple, et non motu corpora- li. Denique » (confirmatio est istius li. Denique » (confirmatio est istius responsionis) " et Apostolum no- responsionis) " et Apostolum no- strum, » Paulum scilicet, II ad Corinth. strum, » Paulum scilicet, II ad Corinth. XII, XII, 1 et seq., « videlicet ut eruditum 1 et seq., « videlicet ut eruditum virum, » in Veteri Testamento scilicet: virum, » in Veteri Testamento scilicet: et hoc est quod sequitur: « Et qui le- et hoc est quod sequitur: « Et qui le- gem ab Hebræis didicisset, non fuisse gem ab Hebræis didicisset, non fuisse ausum affirmare se raptum esse in cor- ausum affirmare se raptum esse in cor- pore, » gravi scilicet, « sed dixisse: Sive pore, » gravi scilicet, « sed dixisse: Sive in corpore, sive extra corpus, nescio, in corpore, sive extra corpus, nescio, Deus scit : » motus enim talis gravi corpo- Deus scit : » motus enim talis gravi corpo- ri non congruebat, Dei autem potentiæ ri non congruebat, Dei autem potentiæ

vavit me spiritus inter terram et cælum : et ad- vavit me spiritus inter terram et cælum : et ad- duxit me in Jerusalem, etc. duxit me in Jerusalem, etc.

8 8

auctoritas. auctoritas.

454 454

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

hoc non præjudicabat. « His et talibus hoc non præjudicabat. « His et talibus argumentis, » ex similitudine Scripturæ argumentis, » ex similitudine Scripturæ supra positis, « arguebat, » ille scilicet supra positis, « arguebat, » ille scilicet Hebræus, «< apocryphas fabulas, » hoc Hebræus, «< apocryphas fabulas, » hoc est, dubie inscriptas convictiones, « in est, dubie inscriptas convictiones, « in libro Ecclesiæ » supra positas. libro Ecclesiæ » supra positas.

« Super qua re. » Tangit hic hujus « Super qua re. » Tangit hic hujus Hujus libri Scripturæ apud Hebræos auctoritatem : Hujus libri Scripturæ apud Hebræos auctoritatem : et hoc est: « Super qua re,» scilicet de et hoc est: « Super qua re,» scilicet de fabula Belis, et Susannæ historia, et fabula Belis, et Susannæ historia, et hymno trium puerorum, « lectoris arbi- hymno trium puerorum, « lectoris arbi- trio judicium derelinquens, » quid scili- trio judicium derelinquens, » quid scili- cet teneat, vel non teneat, «< illud admo- cet teneat, vel non teneat, «< illud admo- neo, » lectorem scilicet, « non haberi neo, » lectorem scilicet, « non haberi Danielem e Danielem, » hoc est, non computari, Danielem e Danielem, » hoc est, non computari, Propheta apud Hebræos inter Prophetas, sed in- Propheta apud Hebræos inter Prophetas, sed in- ter eos,» supple, auditores, « qui agio- ter eos,» supple, auditores, « qui agio- grapha conscripserunt. » Hagiographa grapha conscripserunt. » Hagiographa sunt idem quod sanctæ Scripturæ, ab sunt idem quod sanctæ Scripturæ, ab ἅγιον quod est sanctum, et γράγη quod est ἅγιον quod est sanctum, et γράγη quod est scriptura, et sunt tales scripturæ de qua- scriptura, et sunt tales scripturæ de qua- rum auctoritate non dubitatur. rum auctoritate non dubitatur.

numero numero

rum Judæi rum Judæi eximunt. eximunt.

Divisio Scri- Divisio Scri- pturæ in Le- pturæ in Le-

Hujus autem reddit rationem, sub- Hujus autem reddit rationem, sub- gem, Pro- dens: « In tres siquidem partes ab eis, » gem, Pro- dens: « In tres siquidem partes ab eis, » Hagiogra- hoc est, ab Hebræis, « omnis Scriptura, » Hagiogra- hoc est, ab Hebræis, « omnis Scriptura, »

Thetas, et Thetas, et

pha. pha.

འ འ

Veteris scilicet Testamenti, « dividitur: Veteris scilicet Testamenti, « dividitur: in Legem, » scilicet Moysi, « in Prophe- in Legem, » scilicet Moysi, « in Prophe- tas, » libros scilicet Prophetarum, in tas, » libros scilicet Prophetarum, in quibus continentur visiones Propheta- quibus continentur visiones Propheta-

rum, rum,

«et in Hagiographa, » hoc est, «et in Hagiographa, » hoc est, sanctitate auctoritatem habentes, «< id sanctitate auctoritatem habentes, «< id est, in quinque, » libros scilicet legis, est, in quinque, » libros scilicet legis, « et » in « octo, » libros scilicet Prophe- « et » in « octo, » libros scilicet Prophe- tarum, « et in undecim, » libros scilicet tarum, « et in undecim, » libros scilicet hagiographos, qui tantum alia computa- hagiographos, qui tantum alia computa- tione novem sunt, « de quo, » divisionis tione novem sunt, « de quo, » divisionis ordine, « non est hujus temporis dissere- ordine, « non est hujus temporis dissere- re. » Distinctum est enim plene in pro- re. » Distinctum est enim plene in pro- logo libri Regum, qui incipit, « Viginti logo libri Regum, qui incipit, « Viginti et duas litteras 1. >> et duas litteras 1. >>

Et quia Hieronymus vera dicit de Et quia Hieronymus vera dicit de prophetia Danielis, nunc manifestat prophetia Danielis, nunc manifestat mentientem, subdens: « Quæ autem ex mentientem, subdens: « Quæ autem ex hoc Propheta, » quia scilicet occasionem hoc Propheta, » quia scilicet occasionem

1 Cf. principium Prologi galeati. 1 Cf. principium Prologi galeati.

objiciendi accepit ex verbis Prophetæ, objiciendi accepit ex verbis Prophetæ, et emendat dictionem, subdens: « imo et emendat dictionem, subdens: « imo contra hunc librum, » Danielis scilicet contra hunc librum, » Danielis scilicet

« «

Porphyrius objiciat, » calumniando Porphyrius objiciat, » calumniando scilicet libri veritatem, « testes sunt Me- scilicet libri veritatem, « testes sunt Me- thodius » martyr, et « Eusebius, » Cæsa- thodius » martyr, et « Eusebius, » Cæsa- riensis Episcopus, « et Apollinaris, » riensis Episcopus, « et Apollinaris, » tres sancti, « qui multis versuum mil- tres sancti, « qui multis versuum mil- libus, » quia metrice scripserunt, « ejus libus, » quia metrice scripserunt, « ejus vesaniæ, » hoc est, Porphyrii insaniæ, vesaniæ, » hoc est, Porphyrii insaniæ, respondentes, nescio an curioso lectori respondentes, nescio an curioso lectori satisfecerint. » Et innuit per hoc quod satisfecerint. » Et innuit per hoc quod responsio eorum non satis perfecta fuit, responsio eorum non satis perfecta fuit, sed superficialis. sed superficialis.

« «

Quia autem difficile est tam grandem Quia autem difficile est tam grandem rem aggredi, ideo petit orationibus adju- rem aggredi, ideo petit orationibus adju- vari, subdens: vari, subdens:

« Unde obsecro vos, o Paula et Eu- « Unde obsecro vos, o Paula et Eu- stochium, » et innuitur per hoc quod stochium, » et innuitur per hoc quod illæ duæ impetraverunt translationem ab illæ duæ impetraverunt translationem ab Hieronymo, « fundatis pro me ad Do- Hieronymo, « fundatis pro me ad Do- minum preces, »a quo bona cuncta pro- minum preces, »a quo bona cuncta pro- cedunt « ut quamdiu in hoc corpus- cedunt « ut quamdiu in hoc corpus- culo sum, » hoc est, in vita præsenti, culo sum, » hoc est, in vita præsenti, « scribam aliquid, » sive transferendo, « scribam aliquid, » sive transferendo, sive commentando, « gratum vobis, » sive commentando, « gratum vobis, » hoc est, studiis vestris, « utile Eccle- hoc est, studiis vestris, « utile Eccle- siæ, » ad ædificationem scilicet fidei, siæ, » ad ædificationem scilicet fidei, dignum posteris, » ad veritatis perpe- dignum posteris, » ad veritatis perpe- tuationem. tuationem.

« «

Et quia a tam bono opere propter in- Et quia a tam bono opere propter in- vidorum latratus non est cessandum, ideo vidorum latratus non est cessandum, ideo subdit: « Præsentium quippe, » invido- subdit: « Præsentium quippe, » invido- rum scilicet, « oblatrantium » (qui enim rum scilicet, « oblatrantium » (qui enim non ex ratione, sed ex invidia condem- non ex ratione, sed ex invidia condem- nat, canem imitatur latrantem), « non nat, canem imitatur latrantem), « non satis moveor, » ad tantum scilicet opus satis moveor, » ad tantum scilicet opus dimittendum qui, » hoc est, quia illi, dimittendum qui, » hoc est, quia illi, « in utramque partem, » laudis scilicet, « in utramque partem, » laudis scilicet, vel vituperii, « labuntur, » hoc est, de- vel vituperii, « labuntur, » hoc est, de- flectuntur, « aut amore, » cum laudant flectuntur, « aut amore, » cum laudant quæ male amant, « aut odio, » dum vi- quæ male amant, « aut odio, » dum vi- tuperant quæ male odiunt. tuperant quæ male odiunt.

9 9 Petitio ora Petitio ora

tionum, tionum,

CAP. I DANIELIS. CAP. I DANIELIS.

455 455

CAPUT I. CAPUT I.

Daniel, Ananias, Misael et Azarias in captivitate eliguntur, ut docti linguam Daniel, Ananias, Misael et Azarias in captivitate eliguntur, ut docti linguam Chaldæorum adstarent regi : mutatisque ipsorum nominibus, obtinent a præ- Chaldæorum adstarent regi : mutatisque ipsorum nominibus, obtinent a præ- posito eunuchorum ut solis vescantur leguminibus, aquam bibentes: quo facto posito eunuchorum ut solis vescantur leguminibus, aquam bibentes: quo facto facies ipsorum corpulentiores erant quam illorum qui cibo regio vescebantur : facies ipsorum corpulentiores erant quam illorum qui cibo regio vescebantur : quibus Deus sapientiam dedit, et Danieli præterea intelligentiam somniorum. quibus Deus sapientiam dedit, et Danieli præterea intelligentiam somniorum.

1. Anno tertio regni Joakim, regis 1. Anno tertio regni Joakim, regis

Juda, venit Nabuchodonosor, Juda, venit Nabuchodonosor, rex Babylonis, in Jerusalem, et rex Babylonis, in Jerusalem, et obsedit eam : obsedit eam :

2. Et tradidit Dominus in manu ejus 2. Et tradidit Dominus in manu ejus Joakim, regem Juda, et partem Joakim, regem Juda, et partem vasorum domus Dei : et as- vasorum domus Dei : et as- portavit ea in terram Sennaar portavit ea in terram Sennaar in domum dei sui, et vasa in- in domum dei sui, et vasa in- tulit in domum thesauri dei tulit in domum thesauri dei sui. sui.

3. Et ait rex Asphenez, præposito 3. Et ait rex Asphenez, præposito eunuchorum, ut introduceret de eunuchorum, ut introduceret de filiis Israel, et de semine regio filiis Israel, et de semine regio et tyrannorum, et tyrannorum,

4. Pueros in quibus nulla esset ma- 4. Pueros in quibus nulla esset ma- cula, decoros forma, et eruditos cula, decoros forma, et eruditos omni sapientia, cautos scientia, omni sapientia, cautos scientia, et doctos disciplina, et qui pos- et doctos disciplina, et qui pos- sent stare in palatio regis, ut sent stare in palatio regis, ut doceret eos litteras et linguam doceret eos litteras et linguam Chaldæorum. Chaldæorum.

5. Et constituit eis rex annonam per 5. Et constituit eis rex annonam per singulos dies de cibis suis, et singulos dies de cibis suis, et de vino unde bibebat ipse, ut de vino unde bibebat ipse, ut enutriti tribus annis, postea sta- enutriti tribus annis, postea sta- rent in conspectu regis. rent in conspectu regis.

6. Fuerunt ergo inter eos de filiis 6. Fuerunt ergo inter eos de filiis Juda, Daniel, Ananias, Misael Juda, Daniel, Ananias, Misael et Azarias. et Azarias.

7. Et imposuit eis præpositus eunu- 7. Et imposuit eis præpositus eunu- chorum nomina: Danieli, Bal- chorum nomina: Danieli, Bal- tassar Ananiæ, Sidrach : Mi- tassar Ananiæ, Sidrach : Mi- saeli, Misach et Azariæ, Ab- saeli, Misach et Azariæ, Ab- denago. denago.

8. Proposuit autem Daniel in corde 8. Proposuit autem Daniel in corde

suo, ne pollueretur de mensa suo, ne pollueretur de mensa regis, neque de vino potus ejus, regis, neque de vino potus ejus, et rogavit ennuchorum præpo- et rogavit ennuchorum præpo- situm ne contaminaretur. situm ne contaminaretur. 9. Dedit autem Deus Danieli gratiam 9. Dedit autem Deus Danieli gratiam et misericordiam in conspectu et misericordiam in conspectu principis eunuchorum. principis eunuchorum. 10. Et ait princeps eunuchorum ad 10. Et ait princeps eunuchorum ad Danielem Timeo ego dominum Danielem Timeo ego dominum meum regem, qui constituit meum regem, qui constituit vobis cibum et potum : qui si vobis cibum et potum : qui si viderit vultus vestros macilen- viderit vultus vestros macilen- tiores præ cæteris adolescenti- tiores præ cæteris adolescenti- bus coævis vestris, condemna- bus coævis vestris, condemna- bitis caput meum regi. bitis caput meum regi. 11. Et dixit Daniel ad Malasar, quem 11. Et dixit Daniel ad Malasar, quem constituerat princeps eunucho- constituerat princeps eunucho- rum super Danielem, Ananiam, rum super Danielem, Ananiam, Misaelem et Azariam : Misaelem et Azariam : 12. Tenta nos, obsecro, servos tuos, 12. Tenta nos, obsecro, servos tuos, diebus decem, et dentur nobis diebus decem, et dentur nobis legumina ad vescendum, et aqua legumina ad vescendum, et aqua ad bibendum : ad bibendum :

13. Et contemplare vultus nostros, et 13. Et contemplare vultus nostros, et vultus puerorum qui vescuntur vultus puerorum qui vescuntur cibo regio et sicut videris, fa- cibo regio et sicut videris, fa- cies cum servis tuis. cies cum servis tuis.

14. Qui, audito sermone hujuscemodi, 14. Qui, audito sermone hujuscemodi, tentavit eos diebus decem. tentavit eos diebus decem. 15. Post dies autem decem, apparue- 15. Post dies autem decem, apparue- runt vultus eorum meliores et runt vultus eorum meliores et corpulentiores præ omnibus pue- corpulentiores præ omnibus pue- ris qui vescebantur cibo regio. ris qui vescebantur cibo regio. 16. Porro Malasar tollebat cibaria et 16. Porro Malasar tollebat cibaria et

436 436

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

vinum potus eorum, dabatque vinum potus eorum, dabatque eis legumina. eis legumina.

17. Pueris autem 17. Pueris autem

his dedit Deus his dedit Deus

scientiam et disciplinam, in om- scientiam et disciplinam, in om- ni libro et sapientia: Danieli ni libro et sapientia: Danieli autem intelligentiam omnium autem intelligentiam omnium visionum et somniorum. visionum et somniorum. 18. Completis itaque diebus, post quos 18. Completis itaque diebus, post quos dixerat rex ut introducerentur, dixerat rex ut introducerentur, introduxit eos præpositus eunu- introduxit eos præpositus eunu- chorum in conspectu Nabucho- chorum in conspectu Nabucho- donosor. donosor.

19. Cumque eis locutus fuisset rex, 19. Cumque eis locutus fuisset rex,

IN CAPUT I DANIELIS IN CAPUT I DANIELIS

COMMENTARIUS. COMMENTARIUS.

« Anno tertio regni Joakim. » Si to- « Anno tertio regni Joakim. » Si to- tum quod in hoc libro habetur, ad eum- tum quod in hoc libro habetur, ad eum- dem Prophetam referatur, quod tamen dem Prophetam referatur, quod tamen negat Hieronymus, tunc duplex Prophe- negat Hieronymus, tunc duplex Prophe- tæ describitur excellentia, et secundum tæ describitur excellentia, et secundum hoc in duas partes dividitur liber, in hoc in duas partes dividitur liber, in quarum prima excellentia describitur quarum prima excellentia describitur Danielis in visionibus propheticis. In Danielis in visionibus propheticis. In secunda autem, quæ in decimo tertio et secunda autem, quæ in decimo tertio et decimo quarto capitulis continetur, ex- decimo quarto capitulis continetur, ex- cellentia ejusdem describitur in humanis cellentia ejusdem describitur in humanis industriis. industriis.

In prima duo sunt, excellentia scilicet In prima duo sunt, excellentia scilicet Prophetæ in visionibus aliorum, et ex- Prophetæ in visionibus aliorum, et ex- cellentia ejusdem in visionibus propriis, cellentia ejusdem in visionibus propriis, quod describitur a capitulo septimo, ỳ. 1, quod describitur a capitulo septimo, ỳ. 1, ibi, «Anno primo Baltassar regis, » ibi, «Anno primo Baltassar regis, » usque ad penultimum exclusive capituli usque ad penultimum exclusive capituli decimi tertii 2. decimi tertii 2.

Prima harum in duas scinditur: pri- Prima harum in duas scinditur: pri- mo enim ostenditur excellens in visio- mo enim ostenditur excellens in visio- nibus imaginariis: secundo, in visione nibus imaginariis: secundo, in visione sensibili, infra, v, 1, ibi, « Baltassar rex sensibili, infra, v, 1, ibi, « Baltassar rex fecit grande convivium. » fecit grande convivium. »

Prima harum adhuc in duas partes. Prima harum adhuc in duas partes. Primo enim ostenditur excellens in vi- Primo enim ostenditur excellens in vi-

1 Infra, vi, 28. 1 Infra, vi, 28.

non sunt inventi tales de uni- non sunt inventi tales de uni- versis, ut Daniel, Ananias, Mi- versis, ut Daniel, Ananias, Mi- sael et Azarias: et steterunt in sael et Azarias: et steterunt in conspectu regis. conspectu regis. 20. Et omne verbum sapientiæ et in- 20. Et omne verbum sapientiæ et in- tellectus, quod sciscitatus est ab tellectus, quod sciscitatus est ab eis rex, invenit in eis decuplum, eis rex, invenit in eis decuplum, super cunctos ariolos et magos super cunctos ariolos et magos qui erant in universo regno qui erant in universo regno ejus. ejus. 21. Fuit autem Daniel usque ad an- 21. Fuit autem Daniel usque ad an- num primum Cyri regis '. num primum Cyri regis '.

sione successionis regnorum omnium sione successionis regnorum omnium usque ad regnum Cyri. Secundo, osten- usque ad regnum Cyri. Secundo, osten- ditur excellens in visione regni Babylo- ditur excellens in visione regni Babylo- nis, infra, Iv, 1, ibi, « Ego Nabuchodo- nis, infra, Iv, 1, ibi, « Ego Nabuchodo- nosor quietus eram in domo mea. » nosor quietus eram in domo mea. »

In prima tria sunt, scilicet meritum In prima tria sunt, scilicet meritum quo excellentiam illuminationis prome- quo excellentiam illuminationis prome- ruit, et hoc continetur in capitulo primo. ruit, et hoc continetur in capitulo primo. Et excellentia illuminationis qua secreta Et excellentia illuminationis qua secreta revelavit, ibi, cap. n, 1: « In anno se- revelavit, ibi, cap. n, 1: « In anno se- cundo. » Et constantia virtutis qua Deo cundo. » Et constantia virtutis qua Deo fideliter adhæsit, ibi, cap. 1, 1: « Nabu- fideliter adhæsit, ibi, cap. 1, 1: « Nabu- chodonosor rex fecit statuam. » chodonosor rex fecit statuam. »

Primum capitulum habet tres partes, Primum capitulum habet tres partes, in quarum prima describitur puerorum in quarum prima describitur puerorum in palatium introductio: in secunda, in palatium introductio: in secunda, sanctorum puerorum propositi confir- sanctorum puerorum propositi confir- matio, ibi, y. 8: « Proposuit autem Da- matio, ibi, y. 8: « Proposuit autem Da- niel in corde suo. » In tertia, tanti meri- niel in corde suo. » In tertia, tanti meri- ti renuntiatio, ibi, y. 17: « Pueris autem ti renuntiatio, ibi, y. 17: « Pueris autem his dedit Deus. » his dedit Deus. »

Prima harum duas habet partes: pri- Prima harum duas habet partes: pri- mo enim describitur qualiter a Judæa in mo enim describitur qualiter a Judæa in Chaldæam translati sunt: secundo, qua- Chaldæam translati sunt: secundo, qua- liter in palatium introducti, ibi, y. 3 : « Et liter in palatium introducti, ibi, y. 3 : « Et ait rex Asphenez. » ait rex Asphenez. »

In prima duo dicuntur, scilicet forti- In prima duo dicuntur, scilicet forti- tudo regis captivantis, et captivitas. tudo regis captivantis, et captivitas.

Et hoc est: Et hoc est:

« Anno tertio regni Joakim, regis Ju- « Anno tertio regni Joakim, regis Ju-

2 Scilicet, x111, 64. 2 Scilicet, x111, 64.

COMMENTARIUS IN CAP. I DANIELIS. COMMENTARIUS IN CAP. I DANIELIS.

da. »Iste Joakim filius Josiæ fuit, quem da. »Iste Joakim filius Josiæ fuit, quem sicut habetur, IV Reg. xx, Pharao Ne- sicut habetur, IV Reg. xx, Pharao Ne- chao loco patris regnare constituit, in chao loco patris regnare constituit, in cujus anno tertio perfecto et quarto in- cujus anno tertio perfecto et quarto in- choato, Nabuchodonosor in Babylone choato, Nabuchodonosor in Babylone regnare cœpit unde, Jerem. xxv, 1: regnare cœpit unde, Jerem. xxv, 1: Verbum quod factum est ad Jeremiam Verbum quod factum est ad Jeremiam de omni populo Juda, in anno quarto de omni populo Juda, in anno quarto regis Joakim, filii Josiæ, regis Juda, regis Joakim, filii Josiæ, regis Juda, ( ipse est annus primus Nabuchodono- ( ipse est annus primus Nabuchodono- sor, regis Babylonis). Hieronymus : sor, regis Babylonis). Hieronymus : « Anno octavo regni Joakim, et quarto « Anno octavo regni Joakim, et quarto « Nabuchodonosor, idem Joakim pote- « Nabuchodonosor, idem Joakim pote- « stati Nabuchodonosor se dedit, et in « stati Nabuchodonosor se dedit, et in « eadem deditione tribus tantum annis « eadem deditione tribus tantum annis « perseverans, rebellis existens, ab ipso « perseverans, rebellis existens, ab ipso « Nabuchodonosor captus et interfectus « Nabuchodonosor captus et interfectus << est. » Unde quod hic dicitur anno ter- << est. » Unde quod hic dicitur anno ter- tio, computandum est a tempore a quo tio, computandum est a tempore a quo tributum reddere cœpit, hoc est, ab oc- tributum reddere cœpit, hoc est, ab oc- tavo usque ad undecimum quando rebel- tavo usque ad undecimum quando rebel- hoto anno lavit: ut sit sensus: « Anno tertio regni hoto anno lavit: ut sit sensus: « Anno tertio regni

egni Joa- egni Joa-

Nabu Joakim, » quo scilicet sub Nabuchodo- Nabu Joakim, » quo scilicet sub Nabuchodo-

odonosor odonosor

bjugavit? bjugavit?

» »

erus lem nosor regnavit, « regis Juda, » hoc est, erus lem nosor regnavit, « regis Juda, » hoc est, super duabus tribubus regnantis, « vé- super duabus tribubus regnantis, « vé- nit Nabuchodonosor, rex Babylonis, nit Nabuchodonosor, rex Babylonis, motus negatione tributi quod ante dede- motus negatione tributi quod ante dede- rat Joakim, « Jerusalem, » cum exerci- rat Joakim, « Jerusalem, » cum exerci- tu scilicet, « et obsedit eam: » quam ta- tu scilicet, « et obsedit eam: » quam ta- men totam non destruxit, sed captivato men totam non destruxit, sed captivato rege et interfecto, filium ejus Joakin, n rege et interfecto, filium ejus Joakin, n ultima littera, loco patris constituit, ultima littera, loco patris constituit, quem postea statim amovit, et patruum quem postea statim amovit, et patruum ejus Sedeciam regnare constituit, cujus ejus Sedeciam regnare constituit, cujus undecimo anno Jerusalem capta et de- undecimo anno Jerusalem capta et de- structa est . In captivitate ergo Joakim structa est . In captivitate ergo Joakim primi translati sunt isti pueri. primi translati sunt isti pueri.

sbuchodo- sbuchodo- Usor non Usor non

opria vir- opria vir-

Ne autem fortitudini regis adscribatur, Ne autem fortitudini regis adscribatur, et non virtuti divinæ, ideo sequitur: et non virtuti divinæ, ideo sequitur:

« Et tradidit Dominus, » qui malos « Et tradidit Dominus, » qui malos sed di- sæpe punit peccatores. Thren. 1, 14: De- sed di- sæpe punit peccatores. Thren. 1, 14: De- naicit dit me Dominus in manu de qua non naicit dit me Dominus in manu de qua non potero surgere. Et hoc est : « In manus potero surgere. Et hoc est : « In manus ejus, regis scilicet Babylonis. Job, 1x, ejus, regis scilicet Babylonis. Job, 1x,

Joakim. Joakim.

1 Cf. IV Reg. xxv, 1 et seq., et II Paralip. 1 Cf. IV Reg. xxv, 1 et seq., et II Paralip. xxxvi, 10 et seq. xxxvi, 10 et seq.

24 24

457 457

Terra data est in manus impii. Terra data est in manus impii. « Joakim, regem Juda, » qui Joakim « Joakim, regem Juda, » qui Joakim secundæ tesseredecadis terminus est: secundæ tesseredecadis terminus est: Joakin vero filius ejus, tertiæ tesserede- Joakin vero filius ejus, tertiæ tesserede- cadis initium. Quod ignoravit Porphy- cadis initium. Quod ignoravit Porphy- rius in Matthæo, dicens unam deesse ge- rius in Matthæo, dicens unam deesse ge- nerationem. « Et partem vasorum do- nerationem. « Et partem vasorum do- mus Dei, » hoc est, templi, supple, tra- mus Dei, » hoc est, templi, supple, tra- didit etiam in manus regis Babylonis. didit etiam in manus regis Babylonis. Et dicit partem, non omnia : quia in pri- Et dicit partem, non omnia : quia in pri- ma transmigratione non tulit nisi par- ma transmigratione non tulit nisi par- tem, omnia vero in ultima destructione. tem, omnia vero in ultima destructione. « Et asportavit ea in terram Sennaar. » « Et asportavit ea in terram Sennaar. » Sennaar campus est, qui alio nomine Sennaar campus est, qui alio nomine Duran dicitur, in quo turrim miræ alti- Duran dicitur, in quo turrim miræ alti- tudinis construxerunt, quæ propter con- tudinis construxerunt, quæ propter con- fusionem linguæ, Babel dicta est 2. fusionem linguæ, Babel dicta est 2. Unius enim et ejusdem loci nomen est Unius enim et ejusdem loci nomen est Sennaar, et Duran, et Babel. Et imple- Sennaar, et Duran, et Babel. Et imple- tum est id quod dicitur, Isa. xxxix, 6: tum est id quod dicitur, Isa. xxxix, 6: Et auferentur omnia quæ in domo tua Et auferentur omnia quæ in domo tua sunt, et quæ thesaurizaverunt patres tui sunt, et quæ thesaurizaverunt patres tui usque ad diem hanc, in Babylonem. « In usque ad diem hanc, in Babylonem. « In domum Dei sui, » supple, reposuit ea, domum Dei sui, » supple, reposuit ea, ut vasa decoris Domini essent in domo ut vasa decoris Domini essent in domo idoli, et in obsequio. Daniel. v, 23: idoli, et in obsequio. Daniel. v, 23: Vasa domus Dei allata sunt coram te: Vasa domus Dei allata sunt coram te: et tu, et optimates tui, et uxores tuæ, et et tu, et optimates tui, et uxores tuæ, et concubinæ tuæ vinum bibistis in eis. Et concubinæ tuæ vinum bibistis in eis. Et hoc est quod sequitur: « Et vasa intu- hoc est quod sequitur: « Et vasa intu- lit, »supple, Nabuchodonosor, « in do- lit, »supple, Nabuchodonosor, « in do- mum thesauri dei sui. » Osee, II, mum thesauri dei sui. » Osee, II, Argentum multiplicavi ei et aurum, Argentum multiplicavi ei et aurum, quæ fecerunt Baal. quæ fecerunt Baal.

8: 8:

Dei que Dei que sint? sint?

Spiritualiter autem significant pretio- Vasa domus Spiritualiter autem significant pretio- Vasa domus sas animas sanctas, et virtutes continen- sas animas sanctas, et virtutes continen- tes. Act. ix, 15: Vas electionis est mihi tes. Act. ix, 15: Vas electionis est mihi iste. Quæ suadente diabolo numquam a iste. Quæ suadente diabolo numquam a domo Dei in habitationem mundi trans- domo Dei in habitationem mundi trans- feruntur. Unde, Matth. x, 29, dicitur feruntur. Unde, Matth. x, 29, dicitur de Christo per oppositum : Aut quomodo de Christo per oppositum : Aut quomodo potest quisquam intrare in domum for- potest quisquam intrare in domum for- tis, et vasa ejus diripere, nisi prius alli- tis, et vasa ejus diripere, nisi prius alli- gaverit fortem? etc. 3. Isa. XXII, 25: gaverit fortem? etc. 3. Isa. XXII, 25: Auferetur paxillus qui fixus fuerat in Auferetur paxillus qui fixus fuerat in loco fideli, et frangetur, et cadet, et pe- loco fideli, et frangetur, et cadet, et pe-